Tam sayfa fotoğraf

880 Pages·2013·4.84 MB·Turkish

TBMM KÜLTÜR, SANAT VE YAYIN KURULU YAYINLARI No.: 151
TURK
PARLAMENTO
TARİHİ
TBMM - XXI. DÖNEM
(1999 - 2002)
I. CİLT
YASAMA FAALİYETLERİ
Prof. Dr. Celalettin YAVUZ
TÜRK PARLAMENTO TARİHİ ARAŞTIRMA GRUBU
* KKüi tüphanesi
94 01
Yer:
Yü: 1999-2002
1
CİK:
Kısmı:
Kopya:
Demirbaş No.
lifli
IIİIIIH1II
II 201205681 ll
ISBN : 978 - 605 - 4700 - 13 - 4 (Tk.)
ISBN : 978 - 605 - 4700 -14 - 1 (1. Cilt)
ii
ÖNSÖZ

Parlamentolar, ülkelerin siyasi tarihlerinin oluştuğu demokratik merkezî
kurumlardır. Şüphesiz her ülkenin siyasi tarihi ve parlamento geçmişi aynı
zamanda, ülkelerin demokratikleşme süreçlerinin panoramik görünümleridir. Bu
bakımdan, Türk parlamento tarihi, yaşanan tecrübelerle ayrı bir önem taşır.
1876’da Kanun-ı Esasi’nin kabulünden sonra (1877) kurulan iki meclisli
(Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Âyân) Meclis-i Umumi, ilk anayasalı ve
demokratik nitelikli parlamento hayatına geçiş denememizdir. Elbette bu olay,
Türk parlamento tarihinin de başlangıcını teşkil eder. Türkiye, bu anayasanın
kabulü ve kurulan meclisle parlamenter sistemle tanışmış ve ilk kez millet,
siyasal iktidara ortak olmaya çalışmıştır.
Ancak bu ilk parlamento, modern siyasi rejimlerde karşılığını bulan tam
bir yasama organı görevini yerine getirmemiştir. Yine de sürekli açılıp
kapanmalar dolayısıyla kesintiye uğramasına rağmen, bir ‘parlamento geleneği’
oluşmasına az da olsa katkıda bulunmuştur.
Ülkemizde parlamento geleneği, bütün kurum ve kurallarıyla ancak,
Büyük Millet Meclisinin açılmasıyla oluşmaya başlamıştır.
İstanbul’dan Meclis-i Mebusan üyelerinin de içinde bulunduğu,
Ankara’da 23 Nisan 1920’de kurulan Büyük Millet Meclisi ile Türk parlamento
tarihi, önemli bir dönüşüm yaşamıştır. Kurtuluş Savaşı’nda oluşturulan ve Millî
Mücadele’yi fiilen yöneterek ülkeye bağımsızlığını kazandıran bu parlamento,
dünyadaki tek “Gazi Meclis” olmuştur. Cumhuriyetin ilanının ardından yaşanan
siyasi gelişmeler ise parlamenter rejimimizi olgunlaştırmış, zengin ve çok
değişik cepheleri olan parlamento hayatı, cumhuriyetimize ve demokrasimize
yön vermeye devam etmiştir.
Meclisimiz, kurulduğu günden bugüne, üzerine düşen tarihî sorumluluğu
yerine getirmenin gayreti içerisinde olmuş ve Meclisimizin önderliğinde ülkemiz
ve demokrasimiz, geride bıraktığımız yıllarda büyük mesafeler almış ve önemli
kazanımlar elde etmiştir.
Çok partili siyasi hayat, işleyen bir demokratik sistem, Meclis’te tecessüm
eden millî irade bizim en büyük kazanımlarımızdır. Bunları korumak ve
geliştirmek hepimizin ortak sorumluluğudur.
19. asır sonundaki parlamenter hayat denememiz ve dolayısıyla
demokratikleşme sürecimiz nasıl kesintilere uğradıysa, 20. asırda da çeşitli şekillerde
kesilmiştir. Parlamento tarihimiz, bütün bu kesintileri ve sorunları bünyesinde
taşımaktadır. Parlamentomuz ve demokrasimiz, kesintilerle ve sorunlarla bugüne
gelmiştir. Bu süreç önemli kayıplara sebep olmuş, ancak ibre demokrasiden hiç
şaşmamış ve sekteye uğramalara rağmen demokrasi hep galip gelmiştir.
iii
135 yıllık parlamento ve aynı zamanda demokrasi tecrübemiz, zengin bir
siyasi tarih birikimini içermektedir. Bu zenginliğin günümüze kazandırılması
kadar, gelecek kuşaklara aktarılması da çok önemlidir. Bu anlayışla başlatılan
parlamento tarihi yazım çalışmaları, TBMM’nin 18. döneminden bugüne kadar
devam etmiş ve Meclisimiz “Türk Parlamento Tarihi” isimli eseri hazırlayarak
demokrasi tarihimizin zenginliklerini gün ışığına çıkarmıştır.
Bu çalışmayı başlatan ve sürdüren önceki Meclis Başkanlarımızı şükranla
anıyorum. Çalışmalarda yer alan bilim insanlarımıza, katkıda bulunan Meclis
çalışanlarımıza teşekkür ediyorum. Yakın siyasi tarihimizi, parlamento
geçmişimizi ve dolayısıyla millî siyaset hafızamızın önemli bir kısmını oluşturan
bu eserin yararlı olmasını diliyorum.

iv
TEŞEKKÜR VE AÇIKLAMA

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Saygıdeğer Başkanları Sn. Bülent
Arınç, Sn. Köksal Toptan, Sn. Mehmet Ali Şahin ve Sn. Cemil Çiçek’e;
Başkanvekilleri ve Kültür Sanat ve Yayın Kurulu Başkanları Sn. Nevzat
Pakdil ve Sn. Prof. Dr. Mehmet Sağlam’a;
Genel Sekreterler Sn. Rauf Bozkurt, Sn. Ali Osman Koca, Sn. Sadettin
Kalkan ve Sn. Dr. İrfan Neziroğlu’na;
Yasama Genel Sekreter Yardımcıları Sn. H. Hasan Sönmez ve Sn.
İbrahim Araç ile Bilgi ve Bilişim Hizmetleri Genel Sekreter Yardımcısı Sn.
Ercan Durdular’a;
Personel ve Özlük İşleri, Kütüphane, Dokümantasyon ve Tercüme,
Basın ve Halkla İlişkiler, Kültür Sanat ve Yayın Kurulu ve Basımevi
görevlilerine, Sn. Sabit Demirtunç ve Sn. Cemil Tutal’a;
Yoğun mesaileriyle yazım sürecinde görev ve sorumluluk üstlenen Türk
Parlamento Tarihi Araştırma Grubu’nun üyeleri değerli meslektaşlarım:
Prof. Dr. Mustafa Çufalı, Prof. Dr. Zühtü Arslan, Prof. Dr. Mehmet
Seyitdanlıoğlu, Prof. Dr. Erdal Onar, Prof. Dr. Menderes Çınar, Prof. Dr. H.
Emre Bağce, Prof. Dr. Esat Arslan, Prof. Dr. Yusuf Sarınay, Prof. Dr. Recep
Boztemur, Prof. Dr. Burhanettin Duran, Doç. Dr. Celalettin Yavuz, Prof. Dr.
Temuçin Faik Ertan, Doç. Dr. Ahmet Yıldız’a ayrı ayrı teşekkürlerimi ve iyi
dileklerimi sunarım.
Yasama dönemlerine ait ciltlerin yazımı ve basımı “birinci cilt: yasama”;
“ikinci cilt: denetim” ve “üçüncü cilt: biyografi” olmak üzere üç ana başlık
altında gerçekleştirilmiştir. Bazı dönemlerde yasama ve denetim ciltleri birden
fazladır; fakat pek çok dönem üç ciltte tamamlanmıştır ve her cildin sonuna
dizin eklenmiştir.
Türk Parlamento Tarihi adlı bu büyük projenin bütün aşamaları, uzun
süren, yoğun emek ve zorlu çabanın ürünüdür; yazarlar ve yetkililer bu süreçte
katkılarını birleştirmiş ve eşgüdüm içinde bir ortaklıkla yasama dönemlerine ait
ciltlerin yazımı ve basımı tamamlanmıştır.
Kullanıcılar için yararlı olması dileğiyle.

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu
Koordinatörü ve Editörü
Prof. Dr. Hikmet Özdemir

v
vi
SUNUŞ

18 Nisan 1999 Genel Seçimleri sonucunda Türkiye Cumhuriyeti’nin
21. Dönem Meclisi meydana geldi. 21. Dönem TBMM 5 siyasi partiye ait
546 milletvekili ve 4 bağımsız milletvekili ile açıldı. 3 Kasım 2002 Genel
Seçimleri ile yerini 22. Döneme bırakırken, 11 siyasi partiye ait 533 ve üç de
bağımsız olmak üzere toplam 536 milletvekili ile dönemi tamamladı.
21. Döneme ekonomik krizler, biri “yüzyılın depremi” diye anılan
Marmara depremi olmak üzere iki büyük deprem, döneme damgasını vurdu.
Kasım 2000 ve Şubat 2001’de peş peşe gelen iki ekonomik kriz Türkiye’yi bir
anlamda % 40’lara varan ölçüde yoksullaştırdı. Bu nedenledir ki, 21. Dönem
TBMM’nin hemen her Genel Kurulunda, muhalefet partilerinin Hükümeti
eleştiren ağırlıklı konuları ekonomi üzerinde odaklandı. Keza, AB uyum yasaları,
cumhurbaşkanlığı seçimi gibi konular uzun bir süre Meclisin gündeminde yer aldı.
Çoğunluğu DSP-MHP-ANAP Koalisyon Hükümeti tarafından verilen
kanun taslakları üzerindeki Genel Kurul görüşmeleri sırasında, muhalefetin
ısrarla üzerinde durduğu ekonomi konuları, “Bazı suç ve cezaların
affedilmesi”ne ilişkin yasa tasarısı üzerindeki hususlar izledi. Dönem içinde
özellikle AB uyum yasaları çerçevesinde Anayasada ve bağlantılı yasalarda çok
büyük ve önemli değişiklikler yapıldı. Bu çalışmalar günlerce ve sabahlara kadar
uzayan yoğun çabalarla sonuca ulaştırılabildi.
Üç cilt olarak hazırlanan 21. Dönem Türk Parlamento Tarihi’nin
I. cildinin giriş bölümü içinde, önce 21. Dönem TBMM’nde Türkiye içindeki ve
Türkiye’yi ilgilendiren önemli dünya gündemlerine yer verilerek, 21. Dönemin
siyasi tarihi hakkında genel bir bilgi demeti sunulmaya çalışıldı.
I. Cilt içinde her yasama yılının açılışı, iki dönem halinde Meclis
Başkanı ve Başkanlık Divanı seçimleri, Meclis Kararları, İhtisas Komisyonları
hakkında bilgiler sunuldu.
TBMM’nin 21. Döneminde, biri 39 maddeyi kapsayan dört ayrı Anayasa
değişikliği yapıldı. Birinci Yasama Yılı içinde 67, İkinci Yasama Yılı içinde
136, Üçüncü Yasama Yılı içinde 117 ve Dördüncü Yasama Yılı içinde 65 olmak
üzere, toplam 385 kanun çıkartıldı. Anayasa değişikliği ile ilgili tüm Genel
Kurul görüşmelerinin özetine bu cilt içerisinde yer verildi.
Anayasa değişikliklerine ilaveten; AB uyum yasaları, deprem yaralarını
sarmakla ilgili yasa faaliyetleri, “Bazı suç ve cezaların affı” ile ilgili yasa
faaliyetleri, DGM ile ilgili yasa değişikliklerinin Genel Kurul görüşmelerinin
özetleri yer aldı.
21. Dönem içinde yapılan 10. Cumhurbaşkanı seçimi, bu seçim
öncesinde meydana gelmiş olan gelişmeler de dahil olmak üzere, ayrıntılı
şekilde bu cilt içinde yer aldı.
vii
Hükümet, Hükümet’te meydana gelen değişiklikler, Hükümet
Programının okunması ve üzerinde yapılan görüşmeler ile güven oylaması da
özetlenerek sunuldu.
Bu çalışmayı yaparken yardımlarını esirgemeyen TBMM Kütüphanesine ve
Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu’nda görevli TBMM personeline bu
vesile ile teşekkür ederim, Prof. Dr. Hikmet Özdemir’e şükranlarımı sunarım.

Prof. Dr.Celalettin Yavuz

viii
KISALTMALAR:

AB : Avrupa Birliği
AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu
a.g.e. : Adı Geçen Eser
a.g.d. : Adı Geçen Dergi
AGİT : Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı
AGİTPA : AGİT Parlamenter Asamblesi
AGSK : Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği
AGSP : Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası
a.g.t. : Adı Geçen Tez
a.g.y. : Adı Geçen Yazı
AK Parti : Adalet ve Kalkınma Partisi
AKPM : Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi
ANAP : Anavatan Partisi
AR-GE, Ar-Ge : Araştırma-Geliştirme
AT : Avrupa Topluluğu
ATO : Ankara Ticaret Odası
B : Birleşim
BAPB : Barış İçin Asyalı Parlamentolar Birliği
BDDK : Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
bkz /Bkz : Bakınız
BM : Birleşmiş Milletler
c/C : Cilt
CHP : Cumhuriyet Halk Partisi
DAP : Doğu Anadolu Projesi
DDY : Devlet Demir Yolları
DEHAP : Demokratik Halk Partisi
DGM : Devlet Güvenlik Mahkemesi
DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü
DMO : Devlet Malzeme Ofisi
DOKAP : Doğu Karadeniz Projesi
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
DSİ : Devlet Su İşleri
DSP : Demokratik Sol Parti
DTP : Demokratik Toplum Partisi
DYP : Doğru Yol Partisi
FP : Fazilet Partisi
GAP : Güneydoğu Anadolu Projesi
GKRY : Güney Kıbrıs Rum Yönetimi
GSMH : Gayrı Safi Milli Hasıla
GSYİH : Gayrı Safi Yurt İçi Hasıla
ix