Sosyal Medyanın Yeni Tür Kamusal Alan Yaratması Ve Toplumsal Hareketlere Katkıları

169 Pages·2015·1.69 MB·Turkish

by  Sami Çöteli

T.C
İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Radyo, Televizyon ve Sinema Anabilim Dalı

Doktora Tezi

Sosyal Medyanın Yeni Tür Kamusal Alan Yaratması
Ve Toplumsal Hareketlere Katkıları: Taksim Gezi
Parkı Olayları Örneği

Sami Çöteli
2502110399

Tez Danışmanı
Prof. Dr. Seçkin Özmen

İstanbul 2015

ÖZ
Sosyal Medyanın Yeni Tür Kamusal Alan Yaratması Ve Toplumsal Hareketlere
Katkıları: Taksim Gezi Parkı Olayları Örneği
Sami Çöteli
İnternet dolayımlı sosyal medya, günlük yaşamımızın önemli bir parçası
haline geldi. Öyle ki, sosyal medya kendi içerisinde sanal kamusal alan gibi yeni
yaklaşımları oluşturdu. Kullanıcılar oluşan sanal kamusal alanlarda sosyal ve politik
paylaşımlarda bulunarak bu alana katkılar sağlamışlardır. Sosyal medya, kamusal
alan ile özel alanı ayıran çizginin iyice flulaştığı bir ortam olarak da karşımıza
çıkmaktadır. Bu çalışmada, sosyal medya ile oluşan sanal kamusal alanın nasıl
oluştuğu, kimlerin bu oluşumda katkısı olduğu ve sosyal medya içerisinde oluşan
kamusal alanın reel kamusal alana nasıl taşındığı tartışılmıştır. Oluşan bu sanal
kamusal alan içerisindeki aktivist hareketler, toplumsal hareketlerin de biçim
değiştirmesinde önemli rol oynamıştır. Tıpkı sanaldan reele taşınan kamusal alan gibi
toplumsal hareketler de sanal ortamdan reel yaşama taşınmıştır. Sosyal medyada
oluşan sanal kamusal alanın, ortaya çıkan yeni toplumsal hareketlere katkıları Gezi
Parkı Olayları örneklemi ile yorumlanmıştır.
Anahtar Sözcükler: Kamusal alan, sosyal medya, yeni toplumsal hareketler, Gezi
Parkı Olayları.

ii i
ABSTRACT
Social Media's Creating Of A New Type Of Social Sphere And Its Contribution
To Social Movements: The Case Of Taksim Gezi Parkı Resistance
Sami Çöteli
Internet-mediated social network has become an important part of our daily
lives, insomuch that social network has formed within itself some new approaches
such as "cyber public sphere". Users have contributed to this cyber public sphere by
sharing social and political contents in that sphere. Social network also appears as a
platform where the line between public sphere and the individual sphere becomes
indistinct. This study discusses how the cyber public sphere is formed, who has
contributed to its formation and how a public sphere that was formed within the
cyber network is transported into the real public sphere. Activism that was formed in
these cyber public spheres have played a part in the transformation of social
movements. Just like the public sphere, social movements have also been carried
from cyber into real. The contributions of the cyber public sphere into social
movements have been discussed through the sample of Gezi Park Resistance.
Keywords: Public sphere, social media, new social movements, Gezi Parkı
Resistance.

iv
ÖNSÖZ
“Sosyal Medyanın Yeni Tür Kamusal Alan Yaratması Ve Toplumsal
Hareketlere Katkıları: Taksim Gezi Parkı Olayları Örneği” başlıklı bu tezde, sosyal
medya üzerinden oluşan sanal kamusal alan ve oluşan bu kamusal alanın reel
kamusal alana nasıl taşındığının bir incelemesini yapılacaktır. Günümüzde sosyal
medyanın gücü yadsınamayacak derecededir ve sosyal medya ile yaşanan aktivist
hareketler görülmektedir. Sosyal medya, sanal ortamda oluşan kamusal alan ve
aktivist hareketler toplumlar açısından yeni bir deneyimdir ve gelecek dönemlerin
rotasının nasıl çizileceğinin alametifarikasıdır. Öyle ki sosyal medya, gündelik
yaşantımızın ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Yenilen yemeğin, gezilen yerlerin,
özel ilişkilerin ve daha bir çok özel alana giren etkinliklerin fotoğrafının çekilip
paylaşıldı bir yerdir. Bugün sosyal medyayı vücudun bir uzvu gibi kullanan Y kuşağı
gençliği gerçekliği vardır. Onlar gezmeden, satın almaya kadar bir çok etkinliklerini
internet üzerinden gerçekleştirip, sosyal medya üzerinden de paylaşmaktadırlar.
Y kuşağı ve Türkiye için 31 Mayıs 2013, Gezi Parkı Olayları bağlamında
yeni toplumsal hareketlerin ilk defa yaşandığı bir tarihtir. Bu çalışma içerisinde yer
alan saha araştırma verilerine göre –bu veriler kendi başlığı altında detaylı
verilmiştir-; siyasi sebepler ve hak arama iddiaları doğrultusunda Y kuşağı gençliği
ayaklanmış ve toplu gösteriler düzenlemiştir. Onları gösteri düzenlemeye iten
sebepleri, sosyal medyayı olaylar lehine nasıl kullandıkları ve oluşan kamusal alanı
tezin örneklemi dahilinde incelenecektir.
Tez hazırlama sürecinde, hocam Prof. Dr. Seçkin Özmen'e desteği ve
çalışmamı rahatça yapabilmem için sunduğu uygun çalışma koşulları nedeniyle saygı
ve teşekkürlerimi sunarım. Zor günlerimde dostluğuyla ve sabrıyla bana destek olan
Fulya Demiruz'a, tez sürecinde bana verdiği destekleri için arkadaşım Dr. Gizem
v
Parlayandemir’e teşekkür ederim. Aynca beni yetiştirip, hayatımın her döneminde
yanı başımda olan, anne ve babam Esra ve Hami Çöteli’ye, kardeşim Özgür Çöteli'
ye teşekkürü borç bilirim. Eğitim hayatım boyunca maddi ve manevi destekleriyle
benim yanımdan hiç ayrılmayan, ancak tezin bitişine ömrü yetmeyen canım dedem
Turgut Soyuyüce’yi rahmetle anıyorum.
Sami ÇÖTELİ
İstanbul, 2015

v i
İÇİNDEKİLER

ÖZ .................................................................................................................................... iii
ABSTRACT .................................................................................................................... iv
ÖNSÖZ ............................................................................................................................ v
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
1. KAMUSAL ALAN ................................................................................................... 11
1.1. Arendt’in Kamusal Alan Yaklaşımı ve Agnostik Kamu Alanı Modeli ................... 17
1.2. Habermas’ın Kamusal Alan Yaklaşımı ................................................................... 20
1.3. Negt ve Kluge’nin Kamusal Alan Yaklaşımı .......................................................... 25
1.4. Kamusal Alan Türleri .............................................................................................. 27
1.4.1. Burjuva Kamusal Alan ................................................................................. 28
1.4.2. Proleter Kamusal Alan ................................................................................. 31
1.4.3. Politik Kamusal Alan ................................................................................... 35
1.5. Kamusal Alan - Özel Alan Karşıtlığı ....................................................................... 37
1.6. Kamusal Alan Ve Medya ......................................................................................... 41
1.6.1. Kamusal Alan Olarak Kitle İletişim Araçları .............................................. 45
1.6.2. Kitle İletişim Araçlarının Sosyal Medyaya Doğru Evrilmesi ...................... 47
1.7. Sivil Toplum ve Sivil İtaatsizlik .............................................................................. 49
2. AĞ TOPLUMU VE SOSYAL MEDYANIN TOPLUMSAL
HAREKETLERDEKİ ROLÜ ..................................................................................... 54
2.1. Sosyal Medya ........................................................................................................... 65
vi i
2.2. Sosyal Medyanın Kamusal Alan İşlevi .................................................................... 69
2.3. Sanal Kamusal Alan ................................................................................................ 75
2.3.1. Kamusal Yalnızlık Kavramı ........................................................................ 78
2.3.2. Sosyal Medya İle Kamusal Yalnızlık .......................................................... 80
2.4. Sosyal Medya’da Oluşan Ve Sosyal Medya Sınırlarını Aşamayan Kamusal Alan . 81
2.5. Dijital Sivil İtaatsizlik .............................................................................................. 82
2.6. Sosyal Medya’da Oluşan Kamusal Alan Örgütlenmesi .......................................... 83
2.6.1. Arap Baharı (Arab Spring) ........................................................................... 88
2.6.2. İspanya Öfkeliler Hareketi (Movement 15-M) ............................................ 91
2.6.3. Wall Street’i İşgal Et (Occupy Wall Street) ................................................ 92
2.6.4. Gezi Parkı Olayları ...................................................................................... 92
2.7. Sanal Kamusal Alanı Oluşturan Sosyal Medya Apolitikleri Ve “Y” Kuşağı .......... 94
3. ALAN ARAŞTIRMASI: TAKSİM GEZİ PARKI OLAYLARI ......................... 97
3.1. Yöntem .................................................................................................................... 97
3.2. Analiz ....................................................................................................................... 99
3.2.1. Facebook ve Twitter Aracılığı ile Gezi Parkı Olayları Örgütlenme Şekli . 106
3.2.2. Gezi Parkı Olayları Katılım Şekli .............................................................. 111
3.2.2.1. Taksim Gezi Parkı Olaylarına Dahil Olma Şekli .................................. 112
3.2.2.2. Sosyal Medyanın Enformasyon Aracı Olarak Kullanımı ..................... 114
3.2.3. Gezi Parkı Olaylarına Katılma Sebepleri ................................................... 117
3.3. Gezi Parkı Olayları Katılımcı Profili ..................................................................... 120
3.4. Taksim Dayanışma Bileşenleri Platformu ............................................................. 122
SONUÇ ........................................................................................................................ 124
vi ii
KAYNAKÇA ............................................................................................................... 142
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................ 160

ix
GİRİŞ
İlk defa 1962’de Jurgen Habermas tarafından ortaya atılan “Kamusal Alan”
(Öffentlichkeit) tanımı ve fikri ancak 1980 sonlarında yaygınlık kazanabildi.
Habermas, bu kavramla, herhangi bir kısıtlama hali olmadan ve bireylerin eşit
biçimde devletle ilgili konularda serbestçe konuşup eleştiri yaptıkları, herkesçe
erişilebilirliği yani toplanma, örgütlenme, kanaatlerini ifade etme ve yayınlama
özgürlükleri garanti altına alınmış bir alanı tanımlamıştır (Onat, 2013, s. 12). Arendt,
kamusal alan modelinin başlangıcını Eski Yunan “Polis” ‘den itibaren ele almaktadır
(Onat, 2013, s. 27). Göz önünde bulundurulmalıdır ki; Habermas’ın kamusal ile ifade
ettiği, bizim ilk aklımıza gelen basit anlamıyla, bireylerin oluşturduğu topluluklar
değildir. Burada kamu kavramı kuruma işaret eder, yani bir adı olabilen örgütlülük
hali meydana gelmelidir. “Kamu” kelimesinin sözlükteki anlamı ile Habermascı
“Kamu” örtüşmez. Sözlük anlamı ile kamu; 1.Hep, bütün, 2. Bir ülkedeki halkın
bütünü, halk, amme (Eren,; Gözaydın, Nevzat; Parlatır, İsmail; Tekin, Talat;
Zülfikar, Hamza, 1988, s. 775). Dünya geneline yayılan 1968 olayları ve ardından
1970’lerde yükselen neo-liberalizm tutkusu, Doğu Bloku ülkelerinin çözülmesi ve
Soğuk Savaş’ın yarattığı kutuplaşma ile birlikte demokrasi tartışmaları yeniden hayat
buldu. Zaman içerisinde bu tartışmalara, dünya kapitalist sistemindeki politik ve
ekonomik sorunları aşmaya yönelik olan, Habermas’ın Kamusal Alan tanımı ve Sivil
Toplum tartışmaları da eklemlendi (Özbek, 2004, s. 27). Habermas Kamusallığın
Yapısal Dönüşümü (Strukturwandel der Öffentlichkeit, 1962) adlı çalışmasında,
burjuva kamusunu tanımlamış ve tarihsel, siyasal ve ekonomik gelişmeleri
değerlendirerek burjuva kamusundan sosyal yaşamdaki sivil toplumun yarattığı
"farklılaşmış" kamuya yönelmiştir (Yükselbaba, 2012, s. 61). Bu çalışmasında
Habermas, burjuva liberal kamusallığının yıkılmasının sonrasında “sosyal devlet”
modelinin oluştuğunu vurgular. 19. yüzyıldan itibaren artarak gelişen sosyal devlet
1