sosyal mübadele teorisi bağlamında güç mesafesi ve örgütsel adalet algılamalarının örgütsel ...

201 Pages·2014·2.83 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
İŞLETME BİLİM DALI

SOSYAL MÜBADELE TEORİSİ BAĞLAMINDA GÜÇ
MESAFESİ VE ÖRGÜTSEL ADALET ALGILAMALARININ
ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞI ÜZERİNDEKİ
ETKİSİ

Ebru ERTÜRK

DOKTORA TEZİ

DANIŞMAN

Doç. Dr. Aykut BEDÜK

Konya-2014

iii

ÖNSÖZ
Hz.Ali’nin “Bana bir harf öğretenin kırk yıl kölesi olurum” sözünü şiar
edinerek 1986-1987 yıllarında başlayan eğitim ve öğretim hayatım boyunca bana
emeği geçen tüm değerli öğretmenlerimin ellerinden öpüyorum. Yaşayanlara sağlık
ve afiyet, vefat edenlere Allah’tan rahmet diliyorum. 2008 yılında başlayan doktora
sürecimde bana yardımcı olan, bilmediklerimi öğreten, yönlendiren, motive eden tüm
değerli hocalarıma da teşekkürü bir borç bilirim.
Sadece bir tez danışmanı olmayıp aynı zamanda ağabeylik ve babalık
gördüğüm Sayın Doç. Dr. Aykut Bedük hocama bana gösterdiği sabır, anlayış ve
özveri için, önemli katkıları, yönlendirmeleri ve destekleri için çok teşekkür ederim.
Tez izleme komitesinde yer alarak tez süreci boyunca değerli eleştiri ve
katkıları ile tez çalışmasının olgunlaşmasına ve bugünkü halini almasına katkı
sağlayan hocalarım Prof. Dr. Orhan Çoban, Yrd. Doç. Dr. Ali Şükrü Çetinkaya’ya
teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca tezin uygulama aşamasında ve asistanlığım
sürecinde desteklerini gördüğüm değerli hocam Prof. Dr. Adnan Çelik’e
teşekkürlerimi sunuyorum.
Tezin analiz aşamasında desteklerini esirgemeyen değerli arkadaşım
Araş.Gör. Kazım Karaboğa’ya ve SPSS Programına veri girişi ve anket sorularının
oluşumunda desteklerini gördüğüm eski oda arkadaşım Araş. Gör. Abdullah
Yılmaz’a teşekkürlerimi sunuyorum.
Araştırma izninin alınma sürecinde desteklerini esirgemeyen Konya İl
Emniyet Müdür Yardımcılarına, Eğitim Şube Müdürü’ne ve polis memurlarına
teşekkürlerimi sunuyorum.
Hayatımın her aşamasında yanımda olan, sevgi ve anlayışlarıyla karşılaştığım
güçlüklerle mücadele etmemde bana destek olan sevgili aileme, bu zorlu süreçte
bana destek olan, evde uygun bir çalışma ortamı hazırlayan sevgili eşime çok
teşekkür ederim.
Ebru Ertürk
Haziran 2014, Konya
iv

Adı Soyadı EBRU ERTÜRK
Numarası 074127001020
n
i Ana Bilim / Bilim Dalı İŞLETME/İŞLETME
n
i
nc Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora X
e
r
ğ Tez Danışmanı DOÇ.DR. AYKUT BEDÜK
Ö
Tezin Adı SÖVOARSTGYAÜANTLDS MEALÜŞ LBAIADKDA DELAELVETR TAAELNOGIIRŞLIİA SÜİM ZBAEALRĞAİLNRADINMEIIKNNİ DÖ EART GKGÜİÜSTÇİ S MELE SAFESİ VE

ÖZET

Bu araştırmanın amacı Konya İl Emniyet Müdürlüğü mensuplarının örgütsel
vatandaşlık davranışı, güç mesafesi ve örgütsel adalet algılamaları düzeylerini
inceleyerek, güç mesafesi ve örgütsel adalet algılamalarının örgütsel vatandaşlık
davranışına etkisini incelemektir. Araştırmada ayrıca bazı demografik özelliklere
göre örgütsel vatandaşlık davranışı, güç mesafesi ve örgütsel adalet algılamalarının
farklılaşıp farklılaşmadığının incelenmesi amaçlanmıştır.
Konya İl Emniyet Müdürlüğü’nde görev yapan beş yüz kırk sekiz polisin
katılımı ile gerçekleştirilen araştırmanın sonuçlarına göre güç mesafesi ve örgütsel
vatandaşlık davranışı arasında ters yönlü ve zayıf bir ilişki olduğu, adalet
algılamaları ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasında doğru yönlü ve zayıf bir
ilişkinin olduğu görülmektedir. Yapılan regresyon analizi sonucunda güç mesafesi
beklentisi ve örgütsel adalet algısı değişkenlerinin örgütsel vatandaşlık algısı
değişkenini açıklama oranı yaklaşık olarak yüzde yirmi iki olarak bulunmuştur.
Ayrıca bu açıklayıcılığa en büyük katkıyı etkileşim adaleti değişkeninin sağladığı
görülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, Güç Mesafesi, Örgütsel
Adalet Algılamaları, Konya İl Emniyet Müdürlüğü, Etkileşim Adaleti
v

Adı Soyadı EBRU ERTÜRK
Numarası 074127001020
n
i Ana Bilim / Bilim Dalı İŞLETME/İŞLETME
n
i
nc Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora X
e
r
ğ Tez Danışmanı DOÇ.DR. AYKUT BEDÜK
Ö
Tezin İngilizce Adı TJBUHESHET AIICMVEIPO APUECRRT C IONEFP T T PHIOOEWN CSEO RON NDT EITSXHTTAE NO OCFRE SG OAACNNIDAIZ LOA ERTXGIOCAHNNAAIZNLA GCTIETI OITZNHEAENLOS RHYIP

SUMMARY
The purpose of this research, to examine the level of organizational
citizenship behaviour, power distance and perception of organizational justice
among police that working Konya police department and determine the impact of
power distance and perceptions of organizational justice on organizational
citizenship behaviour. In this research we also proposed to investigate to test whether
any changes have been made in displayin the organizational citizenship behavior
level, power distance level and perception of organizational justice level of police
according to some demographic variables.
This research is done by survey model and has been conducted five hundred
fifty eight police that were employed in Konya Police Department. According to the
experimental results, there is a weak and negative relationship between
organizational citizenship behaviour and power distance, there is a weak and positive
relationship between organizational citizenship behaviour and perception of
organizational justice among police that were employed in Konya Police
Department. As a result of the regression analysis power distance expectations and
perception of organizational justice variables explain organizational citizenship
behavior rate was found to be approximately percent of twenty two. In addition, the
largest contribution to this explanatory variable is observed that the interaction
justice .
Key Words: Organizational Citizenship Behavior, Power Distance,
Organizational Justice Perception, Konya Police Department, Interaction Justice
vi

KISALTMALAR LİSTESİ
DA: Dağıtım Adaleti
EA: Etkileşim Adaleti
EGM: Emniyet Genel Müdürlüğü
GM: Güç Mesafesi
KİEM: Konya İl Emniyet Müdürlüğü
ÖA: Örgütsel Adalet
ÖVD: Örgütsel Vatandaşlık Davranışı
PA: Prosedür Adaleti
SMT: Sosyal Mübadele Teorisi
vii

İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI ..................................................................................... i
DOKTORA TEZİ KABUL FORMU ........................................................................ ii
ÖNSÖZ ................................................................................................................... iii
ÖZET ...................................................................................................................... iv
SUMMARY ............................................................................................................. v
KISALTMALAR LİSTESİ ..................................................................................... vi
İÇİNDEKİLER ..................................................................................................... viii
TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................. xiii
GİRİŞ ....................................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM: ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞININ KURAMSAL
ÇERÇEVESİ VE SOSYAL MÜBADELE TEORİSİ ................................................ 4
1.1. Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Tanımı ve Önemi ...................................... 4
1.2. Örgütsel Vatandaşlık Davranışının Tarihsel Gelişim ve Teorileri ............. 13
1.2.1. Barnard’ın Çalışmaları ................................................................... 13
1.2.2. Katz ve Kahn’ın Çalışmaları ........................................................... 14
1.2.3. Blau’nun Çalışmaları- Sosyal Mübadele Teorisi ............................. 15
1.2.4. Gouldner’in Çalışmaları- Karşılıklılık Norm Teorisi ....................... 15
1.2.5. Bateman ve Smith’in Çalışmaları .................................................... 16
1.2.6. Organ’ın Çalışmaları ....................................................................... 17
1.3. Örgütsel Vatandaşlık İle Benzer Nitelikte Olan Davranışlar ..................... 18
1.3.1. Örgütsel Spontanlık ...................................................................... 18
1.3.2. Psikolojik Kontratlar .................................................................... 19
1.3.3. Rol Davranışları ........................................................................... 19
1.3.4. Sosyal Temelli Örgütsel Davranış (Prososyal Örgütsel Davranış) . 20
1.3.5. Örgütsel Sosyalizasyon ................................................................... 22
viii

1.3.6. Bağlamsal Performans ..................................................................... 22
1.4. Örgütsel Vatandaşlık Davranışının Boyutları .......................................... 23
1.4.1. Özgecilik ......................................................................................... 24
1.4.2. Vicdanlılık ...................................................................................... 25
1.4.3. Centilmenlik.................................................................................... 26
1.4.4. Nezaket ........................................................................................... 26
1.4.5. Sivil Erdem ..................................................................................... 27
1.5. Örgütsel Vatandaşlık Davranışının Bazı Kavramlarla İlişkisi .................... 28
1.5.1. Örgütsel Bağlılık ............................................................................. 28
1.5.2. Örgütsel Adalet ............................................................................... 29
1.5.3. Örgütsel Güven ............................................................................... 30
1.5.4. Örgüt Kültürü .................................................................................. 31
1.5.5. Liderlik ........................................................................................... 31
1.5.6. İş Tatmini ........................................................................................ 32
1.6. Örgütsel Vatandaşlık Davranışının Örgütsel Sonuçları .............................. 32
1.7. Sosyal Mübadele Teorisi ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ...................... 36
1.7.1. Sosyal Mübadele Teorisinin Varsayımları ........................................ 37
1.7.2. Sosyal Mübadele Teorisinin Temel Bileşenleri ................................. 38
1.7.3. Sosyal ve Ekonomik Mübadele Arasındaki Farklar .......................... 40
İKİNCİ BÖLÜM: HOFSTEDE'NİN KÜLTÜREL BOYUTLAR MODELİ VE GÜÇ
MESAFESİ KAVRAMI ......................................................................................... 41
2.1. Hofstede'nin Kültürel Boyutlar Modeli ve Boyutları ................................. 43
2.1.1. Güç Mesafesi .................................................................................. 43
2.1.2. Bireycilik / Toplumculuk................................................................. 44
2.1.3. Belirsizlikten Kaçınma .................................................................... 46
2.1.4. Eril-Dişil Yaklaşım ......................................................................... 49
ix

2.1.5. Uzun-Kısa Zamanlı Oryantasyon..................................................... 50
2.2. Güç Mesafesi Boyutunun Kavramsal Çerçevesi ......................................... 51
2.2.1. Güç Mesafesi Boyutları .................................................................... 53
2.2.1.1. Yüksek Güç Mesafesi .............................................................. 53
2.2.1.2. Düşük Güç Mesafesi ................................................................ 54
2.3.Toplum ve Güç Mesafesi ............................................................................ 55
2.4.Örgüt ve Güç Mesafesi ............................................................................... 58
2.5. Güç Mesafesi ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı İlişkisi ........................... 63
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: ÖRGÜTSEL ADALET KAVRAMI VE ÖRGÜT ADALET
BOYUTLARI ........................................................................................................ 67
3.1.Örgütsel Adalet Kavramı ve Kapsamı ......................................................... 67
3.1.1. Adalet Kavramı ................................................................................ 67
3.1.2. Örgütsel Adalet Kavramı .................................................................. 70
3.2. Örgütsel Adalet Teorileri ........................................................................... 73
3.2.1.Reaktif-İçerik Teorileri ..................................................................... 74
3.2.2. Proaktif-İçerik Teorileri................................................................... 75
3.2.3.Reaktif Süreç Teorileri ..................................................................... 76
3.2.4. Proaktif Süreç Teorileri ................................................................... 77
3.3. Örgütsel Adalet Türleri .............................................................................. 79
3.3.1. Dağıtım Adaleti ............................................................................... 79
3.3.2. Prosedür Adaleti .............................................................................. 82
3.3.3. Etkileşim Adaleti ............................................................................. 84
3.4. Örgütsel Adaletin Öncel ve Çıktıları .......................................................... 85
3.5. Örgütsel Adalet Algısı ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı İlişkisi .............. 87
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: KONYA İL EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ’NDE BİR
ARAŞTIRMA ........................................................................................................ 90