TANZøMAT DÖNEMøNDE (1839-1876) KADIN YAùAMINDAKø MODERNLEùME Figen ...

158 Pages·2009·0.82 MB·Turkish

by  Hasan Bey Hadi

TANZ(cid:2)MAT DÖNEM(cid:2)NDE (1839-1876) KADIN
YA(cid:3)AMINDAK(cid:2) MODERNLE(cid:3)ME

Figen AYDINGÖR

YÜKSEK L(cid:2)SANS TEZ(cid:2)

Yakınça(cid:4) Anabilim Dalı

Danı(cid:5)man: Prof. Dr. Cahit Yalçın B(cid:2)L(cid:2)M

Eski(cid:5)ehir

Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

A(cid:4)ustos 2006
ii
YÜKSEK L(cid:2)SANS TEZ ÖZÜ
TANZ(cid:2)IMAT DÖNEM(cid:2)NDE (1839–1876) KADIN YA(cid:3)AMINDAK(cid:2)
MODERNLE(cid:3)ME

Figen AYDINGÖR
Tarih Anabilim Dalı
Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü A(cid:4)ustos, 2006
Danı(cid:5)man: Prof. Dr. Cahit Yalçın B(cid:2)L(cid:2)M

Tanzimat Dönemi ile birlikte ba(cid:2)layan modernle(cid:2)me hareketiyle Türk Kadını
gerek toplumsal gerekse siyasal ve dü(cid:2)ünsel alanda ciddi atılımlar yapmı(cid:2)tır. Tarihsel
akı(cid:2) içerisinde Orta Asya'da özgür olarak ya(cid:2)ayan Türk Kadını (cid:3)slamiyet’in Türk
Devletlerinin ya(cid:2)antısına girmesiyle sınırlı haklar ile ikinci plana itilmi(cid:2)tir.
Osmanlı Devleti'nin kurulu(cid:2) yıllarındaki kadının erke(cid:4)i ile birlikteli(cid:4)i, zamanla
koyu bir (cid:3)slam etkisiyle sona ermi(cid:2)tir. Kadın her alanda haklarını yitirmi(cid:2), erkek
egemen bir toplumda ev içinde ya(cid:2)amaya ba(cid:2)lamı(cid:2)tır. E(cid:4)itim olanaklarından yoksun,
soka(cid:4)a çıkmasından giydi(cid:4)i kıyafetin rengine kadar kurallara uymak zorunda kalmı(cid:2)tır.
Tanzimat Dönemi ise, Osmanlı Kadınlarının uyanma aracı olmu(cid:2)tur. E(cid:4)itim
alanında yapılan yeniliklerle hayatın içine giren kadın, toplum hayatının
düzenlenmesinde kültürlü anne ve e(cid:2) olarak yer almı(cid:2)tır.
Miras hukuku alanında yapılan düzenlemelerle de mirastan e(cid:2)it hak alabilme
hakkını elde etmi(cid:2)lerdir. Ayrıca çıkarılan kanunlarla evliliklerde ya(cid:2)anılan zorluklar aile
izni, vergi, lüks harcamaların önüne geçilmeye çalı(cid:2)ılmı(cid:2)tır. Günlük ya(cid:2)amlarına fazla
karı(cid:2)ılmayan Tanzimat Kadını rahatlamı(cid:2), Avrupa modasını yakından takip etmi(cid:2),
modern Türk Kadını olma yolunda önemli adımlar atılmı(cid:2)tır.
Edebiyat alanında ise birçok ünlü edebiyatçı kadın toplumsal konumunu, haklar
elde etmesini eserlerinde i(cid:2)lerken Fatma Aliye Hanım, (cid:5)air Nigar Hanım vb. isimler
Türk Edebiyatımıza kazandırılmı(cid:2)tır.
Tanzimat Dönemindeki bütün bu geli(cid:2)meler Türk Kadınına yepyeni bir çehre
kazandırmı(cid:2)tır. Batıda da Fransa, (cid:3)ngiltere, Amerika üçgeni kadınların haklarını elde
etmek için mücadele alanı olmu(cid:2)tur.
Tanzimat Döneminde kadınların ya(cid:2)amlarını de(cid:4)i(cid:2)tirecek bu küçük yenilikler
büyük de(cid:4)i(cid:2)imlerin ba(cid:2)langıcını olu(cid:2)turmu(cid:2), günümüz modern Türk Kadınının dönüm
noktasını olu(cid:2)turmu(cid:2)tur.
iii
ABSTRACT

Turkish women with the movement of contemporize during the Period of the
Ottoman Reformation Changed their conservative style in political, social and
ideational conditions. Turkish women, which were free in the history of the Middle
Asia, became the second one in social life with Islam.
Women and men were together in the establishment of the Ottoman Empire but
these conditions were changed with Islam and women lost their many rights, and began
to live between their houses borders under the punishment of the men. They had to
follow the rules from the colour of the dress to going out, without education.
The Ottoman Reformation caused their developments with the renovations in the
education conditions, froth of all women began to work, and became more educated
mothers and wives in social life.
Arrangements with law of heritage, they had same rights with men; difficulties,
family permission, taxes and luxury payments were all controlled by these arrangements
women of the ottoman Renovation were relived and followed European Fashion and
had big steps in the way of being modern Turkish women.
In Literature many famous authors mentioned these developments in their books
and we gained Fatma Aliye Poet Nigar ... etc.
Turkish women gained many qualities by all these developments in the Period of
the Ottoman Renovation. In the western world France, UK and USA is becomes a
triangle for women’s fight for their rights.
These little renovations caused big ones, and Today’s Turkish Women and so
became a critical point for them.
iv
JUR(cid:2) VE ENST(cid:2)TÜ ONAYI
Figen Aydıngör’ün Tanzimat Döneminde (1839-1876) Kadın Ya(cid:5)amındaki
Modernle(cid:5)me ba(cid:2)lıklı tezi ....../....../2006 tarihinde, a(cid:2)a(cid:4)ıdaki jüri tarafından
Lisansüstü E(cid:4)itim Ö(cid:4)retim ve Sınav Yönetmeli(cid:4)inin ilgili maddeleri uyarınca, Tarih
Anabilim dalında Yüksek Lisans tezi olarak de(cid:4)erlendirilerek kabul edilmi(cid:2)tir.

Adı Soyadı (cid:3)mza
Üye (Tez Danı(cid:2)manı) : Prof. Dr. Cahit Yalçın B(cid:3)L(cid:3)M
Üye : ................................
Üye : ................................

Prof. Dr. Nurhan AYDIN
Anadolu Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitü Müdürü
v
ÖNSÖZ

Kadın toplumların devamını sa(cid:4)layandır. (cid:3)lerlemeyi ve geli(cid:2)meyi birey olarak,
anne ve e(cid:2) olarak da yönlendirici bir ki(cid:2)iliktir. Türkiye de kadınlar, dünyadaki
kadınlarla hemen hemen aynı haklara sahiptirler, ça(cid:4)da(cid:2) ya(cid:2)amın içindedirler. Ancak
bugünlere kolay gelmemi(cid:2)lerdir. Binlerce yıl erkeklerle e(cid:2)it tutulan Türk Kadını, sosyal
ve ekonomik hayatta de(cid:4)i(cid:2)en ko(cid:2)ullarla beraber saygın konumunu yitirmi(cid:2)tir. Osmanlı
Devleti'nin batıyı örnek aldı(cid:4)ı bir dönemde Tanzimat Döneminde ise kayıplarını
gidermeye çalı(cid:2)mı(cid:2)tır. Tanzimat Dönemi, Osmanlı Devleti için ça(cid:4)da(cid:2)la(cid:2)mak için her
alanda de(cid:4)i(cid:2)imlerin oldu(cid:4)u bir dönemdir. Osmanlı Kadını da bu de(cid:4)i(cid:2)imden etkilenmi(cid:2)
midir? Kadınlar için ne gibi yenilikler yapılmı(cid:2)tır? E(cid:4)itim alanında açılan kız
okullarının özellikleri, toplumda yaratmı(cid:2) oldu(cid:4)u etkileri nedir? Hukuki olarak
kadınlara nasıl haklar verilmi(cid:2)tir? Bu dönemde kadınlar günlük ya(cid:2)amlarını nasıl
de(cid:4)erlendirirler? Dönemin edebiyatçıları kadın sorununu nasıl ele alırlar? Ünlü kadınlar
kimlerdir? Edebiyatımızda ve tarihimizde Fatma Aliye, (cid:2)air Nigar Hanim gibi isimlerin
önemi nedir? Bu dönemdeki bu yenilikler kalıcı mıdır? Batıdaki Kadın hareketi
Tanzimat Kadını’nı nasıl etkilemi(cid:2)tir? vb. soruların cevapları çalı(cid:2)mada genel olarak
de(cid:4)erlendirilmek istenmi(cid:2)tir.
Beni böyle bir çalı(cid:2)ma yapmaya yönlendiren Sayın Hocam Prof. Dr. Cahit
Yalçın Bilim'e te(cid:2)ekkürlerimi sunuyorum.
Çalı(cid:2)malar sırasında gerekli yardımları esirgemeyen bölümümüzdeki di(cid:4)er
hocalarımıza, e(cid:2)ime, bir ya(cid:2)ındaki kızıma ve aileme te(cid:2)ekkür ederim.
Figen AYDINGÖR
vi
ÖZGEÇM(cid:2)(cid:3)

Figen AYDINGÖR

Tarih Anabilim Dali
Yüksek Lisans

Egitim
Lisans 1996 Osmangazi Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi,
Tarih Bolümü
Lise 1992 Eski(cid:2)ehir Atatürk Lisesi, Edebiyat Bolümü
(cid:2)(cid:5)
1996 Tarih Ö(cid:4)retmeni Cumhuriyet Lisesi

Ki(cid:5)isel Bilgiler
Do(cid:4)um yeri ve yılı: Eski(cid:2)ehir 18.04.1974 Cinsiyeti: Kadın Yabancı dil: Almanca
vii
KISALTMALAR
akt. : Aktaran
a.g.e. : Adı geçen eser
a.g.m. : Adı geçen makale
bkz. : Bakınız
C. : Cilt No
Çev. : Çeviren
H.A.K. : Hukuk-u Aile Kararnamesi
Haz. : Hazırlayan
s. : Sayfa
S. : Sayı No
T.C. : Türkiye Cumhuriyeti
vb. : ve bunlar gibi
viii
(cid:2)Ç(cid:2)NDEK(cid:2)LER
Sayfa
ÖZ ii
ABSTRACT iii
JUR(cid:3) VE ENST(cid:3)TÜ ONAYI iv
ÖNSÖZ v
ÖZGEÇM(cid:3)(cid:5) vi
KISALTMALAR vii
G(cid:3)R(cid:3)(cid:5) 1

B(cid:3)R(cid:3)NC(cid:3) BÖLÜM
TANZ(cid:3)MAT ÖNCES(cid:3) TÜRK KADINININ KONUMUNA
GENEL BAKI(cid:5)
4
1. SARAY VE SARAY ÇEVRES(cid:3)NDEK(cid:3) KADIN 8
2. TOPLUMDA KADIN 11
3. TANZ(cid:3)MAT ÖNCES(cid:3) DÖNEMDE AVRUPA’DA
KADIN’IN KONUMU 15

(cid:3)K(cid:3)NC(cid:3) BÖLÜM
TANZ(cid:3)MAT DÖNEM(cid:3)NDE TÜRK KADINININ
SOSYAL YAPISI
20
1. M(cid:3)RAS HAKLARI 20
2. KÖLEL(cid:3)(cid:6)(cid:3)N KALDIRILMASI 23
3. EVL(cid:3)L(cid:3)K KURUMU 26
4. GÜNLÜK YA(cid:5)AMDA KADIN 33
5. KADINLARIN G(cid:3)YS(cid:3)LER(cid:3) 50
6. ÇALI(cid:5)MA YA(cid:5)AMINDA KADIN 55
ix

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TANZ(cid:3)MAT DÖNEM(cid:3)NDE TÜRK KADINLARININ
KÜLTÜREL YAPISI
59
1. (cid:3)LKÖ(cid:6)RET(cid:3)M OKULLARI
(SIBYAN MEKTEPLER(cid:3)) 61
2. ORTA Ö(cid:6)RET(cid:3)M OKULLARI (RÜ(cid:5)T(cid:3)YELER) 63
3. MESLEK(cid:3) E(cid:6)(cid:3)T(cid:3)M OKULLARI 66
3.1. Ebe Mektebi 66
3.2. Kız Sanayi Mektebi 66
3.3. Kız Ö(cid:4)retmen Okulu: Darülmûallimat 68
4. EDEB(cid:3)YAT ESERLER(cid:3)NDE KADIN 72
5. EDEB(cid:3)YATÇI KADINLAR 81
5.1. Zafer Hanım 81
5.2. Fatma Aliye Hanım 84
5.3. (cid:5)air Fitnat Hanım 96
5.4. (cid:5)air Leylâ Hanım (Saz) 98
5.5. (cid:5)air Nigar Hanım 100
6. BASIN YAYIN YA(cid:5)AMINDA KADIN 112

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TANZ(cid:3)MAT DÖNEM(cid:3)NDE AVRUPADA
KADIN’IN KONUMU
117
BE(cid:5)(cid:3)NC(cid:3) BÖLÜM
TANZ(cid:3)MAT DÖNEM(cid:3)NDE TÜRK KADINININ
TOPLUMDA KAZANDI(cid:6)I STATÜ
123
SONUÇ 130
EKLER 133
KAYNAKÇA 159
1
G(cid:2)R(cid:2)(cid:3)

Günümüz ça(cid:4)da(cid:2) Türk kadını hak ve özgürlüklerini elde etmek için uzun ve
zorluklarla dolu tarihsel bir süreç ya(cid:2)amı(cid:2)tır. Türk kadını sosyal, kültürel ve siyasal
alanda yer alma sava(cid:2)ını ise Cumhuriyet Döneminde kazanmı(cid:2)tır. Tanzimat
Döneminden (1839–1876) itibaren bu olu(cid:2)umun adımlarını atan Osmanlı kadını
ça(cid:4)da(cid:2)la(cid:2)ma yolunda yava(cid:2) ama köklü de(cid:4)i(cid:2)iklikler yaparak yürümü(cid:2)tür.
Bu ara(cid:2)tırmada; kafes arkasında ya(cid:2)ayan, toplumdan dı(cid:2)lanan Osmanlı kadınının
Tanzimat Dönemindeki geli(cid:2)melerle yeniden sosyal ya(cid:2)ama katılımının, a(cid:2)amaları
incelenecektir. Tanzimat Dönemi, kadınların toplumda "ikinci sınıf birey" bakı(cid:2)
açısından kurtulmak adına, toplumda var olma mücadelesinin "giri(cid:2)" bölümünü
olu(cid:2)turmaktadır. Bu ara(cid:2)tırmadaki amaç Osmanlı kadınının e(cid:2)it, özgür ve hak sahibi
bireyler olmaları için, Tanzimat Döneminde yapılan de(cid:4)i(cid:2)imleri genel olarak gözler
önüne serebilmektir.
Ara(cid:2)tırma Tanzimat Dönemini olu(cid:2)turan 1839–1876 yılları arasında kadın
alanında yapılan yenilikleri içerecek (cid:2)ekilde sınırlandırılmı(cid:2)tır. Bu konuda
kadınlarla ilgili çıkan kitap, makale ve ara(cid:2)tırmalardan mümkün oldu(cid:4)u kadar
yararlanılmaya çalı(cid:2)ılmı(cid:2)tır. Özellikle Tanzimat Döneminde kadınlar hakkında
çıkan tek gazete olma özelli(cid:4)ini ta(cid:2)ıyan Terakki-i Muhadderât Gazetesinin konuyla
ilgili bölümleri alınıp, tarafımızca transkripsiyonu yapılıp, ara(cid:2)tırmada yer alması
sa(cid:4)lanmı(cid:2)tır.
Tanzimat Dönemi, Batıya açılan Türkiye'nin, kadının toplumdaki statüsünü
tartı(cid:2)maya ba(cid:2)lamı(cid:2)tır ve kadın haklarını gündeme getirmi(cid:2)tir.
Çalı(cid:2)mada I. Bolümde, Türklerin tarih sahnesine çıkı(cid:2)ından, (cid:3)slamiyet’i kabul
edip, Anadolu'ya geli(cid:2)leri ve Osmanlı Devleti'nin kurulu(cid:2)undan Tanzimat Dönemine
kadar olan dönem içerisinde kadının konumundan bahsedilmi(cid:2)tir. Orta Asya'da
kurulan Türk Devletlerinde kadının özgür oldu(cid:4)u, siyasal, ekonomik, kültürel
konularda kararların alınmasında etkili oldukları belirtilmi(cid:2)tir. (cid:3)slamiyet'in kabulü
ile sınırlı haklarla ikinci sınıf uygulamalarla kar(cid:2)ıla(cid:2)an Türk kadınının çok e(cid:2)lilik,
örtünme, (cid:2)er-i hukuk kuralları ile kısıtlandı(cid:4)ı söylenmi(cid:2)tir. Osmanlı Devletinin
kurulu(cid:2) yıllarında eski geleneklerin devam etti(cid:4)i ancak Bizans ve Arap Kültürlerinin