tc ankara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü alman dili ve edebiyatı anabilim dalı almanya'da ve

495 Pages·2016·6.29 MB·Turkish

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ALMAN DİLİ VE EDEBİYATI
ANABİLİM DALI

ALMANYA’DA VE TÜRKİYE’DE
ORTAÖĞRETİMDE OKUTULAN DERS KİTAPLARINA
EDEBİYAT DİDAKTİĞİ AÇISINDAN BİR YAKLAŞIM

Doktora Tezi

H. Kazım KALKAN

Ankara – 2016
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ALMAN DİLİ VE EDEBİYATI
ANABİLİM DALI

ALMANYA’DA VE TÜRKİYE’DE
ORTAÖĞRETİMDE OKUTULAN DERS KİTAPLARINA
EDEBİYAT DİDAKTİĞİ AÇISINDAN BİR YAKLAŞIM

Doktora Tezi

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Dursun ZENGİN

Tez Jürisi Üyeleri

Adı ve Soyadı İmzası
………………………………………………… ………………………
………………………………………………… ………………………
………………………………………………… ………………………
………………………………………………… ……………………
………………………………………………… ………………………
………………………………………………… ………………………

Tez Sınavı Tarihi ..................................
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış
ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin
gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı
ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim.(……/……/200…)

Tezi Hazırlayan Öğrencinin
Adı ve Soyadı

……………………………

İmzası

……………………………
ÖNSÖZ

Edebiyat öğretiminde de tıpkı diğer alanlarda olduğu gibi öğrenim sürecini
etkileyen çok sayıda faktör vardır. Bunlar önem derecelerine göre değişik şekillerde
sıralanabilir. Edebiyat öğretiminin ders kitapları aracılığı ile yapılıyor olması, ders
kitaplarını edebiyat eğitim-öğretimi sürecinin en önemli etkeni kılmasa bile, onları
bu sürecin en merkezî unsuru haline getirmektedir. Ders kitaplarının metinlerden
meydana geldiğini göz önünde bulundurursak, aslında üstünde tartışılması gerekenin
metinler olduğu anlaşılır. Bu çalışma ile de “Verimli bir edebiyat öğretimi için
gerekli olan metinlerin nitelikleri nelerdir?” sorusunun cevabı aranmış ve konuyla
ilgili tartışmalara katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Çalışmanın başından itibaren bilgisini, deneyimini ve zamanını benden
esirgemeyen danışman hocam Prof. Dr. Dursun ZENGİN’e, bir danışman titizliğiyle
çalışmamı inceleyen ve çözüm yolları bulmamı sağlayan hocam Prof. Dr. Osman
TOKLU’ya, doktora süresince derslerinden büyük zevk aldığım ve faydalandığım
hocalarım Prof. Dr. Battal ARVASİ ve Doç. Dr. Ünal KAYA’ya teşekkürü bir borç
bilirim.

Tezin biçimlendirilmesinde ve verilerin analizinde fikirlerinden
faydalandığım Doç. Dr. Muhammet KOÇAK ve Dr. Aylin SEYMEN’e, Türk
edebiyatı ile ilgili bölümlerde beni aydınlatan Yrd. Doç. Dr. Ünsal YEŞİLDAL ve
Dr. Yılmaz YEŞİL’e teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca yoğun çalışma dönemimde
kendilerini ihmal etmeme rağmen gösterdikleri anlayışla işimi kolaylaştıran eşim
Seval ve kızım Esra’ya, benden hiçbir zaman desteklerini esirgemeyen ve bugünlere
gelmemde en büyük pay sahibi olan sevgili anne ve babama da sonsuz teşekkürlerimi
sunarım.
H. Kazım KALKAN
i
İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ .................................................................................................................................... i
İÇİNDEKİLER ...................................................................................................................... ii
TABLOLAR ve ŞEKİLLER ............................................................................................... vii
KISALTMALAR .................................................................................................................. ix

BÖLÜM I
GİRİŞ

1.1. Problem Durumu ........................................................................................................... 1
1.2. Tezin Amacı .................................................................................................................. 3
1. 3. Tezin Önemi ................................................................................................................. 4
1. 4. Sınırlılıklar ................................................................................................................... 7
1. 5. Tanımlar ....................................................................................................................... 9

BÖLÜM II
YÖNTEM

2.1. Araştırmanın Modeli ................................................................................................... 11
2.2. Evren ve Örneklem ..................................................................................................... 12
2.3. Verilerin Toplanması .................................................................................................. 12
2.4. Verilerin Analizi ......................................................................................................... 12

BÖLÜM III
DİL, EDEBİYAT VE EĞİTİM

3.1. Dil ve Edebiyat İlişkisi ................................................................................................ 17
3.2. Neden Edebiyat? ......................................................................................................... 18
3.3. Edebiyat ve Eğitim İlişkisi .......................................................................................... 21
3.3. Edebiyat Öğretiminin Hedefleri .................................................................................. 23

ii
BÖLÜM IV
EĞİTİM PROGRAMLARI

4.1. Türkiye ve Almanya’da Eğitim Sistemine Genel Bir Bakış ....................................... 30
4.1.1. Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı .................................................................. 30
4.1.2. Alman Eğitim Sisteminin Genel Yapısı ............................................................... 31
4.2. Almanca ve Türk Edebiyatı Öğretim Programları ...................................................... 35
4.2.1. Türk Edebiyatı Dersi Öğretim Programı .............................................................. 35
4.2.2. Almanca Dersi Öğretim Programı ....................................................................... 44
4.3. Türkiye ve Almanya’da Edebiyat Dersi Kitapları ...................................................... 50
4.3.1. Türk Edebiyatı Ders Kitapları .............................................................................. 50
4.3.2. Almanca Ders Kitapları ....................................................................................... 51
4.3.2.1. Bavyera Eyaleti Almanca Ders Kitapları ...................................................... 51
4.3.2.2. Schleswig-Holstein Eyaleti Almanca Ders Kitapları .................................... 53
4.3.2.3. Brandenburg Eyaleti Almanca Ders Kitapları .............................................. 54
4.4. Türkiye ve Almanya’daki Edebiyat Dersi Öğretim Programlarının Karşılaştırılması 55
4.4.1. Hedefler ................................................................................................................ 57

BÖLÜM V
EDEBİYAT DİDAKTİĞİ

5.1. Edebiyat Didaktiği Nedir? .......................................................................................... 65
5. 2. Metin Nedir? .............................................................................................................. 72
5.2.1. Metin Türleri ........................................................................................................ 75
5.2.1.1. Edebî Metinler............................................................................................... 78
5.2.1.1.1. Edebî Metin Türleri ................................................................................ 79
5.2.1.1.2. Edebî Metinlerin Özellikleri .................................................................. 84
5.2.1.1 3. Edebî Metinlerde Üslup ........................................................................ 86
5.2.1.2. Öğretici Metinler ........................................................................................... 94
5.2.1.2.1. Öğretici Metinlerin Özellikleri ............................................................... 96
5.2.1.2.2. Öğretici Metin Türleri ............................................................................ 97
5.2.2. Edebiyat Dersinde Metinlerin Önemi ................................................................ 101
5.3. Metin Seçimi ............................................................................................................. 104
5.3.1. Metin Seçiminde Dikkate Alınması Gereken Ölçütler ...................................... 117
5.3.2. Öğrenci ............................................................................................................... 119
iii
5.3.2.1. Öğrencinin Yaş Grubu ................................................................................ 119
5.3.2.2. Yaş Grubunun Ruhsal Özellikleri ............................................................... 120
5.3.2.3. Yazınsal Sosyalleşme .................................................................................. 124
5.3.2.4. Öğrenciye Uygunluk ................................................................................... 126
5.3.2.4.1. Metnin Dil Düzeyi: Okunabilirlik ........................................................ 127
5.3.2.4.2. Metnin İçeriği: Anlaşılırlık .................................................................. 137
5.3.2.4.3. Metnin Öğrenci Psikolojisine Uygunluğu ............................................ 144
5.3.2.4.4. Metnin İlgi Çekici veya Okunmaya Değer Bulunması ........................ 146
5.3.3. Okul.................................................................................................................... 153
5.3.3.1. Metnin Edebî Biçim ve Özellikleri ............................................................. 153
5.3.3.2. Derste İşlemeye Uygunluk .......................................................................... 157
5.3.3.3. Hedeflenen Kazanımlarım Elde Edilmesine Uygunluk .............................. 162
5.3.4. Toplum ............................................................................................................... 165
5.3.4.1. Toplumsal Hedeflere Uygunluk ................................................................. 165

BÖLÜM VI
BULGULAR VE YORUM

6.1. Ders Kitaplarında Yer Alan Edebî Metinler ............................................................. 173
6.2. Ders Kitaplarındaki Metinlerin Sayısal Veriler Üzerinden İncelenmesi .................. 173
6.2.1. Ders Kitaplarındaki Toplam Metin Sayısının İncelenmesi ................................ 174
6.2.2. Ders Kitaplarındaki Metinlerin Edebi-Öğretici Metinler Ayrımı Üzerinden
İncelenmesi .................................................................................................................. 178
6.2.2.1. Almanca ve Türk Edebiyatı 10. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 179
6.2.2.2. Almanca ve Türk Edebiyatı 11. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 184
6.2.2.3. Almanca ve Türk Edebiyatı 12. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 186
6.2.2.4. Edebi-Öğretici Metinlerin Kitap Serisindeki Dağılıma Göre İncelenmesi . 187
6.2.3. Ana Edebî Türlerin Sınıflara Göre Dağılımı .................................................. 191
6.2.3.1. Almanca ve Türk Edebiyatı 10. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ..... 192
6.2.3.2. Almanca ve Türk Edebiyatı 11. Sınıf Ders Kitaplarının incelenmesi ..... 197
6.2.3.3. Almanca ve Türk Edebiyatı 12. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ..... 201
6.2.4. Ana Edebî Türlerin Ders Kitabı Serisindeki Dağılımı ....................................... 203
6.2.4.1. MEB + Mevsim ve Almanca Ders Kitaplarının Karşılaştırılması .......... 203
6.2.4.2. Nova + Lider + Mevsim ve Almanca Ders Kitaplarının Karşılaştırılması
............................................................................................................................. 206
iv
6.2.4.3. Ders Kitabı Serilerindeki Ana Edebî Türlerin Bir Bütün Olarak
İncelenmesi 210
6.2.5. Edebî Türlerin Sınıflara Göre Dağılımı ............................................................. 213
6.2.5.1. Almanca ve Türk Edebiyatı 10. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 214
6.2.5.2. Almanca Ve Türk Edebiyatı 11. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ........ 228
6.2.5.3. Almanca ve Türk Edebiyatı 12. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 233
6.2.6. Edebî Türlerin Ders Kitabı Serilerindeki Dağılımı ............................................ 237
6.2.6.1. MEB + Mevsim ve Almanca Ders Kitaplarının Karşılaştırılması .............. 237
6.2.6.2. Nova + Lider + Mevsim ve Almanca Ders Kitaplarının Karşılaştırılması 242
6.3. Metinlerin Yazıldıkları Tarih Üzerinden İncelenmesi .............................................. 251
6.3.1. Ders Kitaplarındaki Edebî Metinlerin Sınıflara ve Yazıldıkları Tarihe Göre
Dağılımı ....................................................................................................................... 252
6.3.1.1. Almanca ve Türk Edebiyatı 10. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 252
6.3.1.2. Almanca ve Türk Edebiyatı 11. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 263
6.3.1.3. Almanca ve Türk Edebiyatı 12. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 268
6.3.1.4. Ders Kitaplarının Ağırlık Merkezlerinin İncelenmesi ................................ 270
6.3.2. Ders Kitaplarının Anlatmaya Bağlı Metinler üzerinden İncelenmesi ................ 271
6.3.2.1. Almanca ve Türk Edebiyatı 10. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 272
6.3.2.2. Almanca ve Türk Edebiyatı 11. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 279
6.3.2.3. Almanca ve Türk Edebiyatı 12. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 282
6.3.2.4. Anlatmaya Bağlı Metinlerin Ağırlık Merkezlerinin incelenmesi ............... 283
6.3.3. Ders Kitaplarının Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler Bakımından
İncelenmesi .................................................................................................................. 284
6.3.3.1. Almanca ve Türk Edebiyatı 10. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 284
6.3.3.2. Almanca ve Türk Edebiyatı 11. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 290
6.3.3.3. Almanca ve Türk Edebiyatı 12. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 293
6.3.3.4. Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinlerin Ağırlık Merkezleri ................ 295
6.3.4. Ders Kitaplarının Göstermeye Bağlı Metinler Bakımından İncelenmesi .......... 296
6.3.4.1. Almanca ve Türk Edebiyatı 10. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 296
6.3.4.2. Almanca ve Türk Edebiyatı 11. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 301
6.3.4.3. Almanca ve Türk Edebiyatı 12. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 304
6.3.4.4. Göstermeye Bağlı Metinlerin Ağırlık Merkezleri ....................................... 305
6.3.5. Almanca ve Türk Edebiyatı Ders Kitabı Serilerinin İncelenmesi ...................... 306
6.3.5.1. Türk Edebiyatı Dersinde Kullanılan Kitap Serilerinin Karşılaştırılması .... 313
6.3.5.2. Almanca Dersinde Kullanılan Kitap Serilerinin Karşılaştırılması .............. 315
6.4. Ders Kitaplarının Ele Aldıkları Temalar Bakımından İncelenmesi .......................... 316
v
6.4.1. Ders Kitaplarındaki Temaların Sınıflara Göre Dağılımı .................................... 331
6.4.1.1. Almanca ve Türk Edebiyatı 10. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 331
6.4.1.2. Almanca ve Türk Edebiyatı 11. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 341
6.4.1.3. Almanca ve Türk Edebiyatı 12. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ......... 347
6.4.2. Temaların Kitap Serisindeki Dağılıma Göre İncelenmesi ................................. 350
6.4.2.1. MEB + Mevsim ve Almanca Ders Kitaplarının Karşılaştırması................. 350
6.4.2.2. Nova + Lider + Mevsim ve Almanca Ders Kitaplarının Karşılaştırması .... 364
6.5. Ders Kitaplarının Hazırlandıkları Yöntem Bakımından İncelenmesi ....................... 375
6.5.1. Almanca ve Türk Edebiyatı 10. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ................ 377
6.5.2. Almanca ve Türk Edebiyatı 11. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ................ 386
6.5.3. Almanca ve Türk Edebiyatı 12. Sınıf Ders Kitaplarının İncelenmesi ................ 391
6.5.4. Ders Kitaplarındaki Edebî Dönemlerin Dağılışının İncelenmesi ....................... 399
6.6. Ünite Başlıklarının İncelenmesi ................................................................................ 401

BÖLÜM VII
SONUÇ ve ÖNERİLER

7.1. Sonuç ........................................................................................................................ 403
7. 2. Öneriler .................................................................................................................... 416

KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 420
EKLER ............................................................................................................................... 438
ÖZET .................................................................................................................................. 480
ABSTRACT ........................................................................................................................ 482

vi
TABLOLAR ve ŞEKİLLER

TABLOLAR

Tablo 1: Türk Edebiyatı Ders Kitapları Listesi ...................................................................... 50
Tablo 2: Almanca Ders Kitapları Listesi ............................................................................... 53
Tablo 3: Almanca ve Türkçede Edebî Türler ......................................................................... 83
Tablo 4: Kullanımlık Metinler - Edebî Metinler Farkı .......................................................... 97
Tablo 5: Edebî Metinler Dışındaki Türler .............................................................................. 97
Tablo 6: Öğretici Metinler ................................................................................................... 100
Tablo 7: Türkçe Okunabilirlik Aralıkları ............................................................................. 133
Tablo 8: Okunabilirlikte Basitlik Ölçütü ............................................................................. 139
Tablo 9: Okunabilirlikte Bölümlere Ayrılmışlık ve Düzenlilik Ölçütü ............................... 139
Tablo 10: Okunabilirlikte Kısalık ve Özlülük Ölçütü .......................................................... 140
Tablo 11: Okunabilirlikte İlgi Çekici İlaveler Ölçütü .......................................................... 140
Tablo 12: Anlaşılabilirlikte Değerler ................................................................................... 140
Tablo 13: Öğrencinin Seviyesine Uyunluk .......................................................................... 152
Tablo 14: Öğrenci Psikolojisine Uygunluk .......................................................................... 152
Tablo 15: İlgi Çekicilik ........................................................................................................ 152
Tablo 16: Metnin Biçim ve İçerik Özellikleri ...................................................................... 157
Tablo 17: Zaman ve Araç-Gereçler ..................................................................................... 159
Tablo 18: Tarihsel Arka Plan Bilgisi ................................................................................... 161
Tablo 19: Metin Hakkında Ön Bilgi .................................................................................... 161
Tablo 20: Orijinal Hâli ile Verilen Metinler ........................................................................ 162
Tablo 21: Metnin Hedeflerle Uyumu ................................................................................... 164
Tablo 22: Toplumsal Hedeflere ve Değer Yargılarına Uygunluk ........................................ 169

vii