Somuncu Baba 49.qxd

64 Pages·2007·1.19 MB·Turkish

Bu S
7 Ömer Rýzaî Efendi ve
Ýzzet Paþa (Vezir) Tekkesi
Dr. Hür Mahmut YÜCER
Somuncu Baba
KÜLTÜR-EDEBÝYAT ve ARAÞTIRMA DERGÝSÝ
Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfý’nýn Yayýn Organýdýr
Ýki Ayda Bir Yayýnlanýr
ISSN:1302-0803
YIL:10 SAYI:49
Ýsmail PALAKOÐLU
MART - NÝSAN 2004 11
ES-SEYYÝD OSMAN HULÛSÝ EFENDÝ
VAKFI ADINA ÝMTÝYAZ SAHÝBÝ
A.Þemsettin ATEÞ Güllerin en
güzelinin
GENEL YAYIN YÖNETMENÝ
Ýsmail PALAKOÐLU açtýðý gülþen;
MEDÝNE
YAZI ÝÞLERÝNDEN MESUL MÜDÜR
Ahmet DEMÝR
REKLAM ve HALKLA ÝLÝÞKÝLER
Ahmet KARACA - Murat HARMANBAÞI
Þükrü ÞAHÝN - Ali KARABACAK
Ýbrahim GÖKMEÞE M. Halistin KUKUL
18
KAPAK
Tohma Vadisi
Fotoðraf: Hasan Âli GÖKSOY
TEKNÝK YAPIM
AJANSSSBB / Darende Tel:[phone] Ýstiklal
Marþýnýn
YAZIÞMA ADRESÝ
Zaviye Mah. Hacý Hulûsi Efendi Cad. No:71 Dil Yapýsý
44700 Darende / MALATYA
Tel:[phone] Fax:[phone]
http//www.somuncubaba.net
BASIM-YAYIM-DAÐITIM-PAZARLAMA
VÝSAN Ýktisadi Ýþletmesi
DAÐITIM
DPP TEMSÝLCÝLÝKLER
ADANA (322) 457 66 54 - ÝZMÝR (535) 616 95 93 - MALATYA (536) 437 58 50 -
RENK AYRIM - FÝLM ÇIKIÞ
AMASYA (358) 218 20 28 - ÝSKENDERUN (326) 615 73 56 - MERSÝN (324) 320 06 11 -
Bizim Repro (312) 231 26 72
ANKARA (542) 453 79 18 - KAYSERÝ (352) 221 00 26 - OSMANÝYE (322) 812 78 21 -
BASKI BURSA (224) 254 53 26 - K.MARAÞ (344) 221 98 99 - SAKARYA (264) 274 34 38 -
Poyraz Ofset (312) 384 19 42 ÇAYCUMA (372) 615 19 21 - ELBÝSTAN (532) 572 50 47 - SAMSUN (362) 431 40 99 -
G.ANTEP (342) 234 21 45 - KARABÜK (370) 412 38 23 - SÝVAS (346) 224 53 08 -
Dergide Yayýnlanan Yazýlardan Yazarlarý
GÖLCÜK (262) 413 22 67 - KARAMAN (338) 214 57 04 - TOKAT (356) 212 24 63 -
Mesuldür Kaynak Gösterilerek Ýktibas
Edilebilir. ÝSTANBUL (216) 472 08 92 - KONYA (332) 342 07 90 - TURHAL (356) 275 80 07 -
Sayýda 49
32
Musa TEKTAÞ Bir kitap tenkidi
Editörden............................................................. 4
Baþyazý / A.Þemsettin ATEÞ
............................................................................ 5
Hutbe /Güzel Ahlâkla Çalýþmak........................... 6
Araþtýrma / Dr. Hür Mahmut YÜCER
Ömer Rýzâ-i Darendevî......................................... 7
Ziyaret / Ýsmail PALAKOÐLU
Gülþenin en güzel gülünün açtýðý þehir MEDÝNE..11
Araþtýrma / Dr. Ali ÖZTÜRK
Osman Hulûsî Dârendevî'nin Þiirlerinde Tarihî
ve Efsanevî Þahýslar............................................15
Âb-ý Hayat Çeþmesin- Edebiyat / M. Halistin KUKUL
den Bir Yudum Ýstiklâl Marþýnýn Dil Yapýsý....................................18
Þiir / Ahmet Tevfi Ozan Sýrlar Çiçeði...................20
Tasavvuf / Sadýk YALSIZUÇANLAR
Yokluk Evi.............................................................21
Tarih / Resul KESENCELÝ
36
Þeyh Edebâli'nin Osman Beye Manevi Tesiri....... 19
Altýn Silsile / Necmettin SARIOÐLU
Resul KESENCELÝ Gulam Ali Abdullah-i Dehlevî (K.S.)..................... 24
Araþtýrma / Yard.Doç.Dr. Cemil GÜLSEREN
42
Kendi Dilinden Süleyman Penahinin Nasihatnâmesi...................28
Zaman Hayat / Ali AKÇAY
Mustafa ALÝBEYOÐLU Bir Gönül Hastalýðý BENCÝLLÝK............................31
Edebiyat / Musa TEKTAÞ
Âb-ý Hayat Çeþmesinden Bir Yudum....................32
Ýnceleme / Resul KESENCELÝ
Bir eserin tenkidi................................................. 36
Prof.Dr.
Kitap / Ramazan DURANOÐLU
Ali Fuat Baþgil
Edep ve Teslimiyetin Romaný..............................40
Deneme / Mustafa ALÝBEYOÐLU
Kendi dilinden zaman...........................................42
Din ve Hayat / Ýbrahim ÞAHÝN
Ruhlar Alemindeki Sözümüz................................44
Örnek Hayat / Muhammed HALICI
Sahabe-i Kiram'ýn Ýlme Verdiði Önem................. 46
Araþtýrma / Yrd.Doç.Dr. Zülfikâr GÜNGÖR
Hulûsi-i Darendevî Dîvân'ýnda Hz. Muhammed.... 48
Deneme / Ayþe KARA Bülbülün Aþk Hikayesi..... 51
Eðitim / Mustafa AY
Aile Meclisi..........................................................52
Aydýn TALAY Þiir / Abdurrahim KARAKOÇ Yaðmur Yaðar Gibi...53
Ýnceleme / Aydýn TALAY
54 Prof. Dr. Ali Fuat BAÞGÝL..................................... 54
63 Hikâye / Raziye SAÐLAM
Harun, uyuþturucu ve tüm gençlik.......................56
Hanýmlara Özel / Nuran ÖZDEN
Güzel huylu bir eþ................................................ 58
Þiir / Rýfat ARAZ Var............................................59
Yemek Tarifi: Tomurcuklar / Kevser BÂKÝ
Sýdýka SARI Okul Öncesi Eðitim Neden Önemli....................... 60
Hurma
Yemek Tarifi / Sýdýka SARI-Hurma Kavurmasý....63
Kavurmasý Bulmaca............................................................. 63
Editörden
M...........
S
S
Si
e-mail:[email protected]
Somuncu Baba 4 Mart-Nisan 2004
Baþyazý
Ýrfân Vâdisi
Bir vâdi ki; içinden coþkun ýrmaklar akar, Veli/Somuncu Baba(k.s)'nýn evlatlarý asýrlardýr bu
Bir vâdi ki; edebiyat âleminden neþveli edep irfân vadisinde hoþgörü ve hizmet ruhuyla gül gibi
kokar, açmýþlardýr. Her mevsim taze olan bu gül bahçe-
Bir vâdi ki; yamaçlarýndan uzun serviler sine yolu düþenler bu vadinin lahûti havasýný ten-
bulutlara çýkar, effüs ederler. Tohma ýrmaðý asýrlardýr, Hamid-i
Bir vâdi ki; çýnar aðaçlarýyla bezeli temsil-i Veli'nin ayaklarýný öperek akýp, gitmekte; tevazu
vakar. ile hürmet göstermekte. Es-Seyyid Osman Hulûsi
Ýþte bizim iman medeniyetimizin ve Efendi'nin "ârifâne" bir gazelinin beyitleri, bu
kültürümüzün bahar görkemli, gül edâlý, irfân maneviyat iklimin bir gönül çaðrýsýdýr. Can kulaðýy-
vâdisi, hayat menbaýdýr. Âþinalarýn, halden la dinleyip, candan uyamaya çalýþalým ki, sahib-i
anlayanlarýn diyârýdýr. Bu vâdide açan her çiçek,
filiz süren her yaprak, rüzgarla savrulan her zerre
toprak, O'nu hatýrlatýr.
Edebin, edebiyatýn, ilmin, aþkýn ve
sezginin en üstün sýrlarý buradan neþ'et eder.
Çünkü halk içerisinde Hakk'la olmak âriflerin
iþidir. Yerden göðe, zerreden küreye kadar her þey
onun müþahede âlemindedir. Yüce yaratýcýnýn
nimetleri, bu âlemin hikmetleri hayrete düþürür
irfân ehlini. Her þeyi gören ve bilen Mevlâ'nýn
huzurunda sükût ile terbiye eder dilini. Sustukça
marifeti artar, gönlüne hakikatý nakþeder Hakk'ýn
kudret kalemi. Bilen ona bahþeder gizli sýrlý ilmini.
Gözüne ayan beyan görünür müþahede âlemi.
Bu vâdinin sâkinleri dünyayý ve ukbayý irfâný bulup, dahil-i kervân olalým.
verip, aþký almýþlardýr. Ýman ve ahlâk ile gerçek Ey gönül varýný ver sýdk ile cânâna eriþ
mutluluðu bulmuþlardýr. Korku ve hüznü býrakmýþ, Özünü hâk ile yeksân edip ummâna eriþ
sevgi ve neþ'e ile dolmuþlardýr. Allah'ýn kahrýný da
lutfunu da bir bilmiþlerdir. Derd-i bî-dermana eriþ derde dermân olmasýn
"Ârif bahar gibidir; bir taraftan gök gürler Kamu derdlilere derman kân-ý Sultan'a eriþ
þimþekler çakar, öbür taraftan çiçekler açar, kuþlar
ötüþür. Ârif su gibidir, içinde bulunduðu þeyin Sîret-i hayvaný insân etmeðe sa'y eylegil
rengini ve þeklini alýr. Ârif hiçbir þeyi bulandýrmaz Seni insân edecek kâmil-i insâna eriþ
, her þey onunla durulur. Ârif kendi varlýðýnda fâni,
Hakk ile bâkidir. Ârif, Allah'a cehennmeden kur- Bu fenâ dârýna maðrur ne gerektir ne gerek
tulmak veya cennete girmek için deðil, Cenab-ý Soyunup varýný tecrîd olan uryâna eriþ
Allah'ýn hakký olduðu için; O'na ibadet eder. Ârif
kâmil insandýr." Ýzin izleyüdur mürþid-i pâkin dâima yürü sen
Asýrlar öncesinden tasavvuf kitaplarýnda Bir azîm Hakk'a giden âl-î kervâna eriþ
Þeyh Hamid-i Veli hazretleri için kullanýlan bir
tâbir var; "Kutb'ul- Ârifin." Yani; "Âriflerin rehberi,
önderi" denilmiþtir. Onun feyzlendirdiði Anadolu A. Þemsettin ATEÞ
iklîminde irfân, onun etrafýndan halka halka
yayýlmýþ, maneviyat saçmýþtýr. Þeyh Hamid-i
Mart-Nisan 2004 5 Somuncu Baba
Hutbe
Þeyh
Hamid-i Veli
Minberinden
Hutbeler
Güzel Ahlâkla Çalýþmak
37. Hutbe
Aziz Cema'ati Müslimin! yapýnýz. Çünkü Hak Te'alâ kendisi içün halisane
amellerden baþkasýný kabul etmez" mealindedir.
Ý
slâmiyet; bize hüsnü ahlâk ve hüsnü niyetle in-
Fil-hakika; nazar Ýslamda, niyedde aslice bir amel-
safla çalýþmamýzý emreder. Ahlâkýn ehemmiyeti
dir. Bazý manialarýn zuhuruna binaen niyet edilen
her tasavvurun fevkindedir. Zira, insanýn kýyamý þey yapýlsa bile yine niyetin bütün ahlâkiyesi sakýt
ahlâk iledir. Beþeriyetin intizamý, nezahet dairesin- olmaz. Hüsnü niyete mukarin olmayan ameller ise
dedir. Devamý, saadet ve kemâle nailiyeti ancak ah- ahlaki suret de görülse de indullahda hâiz-i kýymet
lâk sayesindedir. Güzel ahlâk öyle kudsi bir haslet- olamaz.
dir ki, mütecelli olduðu muhitlere baþka bir hayat Muhterem Cema'ati Müslimin!
baþka bir i'tila verir, güzel ahlâkdan mahrumiyet ise Hak Sübhanehu ve Teala hazretleri fahþâdan
en büyük bir felaketdir. Ahlâkdan mahrum sahalarda neyh buyurduðu gibi münkerden baðiydan da nehy
buyuruyor. Münker kuvve-i gadabiyenin asarýndaki
fazilet güneþi doðmaz, saadet seyyareleri parlamaz.
ifratdan ibaret olup "ma'ruf" mukabilidir. Aklen ga-
Terakki menbalarý kaynamaz, meziyyet çiçekleri
bih (çirkin), þer'an haram olan her þey münkerdir.
açýlmaz, hakiki medeniyetden eser görülemez.
Mesela, hased etmek münkerdir, gýybet etmek mün-
Ahlâkýn kýymet ve ehemmiyetine beþeriyetin
kerdir. Bir kimseye haysiyetini ihlâl edecek isnâdda
ictimai hayatý pek güzel þahiddir.
bulunmak münkerdir. Binaenaleyh her mümin için
Bunun içindir ki, bütün semavi dinler, bilhassa
bu gibi münkerattan kaçýnmak bir vecibedir.
mübeccel din Ýslâm; ahlâka layýk olduðu büyük kýy-
Müfesserin-i kiramdan biri, münkeri; “Hak’-
meti vermiþtir. Aleyhisselatü vesselam efendimiz:
dan yüz çevirip halka teveccüh etmekdir” diye ta'rif
"Ýlahi zât-ý akdesinden sýhhat ve afiyet, birde gü-
ediyor. Filhakika münkeratýn en fenasý budur. Bütün
zel ahlâk temenni ederim" diye Cenab-ý Hakk’a
ahlâki þeyler de bundan neþ'et etmektedir. Hakdan
tazarruatda bulunurdu. Yine Resulü Ekrem efendi-
ýraz ile halka teveccühden daha münker ne olabilir?
miz; "Güzel huy Allahu Tealâ’nýn en büyük halgý
Baðiya gelince bu da yine kuvve-i vehimiyenin fena
(yarattýðý þey) dýr. Ýnsanýn saadeti güzel huydur.
bir neticesidir. Sahibini kibir ve gurura tahkim ve
Fena huyda þekavetinden ma'duddur" buyur-
tecebbüre sevk eder. Binaenaleyh bundan da sonra
muþtur. Bu mübarek sözler ahlâkýn mahiyetindeki
derece tevkî etmek elzemdir. Bir kere düþünmeli, hiç
büyüklüðü göstermeðe kifayet eder.
yakýþýr mý ki bir katre sudan yaratýlmýþ olan insan
Ahlâkýn yegâne esasý, istinadgâhý din-i ilahiden
kibir ve gururda bulunsun? Hiç yakýþýrmý ki pençei
baþka deðildir. Ahlâk-ý Ýslâmiyemizin esasý; din-i
mevtin zebunu olan insan, nâsa karþý tahakküm ve
mübin islâmdýr.
i'tisafda bulunsun? Ýnsan odur ki; kendi haddini bilir.
Ahlâk-ý Ýslâmiye, bil-cümle mesalik-i ahlâki-
Halkýn nef'ine çalýþýr, bir kuþcaðýzýn zararýna bile
yenin makul, þâyân-ý kabul olan ahkâmýn, muhasi-
sebebiyet vermez. Büyük o kimsedir ki: Yeryüzünde
nini daha mükemmel bir tarzda camidir.
öyle bir bulut gölgesi gibi yürür ki, bir karýncanýn
Ahlâk-ý Ýslâmiyenin düsturlarýndan biri de her
bile gönlünü incitmez. Ve'l-hâsýl insan, güzel bir ter-
ameli ihlasý ile hüsnü niyetle yap, ka'idesidir. Nite-
biye-i ahlâk ile ittisafa çalýþmalý, hüsnü ahlâk her
kim bir Hadis-i Þerifde: "Müminin niyeti amelin-
kemâlin esasýdýr.
den hayýrlýdýr"buyurulmuþtur. Diðer bir hadisi ne-
Es-Seyyid Osman Hulûsi Darendevî, Þeyh Hamid-i Veli Minberinden
bevide: "Ey Nas! Amellerinizi Allah içün halisane Hutbeler, Ank. 2000, s.92,93
Somuncu Baba 6 Mart-Nisan 2004
Araþtýrma
Dr. Hür Mahmut YÜCER
Eyüp'de Dârendeli Bir Þeyh;
ÖÖmmeerr RRýýzzaaîî EEffeennddii vvee
ÝÝzzzzeett PPaaþþaa ((VVeezziirr)) TTeekkkkeessii
Giriþ
Ömer Rýzaî Efendi, XVIII. yüzyýlýn
Ýstanbul, sahabe yataðý olduðu kadar ayný
ikinci yarýsýnda Darende'de dünya
zamanda veliler bahçesidir. Ziyaret, eðitim, hâ-
gelmiþtir. Yirmi beþ yaþýnda mem-
lîfe-i müslimîni görmek gibi amaçlarla Mýsýr, Hi-
leketinden ayrýlarak önce Hâdim'e caz, Balkanlar, Kafkaslar veya Anadolu'dan ge-
gitmiþ, Nakþibendiye'den Müftü len meþâyihin, kutlu beldenin þerefine þeref
kattýðý bilinmektedir. Ayný þekilde pâyitahtta
Yeðen Efendi'ye intisâb etmiþtir.
ikamet eden meþâyihin þehir kültüründen na-
Daha sonra cezebât-ý Rahmâniye ile
siplendiði, biyografilerinin kaleme alýndýðý gö-
Bursa'da Münzevî Abdullah
rülmektedir. Ýþte bürokrasi ve halk nazarýnda et-
Efendi'ye baðlanmýþ, tasavvuf ter- kili olan ve menâkýbý yazýlan þeyhlerden birisi
biyesini tamamlamýþtýr. de Ömer Rýzâî Dârendevî (ö.1240/1824) dir.1
Mart-Nisan 2004 7 Somuncu Baba
1- Ömer Rýzaî Efendi'nin Hayatý: Sadrazam olma arzusu bulunan Vali Ýzzet Pa-
Yetiþmesi ve Seyahatleri þa, bu emelini þeyhe açmýþ, Ömer Efendi de "bi-
Ömer Rýzaî Efendi, XVIII. yüzyýlýn ikinci yarý- zim yed-i fakîrânemizde bir þey yoktur, murâdullah
sýnda Darende'de dünya gelmiþtir. Yirmi beþ yaþýn- ne ise o olur, duâ edelim haklarýnda hayýrlýsý olsun"
da memleketinden ayrýlarak önce Hâdim'e gitmiþ, cevabýný vermiþ, arkasýndan yine de halvete gir-
Nakþibendiye'den Müftü Yeðen Efendi'ye intisâb miþtir. Kýrk günün sonunda rüyasýnda Peygamber
etmiþtir. Daha sonra cezebât-ý Rahmâniye ile Bur- Efendimizi, Ýzzet Paþa'yý bir ata bindirir "var ibâdul-
sa'da Münzevî Abdullah Efendi'ye baðlanmýþ, ta- lahýn iþlerini güzelce gör" derken görmüþ, sonra da
savvuf terbiyesini tamamlamýþtýr.2 rüyasýný Ýzzet Paþa'ya anlatmýþtýr .
Hacca gitmek arzusundayken þeyhinin görev- Gerçekten ertesi gün Pâyitahttan Ýzzet Paþa'-
lendirmesiyle, bir grup derviþin baþýnda Rusya se- nýn sadârete tayin daveti gelmiþ,5o da Ömer Efen-
ferine katýlmak maksadýyla önce Ýstanbul'a gelmiþ, di'ye Ýstanbul'a geldiðinde istediði yere bir medre-
burada devlet tarafýndan verilen beþ kese akçe, se yahut tekke yaptýrma sözü vererek Mýsýr'dan ay-
çadýr ve savaþ levâzýmatýný alýp orduya katýlmýþ, rýlmýþtýr.
Berkok Muharebesi'nde bulunmuþtur. Savaþ dö- Bir müddet sonra Þeyh Ömer Efendi de Ku-
nüþünde þeyhi Münzevî Abdullah Efendi'nin; düs üzerinden Þam yoluyla önce memleketi Dâ-
"Ömer yavrum! Þimdi size bir Hacc-ý Beytullah et- rende'ye, ardýndan 1209/1794 senesinde Ýstan-
mek lâzýmdýr. Kuvvet-i bedeniyeniz varken eyle- bul'a ulaþmýþtýr.
yesin"3iþâretiyle yola çýkmýþtýr. Rodos ve Mýsýr üze- 2-Ýstanbul'da Dârendeli Bir Þeyh
rinden Hicâz'a giden Ömer Efendi iki yýl Mekke'de Ýzzet Paþa, þeyhinin Ýstanbul'a geldiðini iþitin-
inzivâ hayatý yaþamýþ, daha sonra tekrar Mýsýr'a ce, müderris Abdulhalim Efendi vasýtasýyla þeyhe
dönmüþtür. verdiði sözü yerine getirmek istediðini iletmiþ,
Kahire'de fakir fukara ile sohbet edip zühd ve Ömer Efendi de "Azîzim Efendim Münzevî Abdul-
takvasýyla inzivâ hayatý yaþarken, ehl-i hâl u kemâ- lah Nâsýruddîn Efendi'nin âhir vakitleridir, ziyaret-i
le ihsanda bulunmak isteyen Mýsýr Vâlisi Ýzzet Pa- aliyelerine varmadan cevap vermeye cesaret ede-
þa'nýn dikkatini çekmiþ, Ömer Efendi'yi sohbet mem" karþýlýðýný vermiþ, birkaç gün sonra da Bur-
halkasýna almýþtýr.4 sa'ya gitmiþtir.
Ýzzet Paþa'nýn tekke yaptýrma arzusuna þeyhi
Münzevî Abdullah Efendi'nin "o zât vaad eylemiþ
mâniu'l-hayr olmayalým" izniyle Eyüp'te eski bir
tekke bahçesiyle beraber satýn alýnmýþ,6 tekke in-
þasý için Mimâr Aða görevlendirilmiþ, 1210 senesi
Cemâziyelevvel (Kasým 1795) içerisinde küþâd
edilmiþtir. Þeyh Efendi, Ýzzet Paþa'nýn zenci bir ca-
riyesi ile evlendirilmiþtir. Sadrazam kýþ mevsimin-
de tekkeyi ziyaret etmiþ ve þeyhi Ömer Efendi ile
sohbet dönüþünde dergâhýn inþasýna önem ver-
meyen Mimâr Aða'yý azl ederek baþka bir mimâr
görevlendirmiþtir.
Bütün bu olaylar esnasýnda Ýzzet Paþa ile
Þeyh Ömer Efendi arasýndaki haberleþmeyi ve in-
þaat iþlerini Müderris Abdulhalim Efendi7 yürüt-
müþtür. Abdulhalim Efendi'nin Medine'deki Aða
Medresesi'nde görevlendirmesiyle Osmaniye
Medresesi mukîmlerinden sonradan þeyhin Menâ-
kýbýný yazacak olan Ýstanbullu bir þakirt görevlen-
dirilmiþ, 1210/1795 tarihinden 1240/1824-5 sen-
esine kadar Þeyh Ömer Efendi'nin yanýnda kal-
mýþtýr.8
Fakat bir müddet sonra Sadrazam Ýzzet Pa-
þa'nýn þahsî bir iþine yardýmcý olmadýðý için þeyhle
arasý açýlmýþtýr. Bunun üzerine Þeyh Ömer Efendi
Somuncu Baba 8 Mart-Nisan 2004
Hiçbir geliri olmadýðý halde mahalle çocuklarýna verdiði hediyeler, ziyare-
tine gelenlere kýþ aylarýnda yaz, yaz aylarýnda kýþ meyveleri ikramý,
1203/1788 Nemçe muharebesine masrafý kendisine ait olmak üzere bir
grup asker göndermesi ve Gökdere üzerine iki köprü inþa ettirmesi, halk
arasýnda tanýnarak sevilmesini saðlamýþtýr.
tekkeyi terk etmek istemiþ,9 ancak Hz Peygam- meþrut olduðunu, Mecmuâ-i Tekâyâ yazarý da þey-
ber'den gelen manevî bir iþaretle 1240/1824 tari- hin yerine oðlu Abdülkâdir Efendi (1282/1865)'nin
hine kadar tekkede kalmýþtýr.10 Rivayete göre Þeyh geçtiðini söylemektedir.16 Ancak halîfesi ve Menâ-
Ömer Efendi otuz sene Ýstanbul'da ikâmeti süre- kýbnâme yazarý, þeyhin bu oðlundan hoþlanmadý-
since hükümet kapýsýna, ricâl ve kibâr konaðýna ðýný, vekil býrakacaðý sevdiði ve yetiþtirdiði oðlu
gitmemiþ, gitse bile yemek yememiþ, verilen hedi- Mehmed Þâkir Efendi'nin ise ayný sene vefat ettiði-
yeleri anýnda derviþân ve fukaraya daðýtmýþ, alt- ni, sonuçta kendisini vekil olarak býraktýðýný söyle-
mýþ-yetmiþ mürîdiyle beraber kýþýn dergâhta, yazýn mektedir.17 Tekkenin son postniþîni ise Eyüp Ba-
Davutpaþa ve Kâðýthâne'ye giderek tevhidler çek- hariyesi'nde medfûn Þeyh Abdullah Efendi (1925)
miþ, devranlar sürmüþ, taâmlar yemiþ bir mürþid-i dir.
kâmildi.11 Minber ve minare ile donatýlmýþ bir cami-tev-
Þeyh Ömer Efendi idarecilerle olan iliþkile- hidhâne, selâmlýk, harem ve mutfak-taâmhâne bi-
rinde onlara yardýmcý olmaya çalýþmýþ, yol gösteri- rimlerinden meydana gelen ve mimarî özellikle-
cilik yapmýþ, zayýf zamanlarýnda onlarý korumuþ- rinden XIX. yüzyýlýn ikinci yarýsýnda yenilendiði an-
tur. 1222/1807 tarihinde III. Selim'in Nizâm-ý Ce- laþýlan Ýzzet Paþa Tekkesi, Cumhuriyet döneminde
dîd ordusunu Müþir Hâfýz Abdurrahman Paþa riyâ- harap düþmüþ, 1940'lý yýllarda harem bölümü,
setinde Tuna boyuna göndermesi hususunda her- 1980'li yýllarda Cami ve Tevhidhâne bölümü orta-
hangi bir bilgi ve fikri olmadýðý halde sýrf gördüðü dan kalkmýþtýr. Geriye harap selâmlýk bölümü ile
bir rüya üzerine Ýsmail Paþa'yý gitmemesi yönünde küçük bir hazîre kalmýþtýr.18
uyarmýþ,12 Kabakçý isyanýnda Kadý Abdurrahman Aðaçlarla kaplý geniþ bahçenin giriþi, Vezir
Paþa'yý kendisinin idam edilme korkusuna raðmen Tekkesi Caddesi'ne açýlmaktadýr. Günümüze ulaþ-
dergâhýnda saklamýþ, isyankâr yeniçerilerin zul- mayan harem bölümünün de bu yönde, cadde
münden kaçmasýna yardýmcý olmuþtur.13 üzerinde yer aldýðý anlaþýlmakta, yine bu kesimde,
Bu olaydan sonra Þeyh Ömer Efendi tutukla- þâhideleri kýrýlmýþ beþ adet kabri barýndýran hazîre
narak bir gün hapiste tutulmuþ, üç yüz yeniçeri bulunmaktadýr. Bu kabirlerin, þeyhin kendisinden
tarafýndan basýlan dergâhý yaðmalanmýþtýr.14 Ken- önce vefat eden haným ve çocuklarýna ait olduðu
disi de bu olaydan sonra bir daha dergâha uðra- tahmin edilebilir. Yine Þeyh Ömer Rýzaî Darende-
mayarak Bâyezîd civarýnda mürîdlerinden Haffâf vî'nin hazîrede yer alan kâgir makam türbesi de ta-
Ömer Efendi'nin evinde kalmýþtýr. Zâkir Þükrü rihe karýþmýþtýr.19
Efendi onun vefat tarihini yanlýþlýkla 1235/1819
olarak vermektedir. Bu tarih belki þeyhin tamamen
inzivâya çekildiði dönem olmalýdýr.
1237/1821 tarihinde hastalanan Ömer Efen-
di Surre-i Hümâyûn emîni Veliyyüddin Paþa ile
Hicâz'a gitmiþ, dönüþünde bir süre Þam'da, ardýn-
dan Konya'da ikâmet etmiþtir. Son eþinin de Kon-
ya'da vefatýyla tekrar Þam üzerinden Hicâz'a geç-
miþ, kendisi de 1240/1824 senesinde orada vefat
etmiþtir.15
3-Ömer Rýzâî Efendi'den Sonra
Þeyh Ömer Efendi, birkaç defa evlenmiþ ve
ondan fazla çocuðu olmuþsa da, Abdullah ve
Mehmed Kadri hariç, diðer çocuklarý kendisinden
önce vefat etmiþtir. Ayvansarâyî, tekkenin evlâda
Vezir Tekkesinin günümüzdeki hâli
Mart-Nisan 2004 9 Somuncu Baba
DÝPNOTLAR
Paþa Tekkesi" adýyla da anýlan Vezir Tekkesi Eyüp Ýlçesi'nde, Osmanlýlar
1- Nakþî- Müceddidî þeyhi Ömer Rýzaî Darendevî'nin hayatýný anla-
döneminde "Servi Mahallesi", veya "Kuru Kavak" denilen mevkide,
tan menâkýpnâme, Millet Kütüphânesi, Þer'iye, 1096 numarada bulun-
Düðmeciler Mahallesi, Vezir Tekkesi Caddesi güneyinde 180 ada, 19
maktadýr. Tespitlerimize göre eser, tek nüshadýr ve bu güne kadar herhan-
parsel üzerinde bulunmaktaydý. (Haskan, Eyüp Tarihi, I, ss. 58-59; T.
gi bir araþtýrmaya konu olmamýþtýr. Açýk ve güzel bir rik'a ile kaleme
Öz, Ýstanbul Camileri,c. I, s.78; Baha Tanman, "Vezir Tekkesi", DBÝA,
alýnmýþtýr. Risâlenin sonunda tablo halinde müellifin çeþitli hastalýk, belâ
c. VII, ss. 383-384; M. Özdamar, Dersaâdet Dergâhlarý,Ýstanbul 1994,
ve musîbetlere karþý uygulamayý tavsiye ettiði altý varak tutarýnda vefk-
s. 36.). Postniþinler için bkz. A. Þükrî, Mecmua-i Tekâyâ,(haz. S. Tayþi-
ler bulunmaktadýr. Menâkýbnâme müellifi hakkýnda kaynaklarda bilgi
K. Kreiser), Berlin 1980, s. 51. Menâkýbnâme'de bu arsanýn 800 kuruþa
bulunmamakta, risâlenin her hangi bir yerinde ismi de geçmemektedir.
satýn alýndýðý kayýtlýdýr.
Ancak satýr aralarýnda onun, Osmaniye Medresesi talebelerinden, aslen
7- Menâkýbnâme'de anlatýldýðýna göre Nûr-ý Osmâniye ve Bâyezid
Ýstanbullu, Þeyh Ömer Rýzaî Efendi'nin halîfesi ve vekili olduðu, otuz
Camileri'nde Sarf, Nahiv, Fýkýh, Akâid gibi dersler okutan Abdulhalim
sene kadar yanýnda kalýp hizmet ettiði, seyahatlerine eþlik ettiði anlaþýl-
Efendi'ye Þeyh Ömer Efendi bir gün kendisine çok yardýmcý olmasý
maktadýr. Menâkýbnâme, husûsî olarak XVIII. asrýn sonlarý ile XIX. asrýn
nedeniyle Paþa'dan bir dileði olup olmadýðýný sormuþtur. Abdulhalim
baþlarý arasýnda yaþamýþ umûmî olarak ise hem bize çok yakýn bir döne-
Efendi de hac esnasýnda Medîne'de medreseler gördüðünü ve orada
mi konu edinmekte, hem de halen önemini koruyan Nizâm-ý Cedîd'in
görev yapmak arzusunda olduðunu söylemiþtir. Þeyh Efendi "Aða
kaldýrýlmasý, Kabakçý ve Alemdâr olaylarý gibi kýsmen Osmanlý'nýn mod-
Medresesi müderrisi Hâdimîzâde Mehmed Saîd Efendi ihtiyar olmuþlar,
ernleþme dönemi siyâsî-sosyal olaylarýndan bahsetmekte, tarihçiler için
göçerlerse nasip sizindir"demiþ üç ay sonra Hâdimîzâde'nin vefat haberi
deðerli bilgiler sunmaktadýr. Yine eser, bir tekke þeyhinin bu olaylara ba-
gelmesiyle durum Ýzzet Paþa'ya anlatýlmýþ ve 1210/1795'da Abdulhalim
kýþýný, Kabakçý isyanýndan kaçanlara yardýmýný, devletin buhranlý olduðu
Efendi Sûr-i Hümâyûn ile Hicâz'a gitmiþtir. Menâkýb-ý Ömer Rýzaî Dâ-
savaþ zamanýnda topladýðý gönüllülerle cepheye gitmesini, Bursa, Ýstan-
rendevî,12a.
bul, Mýsýr ve Hicâz arasýnda geçen dînî seyahatlerini içermektedir. Bun-
8- Menâkýb-ý Ömer Rýzaî Dârendevî,13b-14a.
lardan daha önemlisi eserde, bir devlet adamýnýn (önceleri Mýsýr Valisi
9- O tarihlerde bir gün Eðrikapý Civarýnda Savaklar Mevkii'nde
sonra Sadrazam olan Ýzzet Paþa) baþlangýçta uhrevî niyetlerle þeyhe yak-
Þeyhle görüþen Ýzzet Paþa, sohbet esnasýnda sözü dolaþtýrýp Kaptân-ý
laþýmý, saygý ve sevgiyle yaptýðý yardýmlarý, kurduðu tekkesi konu edil-
Derya Küçük Hüseyin Paþa'ya getirmiþ, Beytülmâli israf ettiðinden, he-
mektedir.
sapsýz hareketlerinden bahs ile suhûletle def'ini taleb etmiþ, Þeyh Ömer
2- Bursa'da icâzet aldýðý þeyhi Abdullah Münzevî, aslen Karaman-
de "Fakir, cellad olmak için gelmedik, bizden o makûle þeyler sâdýr ol-
lýdýr. Mehmed Þemseddin Efendi'nin rivayetine göre þer'î ilimleri
maz ve olmak dahi ihtimali yoktur, zira ol kimsenin bu kadar fukara ve
Ankara'da Salih Efendi'den okumuþ, Menâkýb'ýn kaydýna göre de Nakþî
bîçâregâný var ki taayyüþ eyliyorlar, bir tekye bina eyledim deyû imtinân
icâzetini Hoca Ebu Said Hâdimî'den almýþtýr. Daha sonra Bursa'ya gel-
ederseniz bana tekye lâzým deðildir"diyerek üzgün bir þekilde ayrýlmýþ,
erek Boyacýlar Camii bitiþiðinde kiraladýðý evde münzevî olarak
(Menâkýb-ý Ömer Rýzaî Dârendevî, 14b) Sadrazamla bir daha görüþ-
yaþamýþtýr. Hiçbir geliri olmadýðý halde mahalle çocuklarýna verdiði he-
memiþtir. a. g. e, 15b.
diyeler, ziyaretine gelenlere kýþ aylarýnda yaz, yaz aylarýnda kýþ meyve-
10- Ýzzet Paþa'ya darýlan Þeyh Ömer Efendi o gece Hicâz'a gitmek
leri ikramý, 1203/1788 Nemçe muharebesine masrafý kendisine ait olmak
istemiþ ancak rüyasýnda Peygamber Efendimiz'in "Þeyh Ömer bu hankâh
üzere bir grup asker göndermesi ve Gökdere üzerine iki köprü inþa ettir-
Allah ve benim rýzam ile bina kýlýnmýþtý, 40'a kadar sâkin ol sonra
mesi, halk arasýnda tanýnarak sevilmesini saðlamýþtýr. Sadrazam Ýzzet
gelirsin"hitabýyla kararýndan vazgeçmek zorunda kalmýþtýr. Menâkýb-ý
Paþa 1209/1794 tarihinde Münzevî Dergâhý'ný yenilemiþtir. Câmi-i Kebir
Ömer Rýzaî Dârendevî,15a.
Kütüphânesi'ni de kuran Þeyh Abdullah Münzevî 1210/1795 senesi
11- A.g.Menâkýbnâme.,16b-19a.
baþlarýnda vefat etmiþ, yerine halîfelerinden Þeyh Abdullah Efendi
12- Rivayete göre Hâfýz Ýsmail Paþa Bostancýbaþý iken çoðu zaman
(1220/1805) postniþîn olmuþtur. Geniþ bilgi için bkz. Abdurrahman
tebdîl-i kýyafet ederek Þeyh Ömer Efendi'yi ziyarete gelir, hulûs-ý bâl ile
Þemseddin, (Þemsî), Yâdigâr-ý Þemsî,(haz.M. Kara-K. Atlansoy), Bursa
hizmetinde bulunurmuþ. Hatta Dergâha bir vakf-ý þerîf tanzim etmiþ,
1997, s. 525-533; H. Vassâf, Sefîne-i Evliyâ,Sül. Ktp., YB,22305-2309,
senede iki defa ziyaret edilmesi kaydýyla bir lihye-i saâdet koymuþtur.
c.V/II, s. 239-240. Ömer Rýzî Efendi'nin tarîk-ý nâzenîne nisbetleri koca
III. Selim Nizâm-ý Cedîd ordusunu kendi idaresinde Trakya'ya göndere-
Hâdim Müftüsü Yeðen Efendi'den vâki; itmâm-ý seyr u sülûk, terbiye ve
ceði vakit, bu fikir kendisine hoþ gelmemiþ, olayý "Devlet-i aliyeye müte-
sohbetleri münzevî Seyyid Abdullah Nâsýruddin Efendi, Hoca Ebû Said
allik bir mesel-i müsâlehaya taraf-ý Þâhâneden memur oldum, Hâssaten
Hâdimî, Hoca Mustafa en-Neccarî, Hoca Ahmed Tarsûsî, Hoca eþ-Þeyh
bu emrin husûlüne hüsn-i teveccühünüz ve duâ-yi hayriyenize muhtacým"
Seyyid Muhammed Buharî, Hoca Seyyid Muhammed Masum el-Fârukî,
diyerek görevin mahiyeti hakkýnda bilgi vermeden duâ taleb etmiþtir.
Müceddidi elf-i Sânî, Hoca Muhammed Derviþ, Hoca Muhammed Zâ-
Fakat o gece Þeyh Ömer Efendi rüyasýnda Eyüp Sultan Türbesine gitmiþ,
hid, Hoca Muhammed el-Maruf, Mevlâna Yakup Çerhî vasýtasýyla Mu-
türbede oturan iki zât "gel yâ Ömer! kimleriz bilir misin? ben Fatih
hammed Bahaüddin Sencârî'ye ulaþmaktadýr. Menâkýb-ý Ömer Rýzaî
Sultan Mehmed'im, bu da oðlum Bâyezîddir. Sultan Selim oðlum Tuna
Dârendevî, 3a.
cânibine asker göndermek murad eylemiþti, vakti deðildir, terk eylesin,
3- Menâkýb-ý Ömer Rýzaî Dârendevî, 3b.
fesada müeddî olur, haber ver" diye emir almýþ, uyanýnca olayý Ýsmail
4- Menâkýb-ý ÖmerRýzaî Dârendevî, 6ab.
Paþa'ya yazmýþtýr. Menâkýb-ý Ömer Rýzaî Dârendevî,19b.
5- 1156/1743 tarihinde Safranbolu'da doðan Ýzzet Mehmed Paþa de-
13- Kadý Abdurrahman Paþa Kayseri nâibi iken bir gece rüyasýnda
rebeylik, kale muhafýzlýðý ve valilik gibi çeþitli kademelerde devlet hiz-
düþmanlarýnýn kendisini kovaladýklarý onlarýn elinden kaçýp daha önce
metinde çalýþtýktan sonra 1205 Recebinde (Mart 1791) Mýsýr valiliðine
görmediði bir mekâna sýðýnarak kurtulduðunu, mekânýn neresi olduðunu
tayin edildi. Görevi sýrasýnda baþarýlý hizmetlerde bulundu ve bazý ayak-
sorunca da Eyüp'te Ýzzet Paþa Tekkesi cevabýný aldýðýný görmüþtür. Kadý
lanmalarý bastýrdý. Nizâm-ý Cedîd çerçevesinde yapýlmakta olan yenilik-
Abdurrahman Paþa Ýstanbul'a gediðinde Þeyh Ömer Efendi ile görüþüp
ler için yeni gelir kaynaklarý bulabilecek yetenekli bir sadrazam aranýr-
tanýþmýþ ve dost olmuþtur. Vezir olduktan bir müddet sonra Kabakçý is-
ken iki yýldan fazla bir süredir Mýsýr'daki hizmetleriyle adý duyulan Ýzzet
yanýnda Ramiz Paþa ile beraber saraydan kaçarak Çatalca'da Tatar Sul-
Paþa hatýra geldi. 5 Þevval 1207/ 16 Mayýs 1793'te Anadolu beylerbey-
tan'ýn yanýna sýðýnmýþ, aklýna daha önce gördüðü rüya gelince de çoban
liðine getirildi ve 25 Rebîülevvel 1209/20 Ekim 1794'de Melek Mehmed
kýlýðýna girerek Ýzzet Paþa Tekkesine dönmüþtür. Þeyh Ömer Efendi onu
Paþa'nýn yerine sadrazamlýða tayin edildi. Sadrazamlýðý Nizâm-ý Cedîd
görünce "gördüðün rüya zuhûr eyledi, þimdi tekyeyi basarlar"deyip ba-
faaliyetleri içerisinde geçti. Onun zamanýnda tersane yapýmý için Fransa
þýna derviþ tâcý, sýrtýna derviþ hýrkasý giydirmiþ, bir mürîdinin rehberli-
ve Ýsveç'ten uzmanlar getirtildi. Sadrazamlýðýnýn dördüncü yýlýnda
ðinde Balat Ýskelesi'ne göndermiþ, Üsküdar üzerinden memleketine yol-
Fransýzlarýn Mýsýr'ý iþgali sýrasýnda gerekli önlemleri almamasý nedeniyle
cu etmiþtir. Menâkýb-ý Ömer Rýzaî Dârendevî, 21a.
(17 Rebîulevvel 1213/29 Aðustos 1798), Sakýz'a sürülerek mallarý müsa-
14- A.g.Menâkýbnâme,22a.
dere edilmiþ, daha sonra mukataasýnýn bulunduðu Manisa'ya gönderilmiþ
15- Ayný yer.
ve burada 2 Ramazan 1227/9 Eylül 1812 tarihinde vefat etmiþtir. Geniþ
16- Ayvansarâyî, Ayný yer;Þükrî, a. g. e, (Kreiser) s. 51.
bilgi ve kaynaklar için bkz. Abdulkadir Özcan, "Ýzzet Mehmed Paþa",
17- Menâkýb-ý Ömer Rýzaî Dârendevî,22b-23a.
DÝA, c. XXIII, ss. 560-561.
18- Tanman, ayný yer.
6- Ayvansarâyî, Hadîkatü'l-Cevâmî, Ýstanbul 1281, c.II/I, s. 269.
19- Tekke binasý için bkz. Tanman, ayný yer.
"Sadr-ý Esbak Ýzzet Paþa, Hacý Mehmed Ýzzet Paþa"veya "Ýzzet Mehmed
Somuncu Baba 10 Mart-Nisan 2004