Spis tr i redakcja 2-2005.p65

196 Pages·2005·3.37 MB·Polish

by  Jerzy Andrejuk

(cid:1) angielski
(cid:1) francuski
(cid:1) hiszpañski
(cid:1) ³aciñski
(cid:1) niemiecki
(cid:1) polski Nr 2/2005
marzec/kwiecieñ
(cid:1) rosyjski Rok XLIX 2(249)
(cid:1) w³oski ISSN 0446-7965
Spis treœci
(cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:6)(cid:5)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:8)(cid:11)(cid:12)(cid:6) Barbara Przyby³o – Metoda projektów
w pracy nauczyciela szko³y podstawowej....68
Grzegorz Jaœkiewicz – Edukacja klasyczna
Alicja Ko³odziejczyk – Ochrona przyrody –
powrotem do Ÿróde³ Europy ........................3
o nauczaniu s³ownictwa.............................73
Wioletta Piegzik – O ró¿nicach leksykalnych
Jadwiga Kutrzeba – „Pory roku w patchwor-
wspó³czesnych odmian jêzyka francuskiego ..7
kach” na lekcji jêzyka niemieckiego............78
Danuta Stanulewicz – Jêzyk i kultura
El¿bieta Szpak – Wykorzystanie wiedzy
Japonii na Uniwersytecie Gdañskim............10
uczniów z gramatyki jêzyka polskiego przy
(cid:13)(cid:14)(cid:15)(cid:16)(cid:10)(cid:12)(cid:17)(cid:4)(cid:6)(cid:18)(cid:9)(cid:14)(cid:10)(cid:10)(cid:14)(cid:15)(cid:4)(cid:15)(cid:12)(cid:5)(cid:10)(cid:4)(cid:5)(cid:7)(cid:6)(cid:6) nauczaniu ortografii jêzyka rosyjskiego.......79
Krzysztof Polok – Komunikacja, czyli (cid:3)(cid:6)(cid:15)(cid:14)(cid:27)(cid:17)(cid:7)(cid:12)(cid:15)(cid:22)(cid:3)(cid:20)(cid:28)(cid:6)(cid:23)(cid:12)(cid:8)(cid:22)(cid:3)(cid:4)(cid:22)(cid:7)(cid:20)(cid:9)(cid:7)(cid:6)
system......................................................16
Lilianna Wyrwol – Cuisenaire rods
Anna Sulikowska – Psychologiczne badania
w nauczaniu angielskiego ..........................84
nad pamiêci¹ i ich implikacje dla glotto-
Lucyna Przychodzeñ, Karina Zgrzebniak
dydaktyki..................................................22
– Metody aktywizuj¹ce na lekcji jêzyka
Eliza Borczyk – Podró¿ po krainie
niemieckiego – mapa myœli........................87
samoœwiadomoœci .....................................31
Wioletta Piegzik – O stresie po francusku
(cid:19)(cid:20)(cid:10)(cid:14)(cid:15)(cid:4)(cid:5)(cid:12)(cid:6) i angielsku.................................................90
Dorota Soko³ek – Na czym polega metoda
Marzena Wysocka – Fosylizacja jêzyka –
projektów i jak j¹ mo¿na zastosowaæ na
historia choroby i profilaktyka....................38
lekcjach jêzyka obcego?.............................94
Krystyna Szymankiewicz – Jak opanowaæ
Joanna Krawiec – Dlaczego warto pracowaæ
bezg³oœny jêzyk? Kilka uwag o komunikacji
metod¹ projektu .......................................97
niewerbalnej w nauczaniu jêzyka obcego ...41
Agnieszka Czarnota – Austria coraz bardziej
Marta Chrab¹szcz – The Archives of Notes
nam bliska................................................99
jako sposób wzbogacania osobowoœci
Agnieszka M. Kaszkur – What is this thing
ucznia.......................................................48
called love? Love and heart idioms...........102
(cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:7)(cid:6)(cid:14)(cid:21)(cid:22)(cid:20)(cid:6)(cid:3)(cid:12)(cid:6)(cid:18)(cid:11)(cid:12)(cid:23)(cid:7)(cid:22)(cid:24)(cid:6)
Bogdan Bernacki – Piosenka nie zna granic105
Ewa Paj¹k – Stan i perspektywy szkolnictwa Ma³gorzata Tomczyk-Jadach – O wartoœci
w Bu³garii.................................................54 piosenek.................................................110
Ewa Rysiñska – Jêzyki obce w Izraelu........58
(cid:19)(cid:12)(cid:10)(cid:20)(cid:11)(cid:7)(cid:12)(cid:25)(cid:4)(cid:6)(cid:13)(cid:11)(cid:12)(cid:5)(cid:10)(cid:4)(cid:22)(cid:3)(cid:23)(cid:20)(cid:6)
(cid:16)(cid:3)(cid:5)(cid:14)(cid:25)(cid:12)(cid:6)(cid:13)(cid:14)(cid:15)(cid:16)(cid:10)(cid:12)(cid:17)(cid:14)(cid:17)(cid:12)(cid:26)(cid:6)(cid:18)(cid:7)(cid:19)(cid:23)(cid:12)(cid:3)(cid:1)(cid:8)(cid:19)(cid:6)
Joanna Fochtman – Comment ne plus
Joanna Wiœniewska – Jak oceniam moich confondre les verbes pronominaux...........116
uczniów z klas I-III szko³y podstawowej ......61 Lidia Falkowska-Winder – The car and
Tomasz Nowak – Farma zwierzêca............65 driving....................................................118
1
Leszek Wróbel – Inspektor Spatz na tropie: Jolanta Loryñska-Gryzik, Ewelina Szura
Der große Knall.......................................123 – 10 lat minê³o... ....................................160
Lucyna Jackowska – Dni kultury rosyjskiej134 Lubow Prokop – Podzieliæ siê umiejêtnoœ-
Beata Kawczyñska – Moda w staro¿ytnej ciami......................................................161
Grecji i Rzymie........................................139 Joanna Kocio³a – O kursie w Exeter.........162
Ewa Rysiñska – Group Dynamics
(cid:5)(cid:14)(cid:23)(cid:5)(cid:8)(cid:11)(cid:16)(cid:4)(cid:6)(cid:6)
w Islandii................................................163
Barbara Goszty³a-£uæ, Dorota Muszyñska
(cid:11)(cid:20)(cid:22)(cid:20)(cid:23)(cid:3)(cid:1)(cid:20)(cid:6)
– Konkurs wiedzy o Irlandii......................142
Jaros³aw Kucharczyk – Kraje niemieckojê- Pawe³ Sobkowiak – Sparks 1-3 ...............167
zyczne wczoraj i dziœ – propozycja testu Anna G³owacka – Rond-Point .................171
realioznawczego......................................143 Pawe³ Sobkowiak – Matura z jêzyka angiel-
(cid:22)(cid:3)(cid:4)(cid:10)(cid:20)(cid:9)(cid:23)(cid:7)(cid:22)(cid:4)(cid:6)(cid:13)(cid:7)(cid:16)(cid:3)(cid:24)(cid:6) skiego. Repetytorium...............................174
Joanna Kapica-Curzytek – Podrêcznik do
Halina Szwajgier – Nowa matura z jêzyków
nauki jêzyka czeskiego (cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:3)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:3)(cid:9)(cid:10)(cid:11)(cid:12)!......177
obcych – wyzwanie czy stres?...................147
Dorota Szczêœniak – Polnische Literatur und
El¿bieta Janina Dzierla – Wskazówki prak-
deutsch-polnische Literaturbeziehungen...178
tyczne dla nauczycieli..............................150
Karol Czejarek – Historia literatury
Marek Sza³ek – Stosunek do pracy jako
œwiatowej ...............................................179
etyczny aspekt pracy nauczycielskiej.........152
Monika Famielec – S³ownik rosyjsko-polski
Agata £ogin-Szczepañska – „Nowoczesnoœæ
i polsko-rosyjski kompakt plus..................181
szko³y to jej m¹drzy i oddani nauczyciele…” 155
Jolanta Mêdelska – (cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:2)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:2)(cid:11)(cid:12)(cid:2)
(cid:16)(cid:13)(cid:11)(cid:12)(cid:17)(cid:14)(cid:3)(cid:15)(cid:12)(cid:23)(cid:7)(cid:12)(cid:6) (cid:13)(cid:8)(cid:14)(cid:15)(cid:9)(cid:13)(cid:9)(cid:16)(cid:3)(cid:9)(cid:17)(cid:18)(cid:7)(cid:11)(cid:15)(cid:7)(cid:5)(cid:2)(cid:2)(cid:19)(cid:8)(cid:20)(cid:15)(cid:9)(cid:13)(cid:21)(cid:18)(cid:22)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:19)185
Barbara Goszty³a-£uæ, Dorota Muszyñska Bo¿ena Banach – Rok z Kevinem –
– Dni irlandzkie.......................................159 Kalendarz angielski 2005.........................191
Centralny Oœrodek Doskonalenia Nauczycieli
ZESPÓ£ REDAKCYJNY: Maria Gorzelak – redaktor naczelna i redaktor dzia³u jêzyka angielskiego,
Jolanta Zaj¹c – redaktor dzia³u jêzyka francuskiego, hiszpañskiego i w³oskiego, Gra¿yna Czetwer-
tyñska – redaktor dzia³u jêzyka ³aciñskiego. Hanna Bawej-Krajewska – redaktor dzia³u jêzyka
niemieckiego, Miko³aj Timoszuk – redaktor dzia³u jêzyka rosyjskiego.
Prenumerata: Renata Dziêcio³ – tel. [phone] wew. 313. E-mail: [email protected]
ADRES REDAKCJI: Centralny Oœrodek Doskonalenia Nauczycieli, Aleje Ujazdowskie 28. 00-478 Warszawa,
Tel. [phone] wew. 410, faks 621 48 00, 622 33 46, E-mail: [email protected] Internet: www.codn.edu.pl
Redakcja nie zwraca nades³anych artyku³ów i zastrzega sobie prawo do dokonywania formalnych zmian
w tekstach artyku³ów; nie odpowiada za treœæ wydrukowanych reklam.
Ilustracje: Maja Chmura,
Sk³ad, druk i oprawa: ul. Sk³adowa 9, 15-399 Bia³ystok,
Nak³ad 2300
2
JÊZYK I KULTURA
Grzegorz Jaœkiewicz1)
Siedlce
Edukacja klasyczna powrotem do Ÿróde³ Europy
Dla wielu, byæ mo¿e, bêdzie zadziwiaj¹- wet s³owo kultura ma proweniencjê ³aciñsk¹ od
cym fakt, ¿e eksperci od dawna podkreœlali war- czasownika colo, colere, colui, cultum – i w bez-
toœæ nauki jêzyków klasycznych. Zadziwiaj¹ce, okoliczniku przyjmuje nastêpuj¹ce znaczenia: pie-
bo a¿ do tej pory nikt nie w¹tpi³, ¿e nauka jêzy- lêgnowaæ, uprawiaæ, dbaæ, czymœ zajmowaæ siê,
ków staro¿ytnych by³a najlepszym przygotowa- strzec, mieæ w poszanowaniu, ho³dowaæ, mi³o-
niem do ¿ycia po szkole. waæ3). W cytowanym ju¿ artykule Czy dni ³aciny
Ci, którzy tworzyli szko³y œrednie, rozu- s¹ policzone? autor apeluje, aby ludzie odpowie-
mieli to doskonale. Jednak¿e w pewnym mo- dzialni za Europê i œwiat nie przecinali korzeni
mencie niezbyt odleg³ej przesz³oœci ministrowie ³¹cz¹cych nas z przesz³oœci¹, z dziedzictwem
edukacji postanowili, ¿e studium ³aciny i staro- chrzeœcijañstwa i europejskiej kultury, która zo-
¿ytnej greki nie jest „nowoczesne”, „modne” czy sta³a tak¿e przeniesiona na inne kontynenty. „Co
„postêpowe” i w miejsce tych jêzyków wprowa- za korzyœæ by³aby w odciêciu siê od Ÿród³a... Czym
dzili rosyjski, hiszpañski czy inne „¿ywe jêzyki”. karmiæ siê bêd¹ nastêpne pokolenia?”4).
Obecnie naukowcy odkrywaj¹, ¿e mimo wszyst- Ostatnio ks. prof. H. Wójtowicz, który
ko nie ma substytutu dla nauki jêzyków klasycz- mo¿e byæ okreœlany jako princeps filologorum
nych. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, mówi³
Ludzie, którzy potrafi¹ jasno i precyzyj- g³oœno, choæ z przesad¹, aby pokazaæ problem,
nie myœleæ o tym co robi¹ i wyjaœniæ to innym, ¿e „Koœció³ bez ³aciny i greki zginie. To jest jego
w wiêkszoœci maj¹ wykszta³cenie, w sk³ad któ- bogactwo do dziœ nie odkryte”. Nie ulega w¹t-
rego wchodzi studium ³aciny i greki. Dziêki tym pliwoœci, ¿e brakuje tych, którzy to bogactwo
jêzykom znamy pismo i mamy alfabet oraz gra- bêd¹ ods³aniaæ, chocia¿by na wzór S. Rybickie-
matyczny szkielet naszego jêzyka. Biskup R. An- go, który na ³amach katolickiego tygodnika Nie-
drzejewski, klasyk z wykszta³cenia, bi³ na alarm dziela, przedstawia krótkie wypisy z rzymskich
mówi¹c: „Czy mamy zaniechaæ nauki jêzyka, pisarzy i poetów (choæ szkoda, ¿e ostatnio tylko
który, jak mówi¹ leniwi – jest trudny i nieu¿y- w edycji czêstochowskiej). Dla przyk³adu w jed-
walny na co dzieñ? Czy mamy emigrowaæ z kul- nym z numerów wybra³ do refleksji aforyzm
tury europejskiej?”2). Owidiusza: „Omnia deficiant, animus tamen vin-
Nota bene, to oczywiœcie czêsto u¿ywany cit” (Choæby wszystko zawiod³o, to jednak duch
zwrot ³aciñski, który ka¿e nam dostrzec, ¿e na- wszystko pokona)5).
1)Ks. Grzegorz Jaœkiewicz pracuje w Wy¿szym Seminarium Duchownym w Siedlcach.
2)R. Andrzejewski (2002), Czy dni ³aciny s¹ policzone?, w: „Niedziela” 15/2002, s. 14.
3)Por. K. Kumaniecki (1957), S³ownik ³aciñsko-polski, Warszawa: PWN, s. 97.
4)R. Andrzejewski, art. cyt., s. 14.
5)S. Rybicki (2002), Omnia deficiant, animus tamen vincit (Choæby wszystko zawiod³o, to jednak duch wszystko pokona), w: „Niedziela”,
50/2002, Edycja Czêstochowska, s. VI.
3
Jak zrozumieæ epitafia czy gnomy ³aciñ- ¿y przypomnieæ pewne dyscypliny naukowe czy
skie, gdy nie bêdziemy znali jêzyka ³aciñskiego? ich twórców. Geometria Euklidesa doczeka³a siê
Na Wêgrzech dla przyk³adu przy grobie kard. oko³o 1700 wydañ i funkcjonowa³a w Europie
Minczentego napisano precyzyjnie i zrozumiale jako podrêcznik a¿ do czasów nowo¿ytnych7).
tylko po ³acinie: Vita humiliavit, mors exaltavit. Astrologia nazwa³a dni tygodnia wed³ug planet.
Podobne wartoœciowe epitafia spotkamy na wie- Astronomia powo³uje siê na Platona, który twier-
lu cmentarzach: Non omnis moriar (Horacy, dzi³, ¿e s³oñce to król w œwiecie idei (st¹d Ko-
Carmen III, 30); Defunctus adhuc loquitur; Olim pernik wykorzysta³ te spostrze¿enia). Medycy-
episcopus nunc cinis. na ma swego patrona w osobie Hipokratesa,
£acina jest instrumentem myœli i w³aœnie który poda³ typy temperamentów i formu³ê ety-
w tym jêzyku mo¿na zawsze powiedzieæ jasno ki lekarskiej, która w ³aciñskiej wersji brzmi: Pri-
i dok³adnie, co siê ma na myœli. Nawet wspó³- mum non nocere. Terminy takie jak: patologia,
czesne s³owo typu gentleman oddamy jako vir pediatria, farmacja, apteka, higiena wywodz¹ siê
humanissimus, weekend jako exiens hebdoma- z potocznej greki. (cid:1)!(cid:21)(cid:13)(cid:1)(cid:28)(cid:10)(cid:17) oznacza, ¿e jestem
da, western – fabula americana occidentalis. zdrów, (cid:23)(cid:7)"(cid:1)(cid:3)(cid:15)(cid:4)(cid:5) z kolei lekarza.
Wydawane obecnie nowe podrêczniki do jêzy- W kosmetyce czy chemii stosujemy miê-
ka ³aciñskiego6) byæ mo¿e bêd¹ pomoc¹ do o¿y- dzynarodowe nazwy minera³ów. Prawo kieruje
wienia zainteresowania tym jêzykiem, który jest siê rzymskim doœwiadczeniem, które ma zasto-
w dalszym ci¹gu kluczem do jêzyka w³oskiego, sowanie do dziœ, a zwrot: audiatur et altera pars
francuskiego, hiszpañskiego, portugalskiego, winien byæ podstaw¹ do wydania wyroku. Hu-
rumuñskiego czy nawet angielskiego, zdobywa- manizm i nauki humanistyczne, pêd do ¿ycia
j¹cego najwiêksz¹ popularnoœæ w œwiecie. obywatelskiego, polityka, pedagogika, sztuka –
Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e ³acina i greka z trudnoœci¹ mo¿na znaleŸæ dyscyplinê, która nie
to baza leksykalna dla naszego s³ownictwa tech- zawdziêcza³aby wiele czy te¿ nie korzysta³aby
nicznego. Mo¿na przytaczaæ Ÿród³os³ów takich z grecko-rzymskiego œwiata, który – mo¿na po-
wyrazów, jak: automat ((cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5) – sam), technika wiedzieæ – jest kolebk¹ Europy. Ucz¹c siê gra-
((cid:6)(cid:7)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:11) – sztuka, rzemios³o, kunszt), in¿ynier matyki i s³ówek tych jêzyków wzbogacamy swój
(ingenium – zdolnoœæ, usposobienie, geniusz, ta- jêzyk ojczysty i rozwijamy znajomoœæ wspólne-
lent, bystroœæ, twórczy duch) czy parafrazy wy- go Ÿród³a pochodzenia konkretnych s³ów, jakim
nalazków w jêzyku narodowym typu: mikrofon jest basen Morza Œródziemnego. Mówi siê, ¿e
((cid:12)(cid:13)(cid:14)(cid:15)(cid:4)(cid:5) – ma³y, (cid:6)(cid:7)(cid:16)(cid:17)(cid:10)(cid:18) – g³os, ton, dŸwiêk, mowa), kard. S. Wyszyñski broni¹c ³aciny powiedzia³ do
sejsmograf ((cid:19)(cid:20)(cid:13)(cid:19)(cid:12)(cid:4)(cid:5) – trzêsienie, (cid:21)(cid:15)(cid:22)(cid:16)(cid:17) – piszê), ministrów, ¿e bez niej nie by³oby kluczowych
chodnik ((cid:6)(cid:7)(cid:23)(cid:24)(cid:4)(cid:5) – droga). Literatura tak¿e odwo³u- wyrazów jak: partia (pars, partis), proletariat
je siê do tej bazy. Nie chodzi tu tylko o terminy (proles – dziecko), forum, plenum. W ten spo-
typu hiperbola czy antologia, które te¿ warto sób ocala³a ona w niektórych szko³ach.
znaæ w etymologicznej wersji ((cid:25)(cid:26)(cid:8)(cid:15) – ponad, Terminy takie jak okulista, dentysta – wy-
(cid:27)(cid:1)(cid:28)(cid:10)(cid:17)(cid:7)– kroczê – to figura mówi¹ca o przenoœ- stêpuj¹ce w jêzykach nowo¿ytnych wywodz¹ siê
ni; (cid:3)(cid:4)(cid:7)(cid:29)(cid:10)(cid:30)(cid:31)(cid:5) – kwiat, (cid:23)(cid:7) (cid:4)(cid:21)(cid:31)(cid:5)(cid:7)– s³owo – zbiór z ³aciny od s³ów: oculus – oko; dens – z¹b. Nie
najpiêkniejszych tekstów), ale i o teatr czy sposób powiedzieæ, ile procent ³aciny jest w ka¿-
w ogóle literaturê czerpi¹c¹ ze staro¿ytnoœci. Dla dym z jêzyków europejskich.
przyk³adu: Jan Kochanowski wzorowa³ siê Niektóre definicje wtopi³y siê g³êboko do
w swoich utworach przede wszystkim na Hora- okreœleñ takich pojêæ, jak piêkno: Pulchra sunt
cym, ks. Sarbiewski korzysta³ z Poetyki Wergi- quae visa placent. Krótka i jak¿e wymowna treœæ
liusza, Mickiewicz wzi¹³ wiele elementów od zdania, które mówi, ¿e rzeczy piêkne to takie,
Homera. które po zobaczeniu podobaj¹ siê.
Gdyby ktoœ jeszcze mia³ w¹tpliwoœci, co £acina jest w dalszym ci¹gu jêzykiem
nowo¿ytna kultura zawdziêcza antykowi, nale- urzêdowym koœcio³a. Jeszcze niedawno w do-
6)Zob. J. A. Wojtczak (1998), Fides et Litterae. Jêzyk ³aciñski dla uczniów szkó³ katolickich, studentów i alumnów, Warszawa: Oficyna Wydaw-
niczo-Poligraficzna „Adam”; I. Salomonowicz-Górska (2001), Jêzyk ³aciñski dla teologów, Katowice: Ksiêgarnia œw. Jacka Sp. z o.o.
7)J. Grzywaczewski (1999), Porozmawiajmy o pocz¹tkach chrzeœcijañstwa, Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek s. 33.
4
kumentach Soboru Watykañskiego II w Konsty- sjasz, który oznacza Ten, który otrzyma³ namasz-
tucji o Liturgii zapisano: „Zgodnie z wiekow¹ czenie. Tak by³o w przypadku królów, lecz tak¿e
tradycj¹ obrz¹dku ³aciñskiego duchowni maj¹ kap³anów i proroków. Tak te¿ musia³o byæ
zachowaæ w oficjum jêzyk ³aciñski. Tym jednak w przypadku Mesjasza, którego Bóg pos³a³, aby
duchownym, dla których jêzyk ³aciñski stanowi uwolniæ i zbawiæ swój lud: On bêdzie królem
powa¿n¹ przeszkodê do nale¿ytego odmawia- jak syn Dawida lecz tak¿e kap³anem i prorokiem.
nia brewiarza, ordynariusz mo¿e w poszczegól- „Pan Bóg objawi³ nam s³owa Nowego Te-
nych wypadkach pozwoliæ na u¿ywanie przek³a- stamentu w greckim dialekcie koinè, czyli dia-
du na jêzyk ojczysty...” KL 101 § 1. Tyle jest lekcie «wspólnym» – pisze ks. K. Bardski we wstê-
modlitw, które ³¹cz¹ nas ze Stolic¹ Apostolsk¹ pie do Podrêcznika do nauki jêzyka greckiego
i ca³ym Koœcio³em Powszechnym i które winni- Nowego Testamentu. Koinè stanowi swoist¹ wer-
œmy znaæ (to przede wszystkim: Angelus Domi- sjê jêzyka greckiego, jak¹ pos³ugiwa³y siê ludy
ni, Pater noster – st¹d nasz pacierz, Ave Maria, basenu Morza Œródziemnego od III w. przed
Credo). Chrystusem. W koinè dogadywali siê Asyryjczy-
Papie¿ Pius XII do kap³anów powiedzia³: cy z Egipcjanami, ¯ydzi z Kartagiñczykami, Rzy-
„Latina linqua... thesaurus est incomparandae mianie z Grekami, jednym s³owem, pe³ni³ tê rolê,
praestantiae (Jêzyk ³aciñski jest nieporównywal- któr¹ dzisiaj odgrywa jêzyk angielski. Mo¿na by
nym bogactwem znakomitoœci, celowoœci, wspa- nawet powiedzieæ, ¿e greka klasyczna tak ma
nia³oœci); quare sacrorum administer qui eam siê do greki koinè, jak angielski Szekspira do
ignorat, reputandus est lamentabili mentis labo- angielskiego, jakim porozumiewa siê, dajmy na
rare squalore (dlatego kap³an, który jej nie zna, to, Polak z Portugalczykiem. Nowy Testament
musi byæ uwa¿any za pracuj¹cego w godnej po- powsta³ w koinè, aby jak najwiêcej ludzi mog³o
¿a³owania ciasnocie umys³u”8). go zrozumieæ. I ty mo¿esz czytaæ S³owo Bo¿e
Ktoœ, kto studiowa³ ³acinê, mo¿e bez wiêk- w oryginale! Tym bardziej, ¿e samo Pismo Œwiê-
szych trudnoœci studiowaæ grekê. Ona dostarczy³a te mówi, i¿ nie maj¹ tej samej mocy s³owa prze-
s³ownictwa dla wspó³czesnej nauki i filozofii. ³o¿one na inn¹ mowê (Syr, Prolog 21-22)”10).
WeŸmy dla przyk³adu kilka s³ów: biologia ((cid:23)(cid:7)(cid:27)"(cid:31)(cid:5) Do dziœ wiele zwrotów pozostaje nieprze-
– ¿ycie, (cid:23)(cid:7) (cid:4)(cid:21)(cid:31)(cid:5) – nauka, czyli nauka o ¿yciu), t³umaczalnych, np. Kyrie eleison. Mo¿na spot-
geografia – to opis ziemi ((cid:6)(cid:7)(cid:21)#$(cid:7)(cid:21)(cid:15)(cid:22)(cid:16)(cid:17)), gastro- kaæ ten zwrot prawie we wszystkich msza³ach
skopia (to w³aœciwie dwa s³owa: brzuch, ¿o³¹- i na pocz¹tku modlitw litanijnych. Forma gra-
dek – (cid:6)(cid:7)(cid:21)(cid:1)(cid:19)(cid:3)(cid:15)(cid:18) i ogl¹dam – (cid:19)(cid:14)(cid:31)(cid:26)(cid:8)(cid:17)), podobnie matyczna to wo³acz po³¹czony z imperatiwem
mo¿na omówiæ takie s³owa, jak: ginekologia, aoristi activi. Aoryst wyra¿a czas przesz³y, które-
metoda, ontologia, antropologia, erotetyka itp. go skutki trwaj¹ do dziœ. Zwrot ten trzeba by
Nie mo¿emy siê obejœæ bez greki. Nie mo¿emy oddaæ: „Panie, Ty ju¿ siê zmi³owa³eœ nad nami,
wymyœlaæ nowych pojêæ bez jej znajomoœci9). b¹dŸ nam dalej ³askawy”. W zwrocie tym kryje
Z jêzyka greckiego pochodz¹ takie wyrazy, jak: siê bogactwo nauki teologicznej. Istotnie Bóg nad
ewangelia – dobra nowina, agapa chrzeœcijañ- cz³owiekiem zmi³owa³ siê w akcie stworzenia,
ska, metanoia, okreœlana w tradycji chrzeœcijañ- odkupienia, i dalej troszczy siê o cz³owieka bo¿a
skiej jako nawrócenie, a dos³ownie oznacza „od- opatrznoœæ, w któr¹ cz³owiek wyra¿a wiarê, od-
mianê myœlenia” Ile¿ zabytków literatury chrze- mawiaj¹c nasze zubo¿one i niepe³ne w treœæ
œcijañskiej zosta³o napisanych po grecku? Jak „Panie, zmi³uj siê”.
wiele zawdziêcza jej chrzeœcijañstwo, pos³ugu- Wiele jest s³ów w ci¹g³ym obiegu z jêzy-
j¹c siê ni¹. WeŸmy tak¿e dla przyk³adu zasadni- ka greckiego, choæ mo¿e nieœwiadomie przez nas
czy tytu³ Jezusa: Chrystus – Christos. Jest on t³u- u¿ywanych typu: charisma, b¹dŸ zamiennik
maczeniem greckim hebrajskiego terminu Ma- charyzmat – czyli dar; baptisma(t) – chrzest,
8)Zob. L. Ma³unowiczówna (1994), Roma Christiana. Podrêcznik ³aciny chrzeœcijañskiej, Lublin: RW KUL, s. 5.
9)J. Enoch Powell (1993), Evening Standard, w: J. Page, J. Naunton “Workbook Think Ahead to First Certificate”, Essex: Longman,
s. 35
10)K. Bardski (1999), (cid:1)(cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:2)(cid:8)(cid:5)(cid:9)(cid:10)(cid:11)(cid:3)(cid:12)(cid:4)(cid:13). Podrêcznik do nauki jêzyka greckiego Nowego Testamentu, Warszawa: Oficyna Wydawnicza
„Vocatio”, s. 3.
5
kerygma(t) – nauczanie, keryks – g³osiciel, he- sie kultura grecka stanowi podstawê tak¿e ich
rold itp. cywilizacji. Mo¿na jednak powiedzieæ, ¿e oni na
Filologia klasyczna, która jest nauk¹ o jê- nowo odkrywaj¹ te¿ Zachód, na przyk³ad œw.
zyku, literaturze i kulturze staro¿ytnej Grecji Augustyna, i stawiaj¹ sobie ambitny cel przet³u-
i Rzymu ukazuje fundament europejskiej kultu- maczenia wszystkich dzie³ podstawowych”13).
ry i cywilizacji. Winna byæ w dalszym ci¹gu, W przedmowie do podrêcznika autorstwa
zw³aszcza w seminariach, a tak¿e liceach czy gim- J. A. Wojtczaka, Fides et Litterae, zawieraj¹cego
nazjach nie tylko katolickich, nieod³¹czn¹ czê- przekrój lektur od Cicerona po teksty Soboru
œci¹ wykszta³cenia humanistycznego. Watykañskiego II, bp P. Libera napisa³: „W ostat-
Kultura humanistyczna oznacza kulturê nim czasie obserwuje siê w wielu krajach wzmo-
tworz¹c¹ cz³owieka. A zatem kultura klasyczna jest ¿one zainteresowanie klasyk¹. Zjawisko to t³u-
kultur¹ formuj¹c¹ cz³owieka jako cz³owieka. Do- maczy siê chêci¹ podbudowania idei zjednoczo-
tyczy ona nie tyle aspektów technicznych lub nej Europy przez uœwiadamianie mieszkañcom
szczególnych zdolnoœci zawodowych i – powiedz- Starego Kontynentu greckich i ³aciñskich korze-
my – bran¿owych, ile kwestii ludzkiego wnêtrza: ni ich cywilizacji. I tak, Anglicy chwal¹ siê, ¿e
kim ja jestem, sk¹d pochodzê, dok¹d pod¹¿am, stworzyli modê na uczenie siê jêzyków klasycz-
jaka jest moja natura? W³aœnie w tym tkwi pro- nych. W Niemczech roœnie popyt na profesorów
blem: jaka jest moja natura i co powinienem czy- ³aciny i greki. Zaœ francuskie Ministerstwo Edu-
niæ, aby zaktualizowaæ siebie samego, aby urze- kacji przewiduje wprowadzenie ³aciny jako przed-
czywistniæ siebie – jak mawiali Grecy w swej %(cid:15)(cid:20)(cid:3)(cid:18)? miotu nadobowi¹zkowego ju¿ dla uczniów kla-
Termin ten t³umaczymy jako «cnotê», ale w jêzy- sy pi¹tej (12-13 lat), poniewa¿ uwa¿a, ¿e s³u¿y
ku greckim wskazuje on na coœ o wiele mocniej- ona lepszemu opanowaniu jêzyka ojczystego.
szego; nie oznacza tylko cnoty, lecz ukazuje sam¹ Nauczanie ³aciny prze¿ywa odnowê tak¿e w Sta-
istotê rzeczy. Czynnoœci spe³niane przez cz³owie- nach Zjednoczonych. Obecnie pó³ miliona
ka s¹ podporz¹dkowane funkcji ca³kowitego urze- uczniów amerykañskich stara siê odnaleŸæ w tym
czywistnienia swej istoty, co je odró¿nia od wszyst- «martwym» jêzyku. Ciekawe, na ile u nas da siê
kich innych rzeczywistoœci11). przekonaæ ludzi do przydatnoœci jêzyka ³aciñskie-
Istotnym celem studium powinno byæ go. Czy uda siê reanimowaæ chlubn¹ tradycjê
wyrobienie w sobie, rozwiniêcie do maksimum polsk¹ w tej dziedzinie”14).
sprawnoœci duchowej i fizycznej, postawy, okre- Na zakoñczenie autor przytacza Konsty-
œlanej w staro¿ytnoœci terminem (cid:14)(cid:1) (cid:31)(cid:14)%(cid:21)(cid:1)(cid:30)(cid:28)(cid:1)12). tucjê Jana Paw³a II, rozpoczynaj¹c¹ siê od s³ów
G. Reale, autor Historii filozofii staro¿ytnej w wy- „Sapientia Christiana”, która potwierdza „wy-
wiadzie dla M. T. Liminty powiedzia³: „Kiedy móg stosownej znajomoœci jêzyka ³aciñskiego”,
niedawno temu przyjecha³a do mnie pewna pro- abyœmy mogli rozumieæ Ÿród³a nauk koœcielnych
fesorka z Sankt Petersburga, przywo¿¹c mi w da- i dokumenty Koœcio³a oraz potrafili siê nimi po-
rze drugi tom nowego rosyjskiego t³umaczenia s³ugiwaæ15).
dzie³ Dionizego Areopagity z zamieszczonym Po akcesie Polski do Unii Europejskiej
greckim tekstem, zapyta³em j¹ ze zdumieniem: przypomnijmy sobie przestrogê Cicerona: Non
«Dlaczego? Jest to tekst przepiêkny, ale tak bar- tam preclarum est Latine scire quam turpe ne-
dzo trudny, tak skomplikowany...» Wtedy ona scire (Brutus 37, 140). Co mo¿na przet³umaczyæ:
mi odpowiedzia³a: «Ale jest Ÿród³em naszej du- Nie jest rzecz¹ tak wspania³¹ znaæ ³acinê, co ha-
chowoœci»... Fakty te s¹ znakiem nowych cza- niebn¹, jej nie znaæ. W Polsce ¿acy w XIV w.
sów i daj¹ wiele do myœlenia. Na Wschodzie szu- oddawali to powiedzenie w nastêpuj¹cy sposób:
ka siê Ÿróde³ greckich, poniewa¿ w pewnym sen- Kto nie umia³ po ³acinie, musia³ pasaæ œwinie.
11)G. Reale, M. Liminta (1999), Chrzeœcijañstwo, kultura klasyczna a formacja m³odzie¿y (t³um. F. Mickiewicz), w: „Communio” 4 (112),
s. 69.
12)L. Ma³unowiczówna (1960), Wstêp do filologii klasycznej wraz z metodologi¹ pracy umys³owej i naukowej, Lublin: TN KUL, s. 19.
13)G. Reale, M. Liminta, art. cyt., s. 71.
14)P. Libera, Przedmowa, w: J. A. Wojtczak, „Fides et Litterae. Jêzyk ³aciñski dla uczniów szkó³ katolickich, studentów i alumnów”,
Warszawa 1998, s. 5 – 7.
15)Tam¿e.
6
Przez studium cywilizacji grecko-rzymskiej cjê w perspektywie 3000 lat. W niej s¹ nasze
zrozumiemy nie tylko pr¹dy, które kszta³towa³y intelektualne, duchowe i artystyczne korzenie.
wspó³czesny œwiat, lecz tak¿e ujrzymy cywiliza- (paŸdziernik 2004)
Wioletta Piegzik1
Wroc³aw
O ró¿nicach leksykalnych wspó³czesnych odmian
jêzyka francuskiego
Szacuje siê, ¿e ludnoœæ porozumiewaj¹ca tach jêzyka francuskiego oraz ich krótka charak-
siê jêzykiem francuskim, wynosi obecnie ponad terystyka.
170 milionów. U¿ytkownicy jêzyka francuskie-
go mieszkaj¹ na piêciu kontynentach. Obszar
francuskojêzyczny rozci¹ga siê od Quebeku przez
Francuski w Ameryce
Europê do Azji i Oceanii, od Gujany Francuskiej
Pó³nocnej i Po³udniowej
przez Pustyniê Sahara do Nowej Kaledonii, nie
zapominaj¹c o licznych wyspach po³o¿onych na
Oceanie Indyjskim, Spokojnym i Atlantyckim. Aktualnie w obu Amerykach ¿yje oko³o
Wœród pañstw i regionów frankofoñskich znaj- 10 milionów frankofonów, z czego najwiêksza
duj¹ siê kraje, w których francuski jest jêzykiem czêœæ przypada na prowincjê Quebec i czêœæ
ojczystym, kraje, w których francuski posiada Nowego Brunszwiku. W Ameryce Po³udniowej
status jêzyka oficjalnego oraz te obszary, gdzie francuskojêzyczna jest Gujana Francuska.
ludnoœæ u¿ywa francuskiego do codziennej ko-
munikacji.
Test
Zró¿nicowania leksykalne, sk³adniowe i fo-
netyczne s¹ zatem zjawiskiem naturalnym. Wspó³- 1.Un habitant du Nouveau-Brunswick vous dit
przenikanie siê jêzyków, zwi¹zki miêdzy faktami que vous le faites bien rire. Que faut-il com-
jêzykowymi a zjawiskami spo³ecznymi wp³ywaj¹ prendre?
na powstawania ró¿nych odmian wspó³czesnego a. Il se moque de vous.
jêzyka francuskiego. Nie oznacza to, ¿e pos³ugu- b. Vous avez des talents cachés d’humoriste.
j¹c siê francuskim standardowym, bêdziemy mieli c. Vous lui inspirez du dégoût, de la répul-
problemy z porozumiewaniem siê z innymi u¿yt- sion.
kownikami tego jêzyka. Napotkamy jednak na 2. En Louisiane, une pataterie est:
pewne ró¿nice, które w niewielkim stopniu mog¹ a. une maladie rare.
utrudniæ komunikacjê. b. un endroit ou` on entrepose des patates.
Celem niniejszej pracy jest wskazanie ró¿- c. une gaffe, un manque de tact.
nic charakteryzuj¹cych poszczególne odmiany 3.Un Acadien vous trouve maussade. ˆtes- vous:
wspó³czesnego jêzyka francuskiego. Omawiane a. triste, renfrogné ?
poni¿ej ró¿nice odnosz¹ siê do s³ownictwa, gdy¿ b. maladroit ?
te wydaj¹ siê byæ szczególnie ciekawe i uwra¿li- c. méchant ?
wiaj¹ce na ró¿norodnoœæ jêzykow¹. Innym wa¿- 4. Vous rendant chez un ami louisianais, on vous
nym celem pracy jest ukazanie procesów s³o- dit qu’il est gone à un fais-dodo. Est-il parti:
wotwórczych obecnych w omawianych warian- a. à une séance d’hypnose ?
1) Autorka jest nauczycielk¹ jêzyka francuskiego w VII Liceum Ogólnokszta³c¹cym we Wroc³awiu.
7
b. à un bal populaire ? Je n’ai pas envie de brosser les cours.
c. à une sieste populaire ? Ça me goûte bien.
5. Si ce m˜me ami vous dit qu’il redoute la ve- Pour acheter des billets de cinéma il faut faire la
nue du persécuteur, cela signifie: file.
a. qu’il risque sérieusement d’ennuis. Il est brave, cet homme.
b. qu’il doit recevoir le percepteur des impôts. Tu manges des cresses et tu ne bouges pas; ça
c. qu’un dentiste doit lui rendre visite. ne va pas du tout.
(Z´ród³o: Martinez B., Les français du monde, w: „Le Pour le souper, on a pris un pistolet.
français dans le monde”, nr 333.) Notre aténée est super!
À tantôt!
Québec Il faut demander l’autorisation au bourgmestre.
Ne me raconte pas de carabistouilles! Je n’y cro-
Exercice: Associez les mots français avec leurs is pas.
équivalents québecois. Je ne reviens pas.
1. ça n’a pas de sens a. la char Je tire mon plan.
2. c’est super b. magasiner (Z´ród³o: www. lexilogos.com)
3. amener qq.en voiture c. en masse
4. un hot-dog d. ça n’a pas de bout
Szwajcaria
5. le coffre de la voiture e. un chien chaud
6. la voiture f. accotés Szwajcaria jest pañstwem federacyjnym.
7. beaucoup g. lift 70 % mieszkañców u¿ywa jêzyka niemieckie-
8. faire des courses h. en famille go, 19 % jêzyka francuskiego, oko³o 9.5% jêzy-
9. s’entraîner i. c’est le fun ka w³oskiego, reszta to ludnoœæ mówi¹ca jêzy-
10.en concubinage j. la valise kiem retyckim (zwanym inaczej retoromañskim).
11.enceinte k. pratiquer
(Z´ród³o: Nouveau sans frontières 3, méthode de français, Exercice: Remplacez les mots et les expressions
soulignés dans le texte par ceux de la liste
http://www.lexilogos.com.)
suivante:
1. pourboire; 2. riverains; 3. manger seul;
4. nez; 5. soixante-dix; 6. secouriste; 7. sa sau-
Francuski w Europie
cisse sèche; 8. quatre-vingt-dix; 9. faire la vais-
selle; 10. nettoyage complet de sa maison;
Jêzyk francuski jest u¿ywany w Belgii, 11. un imbécile.
Szwajcarii, Luksemburgu, Monako i Dolinie
Cet homme au grand niflet est un vrai samari-
Aosty (W³ochy).
tain. Il a donné la bonne- main septante dolars
à la femme qui avait fait a-fond chez lui et à
Belgia une aute -nonante pour relaver.
Il savait que les bordiers le prenaient pour un
Belgia jest krajem dwujêzycznym. Lud-
boeuf. Mais ce n’était pas important pour lui.
noœæ pos³uguje siê jêzykiem flamandzkim (zbli-
Vrai solitaire, il aiment gagner son auberge
¿onym do niderlandzkiego) i jêzykiem francu-
préférée et faire le Suisse en découpant son gen-
skim. Francuski dominuje w Walonii, flamandz-
darme en rondelles.
ki – w regionie Flandrii i regionie Brukseli. Sto-
lica jest oficjalnie dwujêzyczna, choæ faktycznie
dominuje jêzyk francuski.
Francuski w Afryce
Exercice: Remplacez les mots en italique par leurs
équivalents du français standard.
Ça vous a goûté? Jêzyka francuskiego jako drugiego u¿ywa
J’ai marché sous la drache. sie w pañstwach Maghrebu (Algieria, Maroko,
8