Stoornissen in het gebruik van alcohol - GGZ-richtlijnen PDF
Preview Stoornissen in het gebruik van alcohol - GGZ-richtlijnen
Alcohol moeder xp:Pers. stoornissen moeder 26-05-2009 10:23 Pagina 1 multidisciplinaire richtlijn m Deverslavingszorgisvolwassengewordenenverslaafdenkunnensteeds u vakerrekenenopeenbehandelingwaarvanwetenschappelijkisvastgesteld l datdiebehandelingookechthelptzonderdateronaanvaardbarerisico’saan t i diebehandelingzijnverbonden.Datallesishetresultaatvanheelveelbasaal d Stoornissen in het neurobiologischenpsychologischonderzoekendebeschikbaarheidvan is honderdenstudiesnaardeeffectiviteitvanverschillendeinterventies. c i Omdezeinformatietoegankelijkenvoordepraktijktoepasbaartemaken p l wordenersindsenigtijdrichtlijnengeschrevenwaarindewetenschappelijk in gebruik van Alcohol literatuurincombinatiemetpraktijkoverwegingenwordtsamengevat a i r DemultidisciplinaireRichtlijnStoornisseninhetgebruikvanalcoholgeeft e aanbevelingen:adviezenenhandelingsinstructiesvoordiagnostiekenbehan- r delingvanvolwassenpatiëntenmeteenstoornisdiedooralcoholgebruikis i Richtlijn voor de c veroorzaakt. h diagnostiek en behandeling t l Dezerichtlijnbevatonderandereaanbevelingenvoorzowelambulanteals i van patiënten met een j klinischedetoxificatieenbehandeling,beschrijftinstrumentenindeeersteen n stoornis in het gebruik tweedelijnvoorcasefindingvanstoornisseninhetgebruikvanalcohol,en S behandeltlaboratoriumtestenomacuutenchronischalcoholgebruikaante t van alcohol o tonen. o 2009 Tevenskomenaandeorde:medicamenteuzebehandelingenfarmacothera- r n peutischeinterventiesgerichtopabstinentieofreductieinhetgebruikvan i s alcohol;psychosocialeinterventiesendebetekenisvancomorbiditeit. s e Daarnaastwordtruimaandachtbesteedaandesomatischeconsequenties n vanalcoholgebruik. OnderauspiciënvandeLandelijkeStuurgroep i n MultidisciplinaireRichtlijnontwikkelingindeggz Deadviezenenaanbevelingenzijnnietalleenbedoeldvoorgebruikinde h GeestelijkeGezondheidszorgenverslavingszorg,maarookvoordehuisarts e FederatieVerpleegkundeindeggz(fvggz), t enanderedisciplinesdiebetrokkenzijnbijdezorgvoorpatiëntenmeteen g thansVerpleegkundigen&VerzorgendenNederland(v&vn) dooralcoholgebruikontstanestoornis. e NederlandseVerenigingvoorPsychiatrie(nvvp) b NederlandsInstituutvanPsychologen(nip) r Derichtlijniseenbeslissingsondersteunendinstrumentvoorpatiëntenen u NederlandseVerenigingvoorPsychotherapie(nvp) hunnaasten. ik NederlandsHuisartsenGenootschap(nhg) v a Insamenwerkingmetdedeelnemendeberoepsverenigingen n a Ondersteuningenbegeleiding:Kwaliteitsinstituutvoorde l c GezondheidszorgcboenhetTrimbos-instituut o h o l Alcohol moeder xp:Pers. stoornissen moeder 26-05-2009 10:24 Pagina 2 Multidisciplinairerichtlijn Stoornisseninhetgebruikvanalcohol2009 Derichtlijnisdoordevolgendeberoepsverenigingengeautoriseerd: •NederlandseVerenigingvoorPsychiatrie(nvvp) •NederlandseBeroepsverenigingvan •NederlandsInstituutvanPsychologen(nip) VerpleeghuisartsenenSociaalGeriaters(nvva) •NederlandseVerenigingvoorPsychotherapie •NederlandseVerenigingvoorKlinischeChemie (nvp) enLaboratoriumgeneeskunde(nvkc) •Verpleegkundigen&VerzorgendenNederland •NederlandseVerenigingvoorkno-kunde(kno) (v&vn) •NederlandseVerenigingvoorNeurologie(nvn) •NederlandseVerenigingvanMaag-Darm- •NederlandseVerenigingvoorObstetrieen Leverartsen(mdl) Gynaecologie(nvog) •NederlandscheInternistenVereeniging(niv) •NederlandseVerenigingvoorTraumatologie(nvt) •NederlandseVerenigingvanmaatschappelijk •VerenigingvoorVerslavingsgeneeskunde Werkers(nvmw) Nederland(vvgn) Trimbos-instituut SecretariaatLandelijkeStuurgroep MultidisciplinaireRichtlijnontwikkelingindeggz Postbus725 3500asUtrecht Telefoon(030)2971131 [email protected] www.ggzrichtlijnen.nl www.trimbos.nl Naastdeautoriserendeberoepsverenigingenisderichtlijntotstandgekomeninsamenwerkingmet: •NederlandseHuisartsenGenootschap(nhg) •VerenigingvoorEpidemiologie(vve) KwaliteitsinstituutvoordeGezondheidszorgCBO Postbus20064 3502lbUtrecht [email protected] www.cbo.nl Multidisciplinaire richtlijn Stoornissen in het gebruik van alcohol Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van volwassen patiënten met een stoornis in het gebruik van alcohol 2009 Onder auspiciën van de Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ Federatie Verpleegkunde in de GGZ (FVGGZ), thans Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN) Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie (NVP) In samenwerking met participerende beroepsverenigingen. Ondersteuning en begeleiding: Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO en het Trimbos-instituut Colofon Initiatief: Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie Financier: De Orde van Medisch Specialisten in het kader van het programma Evidence-Based Richtlijn Ontwikkeling (EBRO) Organisatie: Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO Trimbos-instituut Projectleiding: Hans de Beer (CBO) Geurt van de Glind (Trimbos-instituut) Productiebegeleiding: Linda Groeneveld Omslag: Conefrey/Koedam BNO, Zeist Lay-out binnenwerk: Ladenius Communicatie BV, Houten Druk: Ladenius Communicatie BV, Houten Eindredactie: Marian Geurtsen en Geurt van de Glind De in het glossarium vermelde trefwoorden zijn tot stand gekomen met hulp van dr. J.J.E. van Everdingen, hoofdredacteur van Pinkhof Medisch Woordenboek. Op deze omschrijvingen rust copyright. ISBN 978-90-5253-641-5 Deze uitgave is te bestellen via www.trimbos.nl/producten, onder vermelding van artikelnummer AF0857. U krijgt een factuur voor de betaling. Trimbos-instituut Da Costakade 45 Postbus 725 3500 AS Utrecht T: 030-2971100 F: 030-2971111 www.trimbos.nl Deze richtlijn is tevens beschikbaar op de websites: www.ggzrichtlijnen.nl en www.cbo.nl Inhoud Inhoudsopgave Samenstelling van de werkgroep 7 1 Samenvatting (verzamelde aanbevelingen) 9 Zijn er argumenten voor ambulante dan wel klinische detoxificatie en b ehandeling? 9 Medicamenteuze behandeling 11 Farmacotherapeutische interventies gericht op abstinentie of reductie in het gebruik van alcohol 11 Psychosociale interventies bij alcoholproblemen 12 Betekenis van comorbiditeit 14 Oorzaken van en risicofactoren voor somatische complicaties van a lcoholgebruik 16 2 Algemene inleiding 21 Aanleiding 21 Doelstelling 21 Doelgroep 21 Probleemomschrijving en uitgangsvragen 21 Samenstelling werkgroep 23 Werkwijze werkgroep 23 Bespreking literatuur 24 Patiëntenperspectief 26 Toepassing van richtlijnen 26 Richtlijnen en indicatiestelling 26 Richtlijnen en zorgprogramma’s 27 Verspreiding en implementatie 27 Juridische betekenis van richtlijnen 27 Financiële belangenverstrengeling/onafhankelijkheid werkgroepleden 27 Herziening 27 3 Specifieke inleiding 29 3.1. Inleiding 29 3.2. Wat zijn de conceptuele modellen voor stoornissen in het g ebruik van alcohol met de meeste onderbouwing in empirisch o nderzoek bij mensen? 29 3.3. Is er een duidelijke voorkeur voor de classificatie volgens DSM-IV of ICD-10 en zijn er eventueel andere classificaties en/of diagnostische categorieën die beter zijn dan de in DSM en ICD genoemde categorieën? 31 3.4. Hoe vaak komen stoornissen in het gebruik van alcohol voor in de verschillende settings van de gezondheidszorg en zijn er verschillen in aard en ernst tussen de verschillende settings? 35 3.5. Wat is het natuurlijk beloop van (onbehandelde) s toornissen in het gebruik van alcohol? 38 3.6. Wat zijn de belangrijkste doelstellingen bij de behandeling van patiënten met een stoornis in het gebruik van alcohol? 39 3.7. Zijn er argumenten voor ambulante dan wel klinische detoxificatie en behandeling? 41 3 Inhoud 4 O psporing en d iagnostiek van alcoholm isbruik en - afhankelijkheid 47 4.1. Welke instrumenten in de eerste en tweede lijn zijn g eschikt voor casefinding van stoornissen in het g ebruik van alcohol? 47 4.2. Wat zijn discriminerende symptomen en patiëntenkenmerken in anamnese en lichamelijk onderzoek met b etrekking tot stoornissen in het gebruik van alcohol? 54 4.3. Met welke laboratoriumtesten kan men acuut en c hronisch alcohol gebruik aantonen en wat is de g evoeligheid en specificiteit van de testen? 58 5 Medicamenteuze behandeling 67 5.1. Inleiding 67 5.2. Behandeling van ongecompliceerd alcoholonthoudingssyndroom 67 5.3. Behandeling van complicaties tijdens alocholonthouding 71 5.4. Farmacotherapeutische interventies gericht op abstinentie of reductie in het gebruik van alcohol 76 6 P sychosociale interventies bij alcoholp roblemen 93 6.1. Motiverende gespreksvoering 94 6.2. Eenmalige en kortdurende interventies 98 6.3. Cognitief gedragstherapeutische interventies 100 6.4. Zelfhulpgroepen 113 6.5. De twaalfstappenbenadering 114 6.6. Psychotherapie anders dan de cognitief gedragstherapeutische behandeling 116 6.7. Behandeling van alcoholafhankelijkheid als een chronische aandoening 116 7 C ombinaties van medicam enteuze behandeling en psychosociale interventies 121 7.1. Acamprosaat en psychosociale begeleiding 121 7.2. Naltrexon en psychosociale begeleiding 123 7.3. Disulfiram en psychosociale begeleiding 123 8 Betekenis van comorbiditeit 125 8.1. Depressie 125 8.2. Angststoornissen 127 8.3. Schizofrenie 129 8.4. Antisociale persoonlijkheidsstoornis 130 8.5. ADHD 130 8.6. Bipolaire stoornis 131 9 Drang en dwang 135 9.1. Zorg georiënteerd 135 9.2. De Wegenverkeerswet 137 9.3. Strafgeoriënteerde interventies 139 10 Interventies in de arbeidssituatie 143 4 Inhoud 11 Complementaire en alternatieve behandelingen 147 11.1. Transcendente meditatie, biofeedback en neurotherapie 147 11.2. Acupunctuur 148 12 Oorzaken van en risicofactoren voor somatische complicaties van alcoholgebruik 151 12.1. Alcohol en het zenuwstelsel 153 12.2. Alcohol en de lever 169 12.3. Alcohol en ijzer 184 12.4. Alcohol en virale hepatitis 187 12.5. Pancreatitis 193 12.6. Alcohol en hypertensie 198 12.7. Alcohol en het beenmerg 200 12.8. Alcohol en jicht 201 12.9. Alcohol en de nier 203 12.10. Alcohol als risicofactor voor het krijgen van kanker 203 12.11. Somatische gevolgen en stoornissen: alcohol en zwangerschap 207 12.12. Alcohol en CVA 211 12.13. Alcohol en het hart 214 12.14. Alcohol, diabetes mellitus type 2 en hypoglycemie 218 12.15. Alcohol en de ziekte van Dupuytren 221 12.16. Alcohol en het risico op infecties 222 12.17. Alcohol en seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA) 226 12.18. Acute alcoholintoxicatie 227 13 De rol van de huisarts in het opsporen en behandelen van alcohol problematiek 231 13.1 Welke behandelingen van (bepaalde) stoornissen in het gebruik van alcohol behoren tot de competentie en de verantwoordelijkheid van de huisarts? 231 13.2 Welke behandelingen, anders dan korte inventies, van stoornissen in het gebruik van alcohol, behoren de huisarts en andere eerstelijnswerkers te beheersen? 234 13.3 Welke patiënten met een stoornis in het gebruik 235 14 Voorstellen voor wetenschappelijk onderzoek 239 15 Implementatie van de richtlijn, kernaan bevelingen en indicatoren 241 15.1. Wat is de beste manier om de implementatie van deze richtlijn te bevorderen? 241 15.2. Kernaanbevelingen 243 15.3. Indicatoren 245 Glossarium 247 5 SamenStellIng van de werkgroep Samenstelling van de werkgroep Subwerkgroep ‘Stoornissen in het gebruik’ • Prof.dr. W. van den Brink, arts-epidemioloog, hoogleraar verslavingszorg AMC-UvA, (voorzitter werkgroep en voorzitter subwerkgroep ‘Stoornissen in het gebruik’), Amsterdam • L.M. van Bueren, contextueel therapeut, trainer/coach, Parnassiagroep, divisie Brijder Verslavingszorg, Alkmaar • Dr. A.J.M. Drenthen, coördinator preventie, Nederlands Huisartsen Genootschap, Utrecht • Mw. drs. E. Fischer, adviseur, Trimbos-instituut, Utrecht • Drs. G. van de Glind, wetenschappelijk medewerker, Trimbos-instituut, Utrecht • Drs. E.A. Noorlander, psychiater, Delta Psychiatrisch Centrum, Poortugaal • Drs. H. Post, verslavingsarts, WA-huis, Altrecht, Utrecht • Mw. T. Posthuma, verpleegkundig specialist, Parnassia, Den Haag • Drs. W. van Rhenen, bedrijfsarts, ArboNed, Utrecht • Prof.dr. G.M. Schippers, klinisch psycholoog, psychotherapeut Amsterdam Institute for Addiction Research, bijzonder hoogleraar verslavingsgedrag en zorgevaluatie, AMC/UVA, Amsterdam • Drs. R.M. Stor, verpleeghuisarts, Atlant Zorggroep, Beekbergen • Prof.dr. F.A. de Wolff, emeritus hoogleraar klinische farmacie en toxicologie, LUMC, Leiden (tot april 2006) • Mw. drs. M.F Zinn, klinisch psycholoog/ psychotherapeut, Parnassiagroep, divisie Brijder Verslavingszorg, Den Haag Subwerkgroep ‘Somatische gevolgen’ • Drs. N.J.M. Arts, neuroloog, De Gelderse Roos, Wolfheze • Dr. R. Ashruf, verslavingsarts, Parnassia psycho-medisch centrum, ’s-Gravenhage (tot 1 januari 2006) • Dr.ir. J.J.A. de Beer, senior adviseur CBO, Utrecht • Dr. B.A. Blansjaar, psychiater, GGZ-Delfland, Delft • Dr. K. Boer, gynaecoloog, AMC, Amsterdam • Dr. M.F. de Boer, KNO-arts, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam • Drs. L.J. Boomsma, wetenschappelijk medewerker, Nederlands Huisartsen Genootschap, Utrecht • Drs. F.A.P. Claessen, internist, VUMC, Amsterdam • Mw. Y.A. Drabbe Coops, transferverpleegkundige, Centraal Informatiepunt voor Ouderen, Den Haag • Prof.dr. J.P.H. Drenth, maag-darm-leverarts • Mw. drs. A.J. Fouwels, psychiater, AMC/De Meren, Amsterdam • Prof.dr. P.L.M. Jansen, hoogleraar hepatologie, AMC/UVA, Amsterdam (vice-voorzitter werkgroep en voorzitter subwerkgroep ‘Somatisch gevolgen’) • Drs. L.M.S.J. Poelhekke, traumatoloog in opleiding, Bronovo Ziekenhuis, Den Haag • Drs. A.J. Wester, neuropsycholoog, Vincent van Gogh Instituut, Venray • Dr. A. van de Wiel, internist, Meander Medisch Centrum, Amersfoort • Dr.ir. J.P.M. Wielders, klinisch chemicus, Meander Medisch Centrum, Amersfoort • Prof.dr. E.Ch. Wolters, hoogleraar neurologie, VUMC, Amsterdam 7 SamenStellIng van de werkgroep Advies en methodologische ondersteuning • Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO • Trimbos-instituut • Prof.dr. A.P. Verhoeff, epidemioloog/clustermanager, GG&GD, Amsterdam 8
Description:The list of books you might like
