Soğuk Savaş Sonrası Türkiye ABD İlişkileri PDF
Preview Soğuk Savaş Sonrası Türkiye ABD İlişkileri
T.C SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI ULUSLARARASI İLİŞKİLER BİLİM DALI Soğuk Savaş Sonrası Türkiye ABD İlişkileri: Bölgesel ve Küresel Etkileşim Yüksek Lisans Tezi Danışman Prof. Dr. Şaban H. Çalış Hazırlayan Ayşegül Güler 104229001011 Konya–2012 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü BİLİMSEL ETİK SAYFASI Adı Soyadı Ayşegül Güler Numarası 104229001011 n i n Ana Bilim / Bilim Dalı Uluslararası İlişkiler i c n e Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora r ğ Ö Tİlieşzkiinle Ari:d Bı Söolgğeuske lS vaev aKş üSroenserla sEı tTküilerkşiimye ABD Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm. Öğrencinin imzası (İmza) Alaaddin Keykubat Kampüsü Selçuklu/ KONYA Tel: 0 332 223 2446 Fax: 0 332 241 05 24 http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/ İÇİNDEKİLER KISALTMALAR…………………………………………………………………....3 ÖZET………………………………………………………………………………...5 GİRİŞ………………………………………………………………………………..6 I. Bölüm Türk- Amerikan İlişkilerinin Teorik Çerçevesi 1- 1.1. Amerikan Dış Politikasının Genel İlkeleri…………………………………..8 1.2. Başkanların Dış Politikadaki Rolü …………………………………………15 1.3. Amerikan Dış Politikasında Etkili Olan Doktrinler………………………...17 1.4. Amerikan Dış Politikasını Etkileyen Lobiler……………………………….25 2- Türk Dış Politikasının Genel İlkeleri .…………………………………………..29 3- Türk- ABD İlişkilerinin Başlaması ve Gelişimi…………………………………35 4- Soğuk Savaş Sonrası Dünyanın Yeniden Şekillenmesi………………………….43 5- Türk- Amerikan Ekonomik İlişkilerinin Temel Dinamikleri ………………...…46 6- Türkiye- NATO- ABD İlişkileri…………………………………………………48 II. Bölüm 1990’dan Sonra Türkiye- Amerika İlişkileri 1- 1.1. ABD Açısından Ortadoğu’nun Önemi………………………………….......53 1.2. Türkiye Ortadoğu İlişkileri…………………………………………………..55 1.2.1. Büyük Ortadoğu Projesi (BOP)…………………………………...56 1.3. Irak- İran Savaşının Bölge Politikalarına Etkileri……………………………59 1.4. Irak Bağlamında Türk- Amerikan İlişkilerinde Güvenlik, Ekonomik ve Sosyal- Kültürel Etkileşim…………………………………………………………..61 1.4.1. I. Körfez Savaşı……………………………………………………64 1.4.2. II. Körfez Savaşı……………………………………………….......69 1.4.3. 1 Mart Tezkeresinin Reddinin Nedenleri…………………….........76 1.4.4. 1 Mart Tezkeresinin Reddinin Sonuçları……………………..........77 1.4.5. II. Körfez Savaşı Sonrası Gelişmeler………………………………81 1.4.6. Körfez Savaşının Türkiye’ye Etkileri……………………………...83 1 1.4.7. Irak’ta Türkiye- ABD Sürtüşme Konuları………………………..86 1.5. İran Bağlamında Türk- Amerikan İlişkilerinde Güvenlik, Ekonomik ve Sosyal- Kültürel Etkileşim…………………………………………………………………..90 1.5.1. ABD’nin İran’a Yönelik Askeri Müdahale Seçeneği Hangi Sonuçları Getirir?......................................................................................................................100 1.6. İsrail Bağlamında Türk- Amerikan İlişkilerinde Güvenlik, Ekonomik ve Sosyal- Kültürel Etkileşim………………………………………………………....101 1.6.1. Türk- İsrail Yakınlaşmasının Nedenleri……………………………...108 1.7. Güney Kafkasya Bağlamında Türk- Amerikan İlişkilerinde Güvenlik, Ekonomik ve Sosyal- Kültürel Etkileşim………………………………………….109 a) Ermenistan………………………………………………………………..111 b) Azerbaycan…………………………………………………………….....117 c) Gürcistan……………………………………………………………….....120 1.8. Suriye Bağlamında Türk- Amerikan İlişkilerinde Güvenlik, Ekonomik ve Sosyal- Kültürel Etkileşim…………………………………………………………121 2- 1990’lı Yılların Türkiye’ye Sağladığı Açılım İmkanları………………………..128 III. Bölüm 11 Eylül Sonrası Türk- Amerikan İlişkileri 1- 11 Eylül Sendromu……………………………………………………………..131 2- 2.1. Afganistan’ın İşgali ………………………………………………………..133 2.2. Bölgede Türk- Amerikan İlişkilerinde Örtüşen Alanlar……………………136 2.3. Bölgede Türk- Amerikan İlişkilerinde Politik Farklılıklar Bulunan Konular…………………………………………………………………………….137 3- Amerika Açısından Türkiye’nin Enerji Güvenliğindeki Yeri ve Önemi……….139 SONUÇ…………………………………………………………………………….142 KAYNAKÇA………………………………………………………………………145 2 KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği ABD : Amerika Birleşik Devletleri ADL : Anti-Defamation League- İftira ve Karalama ile Mücadele Birliği AKP : Adalet ve Kalkınma Partisi BM : Birleşmiş Milletler BMGK : Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi BOP : Büyük Ortadoğu Projesi CIA : Central Intelligence Agency Merkezi İstihbarat Teşkilatı DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü EIA : Enerji Enformasyon İdaresi GAP : Güneydoğu Anadolu Projesi GSYİH : Gayrisafi Yurtiçi Hasıla IMF : International Monetary Fund Uluslararası Para Fonu ISAF : International Security Assistance Force Uluslararası Güvenlik Destek Gücü İİT : İslam İşbirliği Teşkilatı İKÖ : İslam Konferansı Örgütü İKT : İslam Konferansı Teşkilatı KDP : Kürdistan Demokrat Partisi KYP : Kürdistan Yurtseverler Birliği Partisi NPT : Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması OECD : Organisation for Economic Co-operation and Development Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü ONW : Kuzeyden Keşif Operasyonu OPC : Operation Provide Comfort Huzur Harekatı OPEC : Organization of Petroleum Exporting Countries Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü 3 PNAC : Project for the New American Century Yeni Amerikan Yüzyılı Projesi PKK : Kürdistan İşçi Partisi SEİA : Savunma ve Ekonomik İşbirliği Antlaşması SSCB : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği STA : Serbest Ticaret Anlaşması TAI : Türk Havacılık ve Uçak sektörü TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TDP : Türk Dış Politikası YNK : Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) 4 ÖZET Soğuk Savaş’ın başında kurumsallaşan Türkiye- ABD ilişkileri 1990’lara kadar ABD ekseninde bir seyir izlemiştir. Sovyetlerin dağılmasıyla batının Türkiye’ye ihtiyacının azaldığı düşünülmeye başlanmıştır. Türkiye’nin enerji kaynaklarının geçiş yolunda olması ve ABD’nin Sovyetlerden boşalan alanda nüfuz oluşturma hamleleri Türkiye’nin önemini eskisinden daha fazla artırmıştır. Türkiye dostluğu aranan bir ülke olmuştur. 1990’lardan itibaren Türkiye özgün politikalar oluşturmaya başlamış batı ile zaman zaman sürtüşmeye girmiştir. Bir kısım araştırmacılar bu gelişmeyi eksen kayması olarak değerlendirmişlerse de bu aslında Amerika ekseni dışında davranma gücünü keşfetmedir. 2000’li yıllarda uygulanan “sıfır sorun” politikası Türkiye’nin “yumuşak gücü”nü artırmıştır. Bölgesel güç olma yolunda ilerleyen Türkiye ABD ile çıkarlarının örtüştüğü alanlarda önemli başarılar elde etmiştir. Anahtar Kelimeler: Türkiye, Amerika, müttefik, güvenlik, enerji, süper güç, Körfez Savaşları. ABSTRACT Turkey-U.S.A relationships institutionalisated at the beginning of the cold war contemplated at the pivot of the U.S.A by 1990s. When the Soviet Union was dispersed, it was started to think that the need of the West towards Turkey decreased. Being at the passageway the energy sources of Turkey and attacks of U.S.A to penetrate in the free field from Soviet Union increased Turkey’s value much more than old times. Turkey became a country whose friendship was asked for. Beginning from 1990s, Turkey started to form peculiar politics and sometimes rubbed against the West. Although some researchers evaluate this improvement such as axial dislocation, this is actually discovering the manner of acting power outside the axis of U.S.A. “Zero problem” politics which applied in 2000s increased “the soft power” of Turkey. Turkey which developed to be a regional power obtained important successes in the fields where its benefits corresponded to U.S.A Key Words: Turkey, America, allied, security, energy, superpower, Gulf Wars. 5 GİRİŞ ABD iki dünya savaşına girmiş olmasına rağmen topraklarında tek silah patlamamış ülke olarak tanınır. Türkiye üzerinde ABD planları ilk defa Wilson İlkeleriyle gündeme gelmiş, genel kabul olarak bu ilkelerin Türk halkının istiklaline zemin hazırladığı ileri sürülse de Osmanlının dağılması ve bu coğrafyada sömürgecilerin nezaretinde onların menfaatleri doğrultusunda sınırları cetvelle çizilen yeni devletler kurulmasına daha çok hizmet ettiği görülür. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rusya’nın Türkiye’yi açık tehdidi karşısında kendini Batının güvenlik şemsiyesi altına girme mecburiyetinde görmüş, ABD liderliğinde kurulan NATO’ya girebilmek için Kore’de bedelini kanla ödeyerek Avrupalıların karşı çıkmasına rağmen ABD’nin desteğiyle NATO’ya girmiştir. Truman Doktrininin ete kemiğe büründüğü Marshall yardımlarından Türkiye de yararlanmış askeri ve ekonomik alanda ilişkiler gelişmeye başlamıştır. Türkiye ABD ilişkileri daha çok askeri alanda gelişmiş bir ölçüde ABD yetkilileri Türkiye ile ilişkileri askerlerle ilişkiler olarak değerlendirmişlerdir. Soğuk Savaş sonrası Türkiye ABD ilişkileri tüm çevremizi etkileyecek boyutta gelişmiştir. Konuyu çok dağıtmamak ve bariz izler bırakan alanlara ağırlık vermek adına Balkanlar, Doğu Avrupa ve Kuzey Afrika araştırmamızın dışında tutulmuştur. Bu araştırmamızda ağırlıklı olarak Kafkaslar ve Ortadoğu konuları irdelenmeye çalışılmıştır. Türkiye ABD ilişkilerinde çoğu zaman lobilerin etkili olduğu görülmüştür. Türkiye-ABD ilişkilerinin iyi olduğu dönemlerde lobilerin etkisi azalmış, ilişkilerin kötüye gittiği dönemlerde özellikle iç siyaset kaygılarından kaynaklanan nedenlerle de lobilerin etkileri artmış ve lobi faaliyetleri Türkiye üzerinde baskı unsuru olarak kullanılmaya başlamıştır. ABD küresel çıkarlarına ulaşmak, çoğu zaman faaliyetlerine meşruluk kazandırmak için uluslar arası kuruluşlar olan; BM, NATO, IMF, Dünya Bankası gibi kuruluşları aktif olarak devreye sokmakta, kimi zamanda hiçbir hukuki gerekçeye ihtiyaç duymadan hedefine ulaşmak için tek taraflı müdahale etmekte, sonradan gerekçeler üretmek suretiyle faaliyetini meşrulaştırma yoluna gitmektedir. Soğuk Savaş sonrasında Türkiye’nin Batının güvenlik konsepti içinde öneminin azaldığı kimi çevrelerce iddia edilmiş, çok geçmeden Türkiye’nin bölgesel ve küresel manada Batı çıkarları için bölgede oynayacağı rolün öneminin 6 daha da arttığı anlaşılmıştır. Dünyada her türlü silah teknolojisi ve dinleme teknolojisine sahip Amerika; ekonomik üstünlüğünün sembolü konumundaki ikiz kuleleri, askeri üstünlüğünün sembolü konumundaki Pentagon’u, küresel siyasi liderliğinin sembolü konumundaki Beyaz Sarayı küçük bir gruba karşı koruyamamıştır. Soğuk Savaş sonrası Türkiye’ye ABD politikaları dışında bölgesel politikalarda yeni açılımlar yapma imkanı sağlamış, özellikle Rusya’nın etki alanının daraltılması ve enerji kaynaklarının güvenli bir şekilde tüketim merkezlerine ulaştırılmasının Türkiye’nin desteği olmadan yapılamayacağı anlaşılmıştır. Türkiye ABD ilişkilerinde küresel boyutta ciddi bir uyumluluk sergilenirken, bölgesel alanda Türkiye ABD politikaları çoğu zaman örtüşmemektedir. Türkiye’nin AK Parti iktidarıyla birlikte İslam Coğrafyasıyla ilişkilerini geliştirme çabaları eksen kayması olarak lanse edilmek suretiyle statükodan yana olanlar Türkiye’nin siyasi hinterlandını genişletmesi ve tarihiyle barışmasını hazmedememişlerdir. Saddam’ın Kuveyt’i işgal ve ilhak etmesi ABD’nin Körfez Harekâtı’yla Saddam’a karşı harekete geçmesine zemin hazırlamış, Saddam Kuveyt’ten çıkarılırken Irak çekiç güç uygulamasıyla fiilen bölünmüştür. Soğuk Savaş sonrasında ABD 11 Eylül saldırılarını yapanların Müslüman olmasını sürekli ön plana çıkararak yeni hedefini İslam coğrafyası ve Müslümanlar olarak belirlemiştir. ABD ikinci kez Irak’ın nükleer, biyolojik ve kimyasal kitle imha silahlarına sahip olduğu gerekçesiyle müttefikleriyle birlikte Irak’a BM kararı olmadan müdahale kararı almıştır. Türkiye AK Parti iktidarını hemen başında bölgede Sıcak savaşı engellemek için bölgesel alanda ve ABD nezdinde girişimlerde bulunduysa da savaşa engel olamamıştır. I.Körfez Savaşında olduğu gibi bu savaşta da müttefiklerden en büyük zararı Türkiye görmüştür. 1 Mart tezkeresinin TBMM’de teknik bir teferruatla reddedilmesi Türk- ABD ilişkilerinde yeni bir dönemin başlangıcı oldu. ABD Türkiye’nin desteği olmadan Irak’a müdahale edebileceğini gösterdi, Türkiye daha sonra TBMM’den ABD askerlerinin Türk topraklarını kullanması ve Türk askerinin Irak’a gönderilmesine dair teskereyi geçirmişse de bu kez ABD Türk askerinin Irak’a gönderilmesini reddetti. Musul Baskını, Süleymaniye Baskını gibi olaylar Türk- ABD ilişkilerinin iyice gerilmesine yol açtı. ABD bu savaşta gelişmiş silah teknolojilerini sergileme imkânı bulmuş, ABD’nin silah ticaretinden elde ettiği gelirlerde patlama yaşanmıştır. 7
Description:The list of books you might like
