Somatische problemen Reeks Kinderen en Adolescenten – Problemen en risicosituaties Somatische problemen is het derde deel van de tiendelige reeks Kinde- ren en Adolescenten – Problemen en risicosituaties. Deze reeks geeft een vrijwel volledig overzicht van problemen en risicosituaties die zich bij deze leeftijdsgroepen kunnen voordoen. Per deel wordt een bon- dige en toegankelijke beschrijving gegeven van het onderwerp, ge- volgd door de meest actuele kijk op de diagnostische en behande- lingsmogelijkheden. Deze reeks is bedoeld voor al diegenen die beroepsmatig betrokken zijn bij kinderen en adolescenten. In de reeks Kinderen en Adolescenten – Problemen en risicosituaties ver- schijnen de volgende delen: Deel 1, Psychiatrische stoornissen Deel 2, Psychosociale problemen Deel 3, Somatische problemen Deel 4, Ziekten en handicaps Deel 5, Spraak, taal en leren Deel 6, Gezin Deel 7, Opvoeden Deel 8, Geboorte en dood Deel 9, Seksualiteit Deel 10, Maatschappij Redactie reeks Kinderen en Adolescenten De boeken uit deze reeks zijn een bewerking van het Handboek Kinderen & Adolescenten. Dit handboek verscheen onder redactie van mw. drs. G.A. Bakker (eindredactie), mw. dr. D.M.C.B. van Zeben-van der Aa, dr. J. Dewispelaere, mw. drs. R. Vecht-van den Bergh, mw. dr. M. van der Meulen-van Dijk en mw. drs. V.H. Soyez. Bestellen De boeken van de reeks Kinderen en Adolescenten zijn te bestellen via de boekhandel, of rechtstreeks via de webwinkel van Bohn Stafleu van Loghum te Houten: www.bsl.nl. Somatische problemen Prof. dr. W.M.C. van Aalderen Drs. R.C.J. de Jonge Dr. M.J.I.J. Albers Drs. L.J. Kalverdijk Dr. A.C.E. de Blécourt Drs. J.K.W. Kieboom Prof. dr. G. Bleijenberg Drs. C. Kluft Dr. H. Boxma Dr. C.M.F. Kneepkens Prof. dr. C. Braet Dr. H. Knoop Prof. dr. O.F. Brouwer Dr. F.J.M. van Leerdam Dr. B. Derkx Drs. M.M.H. Lub Drs. H.J.Y. van Drie Drs. T.G.J. de Meij Dr. M. van Dijk Drs. E.A.J. Peeters Dr. A.M. van Furth Dr. S. Scholten Drs. T.M. van Gemert Dr. A.B. Sprikkelman Prof. dr. R.A. HiraSing Prof. dr. D. Tibboel Drs. H.W.Chr. Hofland Drs. H.L.G. ter Waarbeek Dr. E.C.A.M. Houdijk Drs. J. Walstra Drs. L.W.A. de Jong Drs. B. Wijnberg-Williams Bohn Stafleu van Loghum Houten © 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN978 90 313 7479 3 NUR848 Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: CrossMedia Solutions - Ten Brink, Alphen aan denRijn Eindredactie: HannaMolenaar, Amsterdam Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Het Spoor 2 Postbus 246 3990GAHouten www.bsl.nl Inhoud 7 Over de auteurs 7 1 Inleiding C. Braet 11 2 Buikpijn C.M.F. Kneepkens en T.G.J. de Meij 16 3 Ontlastingsproblematiek C.M.F. Kneepkens en T.G.J. de Meij 47 4 Hoofdpijn O.F. Brouwer 70 5 Bedplassen F.J.M. van Leerdam en R.A. HiraSing 83 6 Obesitas C. Braet 102 7 Eetstoornissen T.M. van Gemert 120 8 Somatoforme stoornissen L.J. Kalverdijk 138 9 Chronisch-vermoeidheidssyndroom G. Bleijenberg, L.W.A. de Jong en H. Knoop 157 10 Gebitsproblemen H.J.Y. van Drie 178 6 s om a t i s c h e p r o b l em en 11 Motorische coördinatiestoornis S.M.H.J. Scholten en A.C.E. de Blécourt 200 12 Voedselallergie en niet-allergische voedselovergevoeligheid A.B. Sprikkelman en W.M.C. van Aalderen 222 13 Infectieziekten A.M. van Furth en R.C.J. de Jonge 239 14 Onderdompeling en verdrinking M.J.I.J. Albers, J.K.W. Kieboom en B. Wijnberg-Williams 265 15 Groeistoornissen E.C.A.M. Houdijk 280 16 Besmettingsbronnen H.L.G. ter Waarbeek 300 17 Brandwonden H.W.Chr. Hofland, J.Walstra en H. Boxma 323 18 Hyperventilatie M.M.H. Lub 347 19 Failure to thrive B. Derkx 364 20 Slaapproblemen E.A.J. Peeters en C. Kluft 384 21 Pijn bij kinderen M. van Dijk en D. Tibboel 403 Over de auteurs Auteurs Prof. dr. W.M.C. van Aalderen is als kinderarts-pulmonoloog werk- zaam in het Emma Kinderziekenhuis, Academisch Medisch Cen- trum te Amsterdam. Dr. M.J.I.J. Albers, kinderarts-intensivist, is medisch hoofd van de Kinder Intensive Care van het Beatrix Kinderziekenhuis / Universi- tair Medisch Centrum Groningen. Dr. A.C.E. de Blécourt is als kinderrevalidatiearts werkzaam bij het Centrum Voor Revalidatie UMCG te Haren. Prof. dr. G. Bleijenberg is als klinisch psycholoog werkzaam bij het Nijmeegs Kenniscentrum Chronische Vermoeidheid, UMC St. Radboud. Dr. H. Boxma, chirurg, is medisch hoofd bij het Brandwondencen- trum Rotterdam. Prof. dr. C. Braet is verbonden aan de Faculteit Psychologie & Peda- gogische Wetenschappen van de Universiteit Gent, vakgroep Ont- wikkelings- en Persoonlijkheidspsychologie. Prof. dr. O.F. Brouwer is als kinderneuroloog verbonden aan het Universitair Medisch Centrum Groningen, afdeling Neurologie. Dr. B. Derkx, kinderarts en psychoanalyticus voor kinderen, is ver- bonden aan het Emma Kinderziekenhuis (AMC Amsterdam) en het Nederlands Psychoanalytisch Instituut, Amsterdam. 8 s om a t i s c h e p r o b l em en Drs. H.J.Y. van Drie, parodontoloog en implantoloog (erkend door nvvp en nvoi), is verbonden aan de Praktijk voor Parodontologie & Implantologie te Maastricht. Dr. M. van Dijk, verpleegkundige en onderzoekspsycholoog, is als senior-onderzoeker Kwaliteit van Zorg werkzaam bij de afdeling Kinderheelkunde, Erasmus MC Sophia Kinderziekenhuis te Rotterdam. Dr. A.M. van Furth is als kinderarts-infectioloog verbonden aan het VU medisch centrum te Amsterdam. Drs. T.M. van Gemert werkt als kinder- en jeugdpsychiater op de polikliniek van stichting Accare te Groningen. Prof. dr. R.A. HiraSing, jeugd-/kinderarts, is hoogleraar Jeugdge- zondheidszorg aan het VUmc / EMGO-Instituut, afdeling Sociale Geneeskunde, sectie JGZ, te Amsterdam. Drs. H.W.Chr. Hofland, verplegingswetenschapper, kinder-, inten- sive care- en brandwondverpleegkundige, is als onderzoeksver- pleegkundige verbonden aan het Brandwondencentrum Rotter- dam. (Voorheen werkzaam in het Queen Elizabeth Central Hospital in Malawi.) Dr. E.C.A.M. Houdijk, kinderarts-endocrinoloog, is werkzaam in het Juliana Kinderziekenhuis te Den Haag. Drs. L.W.A. de Jong is als psycholoog verbonden aan de afdeling Medische Psychologie van het UMC St. Radboud te Nijmegen. Drs. R.C.J. de Jonge is als kinderarts-neonatoloog verbonden aan het VU medisch centrum te Amsterdam. Drs. L.J. Kalverdijk, kinder- en jeugdpsychiater, is werkzaam als consulent bij het Beatrix Kinderziekenhuis van het UMC Gro- ningen en bij de stichting Accare te Groningen. Drs. J.K.W. Kieboom, kinderarts-intensivist, is werkzaam in de Kin- der Intensive Care van het Beatrix Kinderziekenhuis / Universitair Medisch Centrum Groningen. o v e r d e a u t e u r s 9 Drs. C. Kluft, psycholoog in het Centrum voor Slaap- en Waak- stoornissen van het MCHWesteinde, behandelt kinderen met slaapstoornissen en coacht de ouders. Dr. C.M.F. Kneepkens is als kinderarts maag-darm-leverziekten verbonden aan het VU medisch centrum te Amsterdam. Dr. H. Knoop is als klinisch psycholoog werkzaam bij het Nijmeegs Kenniscentrum Chronische Vermoeidheid, UMC St. Radboud. Dr. F.J.M. van Leerdam, jeugdarts, is gastmedewerker van het VUmc / EMGO-Instituut, afdeling Sociale Geneeskunde, sectie JGZ, te Amsterdam. Drs. M.M.H. Lub is klinisch psycholoog/psychotherapeut/gezond- heidszorgpsycholoog en hoofd van de afdeling medische psycholo- gie van Medisch Centrum Haaglanden te Den Haag. Drs. T.G.J. de Meij is als kinderarts en fellow kindermaag-darm- leverziekten verbonden aan het VU medisch centrum te Amsterdam. Drs. E.A.J. Peeters, kinderneuroloog, is werkzaam in het Juliana Kinderziekenhuis en in het MCHWesteinde te Den Haag. Zij is tevens verbonden aan het Centrum voor Slaap- en Waakstoornissen van het MCHWesteinde. Dr. S. Scholten, arts en bewegingswetenschapper, was van 1993 tot 2000 projectleider van onderzoeken bij DCD-kinderen in Revali- datiecentrum Beatrixoord te Groningen (inmiddels Centrum Voor Revalidatie UMCG locatie Beatrixoord). Ze is nauw betrokken ge- weest bij het tot stand brengen van de consensus over terminologie en diagnostiek bij DCD-kinderen. Dr. A.B. Sprikkelman is als kinderarts-pulmonoloog werkzaam in het Emma Kinderziekenhuis, Academisch Medisch Centrum te Amsterdam. Prof. dr. D. Tibboel, kinderarts, is als hoofd Intensive Care Kinde- ren werkzaam bij het Erasmus MC Sophia Kinderheelkunde te Rotterdam. 10 s om a t i s c h e p r o b l em en Drs. H.L.G. ter Waarbeek, arts infectieziektebestrijding, werkt als coördinator Infectieziekte- en Tuberculosezorg op de afdeling In- fectieziektebestrijding van de GGD Zuid Limburg. Drs. J. Walstra werkt als orthopedagoog bij het Brandwondencen- trum Rotterdam. Drs. B. Wijnberg-Williams, klinisch psycholoog, is werkzaam in het Beatrix Kinderziekenhuis / Universitair Medisch Centrum Groningen.