Gulbenkian Komisyonu Sosyal Bilimleri Açın Sosyal Bilimlerin Yeniden Yapılanması Üzerine Rapor Farklı dallardan on bilimciyi bir araya getiren komisyon, mer kezi Lizbon'da bulunan Calouste Gulbenkian Vakfı bünyesin de çalışmıştır. Komisyonun iki yıla yayılan çalışmalannın ürünü olan bu rapor, son biçimini Haziran 1995'te almıştır. Metis Yayınları İpek Sokak 9, 80060 Beyoğlu, İstanbul Sosyal Bilimleri Açın Sosyal Bilimlerin Yeniden Yapılanması Üzerine Rapor Gulbenkian Komisyonu İngilizce Basımı: Open the Social Sciences © Gulbenkian Komisyonu, 1995 © Metis Yayınları, 1996 Birinci Basım: Ekim 1996 Dördüncü Basım: Mart 2003 Kapak Tasarımı: Semih Sökmen Kapak Resmi: Fatih William’in Ingiltere'yi fethini anlatan Bayeux duvar halısından detay; (1070-1077 yılları arasında işlenmiş, 70 m. uzunlukta, 50 cm eninde) Dizgi ve Baskı öncesi Hazırlık: Metis Yayıncılık Ltd. Kapak ve İç Baskı: Yaylacık Matbaacılık Ltd. Cilt: Sistem Mücellithanesi ISBN 975-342-099-4 Gulbenkian Komisyonu Sosyal Bilimleri Açın SOSYAL BİLİMLERİN YENİDEN YAPILANMASI ÜZERİNE RAPOR GULBENKİAN KOMİSYONU Immanuel Wallerstein, Başkan Calestous Juma Evelyn Fox Keller Jürgen Kocka Dominique Lecourt Valentin Y. Mudimbe Kinhide Mushakoji Uya Prigogine Peter J. Taylor Michel-Rolph Trouillot Richard Lee, Bilimsel Sekreter İngilizce'den Çeviren: Şirin Tekeli metis İÇİNDEKİLER Önsöz Calouste Gulbenkian Vakfı 7 Komisyon Raporu I. ONSEKİZtNCÎ YÜZYILDAN 1945’E KADAR SOSYAL BİLİMLERİN TARİHSEL KURULUŞU 11 II. 1945’TEN GÜNÜMÜZE SOSYAL BİLİMLER İÇİNDE YAPILAGELEN TARTIŞMALAR 37 1. Sosyal Bilimler Arasındaki Ayrımların Geçerliliği, 39 2. Mirasın Ne Kadar Yerel Görüşlü Olduğu, 50 3. "İki Kültür" Arasındaki Aynmın Gerçekliği ve Geçerliliği, 60 III. ŞİMDİ NASIL BİR SOSYAL BİLİM KURMALIYIZ? 68 1. İnsanlar ve Doğa, 74 2. Analitik Bir Yapı Taşı Olarak Devlet, 77 3. Evrensel ve Tekil, 81 4. Nesnellik, 84 IV. Sonuç: SOSYAL BİLİMLERİ YENİDEN KURMAK 88 Önsöz CALOUSTE GULBENKIAN VAKFI, 1980'lerin ikinci yansında, Portekiz ulusunun yirmi birinci yüzyılın başlannda nasıl bir bi çim alacağı ya da alabileceği konusunda çok önemli düşünceler üreten, sonradan aldığı adla "Portekiz 2000" projesinin ilk ve ve rimli bir aşaması olarak, temel çerçeve ile belli başlı sorunlan ele alan bir dizi tartışmayı destekledi. Bu düşünceler ve incelemeler Portekizce olarak, "Önümüzdeki Yirmi Yılda Portekiz" dizisinde yayımlandı. Vakıf, bu girişimin de ortaya koyduğu gibi, toplumun daha iyi bir geleceğe yönelik ortak arayışlan bakımından hayati ve ge nel nitelikte sorunlan ele alarak çözümler arayan çabalan ve dü şünceleri desteklemekteydi. Bu bağlamda sosyal bilimlerin rolü nü ele alan ve bir yandan kendi disiplinleri arasındaki ilişkileri, bir yandan da insan ve doğa bilimleriyle ilişkilerini gözden geçi ren bir inceleme yapılması çok yerinde olacaktı. Gerçekten, ha yatla ilgili modem araştırmalara ve karmaşıklığın bilimine yol açan son 30-40 yılın büyük entelektüel atılımlan, kültürler arası diyaloğu giderek daha gerekli kılan evrenselciliklerin tarihsel "bağlama yerleştirilmesi" doğrultusunda ortaya çıkan zorunluluk ve 1950'lerden bu yana üniversite eğitiminin yaygınlaşması gibi gelişmelerin hepsi, sosyal bilimcilerin çalışmalarını yapısal ve örgütsel kaygılara hemen hiç yer bırakmayacak kadar derinden etkiledi. Başka bir deyişle, sosyal bilimlerin varolan disiplinlere bö lünmüş yapısını aşma gereği, gelişmenin bugün gelinen aşama sında merkezi ikilemlerden birini oluşturmuyor mu? 8 SOSYAL BİLİMLERİ AÇIN Calouste Gulbenkian Vakfı bu nedenle, Binghamton Üniver sitesi Femand Braudel Merkezi Başkanı Immanuel Wallerstein'in ortaya attığı, altısı sosyal bilimci, ikisi doğa bilimci, ikisi de insan bilimleri dalından gelen çok seçkin bir uluslararası akademik grupla sosyal bilimlerin bugününü ve geleceğini düşünmek üzere yürütülecek entelektüel çabayı yönlendirme önerisini olumlu kar şıladı. Sosyal Bilimlerin Yeniden Yapılanması için Gulbenkian Ko misyonu, 1993 Temmuzu'nda, Prof. Wallerstein'in başkanlığında oluştu. Katılımcıların bileşimi, okuyacağınız metindeki çözümle meyi mümkün kılan derinliği ve perspektif genişliğini yansıtmak tadır. Sosyal Bilimleri Açın, kuruluşundan itibaren iki yıl süreyle Gulbenkian Komisyonu'nun sürdürdüğü çalışmaların havasını ve canlılığını çok iyi yansıtan, ciddi, zengin ve kışkırtıcı bir kitaptır. Bu iki yıl zarfında üç genel toplantı gerçekleştirildi: İlki 1994 Ha- ziranı'nda Vakfın Lizbon'daki merkezinde, İkincisi 1995 Ocak’ın- da Paris'te, Maison des Sciences de l'Homme'da, üçüncüsü de Ni san 1995'te, Binghamton'daki Femand Braudel Merkezi'nde ya pıldı. Sosyal Bilimleri Açın'm entelektüel düzeyi, her şeyden önce Komisyona katılan Seçkin bireylerin yeteneklerinden kaynaklanı yor. Ancak başkanlığı üstlenen Immanuel Wallerstein'in heyeca nı ve kararlılığı olmasaydı bu proje gerçekleşmezdi. Bu nedenle kendisine şükran borcumuz sonsuzdur. CALOUSTE GULBENKİAN VAKFI SOSYAL BİLİMLERİ AÇIN