T Ark nuriyel Bankası

16 Pages·1610·5.94 MB·Turkish

T ArkI IB n u r iy e l
8 ¥ © % H H f t
Bankası
16 Nisan 9 3 3 Tarihinde Toplanacak
Fevkalâde Umumî Heyetine
Ait
idare meclisi Raporu
-w®
teklif edilen
Tadilât Metni
Türkiye Cümhuriyet Merkez Bankasının 16 Nisan 933
Tarihli Fevkalâde Um um i Hey’etine
arz olunan
idare Meclisi Raporu
Muhterem Efendiler,
İdare Meclisimiz, muhterem hissedarlarımızı, nizamnamemizin
51 inci maddesi mucibince fevkalâde bir içtimaa davet eylemiştir.
Bu davetin sebebi ikidir:
1 — 21 ve 22 Mayıs 19.52 tarihlerinde toplanan fevkalâde hey­
eti umumiyenin yaptığı tadilâta göre Banka kanununda da tadilât
yapılırken, Büyük Millet Meclisince vaki bazı ilâvelerin nizamna­
meye dercini;
2 — Nizamnamemizde icrasını düşündüğümüz yeni bir tadili
teklif etmektir.
I : Sermayemizin 0/0 15 şile iskonto cüzdanımızın % 15 şini
tecavüz etmiyecek bir hadde kadar azamî 9 ay vadeli ziraî senet­
lerin de ticarî senetler hükmünde iskontoya kabulüne dair bir
kaydın nizamnamemizin 32 inci maddesinin D fıkrasına dercini,
bundan mukaddem toplanan fevkalâde umnmî heyetinizin yüksek
taktirine arz ederek bu bapta muvafakatinizi istihsal eylemiştik.
Nizamname tadilâtına göre kanunumuz da tadil olunurken bu
esas aynen tasvip buyurulmakla beraber ( ancak; Banka Hey’eti.
umumiyesi, tediye edilmiş sermayenin % 15 ni % 25 şe iblağ edebilir.)
şeklinde bir hükümde ilâve edilmiştir. İcabında istimal edilmek
üzere münhasıran umumî hey’etinize salahiyet veren işbu hükmün
nizamnamemizde de gösterilmesine müsaadenizi rica ederiz.
Türkiye Cümlturiyel
Merlcez Banlcası
1931 - 1932 Birinci hesap senesi hakkında
□ D
İDARE MECLİSİNİN
16 Nisan 1933 tarihinde içtimai mukarrer
Heyeti Umumiye Raporu
ve
Mürakıplar Raporu
A N K A R A
1 9 3 3
Türkiye Cümhuriyet Merkez Bankası
1932 birinci hesap devresine ait
İdare Meclisi Raporu
Muhterem Efendiler;
İstisnaen on beş aylık bir devreyi ihtiva eden ilk hesap senemize ait
neticeleri arzetmek üzere esas nizamnamemizin 51 inci maddesi mucibince
muhterem hissedarlarımızı alelâde senelik içtimaa davet etmiş bulunuyoruz.
Bankamız 1715 numaralı kanunumuzun 23 üncü maddesine göre 3
birinci teşrin 1931 tarihinde Ankarnda faaliyete geçmiş, 26 birincikânun
1931 tarihinde İstanbul şubesi, 17 eylül 193İ tarihinde İzmir şubesi açılmış­
tır. Döviz piyasasını idare eden Konsorsiyom 1 ikincikâuun 1932 denberi
muamelelerini bankamıza devreylemiştir. c\ mayıs 1932 tarihinde toplanan
fevkalâde umumî heyetimize bildirilen sebeplere binaen Nizamnamemizde
yapılmış olan tadiller 4 temmuz 1932 tarihinde tatbik edilmeğe başlanmıştır.
Bankamızın ilk faaliyet devresi için birer adım olan bu safhaları hülâsa
ettikten sonra ilk senemizi saran hadiselerin burada tesbitine geçiyoruz:
Bankamızın teşekkülüne takaddüm eden bir tarihte başlayan ve cihanı
sarsan buhran 1932 senesinde bir çok memleketlerde müşkil vaziyetler
vücude getirerek devam etmiştir. 1932 senesinin sonlarına doğru İktisadî
vaziyette bazı iyilik emareleri görülmüş ise de bu salâh teeyyüt etme­
miştir.
İktisadî buhran mali ve naktî sahalarda da tesirlerini göstererek bu
arada beynelmilel mübadelelerde pek miihim bir vazife gören İngiliz
lirası da 21 eylül 1931 tarihinde altınla değiştirilme esasından ayrılmıştır.
O sırada kambiyo muamelelerimizde mikyas tutulmuş olan (isterlin) in al­
tınla değiştirilme esasından ayrılması müessesemizin filen işe başlamasın­
dan 12 gün evvel vuku bulduğu cihetle bankamız bu hadisenin her tarafta
ve Merkez Bankalarında az çok vukua getirdiği zararlardan masun kal­
mıştır.
Umumî buhranın muhtelif memleketlerde vukua getirdiği mal bolluğu,
satış azlığı, iş hacminin daralması, îiat düşkünlükleri ve işsizlik gibi teza­
hürlerinden memleketimiz de az çok müteessir olmuş ve başlıca îiat düş­
künlüğü daha göze çarpar bir hal almıştır.
Filhakika ziraî mahsullerimizin fiatları devamlı düşkünlüğe uğramıştır.
1929 senesine nisbetle 1932 sonlarında mahsullerimizden tındık ve af­
yonda % 73, buğdayda, % 63, incirde % 52, pamukta % 48, zeytinyağında
% 44, üzümde % 43, tütünde (Samsun malı üzerinden 1930 a nisbetle) % 50
derecelerinde kaydedilen îiat düşkünlükleri ziraatimizin uğradığı sıkıntı ve
güçlükler hakkında kâîi bir îikir verebilir.
Aşağıdaki rakamlar memleketin; zirai mahsuller îiatlarındaki bu diiş-
Künlüğü istihsal miktarını yükseltmek şuretile telâfi eylemeğe çalıştığına
delâlet edebilir.
Ekim miktarı:
1929 da 58,874,674
1930 » 62,753,443
1931. de 75,392,934
1932 » 70,873,945 dönümdür.
1929 da 670,000
1930 » 776,000
1931 de 883,000 ton ihracata mukabil,
1932 v 1,077,000 ton ihracat yapımış bulunuyoruz. [*]
Fakat bu çoğalan kemiyetlere rağmen îiatlarm sürekli düşmesi ihraca­
tımız kıymetinin seneden seneye azalmasının önüne geçememiştir. İhracat
mallarımızdan
1929 da 155.000.000 lira elde edilmişken
1930 » 151.000.000 »
1931 de 127.000.000 »
1932 ı 10i.000.000 liralık bir kıymet elde edilebilmiştir.
Beher İhracat tonunun vasatı kıymeti seneden seneye mütenazıran
231, 194, 143, 94 lira olarak yürümüştür.
Memleket nüîusunun temel tabakasını teşkil eden çiftçilerimizin gelirle­
rindeki bu düşkünlüğün sair İktisadî işler üzerindeki inikâsları tasavvur
olunabilir.
İktisadî buhran hemen her memleketle az ithal ve çok ihraç emeline
bağlanan tedbirler ve takyitler ittihazına saik olmuş ve binnetice beynel­
milel ticaret bir çok müşkülâta maruz kalmıştır.
[*] 8u rakamlarda baş, adet, metremikâp bittabi dahil değildir.
Tediye muvazenelerini ve milli paranın kıymetini yakından alâkadar
eden bu teşebbüsler karşısında memleketimizde de mukabil v»* mümasil tak­
yitlerin konulmasına zaruret hasıl olmuş ve bu tedbirlerin kanuni hükümleri
İkinciteşrin 931 denb^ri vazedilegelmiştir. Bu müdafaa tedbirlrriU» yalnız, mu­
vakkaten ihracat ve ithalât muvazenesinin müdahale ile düzeltilmesi payesi
değil, aynı zamanda memleketin muhtaç olduğu maddelerin yine mrınli'kettc
istihsali imkânlarına vararak iktisadi hayatımızda esaslı ve dt vamlı bir
miivazene temin etmek hedefi de gözetilmiştir.
Bu hâdiselerin tabii bir neticesi olarak lıariei ticaretimizin hacmi se­
neden seneye küçülmüştür.
1929 daki 411,5 milyon liralık [*] umum harici ticaret hacmi.
19Ö0 da 299 milyona
1931 de 253,9
1932 de 187,2 » düşmüştür.
İstanbul takas odasının bakalar muamelelerini icmal eden rakamların­
daki seyir de bunu ifade eder:
Vasati aylık muamelât,
1929 da 50,8 milyon lira iken
1930 » 47,1 milyona
1931 de 35,8
1932 » 29,7 » inmiştir.
Ticaret hacminin küçülmesi yüzünden mütedavil para kendisine faaliyet
sahası bulamamış, bankalarda mevduat mahiyetinde birikmiştir. Iskonto
haddimizin itidaline rağmen hazine bonolarından maada ticari senetler için
reeskont talebi vaki olmaması bu müşahedenin doğruluğunu gösterir.
İktisadî faaliyete arız olan ve yukarıda sözü geçen durgunluktan Dev­
let mâliyesi de müteessir olmuştuf. *1931 senesinin (222,7) milyon liralık
tahminlerine karşı filî tahsilâtm (189,2) milyona inmesi üzerine 1931-32 se­
nesi bütçesi (186,7) 1932-33 bütçtsi (169,1) milyon lira üzerinden yapılmıştır.
Tahsilât rakkamlarına nazaran 1931 32 senesi varidatı muhammenattan
(21) milyon lira eksik tahakkuk etmiştir. 1932 - 33 senesi nıüvazenesi ara­
nırken, buhranın mevcut vergiler membalarında husule getirdiği noksanlıklar
seneden seneye masraf bütçelerinde yapılan esaslı tasarruf tedbirlerine
ilâveten Devlet varidatında da yeni menbalar bulmak suretinde telâfiye
çalışılmıştır.
Bu umumî şartlar içinde memleketimizin tediye muvazenesi itibarile de
sıkıntısız bir sene geçirdiği elbette iddia edilemez.
Harice gönderdiğimiz malların kıymetlerine arız olan noksan, tediye
muvazenemizin aktifinde en mühim mevki alan bu döviz menbamda tabiî
bir düşkünlük tevlit ediyordu. İstanbul borsasmda muamele gören dövizlerin
[*] Bu senek! ithalâtın gayri tabii çoğalması farkını ihmal ediyoruz.
miktarı 1931 senesinde ( 1,442,000,000) îransız frankı kıymetinde iken 1932
senesinde bu miktar (1,020,000,000 ) franka düşmüştür. İhracat eşyamızın
fiat düşkünlüğünden doğan bu vaziyet aynı nisbette olmamakla beraber ithalât
eşyası kiymetlerinde de varit bulunması dolayisile o derece haizi ehemmiyet
olmamak lâzımgelirken geçmiş senelerde tahakkuk etmiş bir takım taahhüt­
lerin yapılması için lüzumu olan ecnebi dövizini, daralan bu muamele hac­
mi güçlükle temin edebilmektedir.
Bu döviz darlığına karşı alman tedbirler mütenevvidir. Bankamızın te­
şekkülünden evvelki devrede çıkarılmış kararnamelere ilâveten tanzim edi­
len 4, 5, 6, 7 ve 8 numaralı kararnamelerle tediye muvazenemiz üzerindeki
mürakabenin daha müessir olması gözetilmişlir. Bu tedbirler kanunen uhte-
mize terettüp eden vazifelerin hüsnü ifasını kolaylaştırmıştır.
Şu umumî mülâhazatı serdettikten sonra bilânçomuzun muhtelif hesap­
larına ait rakamları ve muameleleri de icmalen arza geçiyoruz:
Kasa muameleleri:
Sene zarfında kasanın zimmeti 346 522 317,46 liraya ve
matlubu da 1312 532 667,97 » baliğ olaıuş
sene gayesinde bakiye 33 989 649,49 liradan ibaret bulunmuştur.
Alfın hareketleri:
Hesap senesi zarfında altm hareketleri:
Zimmet olarak 42 485 775,46 lira ve
matlup « | 24 002 394,58 lira gösterdikten sonra
sene sonunda 18 483 380,88 lira bakiye bırakmıştır.
Sermaye hesabı:
31 Birincikânun 1932 tarihi itibarile dört sınıf hisselerimizin vaz’iyeti
^öyledir:
A sınıfı 27,275
B » 51,853
C » 15,000
D » 5?,872
Yekûn 150,u00
Tedavüldeki banknotlar:
Hesap senesi sonunda tedavülde 148,582,193 liralık banknot mevcut idi
ki müfredatı aşağıda gösterilmiştir:
1 Liralık 22 064 263
5 C 27 865 330
10 « 23 683 900
50 « 29 989 800
100 « 27 764 €00
500 « 11 758 000
1000 « 5 456 000
Yekûn 148 582 193
Bu yekunda kasamızdaki banknotlar mevcudu olan 14 935 347 lir» hin,,),;
dahil değildir. ’ uıııabı
Vadesiz faahhütlerin karşılığı:
Vadesiz taahhütlerimizi teşkil eden
148 582 193,66 Liralık mütedavil banknotlarımızın vı>
18 3 42 772,73 » mevduatın mecmuu
161 924 966,39 liraya mukabil seııe sonunda:
Kasalarımızda 18 483 38ü, liralık ve
Dahildeki muhabirlerimizde 2 096 537,44 » altın
Hariçteki » 842 784, 22 » îilen altınla değiştirile­
bilir döviz mevcuttur kl
Yekûn 21 422 7 0 ü , l i r a y a baliğ olur.
Altın ve döviz karşılığın taalıhüdata tanı nisbetini tayin edebilmek için
bu mevcut altından döviz taahhütlerimizin tenzili lâzım gelir :
21 422 70^, yifi liralık altın ve döviz mevcudu
1 1 501 431,96 » döviz taahhütlerimiz
19 921 271-, JT * bakiye
Yukarıki 161.924.966,39 liraya nisbet edildikte % 12,30 lıaricikısmetini
buluruz.
Iskonto cüzdanı:
Hesap senesi zarfında cüzdanımızın
zimmetine 11 432 861,65 liralık senet girmiş ve
matlubundan da 8 791 977,62 . » çıkmıştırki bu su-
| retle sene sonunda:
~2 640 884,03 liralilc bir bakiye cüzdanda
kalmıştır.
Bu muameleler hazine ile olan münasebetlerimize münhasır kalmıştır.
Altın üzerine avans:
Hesap senesi zarfında:
Zimmeti 33 950 39 liraya
Matlubu |22 647 52 » baliğ olmuş ve
Sene sonunda 11 302 87 liralık bir bakiye bırakmıştır.
Senet üzerine avans:
Sene zarfında 5.039,38 liralık muamele yapılmış, sene sonunda bu ra­
kam aynen mevcut bulunmuştur. Hesabın kabarmaması sebebi bankalarda
mevcudatın terakümüdür.
Hazine tahvilâtı:
Bankanın teşekkülü günü Maliye Hâzinesinin Bankamıza teslim eylediği
cem’an 158.748.563 liralık tahvilâta karşı hesap senesi içinde 3.919.022,34
lira tahsil etmiş bulunuyoruz.
Bu suretle bu hesabın yimmet bakiyesi sene souunda 154.829.540,66 lira
gösterir. Tahsil edilen 3.919.022,34 liranın 3 316.163,48 lirası Devlet bütçe-
sile mülhak bütçelerin varidatı 50 bin liradan yukarı mahallî bütçelerin
% 1 lerinden ve bakiyesi olan 602.858,86 lirası da Bankamıza müdevver
menkul kıymetlerin gelirlerinden ileri gelmiştir.
Esham ve tahvilât cüzdanı:
Bilânçomuzun bu faslında görülen esham ve tahvilât iki kısımdır: Bir
kısmı Esas Nizamnamemizin 8inci maddesinin (B) fıkrasında yazılı olan
senetler; diğer kısmı da yine Esas Nizamnamemizin 32 inci maddesinin
( Ç, I) fıkrasında sözü geçen tamamen Banka malı senetlerdir
Tevdiat:
Hesap senesi içinde tevdiat:
289 270 378, 82 lirayı bulmuş ve bundan
| 275 927 606,09 lirası geri alınmış ve bakiye
13 342 772,73 liradan ibaret bulunmuştur. Bu bakiyenin
859 835, 23 lirası Merkezde
11 125 446,28 » İstaubulda.
1 357 491,22 » îzmirdedir.
Yine bu 13 342 772,73 liradan:
3 347 064,64 lirası Hazîneye irat veren resmi tlairclcrin
601 084,38 » diğer resmi dairelerin
7 130 838,09 » Milli Bankaların.
1 041 150, 11 » Ecnebi Bankaların.
828 968,49 » Şirketlerle hususi nıüesseselerin.
393 667,02 » Efrat ve saırenindir.
13 342 772,73
Havale muameleleri:
Hesap senesi içinde:
Tüak lirası olarak 64 738 061,21 lira
Ecnebi parası „ 8 973 319,04 * lıavale kabul edilmiş
Yekûn 73 711 380,25 lirayı bulmuştur.
Bunlar resmî ve hususî olmak üzere şu suretle ayrılırlar:
Resmî havaleler 67 051 549,36 lira
Hususi „ 6 659 830,89 liradır.
Çek keşideleri:
Hesap senesi içind cem’an 35.958.462,89 liralık çek satılmıştır ki bundan
17.636.402,91 liralığı Türk lirası ve 18.322.059,98 lirrsı ecnebi parası (izerin-
dendir.
Döviz alım ve satımı:
Hesap senesi içinde:
55 981 424,21 liralık döviz alınmış ve
55 075 230,38 „ „ satılmıştır.
Kâr ve zarar!
Bilançoya bağlı kâr ve zarar hesabı hülâsasından anlaşıldığı üzere ilk
hesap devremizin safi kârı 1.471.822 lira 37 kuruştur. Sermaye taksitlerimizin
vasatî tahsil tarihlerine göre faize tabi kalmaları icabeden müddet % 70
sermayenin 12 aylık faize tabi kalması neticesine teadül edecek mahiyet­
tedir.
Bu itibarla kaunumuzun 88 inci maddesi mucibince hisse senetlerine
verilecek °/0 6 faizin tahsil edilmiş sermayeye 12 aylık olarak hesabedilme-
si ve memurlarımıza verilecek kâr hissesinin de hizmet müddetlerine ve bu
müddet zarfında aldıkları maaşlar vasatisine göre ve ancak bir aylık maaş
vasatisi azamî hat olmak üzere tahakkuk eden miktarlar nazarı itibara