tc ankara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü siyaset bilimi ve kamu yönetimi yönetim bilimleri ana b

316 Pages·2016·1.73 MB·Turkish

by  Evrim Kara

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ
YÖNETİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI

DEVLET-KOLLUK İLİŞKİSİ KAPSAMINDA JANDARMA
VE
TÜRK JANDARMASI

Yüksek Lisans Tezi

Evrim KARA

Ankara - 2016
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ
YÖNETİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI

DEVLET-KOLLUK İLİŞKİSİ KAPSAMINDA JANDARMA
VE
TÜRK JANDARMASI

Yüksek Lisans Tezi

Evrim KARA

Tez Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. Ozan ZENGİN

Ankara – 2016
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ
YÖNETİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI

DEVLET-KOLLUK İLİŞKİSİ KAPSAMINDA JANDARMA
VE
TÜRK JANDARMASI

Yüksek Lisans Tezi

Evrim KARA

Tez Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. Ozan ZENGİN

Tez Jürisi Üyeleri
Adı ve Soyadı İmzası

Doç. Dr. Can Umut ÇİNER ………………………….
Yrd. Doç. Dr. Tekin AVANER ………………………….
Yrd. Doç. Dr. Ozan ZENGİN ………………………….

Tez Sınavı Tarihi: …/07/2016
TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine
uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği
olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve
kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. (..../07/2016)

Tezi Hazırlayan Öğrencinin
Adı ve Soyadı

Evrim KARA
İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... i
KISALTMALAR ....................................................................................................... v
TABLOLAR ............................................................................................................ vii
GİRİŞ ......................................................................................................................... 1

I. BÖLÜM
DEVLET, KOLLUK VE JANDARMA
1. KAVRAMSAL TARTIŞMA .............................................................................. 10
1.1. POLİS – KOLLUK ..................................................................................... 10
1.1.1. Polis................................................................................................. 11
1.1.2. Kolluk ............................................................................................. 13
1.1.3. Polis mi? Kolluk mu?...................................................................... 18
1.1.4. Geniş ve Dar Kapsamda Kolluk (Yapı Olarak Kolluk) .................. 20
1.2. GÜVENLİK (İÇ VE DIŞ GÜVENLİK) ..................................................... 22
1.3. EMNİYET – ASAYİŞ ................................................................................ 32
1.4. EGEMENLİK ............................................................................................. 34
1.5. İKTİDAR  OTORİTE ............................................................................... 37
1.6. KAMU DÜZENİ......................................................................................... 39
1.7. GÜÇ – ŞİDDET .......................................................................................... 42
1.8. ZORLAMA ................................................................................................. 47
2. DEVLETİN KÖKENİ VE TARİHİ .................................................................... 51
2.1. DEVLETİN KÖKENİ (KAYNAĞI) .......................................................... 54
2.1.1. İradi Teoriler ................................................................................... 56
2.1.1.1. Toplumsal Güvenlik İhtiyacı ........................................... 57
2.1.1.2. Toplumsal Sözleşme ....................................................... 59
2.1.1.2.1. Thomas Hobbes .............................................. 60
2.1.1.2.2. John Locke ...................................................... 65
2.1.1.2.3. Jean Jacques Rousseau ................................... 70
i
2.1.2. Eleştirel Teoriler ............................................................................. 74
2.1.2.1. Engels’de Devletin Kökeni ............................................. 74
2.1.2.2. Gordon Childe-Arkeoloji Destekli Eleştirel Görüş ......... 81
2.1.3. Zorlama Esaslı Teoriler................................................................... 86
2.1.3.1. Franz Oppenheimer-Devlete Giden Altı Aşama ............. 86
2.1.3.2. Robert L. Carneiro-Savaş ve Coğrafi Etkiler .................. 92
2.1.3.3. Alâeddin Şenel’in İlkel Toplumdan Uygar Topluma Geçiş
Teorisi .............................................................................. 94
2.2. MODERN DEVLET ................................................................................. 100
2.2.1. Devletin Gelişiminin Kısa Tarihi .................................................. 100
2.2.1.1. İmparatorluklar .............................................................. 101
2.2.1.2. Feodal Devlet ................................................................ 103
2.2.1.3. Mutlak Devlet ................................................................ 106
2.2.2. Modern Devletin Doğası ............................................................... 108
2.2.2.1. Merkezileşme ................................................................ 110
2.2.2.2. Meşru Fiziksel Güç Tekeli ............................................ 112
2.2.2.3. Meşruiyet ....................................................................... 118
2.2.2.4. Devlet ve Ulus ............................................................... 120
2.2.2.5. Bürokrasi ....................................................................... 122
2.2.2.6. Bölgesellik (Alansallık) ................................................. 124
3. KOLLUK .......................................................................................................... 126
3.1. Kolluğun Tarihsel Değişimi ...................................................................... 127
3.1.1. Geleneksel Kolluk ......................................................................... 128
3.1.1.1. Geleneksel Kolluk Pratikleri ......................................... 129
3.1.1.2. Geleneksel Kolluk Nitelikleri ........................................ 131
3.1.2. Modern Kolluk .............................................................................. 132
3.1.2.1. Kolluk Pratiklerinde Modernlik .................................... 133
3.1.2.2. Yapıda Modernlik ......................................................... 135
3.1.2.3. Ordudan Özerkleşme ..................................................... 138
3.2. MODERN KOLLUKTA İKİ FARKLI YÖNELİM: ANGLO-SAKSON
(İNGİLTERE) VE KITA AVRUPASI (FRANSA) .................................. 141

ii
4. JANDARMA .................................................................................................... 148
4.1. Kavram Olarak Jandarma .......................................................................... 148
4.2. JANDARMANIN NİTELİKLERİ ............................................................ 150
4.2.1. Askeri Statü ................................................................................... 151
4.2.2. Modernlik ...................................................................................... 157
4.2.3. Kolluk İşlevi Üzerine Uzmanlık ................................................... 160
4.2.4. Doğrudan Merkeze Bağlılık .......................................................... 161
4.3. JANDARMANIN KÖKENİ: FRANSIZ JANDARMASI ....................... 162
4.3.1. Jandarmanın Üzerine Kurulduğu Temel: Maréchaussée (Mareşose)
....................................................................................................... 163
4.3.2. Jandarmanın Kuruluşu .................................................................. 167
4.3.3. Jandarmanın Yayılması ................................................................. 172

II. BÖLÜM
TÜRK JANDARMASININ GELİŞİMİ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ
1. OSMANLI MODERNLEŞMESİ ÇERÇEVESİNDE JANDARMA ............... 175
1.1. OSMANLI MODERNLEŞMESİ.............................................................. 176
1.2. SOSYOEKONOMİK YAPININ OSMANLI DEVLETİ’NİN JANDARMA
TERCİHİNE ETKİLERİ ........................................................................... 180
1.2.1. Siyasal ve Kültürel Heterojenlik: Millet Sistemi .......................... 181
1.2.2. Kırsallık......................................................................................... 188
1.2.3. Merkez-Çevre Kopukluğu ............................................................ 193
1.2.4. Geleneksel Toplum ....................................................................... 197
1.3. EŞKIYA İLE MÜCADELE ...................................................................... 198
2. TÜRK JANDARMASININ KURUMSAL TARİHİ ........................................ 203
2.1. OSMANLI ZAPTİYE DÖNEMİ (1826-1879) ......................................... 204
2.2. OSMANLI JANDARMASININ KURULUŞ DÖNEMİ (1879-1915) ..... 214
2.2.1. Asakir-i Zaptiyeden Jandarmaya Geçiş ........................................ 215
2.2.2. Mürzsteg Düzenleme (Tensikat) Dönemi ..................................... 219
2.2.3. Meşrutiyet Dönemi ....................................................................... 224
2.3. ASKERİ NİZAMDA JANDARMA: İKİ BÜYÜK SAVAŞ .................... 226
iii
2.3.1. I. Dünya Savaşı’nda Jandarma ...................................................... 226
2.3.2. Kurtuluş Savaşı’nda Jandarma ...................................................... 229
2.4. CUMHURİYET DÖNEMİ JANDARMASI ............................................ 232
2.4.1. 1706 Sayılı Jandarma Kanunu ...................................................... 233
2.4.2. Jandarma Teşkilat Yapısının Gelişimi .......................................... 235
2.4.2.1. Sabit Jandarma Teşkilatları ........................................... 235
2.4.2.2. Seyyar Jandarma Teşkilatları ........................................ 237
2.4.3. Jandarma Okulları Tarihi .............................................................. 238
2.4.3.1. Jandarma Subay Okulu Tarihi ....................................... 239
2.4.3.2. Jandarmanın Diğer Okulları .......................................... 240
2.4.4. Yakın Tarihteki Gelişmeler........................................................... 242
3. GÜNÜMÜZDE TÜRK JANDARMASI .......................................................... 246
3.1. JANDARMANIN TÜRK İDARİ YAPISI İÇERİSİNDEKİ YERİ…….246
3.1.1. Genelkurmay Başkanlığı ile İlişkiler ............................................ 248
3.1.2. İçişleri Bakanlığı ile İlişkiler ........................................................ 249
3.1.3. Milli Savunma Bakanlığı ile İlişkiler ............................................ 253
3.2. SORUMLULUK ALANI VE GÖREVLERİ ........................................... 254
3.2.1. Mülki Görevleri ............................................................................ 257
3.2.2. Adli Görevleri ............................................................................... 258
3.2.3. Askeri Görevleri............................................................................ 259
3.2.4. Diğer Görevler .............................................................................. 260
3.3. TEŞKİLATLANMASI ............................................................................. 261
3.4. PERSONEL YAPISI................................................................................. 264
3.5. JANDARMANIN GELECEĞİ ................................................................. 268
SONUÇ .................................................................................................................. 276
KAYNAKÇA ........................................................................................................ 285
ÖZET ..................................................................................................................... 303
ABSTRACT .......................................................................................................... 304

iv
KISALTMALAR

AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri
AİBÜ Abant İzzet Baysal Üniversitesi
AÜHF Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
AÜSBE Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
DCAF Geneva Centre for the Democratic Control of Armed Forces
FIEP Avrupa ve Akdeniz Askeri Statülü Kolluk Kuvvetleri ve
Jandarmalar Birliği (Association of Mediterranean and European
Gendarmeries)
GATA Gülhane Askerî Tıp Akademisi
ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi
İİK İl İdaresi Kanunu
JTGYK Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu
JTGYY Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Yönetmeliği
KHO Kara Harp Okulu
M.Ö. Milattan Önce
SDÜ Süleyman Demirel Üniversitesi
TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
TESEV Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı
TSK Türk Silahlı Kuvvetleri
TÜBA Türkiye Bilimler Akademisi
a.g.e. adı geçen eser
a.g.k. adı geçen kaynak
v
a.g.m. adı geçen makale
a.k. aynı kaynak
bkz. bakınız
C. Cilt
hk. Hakkında
J.Böl.K.lığı Jandarma Bölge Komutanlığı
J.Gn.K.lığı Jandarma Genel Komutanlığı
md. madde
s. sayfa
S. Sayı
SK. Sayılı Kanun

vi