Sztuki piękne w dawnym Krakowie: wypisy z dzieł PDF
Preview Sztuki piękne w dawnym Krakowie: wypisy z dzieł
Ambroży Grabowski Sztuki piękne w dawnym Krakowie B Wydawnictwo Jagiellonia SA Copyright© Wydawnictwo Jagiellonia SA, 2009 Redaktor serii, projekt graficzny, wybór ilustracji: Agata Wawryszczuk Wybór tekstów: Monika Gucwa Opracowanie graficzne: Marek Rypel Druk: Drukarnia Know-How, Kraków Na okładce: S. Kolowca, fragment ołtarza Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie, rzeźba (1477-1489 r.), fot., XX w. ISBN 978-83-85729-74-7 Wydanie I Do poznania i cep piękna we wszy stkich jego postaciac) podniesienia ducha człowieka do wyższe^iata ideału prowa dzi sztuka. Ambroży Grabowski urodził się w 1782 r. w Kętach. Ojciec, Jan Chrzciciel Grabowski pochodził ze wsi Głębowice, był or ganistą kościoła parafialnego w Kętach, handlował także m.in. solą, winem, odlewał świece woskowe, oprawiał książki. Matka, Teresa z Florkiewiczów, pochodziła z mieszczan kęckich. Ambroży był jednym z dziesięciorga rodzeństwa, w 1797 r. trafił do krakowskiej księgarni Antoniego Grobla, w której spę- dził 20 lat. Od 1818 r. prowadził własną niewielką księgarnię i antykwariat w domu Leszczyńskiego nr 24 na wejściu od ul. Grodzkiej. Znaczny majątek, jaki zgromadził ciężką pracą, po- zwolił mu na zamknięcie księgarni w 1837 r. i poświęcenie się życiowej pasji, zbieraniu materiałów archiwalnych i historycz nych. W 1854 r. założył Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych. Pod koniec życia stracił wzrok i słuch. Zmarł w 1868 r., spoczął na cmentarzu Rakowickim. Najważniejsze opublikowane jego prace to m.in. Encyklo Ambroży Grabowski pedia komiczna - 2 tomy (1807 r.), Cuda i osobliwości natury i sztuki w różnych znajdujące się krajach - 2 tomy (1818 r.), (1782-1868) Krótkie przypowieści dawnych Polaków czyli apophtegmata (1819 r.), Opis historyczny miasta Krakowa i jego okolic, wy dawany później pod zmienionym tytułem: Kraków i okolice 1822 r., 1830 r, 1836 r., 1844 r., 1866 r., 1900 r.), Groby królów polskich w Krakowie (1835 r.), Starożytności historycz- hozc \le ~ 2 tOmy (184° r’)’ 0Jczyste wspominki - 2 tomy 1 o45 r.), Listy króla Władysława IV (1845 r.), Słowniczek nu mizmatyczny (1849 r.), Dawne zabytki miasta Krakowa (1850 M, otarożytnicze wiadomości o Krakowie (1852 r.), Skarbnicz- ? w ŹoChe?logii (1854 n)> Poetek naszei ikonografii (1856 r k i ■ E Mszały się 2-tomowe Wspomnienia Ambrożego Grabowskiego, wydane przez wnuka Ambrożego, Stanisława hstreichera. Wstęp Osoba Ambrożego Grabowskiego, krakowskiego księga rza, badacza dziejów naszego miasta, z upływem lat od jego śmierci nabiera coraz to większego znaczenia. Działalność jego obudziła w XIX stuleciu zainteresowania przeszłością Krako wa, jego zabytkami oraz szeroko pojętymi obyczajami. Prace Grabowskiego są nadal cenione, a materiały nauko we, które zbierał całe życie, są podstawą niejednego studium dotyczącego historii sztuki oraz dziejów kultury. Żar jego au tentycznej pasji badawczej nauczał nas opieki nad zabytkami i nauczył cenić historię w nich zapisaną. A wszystko, co napi sał, jest w sumie bezcenne, zaś jego pamiętnikarski język przy pomina wspomnienia Paska i Kitowicza. Spoglądając z perspektywy blisko stu czterdziestu lat, które upłynęły od zgonu Grabowskiego, zdumiewa wszechstronność jego umysłu, głęboki patriotyzm, krytykujący tzw. „polskie pie kło”. Każdy badacz, miłośnik historii znajdzie w jego publiko wanej i rękopiśmiennej spuściźnie coś dla siebie. Przeciętny Czytelnik dowie się czegoś nowego o przeszłości, w szczególno ści ukochanego przezeń Krakowa. Metoda badawcza, którą re prezentował okazała się z czasem dalekosiężna, jako fundament badań nad szeroko pojętą historią kultury. To on odkrył zro zumienie dla ikonografii, jako źródła do dziejów narodowych. Wywarł wpływ na naszą muzeologię, inwentaryzację zabytków, jak również na pozostałe dziedziny nauk historycznych. Ba, nieraz wybiegał swoimi wszechstronnymi zainteresowaniami daleko w przyszłość. Ofiarował naszym pradziadom przewodnik po Krakowie i jego okolicach („Kraków i jego okolice”), który już za jego 9 życia miał aż pięć wydań. Było to dzieło na wskroś naukowe, autorskie, oparte na olbrzymiej kwerendzie archiwalnej. To przecież Grabowskiemu zawdzięczamy odkrycie dla nauki kra^ kowskich dzieł Wita Stwosza. On odnalazł nazwisko twórcy Ołtarza Mariackiego, tej europejskiej perły późnego gotyku. Trudno jest wyliczyć pełny dorobek naukowy Grabowskiego, do którego nieustannie sięgają współcześni badacze. Najban dziej ukochał Kraków i jemu też poświęcił karty swoich dzieł. Po jego śmierci nekrologi umieściły wszystkie pisma, uka- zujące się w 2. połowie XIX stulecia na ziemiach polskich. Nagrobek Grabowskiego uczcił Władysław Ludwik Anczyc wierszem: „Spoczywaj w Bogu starcze! niech śpią Twoje szczątki W ziemi, z której wystrzela wieżyczkami Kraków; Tyś sędziwego miasta odgrzebał pamiątki, Jak je cenić i wielbić, Tyś uczył rodaków. Dzieje, wspomnienia miasta Tyś spisał w tej księdze, Każda karta gorzeje miłością do grodu; Za wieść o jego losach, pamiątkach, potędze, Niechaj Twym prochom pamięć zapłaci Narodu.» Ambroży Grabowski. Człowiek i instytucja, niezwykły uczo ny, przerastający współczesnych, oddziałujący / na myśl i naukę naszą. Prof. Michał Rożek 10 O ^A^Ia****- J Co pvcrl/o cA h. Qs/ Ambroży Grabowski pozostawił potomnym nie tylko wiele drukowanych prac o Krakowie, będących właściwie zaczątkiem CcC L literatury o dziejach i zabytkach tego miasta, lecz także jego i WiWlt /Cg._ dziełem jest zbiór pamiątek przeszłości, gromadzonych w ciągu całego niemal życia. Są to tzw. „Teki Ambrożego Grabowskiego’ (w skrócie „Teki”)... potężne wolumina, przepisywane, zbierane, komentowane, nawet troskliwie klejone, w całości oprawiane jego własnemi rękami... (cyt. ze „Wspomnień”). Ten imponujący i unikatowy zbiór ok. 160 tek zawiera zapiski o charakterze oso* . -■ ■» /Cflwue- itaJ /tc-fafi A*~f la.y^m ‘ fe- bistym, odnoszące się do historii Krakowa oraz różnych miast i wsi, dziejów Polski, polskiej literatury i sztuki. Większość ^'■grłłCist. a . cc pcz^n^ er-cZo. 5)^"<x -4'-- • z tek została w 1921 r. zdeponowana w Archiwum Państwowym /> "2 w Krakowie, gdzie do dzisiejszego dnia jest nieustannym obiek' f *^^TcQ- X •'VxvA->* tern zainteresowań badaczy. i A r A i ^ye.(4ćc^ i Obok orginalna strona z notatnika Ambrożego Grabowskiego rozpoczj' nająca komentarze Autora odnośnie sztuki, Teka nr 120 - Fascykul 3-ci notat o sztukach pięknych Malarstwo Malarstwo wyobraża przyrodzenia skarby Do świetnych rysów rzeźby przyłączając farby. Jego państwo jest większe i dar czarowania Dzielniej mówi do oczu, dzielniej serce skłania; Ale cel obu jeden: - na wyborze wzoru Pędzel i dłuto wspiera piękność swego tworu. J. Delille „Imaginacya Poema” Dzieje naszego malarstwa tak mało dotąd były poznane, że zdawać się mogło, jakoby sztuka ta w dawnych czasach u nas bynajmniej nie była znaną. Naszym to dopiero prze- kazane było czasom, że poczęto pilniejszą zwracać uwagę na to, co też w tej gałęzi umnictwa poprzednicy nasi zdziałali. W przedmiocie takich badań niemałą położyli zasługę mężo wie uczeni i w sztukach pięknych zamiłowani, jak Edward Ba ron Rastawiecki, Fr. M. Sobieszczański i inni, którzy pierwsi dziełami swe mi przeszłość i dzieje malarstwa naszego ze mgły niewiadomości wydobyli i pierwsze skiby na tej niwie z do brym plonem swej pracy poruszyli. Cytaty pochodzą z dzieł Ambrożego Grabowskiego, po Ktokolwiek zajmował się badaniem dawnych czasów, wie, szczególne tytuły oznaczono w tekście następującymi skróta jakie spotykają trudności chcącego podnieść zasłonę okrywa mi: jącą zamierzchłą przeszłość, tern bardziej, że z owych mało pi 1. Starożytności historyczne polskie. T. I-II. Kraków 1840. śmiennych czasów żadnej nie ma pomocy. Taka trudność sta (Starożytności HI} je w poprzek drogi badaniu, kiedy malarstwo u nas zaczęło 2. Dawne zabytki miasta Krakowa. Kraków 1850. {Zabytki} być znanem. Najdawniejsza o tern wiadomość zasięga wieku 3. Starożytnicze wiadomości o Krakowie. Kraków 1852. XIV, że już za Kazimierza Wielkiego byli w Krakowie malarze [Wiadomości) osiedleni. („Ojczyste Spominki” Tom I. pag. 248) - Za czasów 4. Skarbniczka naszej archeologii. Lipsk 1854. {Skarbniczka} 15 Władysława Jagiełły już mężów tego zawodu znaczna musiała być liczba, kiedy w połączeniu z snycerzami i innemi osobny cech składali, o czem będzie niżej [Tenże król utrzymywał przy dworze swym malarza i w aktach katedralnych znajduje się list Kapituły krakowskiej na sprzedaż ogrodu na Stradomiu Mi- kołajowi malarzowi królewskiemu. - (Ks. Łętowski Tom I. pag. 321)]. - Królowie Jagiellonowie byli zamiłowani w sztukach pięknych, jak to wykazują arcy-utwory malarstwa, snycerstwa i budownictwa za ich opieką dokonane. A owe głowy misterną snycerską robotą, każda innego kształtu, u suffitu Izby Poselskiej zawieszone [Kapitan Carosi, opisując pobyt w Krakowie w czasie podróży swej po Polsce, nadmienia o tych głowach: „Rzeźby te nie są jednakowej wartości, przecież niektóre głowy są wybor nie charakteryzowane, a ogół z wielu względów godzien staran niejszego zachowania”. - Niestety! W Krakowie nie ma ani jed nej ocalonej.], owe róże złociste rzezane, piramidy i t.p. rzeźby u stropów mieszkań królewskich, nie sąż dowodem, iż największy S. Kolowca, Fragment obrazu „Hołd trzech Króli" w katedrze na Wawelu ołtarz Matki Boskiej Bolesnej, Wyobrażenie króla Władysława Jagiełły, Autor nieznany, Głowy z Sali Poselskiej, rys .(poch. z wydawnictwa „Świat prawdopodobnie autorstwa 8. Durinka, ol„ (ok. 1475 r.), fot., XX w. Polski"), 1884 r.
The list of books you might like
