Spieren Opgedragenaan Onzefamilies,onzestudentenenonzepatie¨nten Spieren Tests en functies Florence Peterson Kendall Elizabeth Kendall McCreary Patricia Geise Provance Mary McIntyre Rodgers William Anthony Romani Vertaald door: Paul Hulsman Eindredactie: Ad Zuidgeest Vierde, herziene druk BohnStafleuvanLoghum Houten2008 (cid:2)2008BohnStafleuvanLoghum,onderdeelvanSpringerUitgeverij,Houten Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigd,opgeslagenineengeauto- matiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze,hetzijelektronisch, mechanisch,doorfotokopiee¨nofopnamen,hetzijopenigeanderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijke toestemmingvandeuitgever. Voorzoverhetmakenvankopiee¨nuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel16bAuteurswet1912jo hetBesluitvan20juni1974,Stb.351,zoalsgewijzigdbijhetBesluitvan23augustus1985,Stb.471enartikel 17Auteurswet1912,dientmendedaarvoorwettelijkverschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichting Reprorecht(Postbus3051,2130KBHoofddorp).Voorhetovernemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgavein bloemlezingen,readersenanderecompilatiewerken(artikel16Auteurswet1912)dientmenzichtotdeuit- gevertewenden. Samensteller(s)enuitgeverzijnzichvolledigbewustvanhuntaakeenbetrouwbareuitgaveteverzorgen. Nietteminkunnenzijgeenaansprakelijkheidaanvaardenvoordrukfoutenenandereonjuisthedendie eventueelindezeuitgavevoorkomen. Inditboekisuiterstezorgbesteedaaninformatieoverdoseringvanfarmaceutischemiddelen,kennisover indicatiesenreacties.Dezeinformatiekanindeloopdertijdechterveranderen.Deauteursenuitgeverszijn nietverantwoordelijkvooreventuelegevolgenvanmogelijkverkeerdetoepassingenvanofomissiesindeze informatie.Evenminzijnzijaansprakelijkvoorverwondingen,kwetsurenofbeschadigingendiepersonen en/ofbezittingennaaraanleidingvandezeuitgaveoplopen. OnderdeoorspronkelijketitelMuscles,TestingandFunctionwithPostureandPainverschenenbijLippincott Williams&Wilkins,Baltimore,Maryland,VerenigdeStaten (cid:2)2005LippincottWilliams&Wilkins UitgegevenmetakkoordvanLippincottWilliams&WilkinsUSA. Tekeningenvan:DianeK.Abeloff Ontwerpomslag:Bottenheft Ontwerpbinnenwerk:TEFF(www.teff.nl) Automatischeopmaak:PrePress,Zeist BohnStafleuvanLoghum HetSpoor2 Postbus246 3990GAHouten www.bsl.nl Inhoud VoorwoordbijdevijfdeAmerikaansedruk VII VerantwoordingbijdevijfdeAmerikaansedruk IX Dankbetuiging XI 1 Basisbegrippen 1 1.1 Spieren,gewrichtenenzenuwen 1 1.2 Poliomyelitis 30 2 Houding 37 2.1 Basisbegrippen 38 2.2 Houdingen 49 2.3 Houdingsonderzoek 72 2.4 Houdingbijkinderen 80 2.5 Scoliose 90 3 Hoofdenaangezicht 101 3.1 Innervatie 102 3.2 Spierenvanhoofdenogen 108 3.3 Facialisparalyse 114 3.4 Kauw-enslikspieren 118 4 Halsennek 123 4.1 Innervatieenbewegingen 123 4.2 Spierenvandehals 126 4.3 Testsvoordespierenvandehals 132 4.4 Pijnlijkeaandoeningen 135 4.5 Behandeling 138 5 Spierenvanderompenhetademhalingsmechanisme 141 5.1 Romp 141 5.2 Buikspieren 160 5.3 Pijnindelagerug 189 5.4 Ademhalingsspieren 202 6 Bovensteextremiteitenschoudergordel 213 6.1 Innervatie 214 6.2 Hand,pols,onderarmenelleboog 225 6.3 Schouder 263 6.4 Pijninhetbovenstegedeeltevanderugendearm 304 VI Spieren 7 Ondersteextremiteit 325 7.1 Innervatie 326 7.2 Gewrichtsbewegingen 334 7.3 Spierkrachttests 362 7.4 Pijnlijkeaandoeningen 403 AppendixASegmentaleoorsprongvanzenuwenenspieren 427 AppendixBGe¨ısoleerdeverlammingvandem.serratusanterior 435 Glossarium 443 Literatuur 457 Register 465 Voorwoord bij de vijfde Amerikaanse druk Voorberoepsbeoefenarenindegezondheidszorgop mentoteenverantwoordbehandelplanopbasisvan hetgebiedvanrevalidatievormtdezevijfdedruk debevindingenvanhetonderzoek.Indehoofd- vanMuscles,TestingandFunctionwithPostureandPain stukkenoverdehouding,hoofdenhals,deromp, vanFlorenceP.Kendallenhaarviermedeauteurs– deextremiteitenendeademhalingwordeninner- tweevanhenwerktenvoorheteerstmeeaandit vatie,gewrichtsbewegingen,spierkrachttests,pijn- boek–opnieuweenrijkebronvankennisenach- klachtenentherapeutischeoefeningenbesproken. tergrondinformatieoverdituiterstbelangrijkeas- Vanafdeeerstedrukishetboekgeprezenvanwege pectvanhetpatie¨ntenonderzoek.Zoalsduidelijk deduidelijketekst,foto’senafbeeldingenendit blijktuitdepublicatievandeeerstedrukvandit hogeniveauisvoortgezetindezevijfdedruk.Het boekin1949warenFlorenceenHenryKendallpio- staatbuitenkijfdatdezenieuwstedrukvanMuscles, niersophetgebiedvandekunstendewetenschap TestingandFunctionwithPostureandPaindevoorkeur vanhettestenvanspieren.Inelkevolgendedruk blijftgenietenvanstudenten,clinicienopleiders (verschenenin1971,1983en1993)werdendeme- dietemakenhebbenmetdezecrucialeaspectenvan thodenvoorhetonderzoekvanhetgedragende hetonderzoekendediagnostiekvanklachtenvan functievanspierenverderverfijndenuitgebreiden hetbewegingsapparaat. werddieperingegaanophetverbandtussenmus- Ikbenzeervereerddatikditvoorwoordhebmo- culairedisbalansenhoudingsafwijkingenenpijn- genschrijvenvoormijncollega,vriendinenmentor. klachten.Hierdoorisditboekuitgegroeidtothe´t Menkannietandersdangrootrespecthebbenvoor standaardwerkvoordeklinischepraktijk. debijdragediedezebuitengewonevrouwmeerdan Dezenieuwedrukbevatveelnieuws.Zoalsmocht zestigjaaropditgebiedgeleverdheeft.Haaren- wordenverwachtvanFlorenceKendall,eenfysio- thousiasmeenliefdevoorhetmateriaaldathet‘hart therapeutediealsbegeleiderendocentaltijdhaar enziel’vanditboekvormt,blijktoverduidelijkuit diepgaandeinzichtenheeftgedeeldmethaarstu- alhaarwerk.Degrondigheidwaarmeeditboekalle dentenencollega’s,laatzeopnieuwzienhoebe- relevanteaspectenvanhetonderwerpbehandelt, langrijkhetisomopdehoogteteblijvenvande betekentdathetdetanddestijdszalweerstaan,net laatsteontwikkelingendievaninvloedzijnopde zoalsdehoofdauteurdeuitdagingenvanhaarwerk- klinischepraktijk. veld,defysiotherapie,hethoofdheeftgeboden. Deachterliggendegedachtevanditboekisdat behandelaarssteedsterugmoetenvallenopdebe- Prof.MarilynMoffat,PT,PhD,FAPTA,CSCS, proefdebasiskennisdieheninstaatsteltdejuiste hoogleraaraanhetDepartmentofPhysicalTherapy, testsenonderzoeksmethodentekiezenomteko- NewYorkUniversity Verantwoording bij de vijfde Amerikaanse druk Deviereditiesdiegedurendemeerdaneenhalve sultatenvanzesseriesspiertestsbije´e´npatie¨ntge- eeuwvanditboekverschenenzijn,makenhettot durendeeenperiodevanvijftigjaar. eenhistorischeuitgave.Hetheeftdienstgedaanals Hetonderwerpvanhoofdstuk2isdehouding. handboekvoorstudentenenalsnaslagwerkvoor Hetbevatfoto’sentekeningendiedeidealehou- artsenenandereberoepsbeoefenarenindegezond- dingenhoudingsafwijkingenbijvolwassenen heidszorg.Nahetverschijnenvandeeerstedrukin illustreren.Inparagraaf2.2wordthethoudingson- 1949,wasdepublicatievanPostureandPaindriejaar derzoekbehandeld,inparagraaf2.3dehoudingvan latereenbelangrijkeaanvullingophetmateriaal.In kindereneninparagraaf2.4scoliose. deeditiesdievolgdenwerdendelenvanditboek Hoofdstuk3gaatoverhethoofdenhetaange- toegevoegdaanMuscles,TestingandFunction.De zicht.Opdenieuweinleidingnaisdeinhoudvrij- vierdedrukbevattedegeheletekstvanPostureand welgelijkaandieindevierdedruk,methetover- Pain,datdaarnanietmeerherdruktwerd.Intotaal zichtvandeinnervatieaanhetbegin.Eenoverzicht ishetboekgedurendezijnlangegeschiedenisin vandekauw-enslikspierenisaanheteindevandit negentalenvertaald. hoofdstukopgenomen. Inelkeeditiewerdnieuwmateriaaltoegevoegd Hoofdstuk4behandeltdegoedeenfoutieve enondergingendebestaandeonderdelenverande- standvandehals.Materiaaldatelderstevindenwas ringen.Dezevijfdedrukisechtereengrondige indevorigeeditiesisoplogischewijzeindit herziening.Detekstvolgtnudelogischeopbouw hoofdstukbijelkaargebracht.Hethoofdstukbevat vanhetlichaamenbegintzodoendebijhethoofden foto’sdiebetrekkinghebbenopdegewrichtsbewe- eindigtbijdevoeten.Doordezereorganisatieishet gingenendestandvandehals,enbehandeloefe- aantalhoofdstukkenafgenomenvantwaalfnaar ningen.Kleurenfoto’slatenziendatmenopeen zeven.Metuitzonderingvandeeerstetweehoofd- goedeenopeenverkeerdemaniermeteencomputer stukkenheeftelkhoofdstukdezelfde,logische,in- kanwerken.Verderwordterdoormiddelvankleu- deling:inleiding,innervatie,gewrichten,ge- renfoto’sentekstuitlegoverdediversemassage- wrichtsbewegingen,spierlengtetests,spierkracht- bewegingendiegebruiktkunnenwordenomver- tests,houdingsafwijkingenenpijnklachten,prak- kortespierentehelpenrekken. tijkgevallenenoefeningen. Hoofdstuk5,overderompendeademhalings- Dezedrukbevatnieuweengewijzigderegistra- spieren,begintmeteenbesprekingvandespieren tiekaartenentabellen,tekeningenenfoto’s(waar- vandewervelkolomenderug.Eenseriefoto’slaat vanveleinkleur).Hetbelangvandeinnervatieis eenverkeerdediagnosevandekrachtvanrugspie- benadruktdoormetdebesprekingervanniette renzien.Inhetgedeelteoverhettestenvande wachtentothetlaatstehoofdstuk,zoalsindevierde buikspierenstaanfoto’svanoefeningeninzitvoor druk,maarderelevanteaspectenervanaanhetbe- dem.obliquusexternusabdominis.Hetgedeelte ginvanelkhoofdstukaanbodtelatenkomen. overdeademhalingislogischerwijsaanheteind Nieuweonderdelen,zoals‘Kendallklassiek’ende vandithoofdstukgeplaatst.Hetbevatnieuwe historischenotitieslatendelezerdelenindeze- kleurenfoto’sdiedebewegingenvanhetdiafragma ventigjaarervaringdiedehoofdauteurheeftophet endeborstkasillustrerentijdensdein-enuitade- gebiedvandefysiotherapie. ming. Hoofdstuk1behandeltdebasisbegrippendieno- Hoofdstuk6isgewijdaandeschoudergordelen digzijnvoordehoofdstukkendievolgen.Bijzonder debovensteextremiteit.Vanbijzonderbelangzijn belangrijkhierbijisdeindelingvandespierenin devijfpagina’smetdefinitiesenafbeeldingenen vierklasseneneenherzienoverzichtvandespier- eentabeldiebetrekkinghebbenopdearticulaties krachtgradaties.Aanheteindevandithoofdstukis vandeschoudergordel.Doorhetonderkennenvan eenparagraafoverpolioenhetpostpoliosyndroom devertebroscapulaireencostoscapulairearticulaties toegevoegd,datregistratiekaartenbevatmetdere- isdeschoudergordelnietlangerincompleeten hoeftmennietlangerhetzogenaamdescapulotho- X Spieren racalegewrichttepostuleren.Hethoofdstukbevat to’sgevenuitlegoverdeaangepasteOber-testeneen verdereennieuwetabelmetdebewegingsomvang lengtetestvoordeheupflexoren,metinbegripvan vandegewrichtenvandevingers,nieuwetekenin- dem.tensorfasciaelatae.Aanheteindevanhet genvanhetschoudergewrichten22nieuwekleu- hoofdstukzijnregistratiekaartenopgenomenmet renfoto’s.Diversepraktijkgevalleneneenbespre- bevindingenvanspiertestsdiedesymmetrielaten kingvanoverbelastingsletselzijntoegevoegd. ziendieoptreedtbijhetsyndroomvanGuillain- Hoofdstuk7behandeltdeondersteextremiteit. Barre´,integenstellingtotdeasymmetriediemen Ookhierinzijnveelnieuwefoto’stevinden.De vindtbijpolio. foto’sentekstoppagina352zijnvangrootbelang Eennieuweappendixbevatdetekstvaneenarti- omdatzeaangevenhoefoutenindeinterpretatie keloverge¨ısoleerdeverlammingvandem.serratus vantestresultatenkunnenleidentoteenfoutieve anterior. diagnose.Viernieuwepagina’smetveelkleurenfo-