Tablice historyczne 09. Przegląd geograficzny - Europa

33 Pages·10.32 MB·Polish

by  Mizerski W.

PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - EUROPA
HISZPANIA I PORTUGALIA
XI w. p.n.e. Prawdopodobna data zalożenia Gadiru przez Fenicjan (dzisiejszy Kadyks)
vn w. p.n.e. Przybycie plemion celtyckich
łl w. p.n.e. Początek panowania Rzymu po wyparciu Kartagińczyków
V w. Naplyw germańskich Alanów, Swebów, Wandalów i Wtzygotów, upadek wladzy rzymskiej
585 Zakończenie jednoczenia pólwyspu przez Wizygotów za panowania Liuwigilda
7 I I -18 Podbój PIw. Iberyjskiego (z wyj. krańców pn.) przez Arabów
756 Utworzenie niezależnego emiratu arabskiego w Kordobie (od 929 kalifat)
866-9 10 Alfons III, król Asturii, odzyskuje z rąk Arabów ziemie po rzekę Duero
1097 Powstanie wokól miasta Porto hrabstwa Portucale - lenna Kastylii i Leonu
XII w. Rozwój literackiego języka hiszpańskiego na bazie dialektu kastylijskiego
I 139 Alfons I Zdobywca przeksztalca Portugalię w samodzielne królestwo ze stolicą w Coimbrze
1140 W Katalonii powstaje anonimowy epos "Pidń o Cydzie"
Xłl-XIII w. Rozwój portugalskiej poezji w dialekcie galickim, powstanie slawnych romansów
12 12 Zwycięstwo polączonych sil chrześcijańskich nad Arabami pod Las Navas de Tolosa
XIV w. Powstanie ldasztoru w Batalha - jednej z naj okazalszych budowli gotyckich
ok. 1422 Początek wypraw odkrywczych Portugalczyków (dzialalność Henryka Żeglarza)
1478 Początki inkwizycji w Hiszpanii
1479 Unia Kastylii z Aragonią
1492 Zdobycie Granady - ostatniej twierdzy arabskiej. Wyprawa Kolumba do Ameryki
1494 Traktat w TordesilIas (7 VI) - podzial stref wplywów Hiszpanii i Portugalii na
Atlantyku (1529 - podzial stref na Pacyfiku)
1495-152 I Panowanie Manuela I Wielkiego - szczytowy okres potęgi i ekspansji Portugalii
I pol. Wyprawy morskie i podboje Portugalczyków (Afryka, Indie, Archipelag Malajski)
XVI w. i Hiszpanów (Ameryka); od polowy XVI w. oslabienie Portugalii
1550-1680 "Zloty wiek" kultury hiszpańskiej - Cervantes, Lope de Vega, El Greco, Velazquez
1580-1640 Unia personalna Hiszpanii i Portugalii - powstaje najrozleglejsze państwo na świecie
1588 Rozbicie "Wielkiej Armady" przez Anglików. Zmierzch hegemonii Hiszpanii na morzach
1640 "Czarny rok" Hiszpanii: zalamanie w handlu z Ameryką, powstanie w Portugalii (nie-
podleglość uznana 1668) i w Katalonii, wojna z Francją
1701-I I Wojna sukcesyjna hiszpańska, przejęcie wladzy przez Burbonów
po 1760 Karol ITI przeprowadza w Hiszpanii reformy w duchu absolutyzmu oświeconego
kon. XVIII w. Ustalenie obowiązujących do dziś regul corridy
1807-14 Hiszpania i Portugalia pod okupacją wojsk napoleońskich
1810-24 Utrata większości kolonii przez Hiszpanię
1820 Rewolucja liberalna w Portugalii, dlugoletnie konflikty wewnętrzne
1822 Oderwanie się Brazylii od Portugalii
1833-37 Wojny karlistowskie w Hiszpanii: rywalizacja Izabeli lłl z księciem Carlosem
1910 Obalenie monarchii w Portugalii; ustawy antykościelne
1914-18 I wojna światowa - Hiszpania neutralna, Portugalia po stronie Ententy
1923-30 Dyktatura Primo de Rivery w Hiszpanii
1926 Zamach stanu w Portugalii (1932-68 - stabilna dyktatura Antonio Salazara)
1936-39 Krwawa wojna domowa w Hiszpanii, przejęcie wladzy przez frankistów
1939-45 II wojna światowa - neutralność Hiszpanii i Portugalii
1961-74 Portugalia zaangażowana w wojnę w Angoli
1974 Przewrót wojskowy w Portugalii - początek demokratyzacji i rezygnacja z kolonii
1975 Śmierć Franco, przywrócenie monarchii konstytucyjnej w Hiszpanii
lata 70. Autonomia dla poszczególnych prowincji Hiszpanii (m.in. Katalonii i Baskonii)
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - EUROPA
WłOCHY
staroż. Cywilizacja Etrusków, kolonie greckie, od IV w. p.n.e. imperium rzymskie
V-Xw. Dominacja kolejno Ostrogotów, Bizantyjczyków, Longobardów i Franków;
utrwalenie podzialu na drobne księstwa
ok. 529 Zalożenie klasztoru na Monte Cassino
756 Utworzenie Państwa Kościelnego
960 "Carta di capu a" - najstarszy zabytek języka wioskiego
962 Italia Pn. i Środk. wlączona do imperium cesarza Ottona I
ok. 1040 ,,Micrologus" Guido d' Arezzo najstarszym świadectwem choralu gregoriańskiego
Xlw. Normanowie opanowują pd. WIochy, wypierając Arabów i Bizantyjczyków
1073-85 Pontyfikat Grzegorza VII, wielki spór o inwestyturę z cesarzem Henrykiem IV
XI-XIII w. Rozwój szkolnictwa i uniwersytetów
XII w. Początek dominacji Wenecji, Genui i Mediolanu na pólnocy kraju (~ str. 60)
1I83 Cesarz Fryderyk I po wojnach z Ligą Lombardzką potwierdza autonomię miast wioskich
XIII w. "Dolce stil nuovo" - pierwszy oryginalny nurt w literaturze wloskiej
XIII-XIV w. Walki stronnictw gwelfów i gibelinów w miastach wioskich
XIVw. Początek renesansu w literaturze: Dante, Petrarca, Boccaccio
XVw. Rozkwit renesansu: Brunelleschi, Michal Aniol, Bramante, Rafael, Leonardo da Vinci
XVw. Powstanie wioskiego języka literackiego z dialektu toskańskiego
1494-1559 Wojny wioski e Francji z Habsburgami zakończone dominacją Habsburgów w Italii
XVlIw. Ekonomiczny upadek WIoch
XVIIw. Twórczość kompozytorów Scarlattiego i Vivaldiego
1720 Zjednoczenie Sabaudii i Sardynii w Królestwo Sardynii przez Wiktora Amadeusza II
1735 Królestwo Neapolu pod wladzą Burbonów hiszpańskich
1796-1815 Okres dominacji Francji we Wloszech rozpoczęty kampanią Napoleona
XIXw. Nowoczesna opera - Rossini, Verdi. Slawę zdobywa wirtuoz skrzypiec - Paganini
l polXIXw. Tajne stowarzyszenia patriotyczne (m.in. karbonaryzm), powstania antyaustriackie
1852 Cavour, glówny rzecznik zjednoczenia WIoch, premierem Sardynii (Piemontu)
1860 Garibaldi prowadzi "wyprawę tysiąca" z pomocą sycylijskim powstańcom
1860--66 Zjednoczenie królestw Sardynii i Neapolu, Florencja stolicą WIoch
1870 Przylączenie Rzymu i ustanowienie go stolicą, likwidacja państwa kościelnego
1882 Trójprzymierze z Austrią i Niemcami; zapoczątkowanie ekspansji kolonialnej
1887-95 Wojna z Etiopią: opanowanie Erytrei i rezygnacja z podboju Etiopii
191I-12 Podbój Libii i opanowanie wysp Dodekanezu u wybrzeży Azji Mniejszej
1915-18 Udzial w I wojnie światowej po stronie Ententy; ciężkie walki na granicy z Austrią
1921 Powstanie Narodowej Partii Faszystowskiej kierowanej przez Benito Mussoliniego
1922 ,,Marsz na Rzym"; Wiktor Emanuel III desygnuje Mussoliniego na premiera
1926 Rozwiązanie partii politycznych, jawna dyktatura Mussoliniego
1935-36 Zbrojne opanowanie Etiopii, konflikt z Ligą Narodów i zbliżenie z Niemcami
1939 Zawarcie "paktu stalowego" - wojskowego sojuszu niemiecko-włoskiego (22 V)
1939-40 Okupacja Albanii, nasI. nieudana próba zajęcia Grecji
1940-43 Udzial w II wojnie światowej po stronie Niemiec; utrata posiadlości w Afryce
1943 Po lądowaniu aliantów na Sycylii obalenie Mussoliniego (25 VIII) i wypowiedzenie
wojny Niemcom (13 X)
1946 Ustanowienie republiki po referendum ludowym; król Umberto opuszcza tron
1978 Zamordowanie premiera Aldo Moro - przejaw terroryzmu "Czerwonych Brygad"
1994 Utworzenie II Republiki po przegraniu wyborów przez chadecję i lewicę; na
pólnocy WIoch (Lombardia) silne nastroje separalXstyczne
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - EUROPA
FRANCJA
v w. p.n.e. Naplyw celtyckich Gallów na ziemie zamieszka le m.in. przez Ligurów i Iberów
50 p.n.e. Zakończenie podboju Galii przez Rzymian po stłumieniu powstania Wercyngetoryksa
II w. Pojawienie się gmin chrze~cijańskich w rzymskich miastach Galii (m.in. Lyon)
III w. Najazdy plemion germańskich, m.in. Wandalów i Franków
V w. Upadek wladzy Rzymu, zdobycie przewagi politycznej przez Franków (~str. 42, 45)
843 Traktat w Verdun - wyodrębnienie się państwa zachodniofrankijskiego (Francja)
987 Objęcie wladzy przez Hugona Kapeta, do 1328 panowanie dynastii Kapetyngów
XI w. Powstanie stylu romańskiego
ok. II 00 "Pie~ń o Rolandzie" - najslynniejszy francuski epos rycerski
1163 Początek budowy katedry Notre Dame w Paryżu, jednej z pierwszych budowli gotyckich
kon. XII w. Szczytowy okres rozwoju poezji trubadurów w Prowansji (m.in. Girart de Bornelh)
XII-Xm w. Jarmarki w Szampanii miejscem największej wymiany handlowej w Europie
ok. 1150 Powstanie uniwersytetu w Paryżu
1226-70 Panuje Ludwik IX Święty, w ~redniowieczu uważany za monarchę idealnego
1285-1314 Panowanie Filipa Pięknego, znaczne wzmocnienie wladzy centralnej
1302 Zwolanie po raz pierwszy Stanów Generalnych
1309 Przeniesienie siedziby papieskiej do Awinionu: papiestwo zdominowane przez Francję
1328-1589 Dynastia Walezjuszy (mlodsza linia Kapetyngów)
1339 Początek wojny stuletniej - próba opanowania Francji przez królów angielskich
1358 Powstanie chlopskie ("żakeria") i oslabienie wladzy Walezjuszów
1415 Henryk V Angielski oglasza się królem Francji
1429 Wystąpienie Joanny d' Arc pod Orleanem - zwrot w wojnie stuletniej
1431 Spalenie Joanny d' Arc na stosie przez Anglików (30 V)
1453 Zakończenie wojny stuletniej - wyparcie Anglików z kontynentu
1480 Wcielenie Burgundii, a następnie (1481) Prowansji do Francji przez Ludwika XI
1487-91 Podbój Bretanii i formalne wcielenie jej do Francji (1532)
1494-1559 Przegrana rywalizacja z Habsburgami na terenie WJoch
1562-1598 Wojny religijne katolików z hugenotami, oslabienie wladzy królewskiej
1572 Rzeź hugenotów paryskich w noc ~w. Bartlomieja
1589-1792 Panowanie dynastii Burbonów, jednej z linii Kapetyngów
1598 Henryk IV wydaje w Nantes edykt o tolerancji religijnej
XVII w. Naj~wietniejsza epoka literatury franc.: Corneille, Racine, Moliere, La Fontaine
1624-42 Rządy kardynala Richelieu - początki monarchii absolutnej (zlamanie opozycji po
zdobyciu twierdzy La Rochelle) i rozwój imperium kolonialnego
1631 Początek budowy kompleksu palacowego w Wersalu
1643 Wstąpienie na tron Ludwika XIV; wielkie wplywy kard. Mazariniego
1648-53 Wielka fronda - nieudany bunt feudalów i mieszczan przeciw monarchii absolutnej
1661-1715 Szczytowy okres absolutyzmu Ludwika XIV, zwycięskie wojny przeciw Anglii
1669-84 Budowa palacu w Wersalu
1685 Odwolanie edyktu nantejskiego i emigracja hugenotów
XVIII w. Rozwój literatury o~wieceniowej: Rousseau, Diderot, Montesquieu, Voltaire
1751-73 Ukazuje się "Wielka Encyklopedia", czolowe dzielo O~wiecenia
1789-1804 Rewolucja francuska i pierwsza republika (~ str. 74)
1804-14 Pierwsze cesarstwo, rządy Napoleona i hegemonia Francji w Europie (~ str. 75)
1814-30 Restauracja Burbonów: panowanie Ludwika XVIII i Karola X
1830 Zdobycie Algieru, a następnie (do 1881) calej Algierii; koloni~ci francuscy w Afryce
183~8 "Monarchia lipcowa". Rządy Ludwika Filipa Orleańskiego
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - EUROPA
1848-51 Rewolucja lutowa, proklamowanie II republiki (25 II 1848). wybrany prezydentem
Ludwik Napoleon Bonapane przeprowadza zamach stanu (2 XII 1851)
1852-70 II cesarstwo - rządy Ludwika BonapaI1ego jako cesarza Napoleona III
1870-71 Klęska Francji w wojnie z Prusami, utrata Alzacji i Lotaryngii; Napoleon III w niewoli
1871 Komuna Paryska (18 111-28 V) - rewolta ludowa krwawo stlumiona przez wojsko
1870-I 940 III republika po upadku Ludwika Napoleona
XIX w. Rozkwit literatury: Stendhal, Hugo, Balzac. Flauben, Maupassant, Zola. France.
Baudelaire. Verlaine, Rimbaud
XIX- Paryż centrum nowych tendencji w sztuce: impresjonizm, symbolizm. kubizm.
pocz. XX w. fowizm. dadaizm, surrealizm
1914-18 Udzial w I wojnie światowej po stronie Ententy; ogromne straty ludzkie
1939-45 Udzial w II wojnie światowej po stronie aliantów
1940 Po rozbiciu wojsk francuskich marsza lek Petain tworzy proniemiecki rząd w Vichy
(czerwiec). Na emigracji powstaje Komitet Wolnych Francuzów (gen. de Gaulle)
1944 Lądowanie wojsk alianckich w Normandii. wyzwalanie Francji
1944-58 IV republika. duże wplywy lewicy. narastający problem kolonii. zwl. Algierii
1946-54 Udzial w wojnie indochińskiej. utrata wplywów w Indochinach
1958-62 Kryzys algierski, uznanie niepodleglości większości bylych kolonii w Afryce
1958-69 Rządy gen. de Gaulle'a (początek V republiki) - próby wzmocnienia międzynarodowego
autorytetu Francji (próba atomowa 13 II 1960. rozluźnienie więzi z NATO)
ok. 195R Nun nowej fali w kinie francuskim (Godard)
1968 Rozruchy studenckie w Paryżu
1995 Pojawia się problem terroryzmu islamskiego w związku z rolą Francji w Algierii
SZWAJCARIA
I tys. p.n.e. Naplyw na ziemie Szwajcarii plemion celtyckich. m.in. Helwetów
I w. p.n.e. Opanowanie ziem Szwajcarii przez państwo rzymskie, powstanie pierwszych miast
V w. Naplyw plemion germar\skich. m.in. Burgundów i Alemanów
IV-VIII w. Chrystianizacja kraju przy znacznym udziale misjonarzy iryjskich
VI-XIII w. Wplywy francuskie, niemieckie, burgundzkie; kształtowanie się kantonów
1291 Związek kantonów Schwyz. Uri i Nidwalden dla obrony przed Habsburgami
1315 Pokonanie wojsk austriackich pod Morganen i utrwalenie związku
XIV-XV w. Rozszerzanie federacji na nowe kantony. rozwój handlu i miast
1499 Zwycięstwo nad cesarzem Maksymilianem I i faktyczne uznanie niezależności
XVI w. Okres prestiżu najemnych żolnierzy szwajcarskich (od 1506 gwardia papieska)
ok. 1520 Początki reformacji w Szwajcarii (Zwingli. Kalwin)
1531 Wojna kantonów katolickich i protestanckich. ustanowienie swobody religijnej
XVll-XVIII w. Szybki rozwój gospodarczy (m.in. początek produkcji zegarków)
1798 Wkroczenie wojsk francuskich i (do 1815) Republika Helwecka
1815 Przyjęcie nowych kantonów (odtąd 22), ogloszenie zasady wieczystej neutralności
1830 Przyjęcie zasady, że zmiana konstytucji wymaga zgody kantonalnych zgromadzeń ludowych
1847 Wojna domowa i pokonanie kantonów katolickich przez protestanckie
1848 Nowa konstytucja - przekształcenie związku państw w państwo związkowe ze
wspólnym parlamentem
kon. XIX w. Intensywny rozwój przemysiu (m.in. precyzyjnego i chemicznego) oraz banko
wości - koniec bezwzględnej dominacji rzemiosla, rolnictwa i turystyki
I pol. XX w. Neutralność w obu wojnach światowych
1971 Przyznanie praw wyborczych kobietom (jako ostatnie państwo w Europie)
1986 Odrzucenie w referendum propozycji wstąpienia do ONZ
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - EUROPA
HOLANDIA, BELGIA, LUKSEMBURG
v
w. p.n.e. Osiedla plemion celtyckich (m.in. Belgowie) i germańskich (Fryzowie)
I w. p.n.e. Początek panowania Rzymu (część Galii)
III w. Chrystianizacja Belgii (Holandii - ok. 630)
V- VIII w. Panowanie Franków, zanik ludności celtyckiej; Fryzowie znanymi kupcami i żeglarzami
Od IX w. Tereny obecnej Holandii w obrębie Niemiec, a Belgii w obrębie król. Francji
IX-XII w. Rozdrobnienie dzielnicowe (gl. ośrodki - Holandia, Brabancja, biskupstwo Utrechtu)
XII-XVI w. Flandria i Brabancja wielkimi ośrodkami sukiennictwa
1196-1437 Luksemburg (hrabstwo znane od Xl w.) we wladaniu rodziny Luksemburgów
XII w. Najstarsze zabytki literatury flamandzkiej
1354 Luksemburg staje się księstwem
1421 Jedna z największych powodzi - morze zalewa 72 wsie holenderskie (21 XI)
XV w. Niderlandy zjednoczone przez książąt burgundzkich, 1482 przejęte przez Habsburgów
1477 Przywileje ograniczające rolę monarchy na rzecz Stanów Generalnych
XVI w. Rozwój lacińskiej literatury humanistycznej - Erazm z Rotterdamu
1549 "Sankcja pragmatyczna" - Niderlandy polączone z królestwem Hiszpanii
2 poło XVI w. Z dialektów poludniowoholenderskich powstaje literacki język Holandii
1556-66 Spór między mieszkańcami Niderlandów a Hiszpanią narastający aż do wybuchu powstania
1567-73 Rządy terroru ks. Alby - nieudana próba spacyfikowania Niderlandów
1579 Unie: prohiszpańskiego Poludnia (Arras, 6 I) i antyhiszpańskiej Pólnocy (Utrecht, 23 I)
1581 Proklamowanie Republiki Zjednoczonych Prowincji (pn.), otrzymanie wsparcia Anglii
1585 Splądrowanie i zniszczenie Antwerpii przez Hiszpanów, wzrost roli Amsterdamu
1596 Pierwsza wyprawa kupców holenderskich do Indii - pocz. ekspansji kolonialnej
I pol. Amsterdam najważniejszym ośrodkiem życia gospodarczego Europy, flota
XVII w. holenderska liczy 20 tys. statków, dominacja w handlu z Dalekim Wschodem
XVII w. Zloty wiek humanizmu w literaturze, malarstwo tworzą Peter Paul Rubens
(Flamandia) i Rembrandt van Rijn (Holandia)
1637 Spekulacyjny wzrost cen cebulek tulipanów zakończony dramatycznym krachem
1648 Ostateczne uznanie niepodleglości Holandii przez Hiszpanię
2poł.XVIIw. Po wojnach z Francją i Anglią Holandia traci dominację na morzach świata
1714 Belgia przechodzi pod panowanie Habsburgów austriackich
1789-91 Powstanie antyhabsburskie w Belgii (1790 utworzenie Zjednoczonych Stanów Belgii)
1795-1814 Różne formy podporządkowania ziem Belgii i Holandii napoleońskiej Francji
1815 Belgia, Holandia i Luksemburg tworzą Królestwo Zjednoczonych Niderlandów
pod berlem Wilhelma I Orańskiego (Luksemburg - Wielkim K$ięstwem)
1830 Na drodze rewolucji Belgia zdobywa niepodleglość
1848 Uchwalenie liberalnej konstytucji w Holandii
1867 Uznanie niepodleglości Luksemburga (do 1890 unia personalna z Holandią)
kon. XIX w. W malarstwie twórczość Van Gogha (Holandia), w literaturze - Maeterlincka
(Flamanda piszącego po francusku)
1914-18 Holandia zachowuje neutralność, Luksemburg i Belgia okupowane przez Niemcy
1921 Unia gospodarcza Belgii i Luksemburga
1927-32 Wybudowanie tamy dlugości 32 km w celu osuszenia zatoki Zuider Zee
1940--45 Okres okupacji niemieckiej (1942 aneksja Holandii i Luksemburga do Niemiec)
1948 Unia celna Belgii i Luksemburga
2 pol. XX w. Poglębienie konfliktu językowego między Walonami i Flamandami w Belgii
1960 Belgia, Holandia i Luksemburg zawiązują unię gospodarczą (tzw. Beneluks)
1963 Podzial Belgii na strefy językowe - flamandzką, walońską i dwujęzyczną Brukselę
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - EUROPA
WIELKA BRYTANIA
II tys. p.n.e. Wielkie budowle megalityczne ludności epoki neolitu i brązu (m.in. Stonehedge)
VI-N w. p.n.e. Naplyw plemion celtyckich: Gaelów, a następnie Cymbrów i Brytów
43 p.n.e. Początek panowania Rzymu w Anglii, stopniowe rozszerzanie wladzy Rzymu ku pn.
61 n.e. Nieudane powstanie anty rzymskie pod wodzą królowej Boadycei
406 Wobec zagrożenia innych prowincji Rzymu wyspę opuszczają rzymskie legiony
V w. Najazdy germańskich Anglów, Sasów i Jutów, wypieranie Celtów ku Walii i Szkocji
VI w. Chrystianizacja Szkocji przez misjonarzy irlandzkich
596 Kent pierwszym chrześcijańskim królestwem w Anglii
kon. VII w. Najstarsze, spisane runami, zabytki języka angielskiego
VIII w. Rozwój kultury anglosaskiej i jej wplywy na kontynencie (Beda Czcigodny, Alkuin)
843 Zjednoczone królestwo Piktów i Szkotów na pólnocy wyspy
IX-X w. Próby jednoczenia Anglii przez wladców Wessexu (Alfred Wielki, 871-899)
i odpieranie najazdów Duńczyków
1016 Opanowanie Anglii przez Kanuta II Wielkiego, króla Danii, zrównanie praw
Anglików i Duńczyków, konsolidacja państwa angielskiego
1042 Wyparcie Duńczyków przez Edwarda Wyznawcę
1066 Bitwa pod Hastings. Anglia ulega Normanom dowodzonym przez Wilhelma Zdobywcę
1086 "Domesday Book" - najpelniejszy w średniowieczu "spis powszechny" (podatkowy)
II Ol Zdefiniowanie jarda jako dlugości ramienia króla Henryka I
1171 Wyprawa Henryka II na Irlandię
1189-1199 Władcą Anglii Ryszard Lwie Serce, uczestnik wyprawy krzyżowej
1213 Jan Bez Ziemi uznaje Anglię za lenno papiestwa
1215 Jan Bez Ziemi oglasza Wielką Kartę Swobód (Magna Charta Libertatum) -
symboliczny początek parlamentu angielskiego (~ str. 76)
1265 Przedstawiciele rycerstwa i miast po raz pierwszy zbierają się w parlamencie
1214-86 Zloty wiek Szkocji - rozwój gospodarczy i kulturalny królestwa
I pol. XIII w. Silne księstwo walijskie wladane przez Llewelyna ap Lorweth
1282-84 Podbój Walii przez Anglię, tytul księcia Walii dla angielskiego następcy tronu (1301)
1337-1453 Wojna stuletnia we Francji
XIV w. Tworzy Dafydd ap Gwilym - największy bard Walii
1362 Język angielski wprowadzony do sądownictwa zamiast dotychczasowego francuskiego
1381 Powstanie chlopskie pod wodzą Wata Tylera
1400 Wybuch powstania w Walii pod wodzą Owena G1endowera
1440 Zalożenie najslawniejszej angielskiej szkoly średniej dla chlopców - Eton
1455-85 "Wojna Dwóch Róż" toczona między dwiema liniami Plantagenetów - Lancasterami
(Róża Czerwona) i Yorkami (Róża Biala) o prawo do dziedziczenia tronu
1534 Zerwanie zależności Kościola angielskiego od Rzymu przez Henryka VIII
(1509-47) - początek Kościola Anglikańskiego
1554-56 Przejściowe przywrócenie katolicyzmu za rządów Marii I
1560--81 Utrwalenie kalwinizmu w Szkocji (kościól prezbiteriański)
1558-1603 Panowanie Elżbiety I Wielkiej (era elżbietańska) i wzrost roli Anglii w Europie
1563 Ostateczne wlączenie Walii do Anglii
1566 Powstanie Gieldy Londyńskiej
1584 Wirginia pierwszą kolonią angielską w Ameryce Pn.
1588 Rozbicie hiszpańskiej Wielkiej Annady zwiastuje epokę dominacji Anglii na morzach
XVI-XV U w. Rozkwit dramatu angielskiego - Marlowe i Szekspir
1600 Zalożenie przez kupców londyńskich Kompanii Wschodnioindyjskiej
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - EUROPA
1603 Unia personalna Anglii i Szkocji pod berlem dynastii Stuartów
1614--40 Narastający konflikt króla z parlamentem
1640 Zwolanie tzw. Parlamentu Dlugiego - początek rewolucji angielskiej
1645 Bitwa pod Naseby - zwycięstwo wojsk parlamentu nad królewskimi
1649 Ścięcie króla Karola I i ogloszenie Anglii republiką
1653-1658 Dyktatura Olivera Cromwella jako Lorda Protektora
1660 Przywrócenie dynastii Stuartów (Karol II) przy zachowaniu roli parlamentu
1666 Wielki pożar Londynu niszczy 13000 domów (2-5 IX)
1688-89 Obalenie prokatolickiego Jakuba II i wezwanie na tron Wilhelma Orańskiego
1689 Ustawa "Bill of rights" - ostateczna dominacja parlamentu nad królem
1691 Ukończenie podboju Irlandii
1694 Zalożenie "Bank of England"
xvm w. Narodziny nowoczesnej powieści - Daniel Defoe, Jonathan Swift
1707 Utworzenie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii obejmującego Anglię
i Szkocję (od 1800 także Irlandię)
1715 Zmarl AlIan z Clanravald, ostatni wędrowny bard szkocki
1721-42 Rządy Walpole'a: ustalenie się instytucji kolektywnego gabinetu wylanianego'
przez partię mającą większość w parlamencie
1745 Zdlawienie wielkiego powstania w Szkocji, likwidacja systemu klanowego
1775-85 Wojna przeciw koloniom w Ameryce Pn. zakończona uznaniem niepodleglości
Stanów Zjednoczonych
1776 "O bogactwie narodów" Adama Smitha - "Biblia kapitalizmu"
2 pol. Rewolucja przemysiowa - polożenie podwalin pod światową dominację Anglii
XVIII w. w XIX w., początek podboju Indii, kolonie w Australii
1789-1815 Olbrzymi wysilek finansowy podczas wojen z rewolucyjną i napoleońską Francją
1799 Wprowadzenie podatku dochodowego (maksymalna stawka - 10%)
XVill-XlX w. Narodziny romantyzmu w poezji i literaturze - Blake, Shelley, Byron, Scott
1832 Reformy systemu wyborczego
1833 Pierwsza z "ustaw fabrycznych" - m.in. zakaz pracy dzieci (--? str. 78)
1837-1901 Panowanie królowej Wiktorii (era wiktoriańska) - największa ekspansja imperium
brytyjskiego; dokończenie podboju Indii, opanowanie dużej części Afryki
1876 Wprowadzenie obowiązku szkolnego
1877 Ogloszenie królowej Wiktorii cesarzową Indii
XIX-XX w. Twórcy literatury angielskiej: Wilde, Yeats, Shaw, Stevenson, Kipling, Conrad,
Joyce, Wells, ElIiot
1914-18 Udzial w I wojnie światowej przeciwko państwom centralnym
1922 Początek dzialalności BBC
1924 Pierwszy w historii rząd utworzony przez Partię Pracy
1928 Przyznanie kobietom prawa wyborczego
1931 Statut Westminsterski - utworzenie Brytyjskiej Wspólnoty Narodów; dominia
otrzymują prawo do wlasnej polityki zagranicznej i gospodarczej
1939-45 Udzial w II wojnie światowej jako jednego z glównych aliantów (1940-4 I prakty-
cznie samotna walka przeciw Niemcom)
lata 40. Rozpad imperium kolonialnego (niepodleglość Indii, Pakistanu, Birmy)
lata 50. i 60. Oslabienie pozycji gospodarki brytyjskiej w świecie, utrata kolonii w Afryce
1973 Przystąpienie do EWG
ok. 1975 Glęboka depresja gospodarcza. inflacja przekracza 20% rocznie
1979-90 Margaret Thatcher premierem; sukcesy gospodarcze po ograniczeniu roli
związków zawodowych i sprywatyzowaniu wielu galęzi gospodarki
1982 Zwycięska wojna z Argentyną o Falklandy
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - EUROPA
SZWECJA, DANIA, NORWEGIA, ISl.ANDIA
pocz. n.e. Południowa Skandynawia zamieszkała przez plemiona germańskie
III w. Najstarsze zapisy runiczne z terenu Szwecji
V-Vlw. Zasiedlenie Jutlandii przez przybyłych ze Skandynawii przodków Duńczyków
VIII-XI w. Wielkie wyprawy Wikingów na Europę (--ł str. 43)
872 Zjednoczenie królestw norweskich w jedno państwo przez Haralda Pięknowłosego
874 Zasiedlenie Islandii przez uchodźców z Norwegii
IX-XIII w. Rozkwit literatury staroskandynawskiej w Norwegii i na Islandii - sagi i poezja skaldów
IXw. Najstarsze zabytki runiczne języka duńskiego
911 Zjednoczenie plemion duńskich przez Gorma Starego
930 Początki Althingu - parlamentu islandzkiego
985 Eryk Rudowłosy rozpoczyna zasiedlanie Grenlandii przez Islandczyków
I pol. XI w. Ukończenie chrystianizacji Danii, Norwegii, Szwecji i Islandii
1014-35 Anglia, Dania i Norwegia pod berłem Kanuta II Wielkiego
ok. 1060 Zjednoczenie plemion Szwedów i Gotów
XIIw. Ekspansja Danii na pd. wybrzeże Bałtyku, walki ze Słowianami
XII w. Budowa w Danii pierwszych w Europie kościołów z cegły
ok. 1200 Na Islandii zostaje spisana "Edda" - przekazywane od wieków ustnie naj wybitniejsze
dzieło zachodnioeuropejskiej literatury wczesnego średniowiecza
1227 Duńczycy, pokonani przez Niemców pod Bomhiived, tracą Rugię i pd. wybrz. Bałtyku
1261-62 Podporządkowanie Islandii i Grenlandii władcom Norwegii
XIlI-XIV w. Dominacja gospodarcza Hanzy nad państwami skandynawskimi
1397 Królowa Małgorzata doprowadza do Unii Kalmarskiej między Danią, Norwegią
(do 1814), Szwecją (do 1523), Holsztynem i Szlezwikiem (do 1460)
1412-38 Eryk VII Pomorski (z rodu słupskich Gryfitów) władcą Zjednoczonych Królestw
1520 "Sztokholmska krwawa łaźnia" (ścięcie 90 członków opozycji antyduńskiej),
powstanie Szwedów, sojusz z Lubeką przeciw Danii
ł523 Uniezależnienie się Szwedów (pod wodzą Gustawa Wazy) od Danii
1527 Sekularyzacja dóbr kościelnych, a nast. ogłoszenie luteranizmu religią panującą w Szwecji
1536 Wprowadzenie luteranizmu w Danii. Norwegia spada do statusu duńskiej prowincji
1561 Zajęcie Estonii przez Szwecję, początek długoletnich wojen o Inflanty
1563-1658 Okres wojen duńsko-szwedzkich, osłabienie mocarstwowej pozycji Danii
1593-99 Unia personalna Szwecji i Polski
1611-32 Panowanie Gustawa II Adolfa początkiem stuletniej ekspansji militarnej Szwecji
w basenie M. Bałtyckiego
1660 Przekształcenie Danii z monarchii elekcyjnej na dziedziczną i absolutną
xvm w. Upadek mocarstwowej pozycji Szwecji: przegrane wojny z Rosją i Prusami, utrata
Inflant, Estonii, Karelii, Pomorza Zach.); reformy wewnętrzne, rozwój hutnictwa
poło XVIII W. Kształtowanie się duńskiego języka literackiego na bazie dialektu zelandzkiego
1788 Uwłaszczenie chłopów i zniesienie poddaństwa w Danii
1809 Konstytucja w Szwecji po przegranych wojnach, królem marszałek napoleoński
Jean Bernadotte (Karol XIV)
1814 Zerwanie przez Norwegię unii z Danią i połączenie się ze Szwecją
1835-75 Hans Christian Andersen pisze sławne baśnie (Dania)
1864 Po wojnie z Prusami i Austrią Dania traci Szlezwik, Holsztyn i Lauenburg
ok. 1875 Rewolucja gospodarcza w Danii - rolnicy przestawiają się z produkcji zboża na
hodowlę i mleczarstwo
XIXw. Znani twórcy literatury: Henrik Ibsen (Norwegia), Selma Lagerliif (Szwecja)
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - EUROPA
1905 Rozpad unii Szwecji i Norwegii po referendum w Norwegii
1914-18 Neutralność państw skandynawskich podczas I wojny światowej
1917 Islandia krajem suwerennym, związanym z Danią jedynie unią personalną
1920 Początek wieloletnich rządów socjaldemokratycznych w Szwecji, stopniowe
tworzenie modelowych rozwiązań państwa opiekuńczego
1940-45 Okupacja Danii i Norwegii przez Niemców; Szwecja zachowuje neutralność
1944 Proklamowanie Republiki Islandii, Amerykanie zakladają na Islandii bazę Keflavik
1952 Powolanie Rady Nordyckiej przez kraje skandynawskie (Finlandia od 1955) w
celu koordynacji ścislej wspólpracy (oprócz polityki zagranicznej i obrony)
1.50. XXw. Wielki wplyw na kino światowe szwedzkiego reżysera Ingmara Bergmana
XXw. Twórcy literatury: w Szwecji Astrid Lindgren, w Danii Andersen-Nexo i Karen
Blixen, w Norwegii Sigrid Undset, w Islandii Halldór Laxness; światowa
popularność skandynawskiej architektury i wzornictwa przemysłowego
1972-73 "Wojna dorszowa" z Wlk. Brytanią po rozszerzeniu przez Islandię strefy ekonomicznej
1995 Po referendum Szwecja wstępuje do Unii Europejskiej, Norwegia ponownie (po raz
pierwszy 1972) odrzuca możliwość przystąpienia do UE
IRLANDIA
II tys. p.n.e. Rozkwit kultur epoki brązu, być. może osiedlenie się pierwszych Celtów
II-V w. n.e. Rywalizacja królestw celtyckich, wyprawy przeciwko rzymskiej Brytanii
IV w. n.e. Najstarsze zapiski języka staroirlandzkiego w alfabecie ogarnów
432 W g tradycji przybycie na wyspę św. Patryka, początek szybkiej chrystianizacji kraju
VI-VIII w. Złoty wiek kultury Irlandii - zachowanie dziedzictwa kultury łacińskiej, rozkwit lite
ratury w języku irlandzkim, rozwój klasztorów, misje w Brytanii, Galii i Germanii
793 Pierwszy z łupieżczych najazdów norweskich Wikingów na Irlandię
ok. 840 Początek osadnictwa normańskiego i tworzenia państewek przez najeźdźców
1014 Bitwa pod Clontarf - pobicie Skandynawów przez Briana Boru, władcę Cashel
1069-71 Wyprawa angielska i uznanie zwierzchności króla Anglii przez część władców wyspy
XIV-XV w. Odrodzenie celtyckie: ponowny rozkwit kultury, asymilowanie się najeźdźców,
ograniczenie władzy angielskiej do nieznacznej części kraju
1366 Statut z Kilkenny - wprowadzenie przez Anglików zasady rozdziału społeczności
angielskiej i irlandzkiej (m.in. zakaz małżeństw mieszanych); obowiązywał do 1613
2 pol. Pojawienie się różnic religijnych (ludność irlandzka - katolicyzm, angielska -
XVIw. anglikanizm); planowe osadzanie protestantów w Ulsterze
1642-52 Wielkie powstanie zakończone pacyfikacją przez wojska Cromwella i wywłaszczeniami
1663-81 Ustawy handlowe narzucające Irlandii (do ok. 1780) faktyczny status kolonii
1691 "Odlot dzikich gęsi" - emigracja po kolejnym powstaniu ok. 10 tys. żołnierzy
irlandzkich; praktyczny koniec celtyckiej Irlandii
ok. 1760 Pojawienie się tajnych organizacji walczących z uciskiem (m.in. "Biali chłopcy")
1793 Nadanie katolikom prawa wyborczego (tylko czynnego) do parlamentu brytyjskiego
1800 Uchwalenie Unii Irlandii i Zjednoczonego Królestwa
I poło XIX w. Uzyskanie przez język angielski absolutnej przewagi na wyspie
1846--48 ,,zaraza ziemniaczana", wielki głód, masowa emigracja. Ubywa 1/4 mieszkańców
1916 Kilkudniowe "powstanie wielkanocne" (23 IV) - próba utworzenia Rep. Irlandzkiej
1919-21 Walki partyzantki miejskiej IRA z wojskami brytyjskimi
1921 Podpisanie traktatu uznającego Wolne Państwo Irlandzkie w ramach Brytyjskiej
Wspólnoty Narodów z wyłączeniem Ulsteru (6 XlI)
1939-45 Neutralność podczas II wojny światowej przy silnych sympatiach proniemieckich
1948-49 Proklamowanie republiki i zerwanie formalnych związków z Wielką Brytanią