sosyal girişimciliği etkileyen faktörlerin analizi

323 Pages·2008·1.63 MB·Turkish

T.C.
DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ÇALIŞMA EKONOMİSİ VE ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ ANABİLİM DALI
DOKTORA TEZİ

SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN
ANALİZİ

Burcu KÜMBÜL GÜLER

Danışman
Prof. Dr. Mustafa Yaşar TINAR

2008
Yemin Metni

Doktora Tezi olarak sunduğum “Sosyal Girişimciliği Etkileyen Faktörlerin
Analizi” adlı çalışmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir
yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin kaynakçada
gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve
bunu onurumla doğrularım.

Tarih
..../..../.......
Burcu KÜMBÜL GÜLER

ii
DOKTORA TEZ SINAV TUTANAĞI
Öğrencinin
Adı ve Soyadı : Burcu KÜMBÜL GÜLER
Anabilim Dalı : Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri
Programı : Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri
Tez Konusu : Sosyal Girişimciliği Etkileyen Faktörlerin Analizi
Sınav Tarihi ve Saati :

Yukarıda kimlik bilgileri belirtilen öğrenci Sosyal Bilimler Enstitüsü’nün
…………………….. tarih ve ………. Sayılı toplantısında oluşturulan jürimiz
tarafından Lisansüstü Yönetmeliğinin 30.maddesi gereğince doktora tez sınavına
alınmıştır.

Adayın kişisel çalışmaya dayanan tezini …. dakikalık süre içinde
savunmasından sonra jüri üyelerince gerek tez konusu gerekse tezin dayanağı olan
Anabilim dallarından sorulan sorulara verdiği cevaplar değerlendirilerek tezin,

BAŞARILI OLDUĞUNA Ο OY BİRLİĞİ Ο
DÜZELTİLMESİNE Ο* OY ÇOKLUĞU Ο
REDDİNE Ο**
ile karar verilmiştir.

Jüri teşkil edilmediği için sınav yapılamamıştır. Ο***
Öğrenci sınava gelmemiştir. Ο**

* Bu halde adaya 6 ay süre verilir.
** Bu halde adayın kaydı silinir.
*** Bu halde sınav için yeni bir tarih belirlenir.
Evet
Tez, burs, ödül veya teşvik programlarına (Tüba, Fulbright vb.) aday olabilir. Ο
Tez, mevcut hali ile basılabilir. Ο
Tez, gözden geçirildikten sonra basılabilir. Ο
Tezin, basımı gerekliliği yoktur. Ο

JÜRİ ÜYELERİ İMZA
…………………………… □ Başarılı □ Düzeltme □Red ……………..

…………………………… □ Başarılı □ Düzeltme □Red ………..........

…………………………… □ Başarılı □ Düzeltme □Red …. …………

…………………………… □ Başarılı □ Düzeltme □Red ………..........

…………………………… □ Başarılı □ Düzeltme □ Red …………….

iii
ÖZET
Doktora Tezi
SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN ANALİZİ

Burcu KÜMBÜL GÜLER
Dokuz Eylül Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı

Sosyal girişimcilik, sosyal girişimci ve bu kişiler tarafından kurulan
örgütler olan sosyal girişimler akademik alanyazında göreli olarak yeni
kavramlardır. Ekonominin dinamizmini etkileyen sosyal girişimcilik özetle,
toplumsal sorunlara çözüm bulmak amacıyla, sosyal etki için yenilikçilik içeren
faaliyet olarak ifade edilebilir. Toplumsal sorunların farkında olan sosyal
girişimciler, fırsatları belirleyebilme, yenilikçilik ve gelir elde etmeyi gerektiren
girişimci yöntemler uygulayarak bu sorunların üzerine gitmektedirler.
Bu çalışmada sosyal girişimcinin kim olduğu ve sosyal girişimci davranışı
belirleyen faktörler araştırılmaktadır. Bu amaç doğrultusunda, internet
üzerinden anket uygulama yöntemiyle, Ashoka ve Schwab Vakfı’na (sosyal
girişimcilere fon sağlayan kuruluşlar) üye olan, 47 ülkeden toplam 205 sosyal
girişimciden veri toplanmıştır. Sonuçta, sosyal girişimci davranışının yaratıcı
liderlik stili, yaratıcı mücadelecilik, sosyal çevre, kendine güven, muhtaçlara
yardım etme düşüncesi, maneviyatçılık, toplumsal dayanışmaya olan inanç,
belirsizlikten kaçınma ve bireysel başarı yönelimi faktörleri tarafından olumlu
etkilendiği, güç aralığı tarafından ise olumsuz etkilendiği görülmüştür. Ayrıca
sosyal girişimci davranış, geçmişinde olumsuz yaşam deneyimi olan, kırsalda
daha çok yaşamış, rol modele sahip olan bireylerde daha fazla gözlenmekte
olup, insani gelişmişlik endeksine göre düşük düzeyde olan ülkelerde daha
yaygındır.
Sosyal girişimcilik alanında önemli bir boşluğu dolduran bu çalışmanın
alanyazına olan katkısının yanısıra, sosyal girişimcilik davranışına yönelik elde
edilen sonuçlar, uygulamacılar açısından sosyal girişimciliğin geliştirilmesi
yönünde atılacak adımlarda yol gösterici olacaktır.

Anahtar Kelimler: Sosyal Girişimcilik, Sosyal Girişimci, Sosyal Girişimci Davranış

iv
ABSTRACT
Doctoral Thesis
ANALYSIS OF THE FACTORS DETERMINING SOCIAL
ENTREPRENEURSHIP

Burcu KÜMBÜL GÜLER
Dokuz Eylül University
Institute of Social Sciences
Department of Labour Economics and Industrial Relations

The concepts of social entrepreneurship, social entrepreneur and the
organizations they create -that are social enterprises- are relatively new in the
academic literature. Influencing the dynamism of the economy, social
entrepreneurship can be briefly described as an activity involving innovation
for social impact in order to find solutions for the social problems. Being aware
of the social problems, social entrepreneurs act on these problems by applying
entrepreneurial procedures that require opportunity identification,
innovativeness and income generation.
This study investigates who the social entrepreneur is and the factors
determining socially entrepreneurial behavior. Having this aim, data was
collected from 205 social entrepreneurs from 47 countries who are fellows of
Ashoka and Schwab Foundation (funding organizations to social entrepreneurs)
via web based survey method. As a result, socially entrepreneurial behavior was
found to be positively affected by the factors of creative leadership style,
creative challenge loving, social network, self confidence, belief in helping the
needy, spirituality, belief in social solidarity, uncertainity avoidance,
individually achievement orientedness and negatively affected by power
distance. Moreover, socially entrepreneurial behavior is more likely to occur in
the individuals who had a previous negative life event, who mostly have lived in
rural, who have had role models and in the countries whose human
development index is lower.
Besides the contribution of this study to the literature which fills an
important gap in the social entrepreneurship area, results obtained to determine
socially entrepreneurial behavior will be a guide to develop social
entrepreneurship for the practitioners in the field.

Key Words: Social Entrepreneurship, Social Entrepreneur, Socially Entrepreneurial
Behaviour

v
SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN ANALİZİ
YEMİN METNİ………………………………………………………………………ii
TUTANAK…………………………………………………………………………..iii
ÖZET………………………………………………………………………………...iv
ABSTRACT………………………………………………………………………….v
İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………....vi
KISALTMALAR…………………………………………………………………….xi
TABLOLAR LİSTESİ……………………………………………………...……….xii
ŞEKİLLER LİSTESİ………………………………………………..………….…..xiv
EKLER LİSTESİ……………………………………………………………………xv
GİRİŞ………………………………………………………………………………....1
BİRİNCİ BÖLÜM
SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİN OLUŞMASINDA ETKİLİ OLAN
GİRİŞİMCİLİK OLGUSU
I. GİRİŞİMCİLİĞİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ...........................................5
A. GİRİŞİMCİLİĞİN TANIMI....................................................................................6
B. GİRİŞİMCİNİN TANIMI.....................................................................................11
C. GİRİŞİMCİLİĞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER...........................................................13
D. GİRİŞİMCİ KİŞİLİĞİN OLUŞMASINDAKİ ETKENLER..........................................14
1. Demografik Etkenler..................................................................................17
a) Cinsiyetin Etkisi.....................................................................................18
b) Yaşın Etkisi.............................................................................................21
c) Eğitimin Etkisi........................................................................................21
d) Ailede Girişimci Olması.........................................................................23
e) Girişimcilikten Önceki İş Deneyimi.......................................................25
2. Kişisel Özelliklerin Etkisi...........................................................................26
3. Sosyal Ortam Etkisi....................................................................................34
4. Kültürel Etkenler........................................................................................35
E. GİRİŞİMCİLİKTE MOTİVASYON........................................................................40
II. GİRİŞİMCİLİĞİN ÖNEMİ VE TARİHSEL GELİŞİMİ.............................43
III. GİRİŞİMCİLİK SINIFLANDIRMALARI.....................................................49
vi
A. KAR ODAKLI GİRİŞİMCİLİK.............................................................................51
1. Özel Sektör Girişimciliği............................................................................52
2. Örgüt İçi Girişimcilik.................................................................................53
3. Kurumsal Sosyal Girişimcilik....................................................................56
B. KAR ODAKLI OLMAYAN GİRİŞİMCİLİK...........................................................57
1. Kamu Girişimciliği.....................................................................................57
2. Sivil Toplum Girişimciliği..........................................................................61
İKİNCİ BÖLÜM
SOSYAL GİRİŞİMCİLİK
I. SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ........................64
A. SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİN TANIMI.....................................................................65
B. SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİN ÖZEL SEKTÖR GİRİŞİMCİLİĞİNDEN FARKI................76
C. SOSYAL GİRİŞİM ÖRGÜTLERİ..........................................................................81
1. Sosyal Girişimin İçinde Bulunduğu Sektör: Sosyal Ekonomi....................81
2. Sosyal Girişimin Tanımı.............................................................................83
3. Sosyal Girişimin Kaynakları......................................................................87
a) Finansal Kaynaklar................................................................................88
(1) Piyasa dışı Kaynaklar.........................................................................88
(2) Piyasa Kaynakları: Kazanılmış Gelir.................................................91
b) Maddi Olmayan Kaynaklar....................................................................93
(1) İşgücü – Çalışanlar.............................................................................93
(2) Gönüllüler..........................................................................................94
(3) Sosyal Sermaye..................................................................................96
D. SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİN UNSURLARI..............................................................97
1. Sosyal Sorunlarla İlgilenme: Sosyal Bir Misyona Sahip Olma.................98
a) Sosyal Sorun Kavramı ...........................................................................99
b) Karşılaşılan Temel Sosyal Sorunlar.......................................................99
2. Yenilikçi Olma..........................................................................................103
a) Sosyal Yenilik......................................................................................103
b) Farklı Kaynakların Kullanımı..............................................................106
3. Gelir Getirici Faaliyetlerde Bulunmak....................................................111
vii
II. SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİN FAALİYET ALANI......................................113
A. SEKTÖRLERE GÖRE.......................................................................................113
B. YETKİ ALANLARINA GÖRE.............................................................................117
C. AMAÇLARINA GÖRE......................................................................................118
D. EYLEMLERİNE GÖRE.....................................................................................123
III. SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİN GÜNÜMÜZDEKİ GÖRÜNÜMÜ................124
IV. SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİN GELİŞİMİNİ HAZIRLAYAN ORTAM.....126
A. SİVİL TOPLUMUN ARTAN ÖNEMİ: KAR AMACI GÜTMEYEN ÖRGÜTLERİN
GELİŞİMİ...............................................................................................................127
B. ÖZEL SEKTÖRÜN KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK FAALİYETLERİ...........133
C. SOSYAL HAREKETLER...................................................................................136
D. ÇALIŞMA YAŞAMINDAKİ DEĞİŞİM................................................................137
1. Çalışmanın Değişen Anlamı ve Gönüllü Çalışmanın Artan Önemi.........138
2. Boş Zamanın Etkisi..................................................................................139
3. Sosyal Çalışmanın Değişen Doğası.........................................................141
V. SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİN ÖNEMİ: SOSYAL GİRİŞİMCİLİK İLE
İLGİLİ ÖRNEKLER.............................................................................................142
VI. SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞE YAPILAN ELEŞTİRİLER............................148
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BİREYSEL VE SOSYAL ÖZELLİKLERİN ETKİSİNDEKİ SOSYAL
GİRİŞİMCİ DAVRANIŞI VE DAVRANIŞIN SONUÇLARI
I. SOSYAL GİRİŞİMCİ ÖZELLİKLERİ........................................................151
A. BİREYSEL ÖZELLİKLER.................................................................................157
1. Demografik Özellikler..............................................................................158
a) Cinsiyet................................................................................................158
b) Yaş.......................................................................................................159
c) Eğitim...................................................................................................160
d) Ailevi Altyapı.......................................................................................161
2. Kişisel Özellikler......................................................................................163
viii
a) Sebatkarlık...........................................................................................163
b) İyimserlik.............................................................................................165
c) İçsel Kontrol Odağı..............................................................................166
3. Bilişsel Özellikler.....................................................................................167
a) Özyeterlik.............................................................................................167
b) Yaratıcılık / Yenilikçilik......................................................................168
c) Fırsatları Belirleyebilme.......................................................................169
d) Liderlik.................................................................................................174
4. Değerler...................................................................................................177
a) Kültürel Değerler.................................................................................177
(1) Güç Aralığı.......................................................................................177
(2) Erkeksilik.........................................................................................177
(3) Bireycilik..........................................................................................178
(4) Belirsizlikten Kaçınma.....................................................................179
b) Kişisel Değerler....................................................................................180
(1) Maneviyatçılık.................................................................................180
(2) Sosyal Sorumluluk...........................................................................181
(3) Özgecilik..........................................................................................182
(4) Ahlaklı Olmak (Etik Değerlere Sahip Olmak).................................183
(5) Dürüstlük..........................................................................................184
(6) Empati Sahibi Olmak.......................................................................185
5. Motivasyonel Özellikler...........................................................................186
a) Başarı İhtiyacı......................................................................................188
b) Üstünlük İhtiyacı..................................................................................189
c) Özerklik İhtiyacı..................................................................................190
B. SOSYAL ÖZELLİKLER....................................................................................191
1. Ortama İlişkin Özellikler.........................................................................192
2. Sahip Olunan Sosyal Sermaye.................................................................193
II. SOSYAL GİRİŞİMCİ DAVRANIŞININ SONUÇLARI..............................194
A. ELDE EDİLEN BAŞARI VE BAŞARI DEĞERLENDİRMESİ..................................194
B. ÇALIŞMA DOYUMU.......................................................................................195

ix
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

SOSYAL GİRİŞİMCİ DAVRANIŞI ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN
BELİRLENMESİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA

I. ARAŞTIRMANIN AMACI.............................................................................199
II. YÖNTEM..........................................................................................................199
A. ÖRNEKLEM....................................................................................................199
B. İŞLEM............................................................................................................202
C. KULLANILAN ÖLÇEKLER...............................................................................203
III. SONUÇLAR.....................................................................................................213
A. TANIMLAYICI İSTATİSTİKLER.......................................................................................213
1. Sosyal Girişimcilerin Demografik Özellikleri...................................................213
2. Sosyal Girişimcilerin Örgütlerine İlişkin Demografik Bilgiler...................217
B. ÖLÇEK MADDELERİNE UYGULANAN FAKTÖR ANALİZİ........................................227
1. Faktörlere İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler ve Korelasyon Analizi.............231
2. Faktörlere İlişkin Karşılaştırmalı Analizler......................................................234
3. Faktörlere İlişkin Açıklayıcı Analizler: Regresyon Modelleri.....................235
IV. TARTIŞMA......................................................................................................239
SONUÇ....................................................................................................................253
KAYNAKLAR.......................................................................................................261
EKLER....................................................................................................................289

x