SPOR YÖNETİCİLERİNİN ETİK KOD ANALİZİ PDF
Preview SPOR YÖNETİCİLERİNİN ETİK KOD ANALİZİ
SPOR YÖNETİCİLERİNİN ETİK KOD ANALİZİ: ÖLÇEK GELİŞTİRME ÇALIŞMASI Ömür DUĞAN CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi Öğretmenliği Anabilim Dalı Sporda Psiko-Sosyal Alanlar Bilim Dalı YÜKSEK LİSANS TEZİ Olarak Hazırlanmıştır Danışman: Yrd. Doç. Dr. Selhan ÖZBEY ALKURT Ağustos – 2006 SPOR YÖNETİCİLERİNİN ETİK KOD ANALİZİ: ÖLÇEK GELİŞTİRME ÇALIŞMASI Ömür DUĞAN CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi Öğretmenliği Anabilim Dalı Sporda Psiko-Sosyal Alanlar Bilim Dalı YÜKSEK LİSANS TEZİ Olarak Hazırlanmıştır Danışman: Yrd. Doç. Dr. Selhan ÖZBEY ALKURT Ağustos - 2006 1 1. GİRİŞ Etik kavramı günümüzde sıkça duyulan, tart ışılan ve ara ştırılan bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Globalleşen dünyada etik kavramı her alanda hızla yayılmakta ve bu konuya duyulan ilgi her geçen gün katlanarak artmaktad ır. Bu hızın temel nedeni etik kavramının kitlelere sa ğladığı etki ve yararlar ın büyüklü ğünden kaynaklanmaktad ır. Siyaset, ekonomi, politika, işletme , iktisat, hukuk, tıp, yönetim, eğitim, fen bilimleri, spor vb. tüm disiplinlerin etik kavram ına ve bu kavram ile birlikte ortaya ç ıkan etik ilkelere ihtiyacı vardır. Toplumların , örgütlerin, meslek kurulu şlarının, şirketlerin, vb. en büyük yapıdan en küçüğe kadar sosyal düzenlerini sa ğlamaları için bir tak ım kurallara ihtiyacı vardır. Demokratik toplumlarda bu düzen adalet sistemi ile sa ğlanmakta ve bu kurallara “hukuk kuralları” adı verilmektedir. Hukuk kurallar ı bireylerin toplumla, birbirleriyle ve devletle ilişkilerini, haklarını, yükümlülüklerini, ödevlerini düzenleyen ve uyulmas ı kamu gücüyle sa ğlanan kurallard ır (37) . Sosyal düzenin sa ğlanması için gereken hukuk kurallarının yan ında bu kurallara destek niteli ğinde olan ahlak ve din kurallar ı bulunmaktadır. Ahlak kurallar ı din kurallar ı ile iç içedir ve genellikle toplumun benimsediği din, o toplumun, ahlak kurallar ını etkileyerek bu kurallara şekil vermektedir. Etik kurallar diğer bir deyi ş ile etik ilkeler incelendi ğinde; bu kurallar ın ahlaki içerikli olmalarına ra ğmen din faktöründen etkilenmedi ği görülmektedir. Ahlak göreli olup toplumdan topluma, hatta ayn ı toplumda farkl ı gruplara göre de ğişir. Gelenekler, görenekler, alışkanlıklar, töreler, örf-adetler o toplulu ğun ahlakını yansıtır. Etik kavram ı ise, evrensel değerlere atfen kullanılır. Dünyanın hemen her yerinde gerekli olan dürüstlük, yardımseverlik, doğruluk, adaletli olmak, sadakat, yalan söylememek, cana kıymamak gibi değerleri ifade eder. Her bireyin farkl ı ahlak anlay ışı olabilir. İşte etik bu farkl ı ahlak anlayışları arasından en iyi, en do ğru ve en evrensel olan ın hangisi olduğunu tartışır (38). Etik kurallar global olan de ğerleri bir araya getirerek toplumsal refah ın ve sosyal düzenin sağlanması amacını gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Her alanda olduğu gibi sporda da etik konusuna duyulan ihtiyaç oldukça artmıştır. Sporda etik konusu günümüzde yeni bir yaklaşımdır. Bu konuda yapılan çalışmalar incelendiğinde; yok denecek kadar az oldu ğu ve kaynak s ıkıntısının bulundu ğu görülmektedir. Günümüzde sporun istenilen seviyeye ula şabilmesi ve geli şme 2 sağlayabilmesi için sporu yöneten yöneticilerin çok önemli oldu ğu bilinmektedir. Modern spor ; hizmet ve ürünlerini satan ve üreten bir endüstridir. Bir bölümü e ğlence bir bölümü reklamdan oluşur ve temelinde kar amac ı vardır. Günümüzde spor art ık bir iş olarak fark edilmiş ve bu yüzden de rekabet içeren bir ortam haline gelmi ştir. Spor endüstrisinde rekabet kavramı artt ıkça kar şımıza sporun yeni bir boyutu olan “etik” kavram ı çıkar. Etiksel ve güvenilir olabilen spor, aktif bir ya şam biçimi, kendine sayg ı, sağlıklı beden, hayat boyu öğrenme ve güçlü bir tak ım ruhuna ula şmamızı sağlar. Sporda etik kavram ı yabancı literatürde incelendi ğinde ise kar şımıza “etik kod” ad ı verilen etik ilkelerin kodlanması sonucu oluşan bir kavram ortaya ç ıkar. Etik kodlar her kuruma özgü olmas ı gereken davranış ilkelerinin tan ımlamasıdır. Bu ilkeler bizlere hukuki ve kurumlara ait kuralların ne için var oldu ğunu, davran ışlarımızı nas ıl etkilediğini, bu kurallara kar şı geldiğimizde yaptırımların ne olacağını anlamamıza yardımcı olur. Bu kurallar ın yetersiz olduğu ve bizim bir yorum getirmemiz gerekti ği durumlarda, neleri nas ıl yapmam ız gerektiğine rehberlik eder. Kodlar, çalışanların yönetime etik yaklaşımımızı sağlayacak bir kılavuzdur. Genel olarak, bu k ılavuz içinde belirtilen de ğerler ve ilkeler uygulamada karşılaşılacak olan belirsizlikler ve bo şluklardan örnekler vererek, gerek uygulaman ın içinde bulunanları, gerekse yönlendirme konumunda olanlar ı, kurum ilkeleri ve de ğerleri doğrultusunda karar almalar ında yardımcı olur. Avustralya, Kanada , Amerika, İngiltere gibi çeşitli ülkelerde “sporda etik kodların” oluşturulması konusuna çok önem vermekte ve konuda yapılan çalışmaların sayısı her gün artmaktad ır. Sporun her alan ında yer alan kişilerin etik ilkeleri belirlenmi ş ve bunlar ın sonucunda etik kodlar olu şturulmuştur. Sporcu, hakem, antrenör, taraftar, yönetici ve hatta sporcu velilerinin bile etik kodlar ının oluşturulduğu görülmektedir. Bu çal ışmalar ülkemizde de çok önemli olabilecek bir aç ığı ortaya çıkarmaktadır. 1.1. Araştırmanın Önemi Sportif organizasyonlara yön verecek ve ça ğdaş anlamda spor yönetiminin gerçekleşmesini sağlayacak olan ki şiler kuşkusuz spor yöneticileridir. Spor yöneticileri toplumun yapısını iyi bilen, spor potansiyelini an ında değerlendiren, günlük konular ın yanında uzun süreli sorunlara da çözüm arayan, sporda geli şim için neler yap ılması gerektiğini bilen, ileriye dönük uygulamalara temel atabilen ki şiler olabilmelerinin yan ı 3 sıra zamanı verimli kullanabilmek, motivasyon sa ğlamak, ekip kurabilmek, hedef tespit edebilmek, uzman görü şü temin edebilmek, kriz an ında kararlar verebilmek, olaylar ı objektif de ğerlendirebilmek, yıkıcı de ğil yap ıcı olarak yönetimi sa ğlayabilmek gibi becerilere de ihtiyacı vardır. Tüm bu becerileri do ğru bir şekilde gerçekleştirebilmek için, spor yöneticilerinin etik ilkeler benimsemesi bu ilkeler do ğrultusunda hareket etmesi gerekmektedir. Tüm spor yöneticileri neyin do ğru neyin yanl ış olduğunu bilmek, eti ğin sınırlarını açıklamak ve Etik Kodlarını belirlemek zorundadırlar. Etik kodları oluşturmaya yönelik bir ölçek geliştirmek bu bağlamda çok önemlidir. 1.2. Araştırmanın Amacı Araştırma amacı, Spor Yönetiminde söz sahibi olan ki şilerin etik davran ışlar ile ilgili var olan sorunlar ını saptamakt ır. Bu sorunlar ı çözebilmek için sergiledikleri davranışların çeşitli ülkelerde var olan ‘Etik Kodlar’ ile olan uyumunu tespit etmek. Elde edilen bilgiler doğrultusunda Spor Yöneticileri’nin Etik Kodlar ı’nın oluşturulması için bir ölçek geliştirme amaçlanmıştır. Bu bağlamda Spor Bilim’in de kullan ılabilecek bir ölçek geliştirmenin, bilim hayatına getireceği katkı olacağı düşünülmektedir Bu çal ışmada, ulusal ve uluslar aras ı spor yönetimi birliklerinin etik kodlar ı incelenmiş, spor yöneticilerinin kar şı karşıya kald ıkları etik durumlar ın tamamı ortaya konmuş ve tüm bunlar birle ştirilerek bir ölçek geli ştirilmiştir. Bu ölçek ile Türkiye de ki spor yöneticilerinin etik kodlarını ortaya çıkartmak amaçlanmıştır. Araştırmanın bu genel amacı çerçevesinde, spor yöneticilerinin etik kodlarına etkisi olabileceği dü şünülen; cinsiyet, ya ş, öğrenim durumu, ayl ık gelir düzeyi, şu anki görevinden önce üst düzey yönetici olarak görev yap ıp yapmadığı, görev yılı süreleri, kulüp yöneticilerinin görevlerinin dışındaki mesleklerine ilişkin değişkenler ele alınmıştır. 1.3. Sayıltılar Araştırmada aşağıda belirtilen temel sayıtlılardan hareket edilmiştir. • Ölçeğin madde olu şturma aşamasında görüşüne başvurulan uzmanlar, maddeleri içtenlikle değerlendirmişlerdir. • Spor yöneticileri anketleri istekli, dürüst ve kendilerini tam olarak yans ıtarak cevaplamışlardır. 4 • Oluşturulan ölçeğin spor yöneticilerinin etik davranış ilkelerine uygun hazırlandığı öngörülmektedir. 1.4. Sınırlılıklar • Geliştirilen ölçme arac ı spor yöneticilerinin i ş ya şamlarında uygulad ıkları etik ilkeleri bulmaya yönelik olacaktır. • Bu araştırmanın bulguları 2005-2006 eğitim-öğretim yılı İzmir Ege Üniversitesi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Bal ıkesir Üniversitesi ve İstanbul Marmara Üniversitesinde öğrenim gören spor yöneticiliği bölümü son sınıf öğrencilerine ve 2005 İzmir Universiade organizasyonunda branş başkanlığı ve yardımcılığı yapmış olan yöneticilerine aittir. 1.5. Araştırmanın Yöntemi Bu çal ışmada spor yöneticilerinin etik kod ölçe ğinin geli ştirilebilmesi amacıyla “Likert” tipi ölçek geli ştirme yönteminden yararlan ılmıştır. Ölçek maddelerini hazırlama aşamasında, spor yöneticilerinin karşılaşabilecekleri tüm etik durumlar literatür içerisinde detaylı bir şekilde taranmış ve bu durumlar ana ba şlıklar altında toplanmıştır. Oluşturulan 17 ana ba şlıktan yola ç ıkarak 90 maddeden olu şan bir deneme formu oluşturulmuştur. (Bkz. EK-1) Olu şturulan bu deneme formu likert tip 5’li derecelemeli olarak yanıt alınan bir ölçektir ve yan ıtlar tamamen kat ılıyorum (5 puan)’dan kesinlikle katılmıyorum (1 puan)’a kadar 5’li bir skala üzerinde verilmektedir. Ters maddelerde puanlama tersine döndürülmekte ve “tamamen kat ılıyorum” seçeneği 1 puan, “kesinlikle katılmıyorum” seçeneği 5 puan almaktad ır (Bkz. EK-2). Ölçe ğin madde olu şturulması bölümü tamamlandıktan sonra, ikinci bölüm olan içerik ve görünü ş geçerliği sağlanma amacıyla konunun uzmanlarından oluşan bir gurup olu şturulmuştur. Bu gurupta yönetim ve etik alanından 1, spor eti ği alanından 1, spor yönetimi alan ından 1, ölçek geli ştirme alanından 1, Türk Dili alan ından 1 uzmanla çal ışılmış ve bunlara ek olarak uygulamal ı olarak bir spor kulübünde yöneticilik yapan bir uzmandan yard ım alınmıştır. Oluşturulan maddeler spor yöneticili ği 3. s ınıf öğrencilerinden olu şan 30 ki şilik bir guruba pilot çalışma için uygulanmıştır. Araştırmanın verileri Marmara Üniversitesi, Ege Üniversitesi, Celal Bayar Üniversitesi, Bal ıkesir Üniversitesi ve Ege Üniversitesi Spor Yöneticili ği 5 bölümü son sınıf öğrencileri ile asıl yönetici olarak belirlenen 2005 İzmir UNİVERSİADE de yönetici olarak çalışmış branş başkanları ve başkan yardımcılarına 12-16 Haziran 2006 tarihinde uygulanarak toplanmıştır. Ölçeğin temel bileşenlerini ortaya çıkarmak için faktör analizi yap ılmış; burada faktörlerin faktör yüklerine bak ılmıştır. Faktörlerin farkl ı özellikleri ölçüp ölçmedi ğini de ğerlendirmek, faktörler aras ı ili şkileri saptamak, maddelerin içine girdiği faktörü iyi temsil edip etmediğini değerlendirmek ve madde-faktör ilişkisini saptamak amacıyla korelasyon tekniği kullanılmıştır. Ölçeğin güvenirlik çalışması aşamasında iç tutarlılığı değerlendirmek amacı ile Cronbach – Alpha değerlerine bakılmıştır 1.6. Tanımlamalar Ahlak: İnsanların birbirleriyle yada devletle olan ili şkilerinde ortaya ç ıkan ve insanlardan “yapmaları istenen” davran ışlar ve eylemlerdir. Ahlak bir sosyal bilim dal ı olarak toplum içerisinde olu şmuş örf ve adetlerin, de ğer yarg ılarının, normlar ın ve kuralların oluşturduğu sistem bütününü inceler. Bu sistem bütünü bir bireyin bir gurubun yada tüm toplumun doğru ve yanlış davranışlarını belirler ve yönlendirir (44). Etik: Neyin iyi ve kötü, do ğru ve yanl ış, zorunluluk ve seçenek oldu ğu ve davranışların kurallar ı ile ilgilenir (8). Günümüzdeki anlam ı; insan tutum ve davranışlarının iyi (do ğru) ya da kötü (yanl ış) yönden de ğerlendirilmesidir. İnsanlar arasındaki ilişkilerin temelinde yer alan de ğerlerin, ahlaki bak ımdan doğru ya da yanl ış olanın niteliğini araştıran bir felsefe dalıdır. (Tutar, 2003) Etik Yönetim ve Etik Kodlar: Etik kodlar ın yaz ılması, kurumlar ın yapısallaşmasının ba şlıca anahtarlar ından biridir. Etik kodlar, politikalar ve davran ış kodları, kurumların faaliyet alanlarına özgü değer ve ilkeler doğrultusunda çalışanlara yol gösterir. Etkin etik yönetimi aynı zamanda kamuoyuna karşı da bir taahhüttür. Ancak değer ve ilkelerin belirlenmesi ve belgelerin haz ırlanması yetmez; kurumun temel anlay ışının hayata taşınması için kurum kültürüne sindirilmesi gerekir (40). Spor yöneticisi: Spor yöneticisi, “spor hizmet ve faaliyetlerinin sevk ve idaresinde çeşitli şekillerde görev alan (ba şkan, idareci, antrenör vs.) bu hizmet faaliyetlerinin yürütülmesinde emeği geçen profesyonel ya da gönüllü bireyler” olarak ifade edilmektedir (33). 6 2. KONU İLE İLGİLİ LİTERATÜR Bu bölümde yer alan literatür taramas ı bu tezle ilgili temel kavramlar ı açıklama üzerine kurulmuştur. Bu kavramlar; Ahlak, Etik, Etik Yönetim, Davran ış Kodları, Spor Yönetimi, Spor Yöneticisi ve Etik İlişkisi, Spor Yönetimi ve Etik, Spor Yönetiminde Etik Kodlar olarak sıralanabilir. 2.1. AHLAK VE ETİK 2.1.1 AHLAK İnsanlık tarihi boyunca, insanlar aras ındaki ilişkileri düzenleyerek toplumsal değer ve normlarının oluşmasında en önemli kavram ku şkusuz ahlak kavram ıdır. Dolayısıyla zaman içerisinde ahlaka ili şkin bir çok tan ımlama yapılmış ve ahlaki olan ve olmayan davranışların sınırları çizilmeye çalışılmıştır. İnsanın iyi yada kötü, do ğru ya da yanlışa yönelik bakış açılarını, değer yargılarını ifade eden ahlak kavramına ilişkin yaklaşımların temeli ilk çağda atılmış, bu çalışmaların genel karakteri olan Immanuel Kant’ a var ıncaya kadar dek, onun ö ğretilerine alt yap ı teşkil eden görü şler ortaya at ılmıştır. Sözgelimi Protagoras ( M.Ö. 485- 411 ), genel geçerliliğe sahip do ğru bulunamayaca ğını, do ğru ve yanl ışın insandan insana değişebileceği öne sürerken Sokrates ( M.Ö. 469- 399 ), insan ın varoluş sebebi olarak nitelendirdiği “ erdem” kavram ı üzerine durmu ş ve erdemi, “ en üstün iyi “ olarak tanımlayarak, bunu ancak bilgelikle ulaşabileceğini savunmuştur. Sokrates’in kuramına paralel olarak erdemi ahlaki davranışların temeline yerleştiren ve “en yüksek iyi” olarak betimleyen Platon ( M.Ö. 429- 347 ) ise bu meziyetin bilgeli ğin yanı sıra ölçülülük ve adalet ile mümkün olabilece ğini ileri sürmüştür. Örneğin diyaloglar halinde yaz ılan toplam 10 kitapl ık “Devlet” ‘in birinci kitab ında, do ğruluğun özünü hedefleyerek, do ğruluğun özünü ortaya ç ıkarmayı ele al ınmasını istemi ştir. İkinci kitabında ise, insanın koşulsuz, yani neden iyilik ettiğini bilmeden ya da düşünmeden iyilik etmesinin artık yetmediği, kendi çıkarını gözettiği kanısına varmıştır ( 1). Genel olarak “iyi” ve “kötü” davran ışların açıklanması şeklinde değerlendirilen ahlakın sözlüklerdeki anlamının farklı boyutlara işaret ettiği gözlemlenmektedir. Türk Dil Kurumu ( 1998 ) sözlü ğünde, “bir toplum içerisinde ki şilerin benimsedikleri, uymak 7 zorunda bulundukları davranış biçimleri ve kuralları” olarak tanımlamıştır (2). Özünde bu tanımın oldu ğu bir çok tan ım yap ılabilmektedir. Örne ğin ; Hançerlio ğlunun ( 1996 ) tanıma göre ise ahlak insan ın yaradılışıyla ilgilidir ve davran ışlara yön veren mizaç ve huylarla ilgilidir. Ba şka bir tan ımda, ahlak, bireysel ve toplumsal ili şkilerin düzenlenmesinde, sürekli ön plana çıkmış bir olgudur. İnsanlar davran ışlarını bir tak ım de ğer yarg ılarına göre düzenlemektedir. Bir hareketin yapılması ya da yapılmaması “ iyi- kötü”, “ do ğru- yanlış”, “ güzel- çirkin” gibi kriterlere göre de ğerlendirilmektedir. Ancak ahlak denilen bu de ğerler bütünü özellikle toplumdan topluma hatta meslekten mesle ğe farklılık göstermektedir. Ancak günümüz küreselleşen yapısında ise ortak baz ı değerlerin oluşturduğunu söylemek mümkündür(3). Nutall’a ( 1997 ) göre ise ahlak; yanl ış veya do ğru, iyi veya kötü erdem ve kusur ile yaptıklarımızı ve yaptıklarımızın sonuçlarını değerlendirmeyle ilgilidir”. (3) Ahlak, bireylerin, sosyal gruplar ın ve toplumlar ın faaliyetlerini ahlaki kurallar ve ilkeler bakımından değerlendirdikleri bir süreçtir. Bu değerlendirmede esas alınan kriterler ise geleneksel inançlar, ula şılmak istenen idealler, arzulanan hedefler, kar şılıklı saygı ve dürüstlüğe dayalı olan kaliteli bir ilişki kurma sürecidir (4). Griffin ( 1996 ) ise ahlak ı, bir davran ışın, faaliyetin ya da karar ın doğru olup olmadığına ilişkin bireylerin kişisel inançları olarak tanımlar. Schweitzer ise ahlakı, “ iyiye karşı olan ilgimiz, sadece kendimizin de ğil, diğerlerinin de iyiliğini isteme ihtiyacı olarak tanımlanmıştır (5). Cevizci ( 2002 ) ise ahlak ı, “ insanın başka varlıklara belirli normlara göre gerçekleşen ilişkiler toplamını, insanın söz konusu ilişkileriyle bu varlıklara yönelen eylemlerini düzenleyip anlamlandıran norm ve kurallar bütününü işaret etmektedir (6). Griffin’e ( 1996 ) göre ise bireylerin ahlaki yap ıları, ailelerinin , arkada şlarının , hayat tecrübelerinin , ki şisel değer ve huylar ının ve durumsal faktörlerin bir bile şimidir. Cüceloğlu ( 1996 ) da bireylerin ahlaki standartlar ını, daha çocukken anne babalar ının kendi davranışlarına verdikleri tepkiler ve onlar ın seçmelerine müsaade ettikleri davran ış biçimleri ile olu şturmaya başladıklarını savunur. Bununla birlikte her birey kendi benlik tanımlaması içerisinde ailenin tüm düzenini yans ıtır. Çocuklar,yüksek ahlaki standartlara eğer di ğer aile üyelerinin bu yüksek standartlara ba ğlı olduklar ını görür ve bunlara uymaları durumunda ödül, uymamalar ı durumunda ceza ile kar şılaşırlarsa ,daha kolay uyum sa ğlayabilmektedirler. Di ğer taraftan , e ğer aile üyeleri ahlaks ız davran ışlar
Description:The list of books you might like
