t rk-yunan l k ler nde temel sorunlar ve 1999 sonrası yumu ama d nem

493 Pages·2007·2.69 MB·Turkish

TC
ATILIM ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

TÜRK-YUNAN İLİŞKİLERİNDE TEMEL
SORUNLAR VE 1999 SONRASI YUMUŞAMA
DÖNEMİ

BORA ÜNAY

Ankara, 2007
TC
ATILIM ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

TÜRK - YUNAN İLİŞKİLERİNDE TEMEL SORUNLAR
VE 1999 SONRASI YUMUŞAMA DÖNEMİ

BORA ÜNAY

TEZ DANIŞMANI
DOÇ.DR. İDRİS BAL

Ankara, 2007
(Fotokopi İle Çoğaltılabilir)

ÖZET
Ege Denizi’nin karşılıklı kıyılarını paylaşan Türkiye ile Yunanistan arasında
pek çok sorundan bahsetmek mümkündür. İki ülke arasındaki başlıca gerginlik
noktaları; Kıbrıs, Ege Denizi kaynaklı meseleler ve karşılıklı Azınlıklara yönelik
uygulamalardır. Öte yandan Yunanistan’ın, Türkiye aleyhine faaliyet gösteren terör
örgütlerine verdiği destek, etkin güce sahip lobilerinin Türkiye aleyhtarı girişimleri,
Türkiye’ye yönelik kurmaya çalıştığı ittifaklar ve ikili meseleleri Avrupa Birliği
platformuna taşıma amacı, her ne kadar Atina tarafından kabul edilmese de Türkiye
açısından, iki ülke münasebetlerindeki diğer sorunları oluşturmaktadır.
Türkiye ile Yunanistan arasında mevcut ortak tarih, bu sorunların çözümünü
sadece güçleştirmekle kalmamakta, başlı başına bir mesele olarak iki ülke
ilişkilerinde yerini bulmaktadır.

Ancak, tüm bu sorunlara rağmen, iki ülke arasında 1930’lu yıllar ve
1950’lerin ilk yarısında olduğu gibi zaman zaman yumuşama dönemleri de
yaşanmıştır. 1999 yılının ikinci yarısında, iki ülke Dışişleri Bakanları İsmail Cem ve
Georgios Papandreou’nun başlattığı ve depremlerin ivme kazandırdığı yumuşama
dönemi, ülke yetkililerinin sıklıkla bir araya geldiği, krizler temelinde söylemlerin
düşük tonlarda cereyan ettiği bir süreç olmuş, iki halkı birbirine yaklaştırarak, ülkeler
arasındaki ekonomik ve ticari işbirliğini arttırmıştır. Bu dönemde, iki ülke açısından
ikinci derecede öneme sahip konularda yapılan anlaşmalar, yüksek politika nitelikli,
güvenlik ve ulusal çıkar konularını kapsayan Kıbrıs ve Ege gibi temel meselelere
yansımamış, bu çerçevede yumuşama yakınlaşmaya dönüşmemiştir.

1999 yılının ikinci yarısında başlayan Türk-Yunan yumuşamasının henüz bir
sonuca varmadığını söylemek mümkündür. Kuşkusuz, ilişkilerin devamını ve
derinliğini, bundan sonra tarafların izleyeceği politikalar belirleyecektir. Ancak
Ankara’nın Avrupa Birliği adaylığı ve bunun gereklilikleri karşısındaki son günlerde
dile getirilen Yunan söylemleri, ilişkilerin yakın gelecekte tekrar gerginlik ortamına
dönebileceğinin ilk sinyalleridir.

ii
ABSTRACT
There are numerous problems amid Turkey and Greece that are sharing the
two coasts of the Aegean Sea. The main points that lead to tension between two sides
simply are; the Cyprus issue, Aegean related conflicts, and the treatment of the
respective minorities. Also, even it is not considered as a bilateral problem by Athens,
the support given to terrorist organizations practising against Turkey, the active
endeavours of the Greek lobies, the efforts to form alliances opposed to Turkey, and
the intention to convey the bilateral problems to the European Union platform, are
perceived as the other parts of the dispute by Turkey.

The common historical background, not only complicates the solution of these
issues, but also stands as a matter of conflict between the two neighbours.

However, despite the aforomentioned problems, Turkey and Greece enjoyed
periods of rapproachment in 1930s and in the first half of 1950s.The detente period
that commenced by the efforts of the Ministers of Foreign Affairs, İsmail Cem and
Georgios Papandreou, in the second half of the 1999, and was hastened with
earthquakes, increased the dialogue of the states officials, eased the level of
provocative announcements, draw two nations closer, and developed the economic
and commercial cooperation. In this period, the treaties signed in the area of low level
politics, does not revealed itself in the side of high politics which contains security
dilemmas and national interests such as Cyprus and Aegean. Therefore, it can be
observed that the detente period hasn’t been transformed to a rapproachment yet.

Within this context, it will be accurate to state that, the detente period of 1999
has not reached an outcome yet. Undoubtedly, the continuance and the extent of
bilateral relations under the period of detente, will be determined by the ensuing
policies of the two parts. But, the stance displayed nowadays by Greece, on the
membership of Turkey to the European Union, can be considered as signals of return
to conflicting days.

iii
ÖNSÖZ

Söz konusu tezin yazımına 2005 yılı Ekim ayında başlanmış ve 2006 Kasım
ayında tamamlanmıştır. Türk-Yunan ilişkileri üzerine çalışma hazırlanması fikrinin
daha eski tarihlere dayanması temelinde, literatür taraması, arşiv tetkiki ve saha/alan
araştırmasının bir bölümü uzunca bir dönemin ürünüdür.

İki ülke arasındaki sorunların çokluğu, meselelerin ilişkileri etkileme boyutu
ve yaşanan hızlı gelişmeler, konunun detaylarıyla ele alınmasını gerektirmiştir. Türk-
Yunan siyasi yetkililerinin hemen hemen her gün birbirleri hakkında verdikleri
demeçler ise, meseleyi daha da içinden çıkılmaz bir hale sokmaktadır. Bu çerçevede,
güncel basın ve haber ajanslarının takip edilmesine ayrı bir önem verilmiştir. Bu
hususlar doğrultusunda, belirli unsurlar irdelenmeden, 1999 yılının ikinci yarısında
başlayan yumuşamanın tam anlamıyla açıklığa kavuşturulamayacağı düşüncesinden
hareket edilerek, tarihsel boyutun da etkisiyle, konuların etraflıca araştırılması
gündeme gelmiş ve bu konuda çeşitli çalışmalar yapmış uzmanların görüşlerine
başvurularak tecrübelerinden yararlanılması yoluna gidilmiştir.

Bu meyanda, çalışmanın hazırlanması sırasında, tarafıma yol göstererek,
konuya çeşitli açılardan yaklaşmamı sağlayan danışmanım Doç.Dr. İdris Bal’a, bilgi
birikimi ve tecrübelerinden yararlandığım Doç.Dr.Hasan Ünal’a, Yunanca kaynakları
temin eden babam İsmail Ünay ve Ramadan Duban’a, bunları tarafıma ulaştıran
Orhan Çardak’a, Batı Trakya Türk Azınlığı konusunda değerli fikirlerini benimle
paylaşan Gündem gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Hülya Emin ve Azınlık siyasi
hayatında etkin roller üstlenmiş Dr.İbram Onsunoğlu’na, çalışmamı okuyarak yapıcı
eleştirilerini eksik etmeyen Ferhan Utku ve Bahadır Özbayrak’a, içinden çıkılmaz bir
hale geldiği noktada her konuda yardımlarını esirgemeyen eşim Simferay Ünay’a,
ayrıca Özgü Özturan, İlhan Şener ve Halit Ünkazan’a, bilgisayar ortamındaki
yardımları dolayısıyla Özberk Alpay’a teşekkürü bir borç bilirim.

iv
İÇİNDEKİLER

Tablolar xi
Kısaltmalar xii
Giriş 1

BÖLÜM – I : TÜRK-YUNAN SORUNUNDA TARİHSEL SÜREÇ

1. Giriş 9
2. Çağdaş Yunan Ulusunun İsimlendirilmesi ve
Yunanlıların Tarihsel Kökeni 11
2.1. Yunan Ulusunun İsimlendirilmesi 11
2.2. Yunanlıların Tarihsel Kökeni 13
3. Türklerin Anadolu’ya Yerleşmesi ve Osmanlı
İmparatorluğu’nun Doğuşu 19
4. Osmanlı Yönetimi Altında Rumlar 24
5. Yunan Ulusal Bilincini Destekleyen Faktörler ve Yunan Bağımsızlığı 30
5.1. İç Faktörler 30
5.2. Dış Faktörler 34
5.3.Yunan Bağımsızlığı 36
5.4. Bağımsızlık Sonrası Yunanistan’ın Genişlemesi ve
Megali İdea 46
6. Osmanlı İmparatorluğu ve Doğu Sorunu 49
7. Lozan Barış Antlaşması ve Karşılıklı Oluşturulan Denge 51
7.1. Milli Mücadele ve Lozan Barış Antlaşması 51
7.2. Atatürk-Venizelos Dostluk Dönemi (1928-1939) 63
7.3. 1939-1955 Arasındaki Dönem 68
8. Sonuç 71

v
BÖLÜM - II : İKİ ÜLKE ARASINDAKİ MEVCUT SORUNLAR

1. Giriş 73
2. Kıbrıs Sorunu 73
2.1. Ada’nın Konumu, Stratejik Önemi ve Tarihsel Süreç 74
2.1.1. Kıbrıs Adası’nın Konumu 74
2.1.2. Kıbrıs Adası’nın Stratejik Önemi 75
2.1.3. Kıbrıs Adası’nın Tarihi 76
2.2. Sorunun Ortaya Çıkışı-1960 Kıbrıs Cumhuriyeti ve 1974
Barış Harekatını Gerekli Kılan Nedenler 81
2.2.1. Sorunun Ortaya Çıkışı ve 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti 81
2.2.2. 1974 Barış Harekatını Gerekli Kılan Nedenler 87
2.3. 1974 Barış Harekatı ve Sonrası 95
2.3.1. 1974 Barış Harekatı 95
2.3.2. 1980-1990 Arasındaki Gelişmeler 99
2.3.3. 1990-1999 Arasındaki Gelişmeler 104
2.3.4. 1999-İki Ülke İlişkilerindeki Yumuşama Dönemi
ve Sonrasındaki Gelişmeler 114
3. Ege Denizi Sorunu 124
3.1. Adaların Statüsü ve Yunanistan Tarafından
Gayri-Meşru Olarak Silahlandırılması 128
3.2. Kıta Sahanlığı 135
3.3. Kara Suları 147
3.4. Hava Sahasına İlişkin Sorunlar 157
3.4.1. Yunan Hava Sahası 157
3.4.2. FIR Hattı 160
3.4.3. Öteki Sorunlar 164
3.5. Gri Bölgeler (Kardak-Gavdos) 167
4. Azınlıklar Sorunu 180
4.1. Genel Karşılaştırma 181
4.2. Batı Trakya Türk Azınlığı’nın Haklarını Muhafaza
vi
Eden Antlaşmalar ve Uluslararası Metinler 186
4.2.1. Yunanistan’ın Taraf Olduğu Antlaşmalar 186
4.2.1.1. 03 Şubat 1830 Londra Protokolü 186
4.2.1.2. 24 Mayıs 1881 İstanbul Sözleşmesi 187
4.2.1.3. 14 Kasım 1913 Atina Antlaşması 187
4.2.1.4. 10 Ağustos 1920 Yunan Sevr’i 189
4.2.1.5. Lozan Barış Antlaşması 192
4.2.1.6. 01 Aralık 1923 Atina İtilafnamesi 193
4.2.1.7. 10 Haziran 1930 Ankara Sözleşmesi 193
4.2.1.8. 09 Aralık 1933 Ankara Sözleşmesi 194
4.2.1.9. 20 Aralık 1968 Kültür Protokolü 194
4.2.2. Uluslararası Metinler 195
4.2.2.1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 196
4.2.2.2. Ulusal Azınlıkların Korunması Çerçeve Sözleşmesi 196
4.2.2.3. AGİK 1975 Helsinki Nihai Senedi 197
4.2.2.4. AGİK 1989 Viyana İzleme Toplantısı Kapanış Belgesi 197
4.2.2.5. AGİK 1991 Cenevre Milli Azınlıklar
Uzmanlar Toplantısı Raporu 198
4.3. Batı Trakya Bölgesi’nin Konumu ve Nüfus Yapısı 199
4.4. Bölgenin ve Azınlığın Tarihsel Geçmişi 202
4.5. Azınlığa Yönelik Yunan Politikaları 215
4.5.1. Siyasi Alan 215
4.5.1.1.Yurttaşlıktan Çıkarma 215
4.5.1.2. Pasaport Sorunu 219
4.5.1.3. Yasak Bölge 220
4.5.1.4. Kimliğin Tanınmaması 221
4.5.1.5. Onur Kırıcı Muamele 224
4.5.1.6. İfade ve Haber Alma Özgürlüğü 225
4.5.1.7. Din Özgürlüğü 228
4.5.1.8. Seçim Sorunu 234
4.5.2. Eğitim Alanı 237
vii
4.5.2.1. Okullar ve Okul Kitapları 237
4.5.2.2. Öğretmeler Sorunu 240
4.5.2.3. DİKATSA Sorunu 241
4.5.3. Ekonomik Alan 242
4.5.3.1. Toprak Sorunu, İkametgah Onarım ve İnşaat İzni 242
4.5.3.2. Kamulaştırma ve Toprak Birleştirmesi (Anadazmos) 244
4.5.3.3. İş Sahası ve Kamu Alanı 246
4.5.3.4. Ehliyet Sorunu 247
4.5.3.5. Krediler 248
4.6. 1999 Yumuşama Dönemi Sonrası Batı Trakya Türk Azınlığı 248
5. Diğer Sorunlar 256
5.1. Yunanistan’ın Türkiye Aleyhine Faaliyet Gösteren
Terör Örgütlerine Verdiği Destek 256
5.2. Yunanistan’ın İlişkileri Avrupa Birliği Platformuna Taşıması 262
5.3. Etkin Yunan Lobisi ve Türkiye Aleyhtarı Faaliyetleri 265
5.4. Yunanistan’ın Türkiye’ye Yönelik Kurmaya Çalıştığı İttifaklar 269
6. Sonuç 276

BÖLÜM - III : TÜRK-YUNAN İLİŞKİLERİNDE ALGILAMA, MEVCUT GÜÇ
VE TEHDİT UNSURU

1. Giriş 280
2. Karşılıklı Tehdit Algılamaları 281
2.1. Yunanistan Açısından 281
2.2. Türkiye Açısından 289
3. İki Ülkenin Gücün Maddi Unsurları Arasında Yer Alan
Özelliklerine Göre Analizi 294
4. Yunanistan’ın Gücü Dengeleme Çabaları 304
5. Sonuç 311

viii