Sint-Agatha-Berchem à la carte

12 Pages·2013·6.74 MB·French

à la carte PPrroommeennaaddeess
Berchem-Sainte-Agathe

GRAND-BIGARD AUTOROCHUAUTSSEÉ EE D4E0 ZELLIK R. DDEE P LCDALHLAAA AUT SCGSEÉ1DTANDECEA DH ERr GrNuéoEA.ONDaprLr nO LmaGiéI vElree oé1t:e sR9i. 1:nB :OheI H, S vF t3DtôEe S0 rbiIprL EsauàSimtms apae 2il 1geP 09fdie r e(( VaVsKaneo lrçAdniVae.dR iM. m’iNjaAsEAnSR)TaIA,OE,.V .R Dn g a MrCSEHA vHRuAotaTOReIaNLNeuEntGSt -R dQuiAIhEUouIezNnT e uBJ orVrs)io,ls lebeoku G s!5 o 1à2f. 0p fi renot 1 x85i4m8 (iBtéroek)
Sint-Agatha-Berchem à la carte àBDnSArsbSbiSdadhCàntpsÀdladveJCMcsne’etuheo rl’oéoiih aeéiu’ovuoh éluepe ietcatln rltvvr cansalaenmtmnciiausulenehrrsètvourooa sr racrioa rtstrcrséeosnc streei idguuecc l t e aeubolner c hcetpmodpzvaete oiéevesscnrhi eb rrsvaieéioam aelsuu nrn er nottl d t eedtorraisqrmusu edee ntene’ ttiPnidl-teeéieoirttnusuo teé, oPrcpma ltetNiles t ueaz ucédMire edntrihuaetiat dut svàtoie ninq ecué h -D euérleiané nleeRatraop sl,rdsoeSéuexc sdral trl eoauesnreédod ncd uitaros iéleieic :s .éàae ogu.dteéetdeuuecd-nla s nsen Eotio Psaec ue.soeiovumdélptIoivt ésrts am nenar Mu ceav mdenedcrmi qnqernutéuurrlentet t Lbo étté’anmellu .ullsul ca xliitdv um pudoe’eaaGirtoOteotleinoro u gasoae ltaD sqrteg saeu cBpnga-dbvm esrnrtu uiso te ,i er luhlpApllnuraijrle cu ésessraoeeld lx anie eetoinqu ie’arc soRl gede mtdhreuem dErtsl R.tse mbRuhueS Izsca lvteei éc ieoraeuUé e ccaléeedeif inl e m hs déededtcgipn etthasg fiernLzEénnspàAl ieuee ouétoseitàs aerei hat aeot tes nsoildc xs sn umb ntrveulr dlqutadndoBeaRdat nuK eeezee’zKdédreicm éNueOA ,gerveéil ti m i nsàTs beeordcè.àvn raTpsEloi gtu npEot- aqlnm opeRee.Ba errDaia EvESp nCa iiRHg ecnlAeTnSnransclOou tnltrueneDseetroBaEit’esgUi tès iKtqjirD anta vir sCà oetmn oSterel sàErlL RUàt Rde.u eOtDi afrui .lEdttt mSRe uua i m CilSDmtnH EoiuA’crbnjes T e mUrSeA eeqar’m xRaedo !eUcsoZa. tsu rrrd Ksea uRmDrdnEeupuK. ’oPnédu-NoOeuEtAéman Tiut rAcI lxoTAoxtueDTrnRsrmrDisTraEe iH nIlehe xELi n Ra cgAuBu.n noePRa.BeB pOVgod D.eEorTtdS sAC eREAHnie…AotRTDSDuel nrtEO Ente rUrs’ Dn !fKmpendeéElHERq’u. inU Rie DK UeoaeUa- ao.nC qsClN Esdo eRvDISeISsCIacuDEsLRpRs R UEn.RE oDm.um ODeUno c Rà. EeeSuGSR rErutEX iaCliST.DeoRHAR.ENdNAr tTso T iAr VsUsSuGnAiaet iDrcREpNcrs LUolue sUZ .D e ,D m n RsrDo E -éZ.hiv g BiPcesNlEO nErIr.ltTGaAobeNI agAm IDoAemaTeRArseD’aTIRE oH IV raDuALHlêndRRaArscR.A ..uP alV.B O Vp l.MTAuD DA. uEmA iERtiRA .DDl ul epDULEer'EnTl.osUleÉrU HKnDT erteIHRRO .sEo eInCadR,tUDUULsCedUOe sE.OC cN Ee PemeRDLINMPSm AI ItGDEuiRR OprgOUE.E eDADqeARAtNUlLn.W R SGSeELEDXARAaETe IRrAR aea .BNLsiNaDA SRTuéISAVguREEoSIDEcNUnCrnILrR EUcD'O H iDTsTàRRre.-nZ V aBE tdtHoEIDREG D sN OIEAR A TSR FBR VDA .H RS DER.T.V. R EE MKD DE.G. PER A DRE AULAT'T. NÉRU H..DDT É I-RO DEBIDCTUIULRECGO .EEOO AD PIILNMPNRAILGDDL ORBOUR.N D.U A LIVALIDEEANELEWEAE LSSO'LSADKARA GEZE IEURU OPDBLÉERSDASRUEI SREEESEINUVCPIR E'OKETH TT ROAV REÉHUR.TEE LOROR.K DOIACUFBE LBUDRÈVUE IRDES MARI COLLLOEEESMTEIKTSSBKEÈO EED TRRR.DER ÈDVIER DEEG ROES MC .SAG.RI CC OLRRLDHMLEHSUAADAR.EN URÈAERE.TBV RVDSR . D.U SLIVLDTUJ.DRES.E aE- AR E ÉBLE .ADD'AAC S EGZE IDEEUERUIAGO P.SÉEIRHDDESL EL4 DBAÉMENASULEN 0 EERPLAZE EK FRE EDWAMNDIILRCTRLRROLSIEDOÈ.AEIBLV A..K C D LDRZEL DNEEVSEE SOEELLRI.REERN L.RS SDUDD RÈ2DT DVE DSCES MDARIUCOLLLEES CE aB-IBMEIHROSCRKOTIRrSAEE MNHKéuVEDIv L.CLFD.SR EÈVMRE.A FE EDBEEDRQSa EM pRALL R.IERCrA e TCOSNOLÈRL-EESOUD)SR.TSMEIHER RI LmTaALÈIISFE DÉnTESéEASCAF.ER LLREB S IETUVAJLDrENEV.RU R- eEDe.uO .BRDS A UI EUA ADAU:SCSS EDRtTSEG.IRL:E> NBÉ HNLL CEUWIeS DERIEAsLPD 1R QD HSA E WAOM1TBIEEDDe I ECLU EROPEH RE9MLJLCECKLDOOLALÉHLLV)h.RtRRA C DEAoADAHO ZEEAE BNNUSCT ETE VdIEL SSCRALRLE ISCG.eSEEERNL3H LREÉ-S sIRR R.ECDDEN LQMDAE PE DCE EDRSM EtHIL O0SEASRK LET.RM'AUELA seEEAGNNJÉà VILUIVESOAOL RITAGLSCP.SE- ON N .L bYLSBPIES DIeDR-S. SLDAàLSÈDEV'E.DO QET NTLOuÉLSDRE a.A O AE PJRUD.RSUTNFC- OIEu GIBSBU.LHHEIEC GFSREAE EBASGEIVA-CIRRE§r ALUpRILUMAR NREPDR E SNDDOIASL(EIDsRAEVSxS.CN SOIS GEP D.DOTÉRN DRTIESrIEoi>UEEREEUEA E IESS MAASSBRKCMD TERT SEHS.He RLRE IOLA.TDLEEWL2IE EiCGE OfDSIEECR NBRHAFR.-NS ULd HELvENRTçAEISUD .cR RILSC E0TDEfiELOBA ECLRISKYMTLGÈDHOOLLATISé RIE>EÉSERRAA ENE STNE(ND RNnV.(EEITS RMeLVPRLSD. EHE LES RDZ.IRh ERHI-PS.RDC, ARN ERESOAR. ES Dç T. E..OD:A I CL D STcADVEECJE SRUBLULRàE VOOU C NLHCR.EAPLE.R . L)L èpE'YJSPDASh SLOLSAEEDADEÉVE. O MU!LRAEDE ERNRE PSUDGlSDS.œNC l LàI'WCNBGH wLHIES ÉAONIP EP>EDARRC RR’U.GABSR LUTMaPJRD.LS-SLROGASEB'IUç.aIAESTÉSÉIBEMSEPA TENVÉRNIeAERRESGcAA NEEEC ADDSRDunETEGSàER>NRRLE-NOD.CLE-Ei. RTR eAI GBDERDIHCCNBS ACSCtUIIDEAgEGHNOGÈES H R. L EU D IDLAELRrEASPREAA SçLIzdHEALL ESLUT RNlXLEBSTÉÉM>RDEA.EE RAHe. D RED G uRe ADNKVD)R-C-RsUREAEEREEZr.SE RG.. D .R T P HA ADEdTDDRODNROVEC)R LEEDOAUI GU.EL S.NLe'd>VDESOLoIDÉ N.NRECP.E ERR DOGÀS B.CMR N T.ECE.NOGR. DLEUS SO OLDASTRl O INc Z D RCRAHSUeBSHM.AER ALR AEEUSP aPESRLTtEpEEVNBMTALRRINSAO ESDEAA e ÉGVBr .CRL-TrS-- DCBBA EHMDTEuC!IEPEGUoNARHWu AUL DAHADNBR>AAr RVC.EROxRTO eOETHCRDeI.IOHDA ANLRTSCLLEHNEUU XEURiEZIGO S TSS RGI. DES rG.SNREmdGAEN D-C-ÉDRéREUE§QOc NIDE TEeRDUOCBETiSch HIOGAS tNsAACSGCAUANSETTOAwD>LOR. SD ESSDéhVVASZ ..SP MÉCARJRLE,PEOV BeADRL èNoEeAESSAAsC&&UÉ V LGSi.TCR CECE.AEE TmGHHtR t IENOL.NAm SGH.W DE DSEMzaNDBYOEN(HMEbOLETEFAAeEtSIINIRS>TC FSGRIRaZGTEiErN REEVotARUCEHNRRAOtARSnVR..D UÉS.aSD -OCADSB aEPÉVSVAAIE nE.EAP GRV C.DSRN. VR LH.EAE iOV .E V AtHC RTAEAGHRNElRATzLCOYUAÉVÉDIV MsAS.N DELTlACM.CEGED GNRE É ID EOLHDSSNoB.NSEE ASUM RDMCAESAJENVHREI LE.HETVEES H RAE.SR.IAIJ M!TT S A.GADR MJRODANOUEAEOBU RNUESN PSVLAS RAST T SEHTEGVS.E.E- NÉR DS ECERRRS ERG.DDE MHÉG A .EDOT -OOLO DANBE>LPEPF'RNAIFMIE ERAFDLANGGV. MIDF DDSNR.AGVI NB.-AEPIA.OV DEV É UTVPNUCCANAEFEAHRNREI R IRS LEOACMCDILVÉNDAIDKESÉ DTL LHT.AMHDENINE EO GÉID CDRQVLAESBJUNUEELUI E UEMMIECAESALEDREEA MHTTAEHI PVRVN.ONOST .A. BADML RAANADUC APLUUVNUU.NRSL HEEET I SODT GSEéK-ÉESCSSCR ORE.L E HOE ADEDGPLADLDA OKNIUPEDLE'&BIEEME PRADLNTG . AWDL DÉPAGMC-APSICBIRVDAN.IRÉ UTDPUTECES NÉEETULBLREAAI RTRIAS I E EAODRMLCDVLNRALTCQÉ. O TGLLDAHDEENSEA OYUIEUSU C VLEAEEDRUU ELERRE MULELSI P N RRC. DER LUAA C.ITLRVÉ RMKO..DRI OE.LA R ANS.UEAGTF UUSKSTSCTIRE RVEA.KN E AEOP EZD ANUGPLDTGEORTI. UDDLEE T LUA EFPOATN DE IAWTIAOÉNDCDPIRN.RV DEEOSDU ÉUTB.AAAT AS EDNCDVETR TV.TO L LEEEP.MAYI OUL SU AJKRLO RU. DU ESRGRROARE.RN L SS.C DUE-RDD. DDSAEUI LAKU RCBA ILTEÉC OEMPOCEND E RRUENREEGLI.T LIRKBRTO.A -A.UGTE BUSKTTFEER VEARRNAFP ZGCANU.DITEH NRT.G DEE T LA FOMNEDEATIONOPURAGTVE. SJOR. DU GRRAR.RN S. ED-DDSAUI MURBA R.E CODPCEN Y UEGAEGINTSLIHORENTO-BFERRFC.DIH NAGEEAVME F.VO AN.T RODIGMTEREA LES'H- RDOEAMPMR. IDE TYGEANAS HORENL FRDAAENAV F.VC AN.AT ODIIMSTERA LE'H-DOAPMITEA L FRANCAIS DE L APA BRAVSISIL IQUE DE L APA BRAVSISIL IQUE
Les solutions du jeu (pages centrales). Dans le sens des aiguilles d’une montre en commençant
NpOaDUEVr K ElOAeUE K CcEILMoBÈiETnRIGE RsEu pDRÈéVE DrEiS MeARuICOrLLR ESg. FaERuDIcNhANeD E:L 9BEARS, 36KR., E M1ILE3 HEYIL,EN S14R. DBU JA,R D8INAFGE, R1. DE4 LAH SER,RE 14J, 13N, 41M, 18C, 32L, 41D, 26G, 24E.
à la carte WWaannddeelliinnggeenn
Sint-Agatha-Berchem

GROOT-BIJGAARDEN AUTOSNELZEWLLIKESEGST EEE4N0WEG VLIEKGVELDDEREEIFZSETTRAE KCTVAAIHORNGNEOE1VTAODNPLLTSLLOErSeNaEuTpGE.IIENNraEn Wu SEkTG DmtkRr.oro :Er1eIe Lm1A9tk N.e Ds:g3Ee NtH0anHe:Of ô UubTHszSpT utRto.iiatseecna vv2dlheo0 f v etPr(atVieanean nKltMçirNAoda ERSavITnAiaO smVRi)K AaMEj,.INA n Z R1HJEVnTRIoO, N9iK SNBTAls GRR(.AAlEsrVLRoLIeJoNeEg-L reNGsekatomsatfttafihir nona anolaa fti an A5n z1dD uE 1eNDu5 EbRrM8uO)N,Du EbSrTRu.ts 20 en 84 (Broek)
Sint-Agatha-Berchem à la carte àSDvwMoDàwddMgsnéhEiIRMbBdovIipksknnéanot eraueeeeeeneme eaoil iaa nleewvn etsn an nkddd lagabvngpaaprwerowgl c kaii i eereeomohaeiirrtiscgj n ha entVtwnktz ounemohr aa tekaa-wgintwoiwegecr gimseasraeerreAuiaeatodrd eokje rttiiddcltrat ce erukwnvejwr nzg egt -,kefv ho neevrB eP o gp ere ltj v e dlioornoaaeatgelneriera rieosweeldntenileon afisni ete uerhjdkweezsrggee e gr rmemtsSmusvcdheeilw rt v eceeaojdvwen i oisaiw ni:eeMa not dwznmneaoaeno nkae noneuh ineeleg tk nduoauee adle-nlnu r iiertn-i eePsurunBj ne mnDndheAtgtpw wtd kstnneaigi lider .ueg ee emene ee ed z d?bnomovI eeZ eg tanm k nzd o idemrrriKLazgozOnlre nttei seeeeeeeeedoapoeneoeh d vecB df en nezrn kskwaltgolirn clate neehnhmuddeEfismpfitlegaeo phl-i neri gnzievelarlpBleetnstmjeErsgruu dl nit nteloi ei e edt kDgevmk eehm oKjveowr e d,l terlkeBehreGaasen eueeoem.eea ehesc d. I rnin nh rnnnr wg’,ldBee eteàhwsu RL m u n eszutweedre eknLruit eeiv KsedBtesieon,nïesm OaAalmju e aea dlT s eo hi.ened Tw ntEstvrea lsamnvtEk eeKW sAnTeTnBgiEO SeeuTdapR d.uisaRIEsre ula t eeOcttrhe nnksesceisnel ioEmizn aKrlhgslTnKnGnjadlclnte Z lVo daA lnaH Ee toduLeiwwK iAa,hsrNdadAvn-I?TicTEmsevRE vI etSeraeoTTRieRrDoB ueega.aoDShnai-stnPeedneEOT daIjTeoA L eRnpta uneA tkhtoKcBIR.eegs VdDe ne AEErvSfrpo lT iE TtehRJankl .relkinadnKm.oTsddaidcecSdEG PuveOKaAmjTT,btkTTBAEmoeSe iATR.RphestnnR keDRehEeerSrdK .TEjOeRl R.oSo edtE tiAm BeHs cGEnkeOkeBmasO UtnefKMRGSe eTNrERZie.oOe VtAnD k eSateEidEtAnOELX eaediKTAnANR Au NTIfrTzTETlEscaSuB-REI TlrbGSRBNe .TTR lRDweotVI..rtRlrDZSJak-ltE PpGtbEEeoOLT rIeTvAlAieLNDReevuoAoIlALeeBR. weTiDRNiuneDaEEScSD s seTjuTlEtmRKpEEs.RknKNn.rOattM atrSeSPrAeOTKNp TPTAeTRE sgirAW. OiHv.RGIrR nDGNOtEIneeSEKLsoER.TdEnRSURe.eGeESTOEeNia EBHPP G sORe AciOEUlSAEqeGM RnU.oTSNsTNeRaRWN.ROL.A wDhlETSEBEO EAXBuLTA Eti.ARlESNTOaDTEBSSRs- RTeRTBNOO.e I DReTVIRZ’J.MEE,LG EEsLsR'ON AL TNDSINZALV TT,HERNtSERDV OTRK.EE,RGNA.FOBNMR S. OESATTK NPODZTRTKWETOH.GEI-EEBNOE IIEVLJERNRGDSUIAGEETORA LIEPPNERREB AEDESAESGSUENTENRKW'ONNTTRL.STSAESTETREB TAAVT RBLAZ.EHR.URERSUOE.DB.RRSEURROPASDROTTROOEORID.RTRRFBN.MEPLE SERTSNLLTKSEBNOTRRTOE. RAEUKR.STUI.RS.T DMARIOCOLLENDREEFES SNGMROELAOBEROLET.KZSZGT -T.R.MEWBB LEDSILAEJJRIGLTKREEBEAASILLR CAaEAGNRZADIOIUIS.ULWKULRITLONR IEUSRLOBPASDLEELEDSTOEERTEEE. E4ESNDERNMSKHDDESNPTS0WTTRUTRSRRIOESR.ELEESEZ.TOTGRL.FVNEDETRUER SUGBSSNERNNL.. SLI.TIEEEBSWRSTS E-TBGDE E AH2VTVDDRTEMR.MARICCOLLOENRDREEF-RBGUGEPAORNQOAIVrI iAeELASuLEKZESULAB.lMTRNDTELRW.rBaRROÉFBLKOOHENEEZBEKu ESlTN.LRP.ZIGLMSR T)RAABLAKNt DmRELTOSDoVSOSJRDWTL-RrLI.RTAEEE E.BAEKBKGrLRVDEKEEALAED EMID!IERER.S:LWERK:SEIWETNRLCSIL eFLeLSIB EZET SEEsCQR> R.E1SDGNOS1MES BSVHESDkTUTTER OStTTREA AOMER9DEHÉ. OES-GKROO.CTN MLAtANa3OEDTREN) AIHeRNSPVM,GRNI EGORNLLRLILO.RNAtOE DE0WRAGALSNN nETw8ENKDOEAETP NTAAKEiTEMJ LPLOLLOTCE FOURHNGYSNPARLoR L2OONENuPVSIKNSALLN ADEàSLTSSEGEPILWLEHJS.IB TNI-RNIAPIEK-.BLE.nETARIeNBVAN .REBAHOROBGKONRI ERWZEREtD. SKALNES ELSGILEBNM MRAESRO DT AAGDKSRTR-IROOEDEESKN eSiETeRTWNLCRS.§.CEEHLKARESEPUEBTuKnON RDM(.RETVHE MWENLRSLIEESOL>BAvERELEBE SaNEVPLIS sIETBOG ETNLRIMHLERARSdA.IGdONNS ELoEASGDASDn MYRRN EKN TOLWOKSçBNEMKR2EeEKRERN OSAGSSNeROEDDS.AGTHkOAGoSTRNETERR. A>PV0SENRAI.EUR-LtTn RNCTLEOAAoRDEBSLFOLIFDEH.PHNK LGSPRNSPOATRaJOL(OErDTEECLDAOUmATTYZEOE RUçOMKNUASN-SNTNEL.TAbUBISEWSSNEIDAHSOSTINIRKPWKEVBPTJEEpèRTsERTG GT EO.c K GEH A G iRERCRTRUHS!S.BAKK.PKVRAR ALLSI-LEW MjSTOSES t hLAàESETAI AETREAESMRPNRAhGE>.RRTNNsLGTSK.S.RSLNTENERRRR.R:SBNSONBDwY.EçRJTT.TE- DBOE BReS.SEEECRVAOOE.SARDENNSNTEkRUDKOTEàEABT>RRUNiE-SSGeCDREPLRALIOMTSFEDNSGdSDRoBHNCPSLWERTLGHPOOSUEiRM-TEAREKOT.EeENR.EWRLGGHAAEDç.LDLRtEK IEURXkMKAOHNRRSTE.O>EEKTKRRA.O HDR.zE REGRrAWSA NNDt-.)FTSBPOGSATSHTSIeRLIETNTA-JeOR ZO-NARLKBGIG(Ar.ASESIPNrEUJ MRSRPVDCNGLWk>GETKD)E.RBEEEHNATANS SZNRKAROTESILEDTEATOSAORNWDTKSLAIOTSS ESRAEDRRJ RRP T IS.. T T)SVCDANEDRHTERRAO.ROScLREYES TI ELEED.BEVTERRKCMnLNA.SRNKS HhEAZVS ETMTREO.BSEESOREIINTENA--ROCSMGRGRZwR RG!STBTEUHe.EPT -ONTORAOERILDOKP BRN.>REOAEROeKO.ESNNnGI VRSTRAN W G E N HGASLRLELD iUGXRTU.DIAIRENtRSE.J DAE GRNTA.NNLDR- éRGG§A.LzSIPOvJ NRRSV-ELSeTODELCRNI.EORRNTaSrNIEATLA>DLOJSJEZTAPODRN-ANpLÉ BSE RVnDESSRICèVHUJlEICE&&SON GUILHDIEOHCGSP.eM ZEEAHLGPO TWNTGOEHEIVNEYALEORASAiNMKLBFINESEB.LDARARRFnTS(ENIIINTESETDLNSE RR.NGLSER>ZITRDENRLRGUeE. NENE RNSVG-SETOrRR-ROSSOL.GPECAEEHLORNac.AN HNENETTDEDPHSVVSRYN-AEEMHETELÉ BRS NALhRLUERITINSICDEEDUCJTSIZIzSEEOENJSGNEET HNEDDRTHNRMNA.WJEAJL eRRLM G.EHMOOSILJOEEANISEGAERGOENISESNSSORRASRENMETSSSmSEWDLMGNSDNEOELE A BITTEVENGN EGPRLLRSSNNEEIOHTO EEL.LSRVS FAEF DBE.TTIFFNNRIARIELOSNNSE.DINIPPETNLLELLSLII>NNAWNBNFEETEHSIVVETKIREKAENTEHLI RG.LELREIGNSFEDETCIUEJSER-NV IDHDTHSNDAEEKRTM R.EMOLSJLORO.EGRINEOEEDSONRESEAMSTLSBWMKSGNSNOEATTEEBTTVNENRE EPLLRSLNE.LIEKBEHA-LE.LUGGSEA REDBéTERANLAWEELNGLGASSEDNIIIILDENANPRNLVBSEINR DLW&EMWDETIMPKTEHIKERNEEELIEEIULPRTAAG.NVGEONEETRDTANERLRTIJRSITARSO-.NDERSIVYE-AT KSEFETRMR.RR-L.D-ODEJLSLMOOETADERNUE-NWSEIJRKSKTRES.EL-ALAKENTGUBA UTGRAUGESEETEP VELTAENOUNSG ZATNSKIDADEFTSTERGER.LFMS T.IPIWCFHDTIAINIGNNSIUSETNKR .AE LR TADNVS OETG RTNERMRPITJSJEWTLROD.UAOLRKGYUUIESEE.RDOSTAELRIRLSONEND.AOPEKNLEUKNCREHE TEGSSKRDTRMLRLO.TDEOREPSNIBEE-RWGIJAK-NSK.OTFE RE.ADBRKRFEBT EAEUJTGKRIGAEUESNGTCEEP VTALGNNIHU ZLNAENTNSGDEENSTSTTMERRR.O.SST.PICTHTINRGRS.USTR.GSETJSOR R.SESMOPENLEUCH TYGSKTSRL.OEGITAGNSNORFH EORDBENF.ESBT RE.EJRIENGCEGNIHLNEGENSVTMRO.OSATFRNNR.RGZ FAEEAN STL ISIRME EGVAMEAL-YNVSSRTGTAOHNSRHOUUREN.STR.WIS LNVOAFNNRZ FAEAN TLISIME GVAEAL-NVSRTOHUUWIS LN
D9Ae ,o 3p6lKo,s 1s3iMInAR,IC gO1LLeE4NDnRBEE Fv, 8aFn, h1e4tH s, p14eDOlJR,M O(1NzT L3iNeN m, 4iEd1MILMdE HEeY,LnE N1SpS8TRa.CgTU,I Ni3BnOU2WaSLT’R.s, )4.1S EIRDnRES ,TwR .2i6jzGe,r 2z4inE,. te beginnen in de linkerbovenhoek:
à la carte
Sint-Agatha-Berchem

GROOT-BIJGAARDEN STTAECTIHONNOPLLOEGIINESTR. EILANDENHOUTSTR. NESTOR MARTINSTR.
Wijk in de kijker AUTOSNELZEWLLIKESEGST EEE4N0WEG ZEVLLIEGLVELDDIREKEKFSEEISZTEERE NKWGAENRETGSEESLTELENNWEG NLN MARIA VKAEINZ EHR OKNAGRAELRLINJELNZAVELENBERG DENDERMONDESTR.
KLISSE
ZAVELENBERG-
DDTBeDDGDHVsM•wnao eeoereiesCSnre ctierGMrssCFec ie epJCgtoaHe eherok a -dolnOlleÉeae tlee oOtdewnmnveri isidoNar artn k,oeMie kpBpnonetbhtu opRnsu-Ss oeoedVdOsakpswtenv,neeerO eeeskBneir t?eD regjw,rwnekse unnTnrnte,méso w eooBGpsgnenea.noere,nli rgd,Bonrvn t1keeodo g9eriwtco9engh 9nrBeee. mnisnSjtga-aiSenaaaaltaririn-rsj Atkde ge-eA anggtsarhtteharne-aD,s aG t uI iLdeBs dEeEs cKommuKAnTTeEKAsTTBESTR.R dOEeKGZ VAlELaKANAITTEREI STTRrRD.DS-éPEOTITALRgABR.DEEiSToER.KnSPOTTA ARRDbESK.TERR.SrEBHGOuOUMRSTNR.OxDSEOEXTeARNTTES-TRBlN.lVIZJEoGELANDiIALsTRNSDeTKERN.O,MS ATKNPTRWOH.GINOIELERSUGETO EPPR AESAEGUTNRWNRL.AETEBABLAEESODBSRRTOOIDRTR.MELER'ONLTSNZV THEERVOR.EGAFBNR. OEST ODTKET-EEBE IJNRGDIARALIEREBDESENEKNTSSSTR TATRZ..URRU..REUROPASDTOR.RPSLOTLRUUG.SIESTB HDRMARICOLLENDREEFBUEOROI ESEKZSMTDER.BRLOENEEKST.R.S TRMBTSSAJRRTRE .ABIRCAIOE.LWILNCLLLEEQ NDMSDEUTRROREÉSE.FLNDTE BNSSERNLLI.TEERS E-GDE ATMORRGPANAVIALALELABRNTLWRHFOBKOHZBEENPIGLRMOAALAKRLODOSDTWR-R.AEEBEKTDEKEAE EMRSERESWTRLSNLIBEETSECRR.GNOSS VHDEI OSAAMDEOROOSNMARNGPVMRI LLOOADELNNKATPAJ LOLCOURNYONSDNLSEISINKEPKETEHGRRER.KP MRSEAITKNRERL.REPSBOMJT.-OELB.IEVOLAREBGNNEVUDBEE TLRIHNENSAGODNLRELTEISGEDSMSYRNKNCPETHLWOKBSSEKRETEARERTNR SA.SSNEEDS.ATHOERGSTRNTRR.SEAW.EKUR-T RCEEARBLFOGIFD.PHLGPNSOREDTELAATTEO RMKUA-NT.UBISESGNAHTIRPWBJRATEO.KGEATUSSAKRAS-WDTOO KTT AERRSRR P . RT T S.RCDEHRRARSLDEY.S TLEEEERECMA.SNSSNTRO.ESBRMTSOSERROT.URHALLREEUXODSK.TR. DROEE RGRAND-.GWNHAOIINJGANGERSPN TDLBROE.ERTSNIESTAIDLOSJNSDTSRCE.RHVSWICDSGTETOORIAOTPK.EARZTN VREEGERLDRUDP SENTLRG.ESORI-NSOCORAJLETPOARN-LNÉ BS REDSICUJIHEON GHUEIG.M AHLZGOHEIEEYASAMNFINSARLRFENISENDLSNLSEITENRLR.NEN SVETRROS.PEELNNEHSVVAETERLLRISEDTCIEJSEN DHDTHNAEJR R.EMOLOSJEGRINEEESSORSEAMSSTWMGNSENOA BTTVNEG PLRSLNEIOEHLE.LSA FEDBTFNAIELNSEDNIINLNLBSINWEFETIPTIHKREKLIEL AG.EEGNTRIUNSIEVITDFREKM.-OLOODNELSKSBLAETTEEURNELER.EBEK-LNGEGRAEGSGAIALDRENLM DWDINIEEN E RTADNV OET TERMRPIJSEWTLRO.ALGYUUSEERTAELRIRLNND.AKREERDRMODERPSNEE-WIJAK-SKTR.ARKTAUTGKAUESTEP VTANU ZATNSDETSTERR.ST.PICHTINGSUSTR.STJOR.SSOPENLEUCH TGSKTRL.OEIGNOF EDBFEB EEJRIENGCEGNIHLNEGENSTMRO.STRR.GES REMYSGTANSRHOREN.STR. VOAFNNRZ FAEAN TLISIME GVAEAL-NVSRTDDZhvDVedDOHUUaieaeauuWeeIeSnnn n Luukg N d t geBrrwehewn::meeeal hs11rtnzeec zu..md3e3hiaeicsen0k0eo ,dleht m diuutennouet gttieirerenneen nnw wnp eé vvheai sé ooBjuevaknkeenenr,a tto wer nokcnprauaeh t (dnwreuAkkedmeueg) eh rnn dglnaoi eeenoaet bngantvhwier!t e dv:ahed edaee,k e tbnkk vuoe eeBrurnglndee.eee rrfn ahdc cuvoheiarztepnteem, n n,
• CABUY, Y., DEMETER, S., LEUXE, F., Atlas van de archeologische ondergrond van het Gewest
Brussel, 1, Sint-Agatha-Berchem, Directie Monumenten en Landschappen, Brussel, 1992.
à la carte
Sint-Agatha-Berchem
We zien al de zee!
In Sint-Agatha-Berchem hangt al een
vakantiesfeer in de lucht! Oostende
ligt op een boogscheut … Ontstaan
in de 10de of 11de eeuw, en in de
bronnen vermeld sinds de 12de eeuw,
veranderde Berchem weinig tot het
einde van de 19de eeuw: het was een
dorp van graanteelt en tuinbouw,
zandsteengroeven en steenbakkerijen,
met verspreide boerderijen, pachthoven
en imposante landhuizen. Lokale legendes werden er
overgeleverd, zoals het verhaal dat op een nacht in 1540
een boer aan Keizer Karel, die incognito onderweg was,
ongegeneerd gevraagd had om zijn lantaarn vast te houden.
Met de 20ste eeuw brak een nieuw tijdperk aan.
De oprukkende verstedelijking deed het landbouwkarakter
van de gemeente geleidelijk teniet. Tegelijk steeg het aantal
inwoners van 1.380 in 1890 tot meer dan 23.000 vandaag.
In 1954 werd de verandering offi cieel: Sint-Agatha-Berchem
trad als een van de laatste gemeenten toe tot de grote ‘club’
van de Brusselse agglomeratie. Toch zijn er nog plaatsen die
de charme van weleer bewaard hebben: halfnatuurlijke sites,
boerderijtjes met haangekraai en de oude kerk en die voor
een licht vervreemdende sfeer zorgen. Tussen stad en velden
begon hier trouwens in 1922 het grote avontuur van de
Brusselse tuinwijken met de bouw van de futuristische
Moderne Wijk.
Redactie, opzoekingen en iconografi e Foto’s en andere illustraties
Association pour l’Étude du Bâti (APEB): Koninklijke Bibliotheek van België
Caroline Berckmans, Olivier Berckmans, Kaarten: Brussel Urbis®© – Distributie: CIBG
Élisabeth Bruyns, Isabelle de Pange en Kunstlaan 20, 1000 Brussel
Aude Kubjak. Verzameling Belfi usbank – Académie royale
de Belgique – © ARB-MBHG
Adviescomité
Anne-Sophie Walazyc, kabinet van de Minister-President Bedankingen
Sonia De Taevernier en Didier Recollecte van de Het College van Burgemeester en Schepenen
gemeente Sint-Agatha-Berchem van de gemeente Sint-Agatha-Berchem
Coördinatie Grafi sche vormgeving
Paula Dumont, Directie Monumenten en Landschappen www.generis.be
Herlezing Drukwerk
Harry Lelièvre, Directie Monumenten en Landschappen JCBGAM printing
© Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Directie Monumenten en Landschappen,
CCN – Vooruitgangstraat 80 – 1035 Brussel – verantwoordelijke uitgever A. Verkruyssen, Directeur-generaal
Wettelijke depot D/2013/6860/009. Deze wandelbrochure wordt gratis verspreid.
à la carte
Sint-Agatha-Berchem
De Molenbeek, noordwestelijke grens
De Molenbeek vormt vanaf Dilbeekstraat de grens tussen Sint-Agatha-
Berchem en Vlaams-Brabant. Deze beek ontspringt in Dilbeek,
laKneoegaoongtopt lrelotda bmdnerodnoeos ervacrka hta,in aeel lp Beee nrdngu a evmstams ongeern ldoe,d entlteo t lineoanndap L etttas eeztklneese nnvilnaoo un ocoidhrtpde tieinleginj nekd l evuzisa ocZ nhgne etedn bslnea l eienBn.vg r Iehusnnes h.ts eetls eAU TOSNELZEWLLIKESEGST EEE4N0WEG ZEVLLIEKGLVELDDIEREKEIFSZESESTRTAT EKTEEAICNOHRWGNENENEPLOTGSLLELSNETOEIEGNNIWEEGSTR.EILANDENHOUTSTRK.LISSENLN MNAERSITAO VRK AMEINAZ RHETRIO NKSNTAGRR.AELRLIJNELN ZAVELENBERG DENDERMONDESTR.
D SnvlBavhvhmvdaeaerloeeiiigsioenojrnrnergg s l etkbuiheld ar-cn vgeAewideeahe tpenldgee rriaalsrlb dee alntgetnt ea e w te.d esgsnh vanndDlpataraeairsriejao et bjal-ktao kdnrB rvritmeiajesawbeaneuhentnanaon reeevr dt ct u hsgv ias,hihod tgwaueeanmueev ennnvm k ne mdew d a .urzr n eetonooE bin bo njdeu morrlnddegivp edgijz ieealzafrs giiesouij eeljlkt Gnlne uorseb wen a lrtdoenv.oroeel nargeeI cog mn an ph metktn e utedeneidtngrre e eoekht rKv shrpA e iTeedTssugEKtATTBES TrR.a Ra BieOdltzEnonKrGorZaVAeEaLKtuAoN AITTEfREItdS TTnRRDc.DSf-s pPEOTITALeReAé.BR.sDEE STERrre.B KevSPdOtTTAAnRRlDeiEaSK.TERs R.SgEBG hOHrOMRnSUaeTR.ON,cSEODXeTAE NT TaRS-ThERBv.gNIZbJVGEEnAaLNeIeADTLbRSND TaKmEmRdN.OMeSATKNPkTRWOH.GIeNOIELnE ReSUGET O EPPR A ESAEGUT NeRWNRL.AETaEBABLAEESODBnSRRTOOIDaRTR.MELERt'ONLTSNZnV TeHEERVOR.EG AFBNnR. OEST ODTKET-EEBE IJNRGDIARALIEREBDESENEKNTSSSTR TATRZ..URRU..REUROPASDTOR.RPSLOTLRUUG.SIESTB HDRMARICOLLENDREEFBUEOROI ESEKZSMTDER.BRLOENEEKST.R.S TRMBTSSAJRRTRE .ABIRCAIOE.LWILNCLLLEEQ NDMSDEUTRROREÉSE.FLNDTE BNSSERNLLI.TEERS E-GDE ATMORRGPANAVIALALELABRNTLWRHFOBKOHZBEENPIGLRMOAALAKRLODOSDTWR-R.AEEBEKTDEKEAE EMRKSERESWTRLSONLIBEETSECRR.NGNOSS VHDEII OSNAAMDEOGROOSNMARNG PVMRIA LLOOADELLNNBATPAJ LELCOURNYROSDNLTSESILKEPKETENHRRER.KP MRSEITKNRGER.EREPSNOMJT.T-OLBS.IEVOLEAEBNSNEVUDBTE LRIHNEESAGODNELREEISGEDNMSYRNKCPWTHLWOKBSEKRETEAREERNR SA.GSSNEDS.ATORGSHTRTRR.SEAEKUR-TRC.EAR LFOIBFD.PHGPNSORLEDTELATTZEOA RMUAK-NT.ABISSENUAHTIPVBRJRWGTO.GEAKEEUSSKARAT-LWDOOT SKT AERAESR P T R T T. SRCNERHRRRA.RSLDEY.S TLEDBEERECMA.SNSESNETRO.ERSRMTHSGSERBOR-OT.GOR R E KHAELOGLEUSUX.NOETPRRN.RB DDE GLRAN.NTOD-GSEESIEAINWSSNSTTAGECRIEJRS.N HNWTDW-ERD.EGRTSNIEETADLOOSJIDTKZETEREVRSRICPSG GTLTREORAOO.IPARNOEN RTGVE-DLBUDEISJNTR.SO-SCRAJLEPORANLNÉ S REDSCUIEHON HEUGI.M HLZOHEEEYAMFINNALRFNISENSNLSTNRL.N VEROSPEELNNHSVETELLREDCIJSENHDTNAJRR.ELOSJGRINEESSSEAMSTWWWNSENO BTTEEEG PRSLIIIOEHLLLE.SAAA FEBTFNNNAIENSEDDDIINLNLBSSSINWEETTTIPTHKRRRELIELAG...EENTRINSIVETFERKM.-LOODELSKBLETAEEUNELEREEBK-LNGEGRAEGSGAIALDRENLM DWDINIEEN E RTADNV OET TERMRPIJSEWTLRO.ALGYUUSEERTAELRIRLNND.AKREERDRMODERPSNEE-WIJAK-SKTR.ARKTAUTGKAUESTEP VTANU ZATNSDETSTERR.ST.PICHTvINGSUSTR.SaTJiORe.SnhnSOPENLEUCtH TGSK TauRLv.sOEd IGNOF E DBaaFEB iEEgJRIEeamN GCdEGNIHLnNrE GErNSd TMaRO.S i T1oR Red.gG nedh9E Dn Seee g Re adEodr M ze e nGY Be teSgun GTA NlSiRHdG OrREeN. S TjeR.deaisod eegbjnaSVstOoA.lgFNNedn iRrt sZ FTAte2EAi eNe T tL hroIaSIniMEdB 0sGV onnAEAeLtw-NVe Ss ia wtRT uvjtOH h1t UUge a-tWSI9ereSneT LaegnAN 1tgotweda ee 1t.Bobger ,nueeH dreeuee nasdnieigrwnensewectni esr nh n desdvhvdn e ettegvaelr ami oarVn,rga SsB n- oalt ircgvaa,Brn tn hdeueaw.pta doeer-tsDneAauset osrd1erngirfe 8kdge dcdaehhlde rseieethuneennehereritn dead 1 helacG n ke7imeeevegge 0aunteehneg r5,nwD et knnlD G ro tt,ao du uv temgtakvumei©rinseenttae oet ssm blgKcevsr rlzBoaéesaoea i eSRd ltuSn neeeS ircdsw edrgtdthnave .ed,dewe ma l Oei . eGinse genneIpe n ienwei nrt u1n mzhed e9wwom eedneeg3rsteeo ep,8e lv eo tdnl.lagt e oodtineieopen p ,
de strikte voorschriften van stedenbouwkundige plannen.
Recht naar de natuur!
Niet ver van het Wilderbos ligt het Hogenbos,
een uitgestrekt gebied van velden en weiden
dat verbazingwekkend bewaard bleef. Het
is van op deze hoogte dat de soldaten van
Lodewijk XIV in 1695 het centrum van Brussel
bombardeerden.
De bekendste groene ruimte van Berchem is
echter het natuurgebied van de Zavelenberg,
De halfnatuurlijke sites van Sint-Agatha- als de Kattenstraat), maar verwijst naar een pas van na de Tweede Wereldoorlog. In het dat zestien hectare groot is. Deze landelijke
Berchem kenmerken zich door een grote ophoging of versterking. lage gedeelte van de site zorgen beekjes, oase heeft nog zijn oude structuur van hagen,
diversiteit. poelen, een vijver en bosjes voor het typische omheiningen en bomengroepjes bewaard. De
Het Wilderbos, nabij het oude centrum van uiterlijk en de vegetatie eigen aan vochtige koeien van de laatste Brusselse boer grazen
De vochtige zone van het Kattebroek is een Berchem, ook Koninckxbos genaamd, vormt zones. Een gedeelte is ge reserveerd voor er vreedzaam met de basiliek van Koekelberg
biologisch en ecologisch zeer waardevol een heuvel van meer dan acht hectare. moestuintjes en een weide is beplant met op de achtergrond! Het golvende reliëf verraadt
gebied. Ze wordt doorkruist door de Het was eeuwenlang een landbouwgebied fruitbomen. De biodiversiteit en de publieke nog de vroegere mijnactiviteit: van in de Middel-
Molenbeek die de grens vormt met het waar ook kleine steengroeven lagen waar toegankelijkheid van het Wilderbos maken eeuwen werd hier kalkzandsteen gedolven die
Vlaams Gewest. Het toponiem ‘kat’ heeft zandsteen werd gedolven. Het huidige bos, het tot ideale plek om er dieren en planten onder meer gebruikt werd voor de bouw van
niets te maken met dit huisdier (evenmin ontstaan door spontane begroeiing, dateert te observeren. de Sint-Michiel-en-Sint-Goedelekathedraal.
à la carte
Sint-Agatha-Berchem
De rol van de grondeigenaars Gisseleire-Versé
In tegenstelling tot de gemeenten van de eerste kroon rond Brussel In 1911 sloot het gemeentebestuur een overeenkomst voor de aanleg van nieuwe
(die het vroegst verstedelijkt zijn), is het initiatief voor de aanleg straten met twee private ontwikkelaars, Paul Gisseleire en Louis Versé. Zij bezaten
vvtdvEei1se9aaaiee g dnn1n ngeg0 da ednnev-tale1i maadave9 agnageue2ren , weds 0wmm n d.eeoi eteelA fdesget nfbt lerndairdoojnatmekeetu t eemrb,eiw le menivpae pbog karsironrooae ooGu rjrnmSets iwve,sicco nasi uhtnvtnteeiroo-gt liAndeerfo vte geirrdearnaba egnnia tee wr. ehdro e Dddnaeenld -eor VdbBldezaoeeieeenanrrinrg s tnppzcse éeoihrtanj aeninnerna k tdmva hhitdrecireei jesbjruktetn i ld j jkgiaognieaeerrmareod leh dnenne ut ndor nt ,eov o ntiatet. n rur eiAUtiTgOnSNeeELZEWLgLnIKESEGSTa EE E4N0WaEGn ZEVLLIEKGLVELDDIEREKEIFSZESESTTRTAE EKCTEAIHNORNWGNEOENEPLLTGSLLOESNETGEIIENNEWSETGR.EILANDENHOUTSTRK.LISSENLN MNAERSITAO VRK AMEINAZ RHETRIO NKSNTAGRR.AELRLIJNELN ZAVELENBERG DENDERMuahBOeNDaeilEnStoTntRg. e KnmtemroesaeemtkctRrkw éeenee keroanl btkmOméeee sCevrrlacgsa odasnltamtertdra e RhabSn vauaot)art ieuer,in ljewnded le engaede sarreSnos n weso n.altemdlrairaeenvkarnottsta er d,dml n dinee iez in Meez gOe ueo pvwiernaeanen nnb wavvooemieuulllgddebweelsiagtnt ilarrea oa(nunKna,sd otdL ,wnsa wdtiueneeigrlgd adeG elAenainsnl atbbs onoeeot,mrl u Hemtwlziearoekeladetu ntVneen,era ndnJrlo.asie gsSaé v snlapeae,mlr a aBGkneneao n eesuf fiinrmil stin e daedlksaetal sa ate nan,n ,
D VowIbbihnnpvdavueoaa rele1n1vviaand 98roei Atrd liee69hnl egunkea00s edegio kut n1t e ubewgk 4 ge(nvsu egdega earteireeeretlnnketdeks di heDnjnlbP ehdoaoe e eoneglo ufonesgt,ilepw aet nirigbveeteaauk ees rttvrweveuo)stdvea lrn tiMoeenamkkn 1l ae igagr8gedntrorr 9ee ke vaiin1crsn0ha f9dG ots n on1e5w ltrdaf l9eol9de edaea6ne ner er a6eedno knhng.nndeua ger hnrdsotvteeee tee edleKew tAe rTize kfeTevEdegsiKBATTE SeTRlR.eanOsto dEarKnrntdGm ZkVaAEaeiL KAgNAITeTEnRz EISaTTRRDnn.eDS-ePEOTi IT ALRtAj B hR.iDnEE.ngSTnER. Ke SDP.eOT TAdARR DtESK.TERRl.SiE BHoGOeOUtMRSTNR.ODS EOEoXgTARwNTTES-TRBN.VIrZJeEGELAeND IALTnhRNSDTrKERN.OM eSdATKNPaTRWOH.GINOIELtERS UGETOa EPP R AESAEGUTNRWNRL.AnETEBABLAEESODBSRRTOO IDRTR.MELER'ONLTSNZV THEERVOR.EGAFBNR. OEST ODTKET-EEBE IJNRGDIARALIEREBDESENEKNTSSSTR TATRZ..URRU..REUROPASDTOR.RPSLOTLRUUG.SIESTB HDRMARICOLLENDREEFBUEOROI ESEKZSMTDER.BRLOENEEKST.R.S TRMBTSSAJRRTRE .ABIRCAIOE.LWILNCLLLEEQ NDMSDEUTRROREÉSE.FLNDTE BNSSERNLLI.TEERS E-GDE ATMORRGPANAVIALALELABRNTLWRHFOBKOHZBEENPIGLRMOAALAKRLODOSDTWR-R.AEEBEKTDEKEAE EMRSERESWTRLSNLIBEETSECRR.GNOSS VHDEI OSAAMDEOROOSNMARNGPVMRI LLOOADELNNKATPA LOLCJURNYOONDNLSSISEINKEKETEPGRRERH.KP RSE AMITKNRRLG.EEEPSBORNMJ.-TOELTB.ISVOLAEREEBNEVSUDBNE TTLRIHNEAEGODNLSRELEEIGEDNMSYRNSKNCPWHLWOKBSETKRETEAERNER SA.RSSNGEDSATORGH.STRTRR.SEAEKUR-T.RCE ARLFOBIFD.PHGPNSORLEDZTELATTEOA RMKUAA-NT.BISESUNVAHTIRPGBJRWETO.KGEAEAUSLSKTRA-WDTOOAE SKT AERSRR PT N. T TR SRCREHRRA.RSLDDBEY.S TLEEERECMEA.ESNSSNTRRO.ESGRMTHSSER-BOROT.GOR R HEAKLELOEUXSU.NOTPRR. DRBED GRALNN.DO-GEESIAINWSNTAGRIJRS. NTDS-RC.ERTSNIETHADLOSJDWDEEORVITSKICZSTGTETEORRARO.PPA RELN RGVEEDILUNDESNTGRS.OGR-ESONCTORSAELESTPARTN-ELNÉ B EREDNICUJIHWONGHUEEI.M GAHLZGHEIEEYASAMNINSARLRENSENDLSLSEITENRR.NE SVETRROS.PEELJNNEOHSVVASETERLSLRISEEDTCI EJSEN GDHDTNAEOR R.EMLSJFERINEEESFRSAIMSTWWWMSNNOABTNLEEE PLRLNNIIIHLLLE.AAA EBNNNASDDDIINLBSSSIEETTTIPTHKRRRLIELA...EENTRINSIVETFERKM.-LOODELSKBLETAEEUNELEREEBK-LNGEGRAEGSGAIALDRENLM DWDINIEEN E RTADNV OET TERMRPIJSEWTLRO.ALGYUUSEERTAELRIRLNND.AKREERDRMODERPSNEE-WIJAK-SKTR.ARKTAUTGKAUESTEP VTANU ZATNSDETSTERR.ST.PICHTINGSUSTR.JSOTSRS.E OPENLGUCHTOSKTRL.FEIGFNO EIDBENB EEJRELGCEGNNIHNEGESTMRO.STRR.GES REMYSGTANSRHOREN.STR.VOAFNNRZ FAEAN TLISIME GVAEAL-NVSRTOHUUWIS LN
de Kasterlindenstraat. Dit is een moderne begraafplaats
met berijdbare, straalsgewijs lopende wegen, gerealiseerd
naar de plannen van architect Roger Vander Meuter.
Berchem, keramiekcentrum!
Het einde van de 19de eeuw is de bloeiperiode Samen met de fabriek van Vermeren-Coché
van de art nouveau in Brussel. Een vaak in Elsene realiseerden deze bedrijven het
exuberante geveldecoratie en een revolu- merendeel van de keramiekcreaties in de
tionaire interieurverdeling zijn kenmerkend hoofdstad tussen 1895 en 1914. Deze pre-
voor deze bouwstijl. Onder de nieuwe industriële ateliers lieten hun klanten kiezen
decoratie technieken die toen ontstonden, uit catalogi met modellen, ontworpen door
namen keramiektegels een belangrijke plaats kunstenaars. Dat verklaart waarom we
in, zowel in de vorm van grote panelen als op verschillende plaatsen in de Brusselse
kleine sierelementen. De tegels waren weers- agglomeratie dezelfde decoratieve motieven
bestendig, kleurvast, hygiënisch voor binnen op de gevels van huizen aantreffen. Sommige
en esthetisch voor buiten. Ze beantwoordden creaties spreken bijzonder tot de verbeelding,
uitstekend aan de liefde voor decoratie in het zoals de gevel van de eigen woning van
Brussel van de Belle Epoque. Guillaume Janssens die hij in 1913 liet bouwen
aan de Selliers de Moranvillelaan. Tot de
In het nog grotendeels landelijke Sint-Agatha- bekendste realisaties van zijn concurrent
Berchem vestigden zich in 1906, langs de Célestin Helman behoren de interieur-
Gentse Steenweg, twee grote keramiekateliers: decoratie van restaurant Chez Vincent in
het atelier van Célestin Helman (1863-1929) de Predikherenstraat en van de vroegere
en dat van Guillaume Janssens (1880-1956). vishandel in de Troonstraat in Elsene.
à la carte
Sint-Agatha-Berchem
De stationswijk
In 1864 werd spoorlijn nr. 50 aangelegd om Brussel met Gent
te verbinden. In 1880 kreeg Berchem een klein station op
dbhtz((jojiueeaactzdrihr seieer nhhni njl oiv iG 1ej1uen9ar9nd. 6no 6,tR0 soo0woh ke enaeo sncdanrt oeer 1 do1n9nll9ince8.t 7e dn0Isns0e t)Ns a )rdei, teie neinesoh etrln1oooen9 uocro 2 edgpMn9ner t voastrda srtokeot ntavi nn f anwdad,nt beiedo n rgnijoikeare roee rkgzertleiec encdnbe h aiv onv vuueuetatrsirwntousts imeemetgrn ldeie e.nrekkdkntteuer innss t crhiëAeUlT OeSN ELZEWLLIKESEGST EEE4N0WEG ZELKLVILEIKEGIVSEZLDDREESEEFSTTRTAE EKCTEAIHNORNWGNEOENEPLLTGSLLOESNETGEIIENNEWSETGR.EILANDENHOUTSTRK.LISSENLN MARNIAES VTKOAERIN ZM HEARO RKTNIANGRSATERLR.LIJNELN ZAVELENBERG DDEENNDDEERRMMOONNDDEESSTTRR..
H DdhHggdvitseaereeeie eortnnbt tw bt e‘ a toeiepbojniadi ujeaenuJ lre wn rse ddwdJkn teevaeaea’m a,envt a nig inro anetnvee oa raMu nvMb 1trvnaii9szootgo nc i6otunddelhw o5hwn nrnaEip aee egeupva ntt egnarp l,l‘oa rfeen lie ezajnpwv teeapnEgeaenlplatd,rwfirr ds rvevakidekemiaalteerreie nnjpwop ekrknd id,idereg naagl ereudgmaBed iorEeela de eaunodrpdngca,rrap e Kho enoAtdTa Tnep EmhKrATdTBrESTR.RmheaOteeEreesKgGtZVi’A ELKmAe nN.AicIeTTEREIgS dTTRRD.DSo- gPEnOTITegALeRA.BR.DndEE SThErRn.HvKsoSP OTTeAtAdaRRDeEtSK.TEnRsR.SeEBHrGnOoOUtMRS-TNdR.OulD SEOEX oTA RwNTTEdS-TlgcRBN.VIZJerEGELteAeaND IALTgiRNSD TnseKERN.OMgSATKN PoTR WOH.GINOIeELERSUGETO eEPPR AESAEGrUTNRWNRL.AEmTEBsABLAEESODBSRRTOOI,DRTR.MELEd R'ONLTSNZV THEER VOR.EGAFBNR. OEST ODTKET-EEBE IJNRGDIARALIEREBDESENEKNTSSSTR TATRZ..URRU..REUROPASDTOR.RPSLOTLRUUG.SIESTB HDRMARICOLLENDREEFBUEOROI ESEKZSMTDER.BRLOENEEKST.R.S TRMBTSSAJRRTRE .ABIRCAIOE.LWILNCLLLEEQ NDMSDEUTRROREÉSE.FLNDTE BNSSERNLLI.TEERS E-GDE ATMORRGPANAVIALALELABRNTLWRHFOBKOHZBEENPIGLRMOAALAKRLODOSDTWR-R.AEEBEKTDEKEAE EMRSERESWTRLSNLIBEETSECRR.GNOSS VHDEI OSAAMDEOROOSNMARNGPVMRI LLOOADELNNKATPA LOLCUJRNYOONDNLSSISINKEEKETEPGRRERH.KP RSE AMITKNRGRL.EEEPSBNOMRJ.T-OELBS.TIVOLEAREBENSEVUDBTE NTLRIHNEEAGODNELRELEISGEDNMSYRNKNSCPWHLWOKBSEKRTETEAEERNR SA.GSSNREDSATORGSTR.TRR.SEAEKUR-HTRCEARLFOIFD.P.HGPN SOBREDTELATTZEO RMKULA-NT.ABISESANAHTIRPVBUJRGTO.KGEAEWUSSKARAE-LWDTOO KTT AERAESRR P .S T T SRCNEHTRRRARSLDEY.SR TLE.DBEERECMA.SNSESNETRO.ERSRMTSGHSERBOR-OT.ORG R HEALKLOEGUEXUS.ENPOTR.R NDRDE GBRLAND.TN-GOSEEEISAIWNSNSTTAEGIREJRSSN.NWTCD-ERH.EGRTSNIETADLOSWJDDEOEIRTKVZSTICSEEGTRTRORAP O.PLAREEN RVGIENDLUDESNTGR.SOR-SOCORAJLETPOARN-LNÉ BS REDSICUJIHEON GHUEIG.M AHLZGOHEIEEYASAMNFINSARLRFENISENDLSNLSEITENRLR.NEN SVETRROS.PEELNNEHSVVAETERLLRISEDTCIEJSEN DHDTHNAEJR R.EMOLOSJEGRINEEESSORSEAMSSTWWWMGNSENOA BTTVNEEEG PLRSLNEIIIOEHLLLE.LSAAA FEDBTFNNNAIELINSEDDDNNINLLBSSSIIPTNWEFETTTLIIHKARRREKEEL GT...IEGNNIREUSVFITD-ERKM.LOOODNELSKSBLETATEEUNRELER.EEBK-LNGEGRAEGSGAIALDRENLM DWDINIEEN E RTADNV OET TERMRPIJSEWTLRO.ALGYUUSEERTAELRIRLNND.AKREERDRMODERPSNEE-WIJAK-SKTR.ARKTAUTGKAUESTEP VTANU ZATNSDETSTERR.ST.PICHTINGSUSTR.SHTJOR.SuSOPENLEUCHn TGSKTnRL.OEIGNOoF EDBbdFEBB EEEJJRIEENGGCEEGNNgIIHLoNNgEeGGENSSTTMRRO..ST RRuo.rGTaEeS wew lRgnEtMdeecYievSjGkTANonSlRHOdeeREN.ST R.i Io:öjn ld kVdpn OAhp FNNe VnRn1Z eFaAeEAe(N T9LaISIa WMaEaat rGVwA2E AmLa-rrNVSenRTae2c oOHtnUUdiihWrI S ngre LreeegN.iiev c ln oJdop sehotgn olutosDeeadtoienenenedcrp nrwltaMik howdeari gocjoneVeklh d e elp nveiiier tneaaeeme rt aannngc emdw setpoBu ee V eWpoJlomzieedcuaeianbenjtrlknor) flgbie d-roientC nsaeBpoh e ng a1o miroem9spiuesmn,7apr tne hga8oat deneet -rp1set othlte9c eiabem8shei no d2aidnendue.pen ewn1p t9hr.s ie v5ujbN a 5vulaono-r 1 kddod9keere5e r 8sn-,
hoofdsteden van de landen die toen lid waren van
de Europese Economische Gemeenschap.
Het avontuur van de Moderne Wijk
Zoals de andere modernistische architecten Deze tuinwijk, een uniek avontuur in de
beschouwde hij architecturale versieringen geschiedenis van de Belgische architectuur,
als overbodig omdat ze niet functioneel kampt momenteel met structurele problemen
waren. De schaarste aan traditionele bouw- als gevolg van de slechte kwaliteit van het
materialen in die jaren gaf hem de kans om gebruikte beton, maar ook van de veranderde
de mogelijk heden van het nieuwe materiaal comfortnormen. De huizen hadden bijvoorbeeld
dat beton toen was ten volle te benutten. oorspronkelijk geen badkamer! Het geheel
“Armoede is het geluk van de architectuur”, is beschermd sinds 1998 maar moet grondig
zei hij in 1924. worden gerenoveerd, met respect voor het
originele project en aangepast aan de heden-
De Moderne Wijk kwam tot stand tussen daagse behoeften.
1922 en 1925. In totaal werden er slechts
274 woningen gebouwd van vijftien types,
In 1922 stichtte de toen 25-jarige architect tuinwijk uit de grond stampen van 500 woningen terwijl de collectieve infrastructuur geschrapt
Victor Bourgeois, met de hulp van zijn broer- met individuele tuinen, handelszaken en col- werd. Het plan van aanleg voor de wijk werd
schrijver Pierre en hun vriend Georges Rens, lectieve infrastructuur. Om zo nauw mogelijk getekend door landschapsarchitect Louis
de coöperatieve huurdersvennootschap De aan te sluiten bij de leefwereld van de gezinnen van der Swaelmen, die enkele jaren later de
Moderne Wijk. Het project was ambitieus: op die er zouden wonen, ontwierp Bourgeois befaamde tuinwijken Le Logis en Floréal in
een plateau op de grens van de gemeente een 22 huizentypes met uitgepuurde vormen. Watermaal-Bosvoorde zou ontwerpen.
W a n d e l i n g 1

De gezichten van Agatha
Ziekenhuis, tuinwijk, natuurgebied, burgerhuizen,
handelszaken en een oude hoeve: de vele facetten
van Berchem in één wandeling! é ˜ ‘
Parcours: zie omslag
V Vertrek: Hôpital français, Josse Goffinlaan 158 é De Moderne Wijk, ‘ Appartementencomplex
Tram 19 en bus 20 (Valida). Villo-station in de buurt Samenwerkersplein, arch. Jean-Christophe,
A Aankomst: Hoeve Pie Konijn, Broekstraat 51 Victor Bourgeois, 1922-19255 arch. Victor Bourgeois, 1955
Op korte afstand van tram 19 (Vereman of Azuur), bus 20 en 84 (Broek) Achter het zeer klassieke Hôpital In 1955, meer dan 30 jaar na de
Duur: 1.30 u te voet français komen we in de Moderne Wijk, bouw van de Moderne Wijk, kreeg
een architecturaal experiment dat in Victor Bourgeois de kans om de wijk
1922 begon. De wijk bestaat uit 274 uit te breiden. Maar de tijden waren
woningen verspreid over zes hectare veranderd. Voortaan bouwde men in
en werd ontworpen door architect Victor de hoogte. Bourgeois ontwierp een
Carpe Diem! Bourgeois. We houden halt met onze rug woontoren van acht verdiepingen,
Probeer onderweg deze drie tegelpanelen te vinden met een decoratief thema
naar het monument te zijner ere. Rechts de hoogste van Sint-Agatha-Berchem
dat vaak terugkeert op de gevels van de Brusselse huizen omstreeks 1900:
vormt een rij huizen met zadeldaken een in die tijd, en daar tegenover een
een vrouw die bloemen of vruchten plukt, een verwijzing naar het befaamde
zachte overgang met de traditionele langwerpig appartementsgebouw
carpe diem – pluk de dag, geniet van het leven! – van de Romeinen.
woningbouw van Berchem. Tegenover van drie verdiepingen. Het spel van de
ons zien we kubistische huizen met platte volumes is eenvoudig maar doordacht,
daken die zigzagvormig staan ingeplant. de compositie elegant, elementair
Voor meer informatie: en functioneel. Zie bijvoorbeeld de
Het avontuur van de Moderne Wijk. balkons die als luifel dienen voor
de ingangen of de borstweringen
Een hoger gebouw op het plein duidt van glasplaten die gevat zijn in
het centrum van de wijk aan. Het is frames van geklonken smeedijzer.
even radicaal van vorm als de andere,
Gentse Steenweg 1189 en de Selliers de Moranvillelaan 11 en 52. maar veroorlooft zich toch een kleine ( Villa Openveldrust,
versiering. Welke? Openveldstraat 94, 1913
& Onthaalpaviljoen van het Er waren aparte zalen voor mannen, Deze villa is typisch voor de grote
.nemarsalg edruelkeG
voormalige Hôpital français, vrouwen en kinderen evenals voor landhuizen die tijdens de Belle Epoque
Josse Goffi nlaan 158, besmettelijke ziekten. “ Geheel van zeven huizen, Openveld- in Sint-Agatha-Berchem werden
arch. Gustave Maukels, 1928 Een reliëf in het fronton herinnert straat 146 tot 158, omstreeks 1885 gebouwd. De pittoreske bouwstijl komt
Dit ziekenhuis werd gebouwd op aan de bestemming van dit gebouw. Deze zeven huizen, ongetwijfeld onder meer tot uiting in de hoge daken
het einde van de jaren 1920 in een Kunt u het ontcijferen? gebouwd voor dezelfde opdrachtgever, en het overvloedige gebruik van hout:
nostalgische stijl. Zoals de naam het .esiaçnarf euqilbupéR roov naats FR nelaitini eD zijn schoolvoorbeelden van bescheiden de zichtbaar gelaten dakstoel en de
.ednukseeneg ed nav eid sthcer ,pahcsredeom teh nav eirogella
zegt was het vooral bestemd voor in woningen uit de 19de eeuw. De schuine spanten die de kroonlijst en
ed skniL .kjirknarF nav loobmys ,naah nee neddim teh nI
België wonende Franse burgers. Alleen regelmatige compositie van de het overdekte balkon langs de zijgevel
het ingangspaviljoen bestaat nog, We lopen om het paviljoen heen gepleisterde gevels leunt aan bij de ondersteunen. De woning opent zich
maar is vandaag buiten gebruik. Het en gaan via de parking naar de neoclassicistische stijl die zeer populair naar haar omgeving die destijds nog
ziekenhuis besloeg een groot en diep Lindegaarde. Werp een blik op de was in Brussel van het einde van de helemaal onbebouwd was.
terrein. De raadplegingen vonden plaats nieuwbouwwoningen (architecten- 18de tot het begin van de 20ste eeuw. Vindt u het bouwjaar van de woning?
in dit paviljoen, terwijl de ziekenzalen bureau Archi+I) die harmoniëren Deze huizen zijn identiek,
van de straat weg lagen in een reeks met de oorspronkelijke woningen met uitzondering van een klein Rechts loopt een weg langs het
lage, onderling verbonden gebouwen van de wijk. We nemen het pad decoratief detail. Welk? huis. We nemen die en komen in
die door tuinen waren gescheiden. tussen twee hagen. .tsjilnoork ed redno letsegdfooh teh ni slegettnemec eD het natuurgebied de Zavelenberg.
& & ‘ ( (
WWaannddeelliinngg 11
§ § è à )
Aan splitsing slaan we linksaf en Rechts zien we een recentere aanbouw. catalogus van de bedrijfsproducten: beton, similisteen, imitatie-vakwerk,
volgen de doodlopende weg die In welke periode zou u deze dateren? opschriften, taferelen, friezen, enz. rood en wit schrijnwerk. De architect
uitkijkt over een deel van het gebied. .tsjilnoork ednegarktiu rev ,ettalp ed ne De decoratie bevat twee geliefde woonde aan de overzijde op nr. 128,
nalpdnorg egimrovmuizepart teh ,gnipeidrev ed po sretsnev thema’s van de art nouveau: gestileerde een woning uit 1926 die opvalt door
ednegnirpstiu ed njiz edoirep ezed roov ehcsipyT .0291 neraJ
§ De Zavelenberg planten en vrouwen. De vrouwen- een torentje gedragen door een naakte
De Zavelenberg, beschermd natuur- ! Strijdersstraat 43, fi guren die de verdieping sieren, stellen atlant. Op nr. 127 bouwde een andere
gebied sinds 1989, is een overblijfsel arch. H. Ducatillon, 1933 de lente en de zomer voor. Een andere lokale architect, R. Vander Meuter,
van het Berchemse landschap van Dit is het plan van de zijgevel. vrouwelijke toets is de naam van de in 1961 een mooi voorbeeld van ludiek
voor de verstedelijking. Van op het Zoek de mooie glasramen. villa, Marie-Mirande, een verwijzing modernisme, in levendige kleuren:
punt waar we staan, kunnen we de site, En dan nu, voor wie graag speelt, naar de dochter van Janssens. veelkleurige zandsteen, blauwe
ge structureerd door levende hagen, afspraak op de middenpagina! Aan de voeten van de twee vrouwen zien mozaïeken en borstweringen in glasal.
goed overschouwen. Het terrein, een we instrumenten. Wat betekenen ze? Ziet u de aap op de gevel van de eigen
voormalige steengroeve, heeft een ç Keramiektegels, .negal trah teh naa an snessnaJ emualliuG eid netsnuk woning van architect Verheyen?
onregelmatig reliëf en vormt een Gentse Steenweg 1224, 1236 en 1284 eewt ,tcetihcra ed ne redlihcs ed nav netnemurtsni njiz teH
aan eenschakeling van weiden, bosjes Hier zien we drie keramiekrealisaties a Hoeve Pie Konijn,
en vochtige zones in de lage gedeeltes van de ateliers Helman met een ) Villa’s in de de Selliers Broekstraat 51, 19de eeuw
die herkenbaar zijn aan de wilgen. commerciële toepassing. Op nr. 1224 de Moranvillelaan (beschermd in 2001)
Hier en daar staan hoge oude bomen. is de verdieping van deze vroegere Deze laan is een van de mooiste van Deze kleine hoeve, die haaks op
Er zijn de sporen van een dreef die bakkerij volledig bekleed met Berchem. We staan even stil bij enkele de straat staat, is een uitzonderlijk
naar een grote vierkantshoeve leidde, geglazuurde bakstenen en keramiek- opmerkelijke realisaties. Op nr. 56 overblijfsel van landelijke architectuur
die afgebroken is na de Tweede panelen. De modernistische zien we een driegevelvilla uit 1933 zoals men die vroeger in de dorpen rond
Wereldoorlog. winkelpui op nr. 1236 dateert (architect Marc Symons) met complexe Brussel veelvuldig aantrof. Het
Voor meer informatie: van na de Tweede Wereldoorlog volumes, onder een hoog donker bescheiden gebouw bestaat uit twee
Recht naar de natuur! en is bekleed met sobere zwarte dak. Het kleine landhuis op nr. 55, delen onder een licht uitstekend
tegels (architect A. De Graeve, ontworpen door architect Edmond
zadeldak met pannen. Het deel met
We keren terug naar de Openveldstraat. 1951-1958). Op nr. 1284 is de Serneels in 1919, is een mooi voorbeeld
anderhalve bouwlaag was bestemd
Let op de mooie treurbeuk waaraan gevel in pakketbootstijl op de van eclectische architectuur. Op de
voor de bewoners, het lagere deel
de koeien graag knabbelen. benedenverdieping bekleed met nrs 68 en 70 zijn twee huizen uit 1913,
diende waarschijnlijk voor de dieren. De
gevlamde, diepblauwe tegels die subtiel van elkaar verschillen,
vensters in de met kalk bepleisterde
è Openveldstraat 90-92, (architect C. De Backere, 1935). versierd met keramiektegels waarop
gevels hebben voor het merendeel een
omstreeks 1880 Voor meer informatie: vogels staan afgebeeld.
eenvoudige houten latei. Op de deur
Ook dit kleine landhuis is een Berchem, keramiekcentrum!
lezen we de naam van een van de
over blijfsel van het oude Berchem. - Rotonde van de Koning Albertlaan
vroegere bewoners, Pie Konijn. Centraal
Het werd waarschijnlijk omstreeks 1880 à Villa Marie-Mirande, de Selliers Deze square bevat twee mooie
op het neerhof staat een merkwaardige
gebouwd in een op het neoclassicisme de Moranvillelaan 11, arch. Victor realisaties van de Berchemse architect
schietwilg, de grootste in Brussel van
geïnspireerde stijl, zoals bij de Tinant, 1913 (beschermd in 1985) François Verheyen, die typisch zijn
zijn soort. Door zijn afmetingen en
bescheiden huizen die we eerder Dit is de eigen woning van de andere voor de art deco. De dubbelwoning
schilderachtige ligging werd hij in 2006
hebben gezien: regelmatige gevel, grote Berchemse keramiekfabrikant, op de nrs 131-133 (1924) wordt
ingeschreven op de bewaarlijst.
uitgelijnde vensters, mansardedak Guillaume Janssens. De gevel heeft een gekenmerkt door imposante daken en
Kunt u de omtrek van de boom schatten?
bedekt met leien en voorzien van opvallende tegelbekleding, blinkend het gevarieerde gebruik van materialen
!m 56,5 tsfeil raam nav
œils-de-bœuf. en kleurrijk, en vormt een soort en kleuren: zandsteen, breuksteen, kertmo nee etgooh m 05,1 po mats ed dah 2102 nI
! ç ç - - a
W a n d e l i n g 2
De twee dorpsker(k)nen
van Berchem
Van het moderne Berchem naar het oude dorp, een wandeling waarop ‘ ‘ (
we de twee kernen van de gemeente en hun kerken ontdekken.
Parcours: zie omslag
‘ Modernistisch geheel § Hortensiagaarde
V Vertrek en A Aankomst: Dokter Schweitzerplein
op de hoek van de Dokter De huizen van deze gaarde,
Tram: 19, 82. Bus 20 (Schweitzer).
Villo! station in de nabijheid Charles Leemansstraat 1 tot 7 gebouwd door de architecten
Duur: 1.30 u te voet en de Kerkstraat 48 tot 60 Émile en Louis Hoebeke, illustreren
De elf huizen op deze hoek vormen zeer goed twee architecturale
een mooi modernistisch geheel stromingen uit de jaren 1950.
met invloed van de pakketbootstijl De oudste woningen, ontworpen
die in de jaren 1930 zeer populair tussen 1954 en 1957, hebben nog
was. Kenmerkend zijn de afgeronde eerder traditionele vormen zoals
& Dokter Schweitzerplein Het enige vrolijke element is het vormen, ontleend aan de grote de met dakpannen bedekte daken.
In 1911 wou architect Victor Degand van geometrische lijnenspel van de ramen. transatlantische schepen. De meer recente, ontstaan tussen
het Schweitzerplein een miniversie van De ingangen liggen op de uiteinden en De gevels werden voor het merendeel 1958 en 1962, ademen de geest
de Brusselse Grote Markt maken, door worden gemarkeerd door uitspringende ontworpen door architect F. Verheyen van het ludieke modernisme met
de bouw van huizen met historiserende hoekpaviljoenen. in 1936-1937. Enkele zijn op de hun hellende daken, uitstekende
gevels die zouden aansluiten bij de stijl Tegen de gevel aan het plein ligt benedenverdiepingen gedecoreerd kroonlijsten en contrasterende
van het gemeentehuis dat hier in 1900 een aanbouw uit de jaren 1960. met keramiektegels, geleverd door materialen.
opgetrokken was (zie foto). De uitvoering Kunt u het herkennen? Helman, en bekleed met kleurrijke Kunt u de twee periodes
van dit project bleef echter beperkt tot .tnakrevo ed naa krek bakstenen op de verdiepingen. onderscheiden?
ed nav nelairetam ed tem neerevo nemok nenetskuerb
twee huizen die naar zijn plannen gebouwd nenetsdnaz eD .gal taartsnetadloS ed ni kjileknorpsroo Voor meer informatie: .tsduo teh njiz 31 ne 11 ,7 .srn eD
werden (nrs 4 en 18). De afbraak van het eid loohcs eregal ed nav gnagni ed mo taag teH Berchem, keramiekcentrum!
gemeentehuis in 1951 liet een grote lege We nemen nu de zeer oude Groot
plek achter, die een tiental jaren later “ Sint-Agathakerk, Kerkstraat 30b Vindt u het logo van de firma Bijgaardenstraat. De legende vertelt
werd opgevuld door gebouwen in een In 1938 verving de nieuwe Sint- Helman? Het heeft de vorm van een dat in de 17de eeuw de voerman die
radicaal modernistische stijl. Agathakerk de oude kerk van Berchem duiveltje, een woordspeling op de op deze weg naar boven kon rijden
die buiten gebruik werd gesteld firmanaam ‘Hel man’. zonder te vloeken recht had op tien
é Gemeenteschool van (zie verder). De nieuwe kerk, in een dagen vermindering in het vagevuur.
Sint-Agatha-Berchem, behoudsgezind neoromaanse stijl, In de J. Mertensstraat wandelen Dat zegt iets over de staat van het
Koning Boudewijnplein 3, wordt gekenmerkt door een massief we langs het Pirsoulpark, wegdek …
arch. E. Pelseneer, 1934-1935 gebruik van Belgische natuursteen: aangelegd in 1956 op het stramien
In de jaren 1920 groeide de bevolking kleurige zandstenen breukstenen van de grote tuin van een vroeger è Kerkstraat 97 tot 115
van Berchem razendsnel. Het gemeente- en hardsteen aan de buitenkant, landhuis. Ondanks de vele De huizen in deze rij hebben allen
bestuur was hierdoor verplicht om zandsteen, rood en zwart marmer voor veranderingen heeft deze voortuintjes. Vier onder hen dateren
nieuwe schoolgebouwen te creëren. het interieur. Verschillende beelden en nog iets van het schilderachtige van 1908-1909. Zij zijn gebouwd in een
In het begin van de jaren 1930 ontwierp schilderijen zijn afkomstig uit de oude karakter uit de Belle Epoque pittoreske stijl met houten puntgevels
architect Edouard Pelseneer een groot kerk. De bouw gebeurde in twee fasen, bewaard. en balkons die hen een landelijk
complex in U-vorm, bestaande uit een de belangrijkste van 1936 tot 1938, karakter verleent. De anderen werden
kleuterschool en twee lagere scholen, de tweede in de jaren 1980. ( Broekweg gebouwd tijdens het interbellum, hun
voor respectievelijk jongens en meisjes. Kunt u die twee fasen onderscheiden? De smalle Broekweg toont hoe vele gevels zijn strakker en meer gesloten
De strakke compositie van de bakstenen .leveg nenetskab egipolroov nee nav wegen in Berchem waren, alvorens en ze zijn al voorzien van een garage!
gevels, die contrasteren met de zwarte gnignavrev ret dwuobeg 0891 neraj ed ni sap ez ze werden rechtgetrokken en verbreed Welke huizen dateren uit 1908-1909?
drew neleddim naa kerbeg jiB .neetsruutan
dakpannen, is typisch voor de art deco. nav gnidelkeb eddalg nee tfeeh levegroov eD in de jaren 1930-1950. .501 ne 101 ,)essogaM .A .hcra( 99 ne 79 sremmun eD
& é ˜ § è