sinema ve beden

243 Pages·2009·1.15 MB·Turkish

T.C.
DOKUZ EYLÜL ÜNĐVERSĐTESĐ
GÜZEL SANATLAR ENSTĐTÜSÜ
SĐNEMA - TV ANASANAT DALI
DOKTORA TEZĐ

SĐNEMA VE BEDEN
(Tüketim Toplumunda 1980’den Günümüze Kadar Bedenin Sinemadaki Sunumu)

Hazırlayan:
Sali SALĐJĐ

Danışman:
Prof. Dr. Oğuz ADANIR

Đzmir 2009
Doktora Tezi olarak sunduğum “Sinema ve Beden (Tüketim Toplumunda 1980’den
Günümüze Kadar Bedenin Sinemadaki Sunumu)” adlı çalışmanın, tarafımdan, bilimsel
ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım
eserlerin bibliyografyada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış
olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.

Tarih
..../..../.......
Adı Soyadı
Sali Saliji

Đmza
TUTANAK

Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü’ nün ......./......../...... tarih ve
......sayılı toplantısında oluşturulan jüri, Lisansüstü Öğretim Yönetmeliği’nin ........maddesine
göre ........................Anabilim Dalı ………..öğrencisi ..........................’ nin ...................konulu
tezi/projesi incelenmiş ve aday ......./....../........ tarihinde, saat .......’ da jüri önünde tez
savunmasına alınmıştır.

Adayın kişisel çalışmaya dayanan tezini/projesini savunmasından sonra .........
dakikalık süre içinde gerek tez konusu, gerekse tezin dayanağı olan anabilim dallarından jüri
üyelerine sorulan sorulara verdiği cevaplar değerlendirilerek tezin/projenin
.............................olduğuna oy...................ile karar verildi.

BAŞKAN

ÜYE (ÜYE) (ÜYE) ÜYE

III
YÜKSEK ÖĞRETĐM KURULU DOKÜMANTASYON MERKEZĐ
TEZ/PROJE VERĐ FORMU
Tez/Proje No: Konu Kodu: Üniv. Kodu:

· Not: Bu bölüm merkezimiz tarafından doldurulacaktır.

Tez/Proje Yazarının
Soyadı: Saliji Adı: Sali

Tezin/Projenin Türkçe Adı: Sinema ve Beden (Tüketim Toplumunda 1980’den Günümüze
Kadar Bedenin Sinemadaki Sunumu)

Tezin/Projenin Yabancı Dildeki Adı: Cinema and Body (In Consumer Society Begining
From 1980 Until Now the Presentation of the Body in the Cinema)

Tezin/Projenin Yapıldığı
Üniversitesi: D.E.Ü. Enstitü: G.S.E. Yıl: 2009

Diğer Kuruluşlar :

Tezin/Projenin Türü:

Yüksek Lisans: Dili: Türkçe

Doktora: Sayfa Sayısı: 234

Tıpta Uzmanlık: Referans Sayısı: 124

Sanatta Yeterlilik:
Tez/Proje Danışmanlarının

Ünvanı: Prof. Dr. Adı: Oğuz Soyadı: Adanır

Türkçe Anahtar Kelimeler: Đngilizce Anahtar Kelimeler:
1- Sinema 1- Cinema
2- Beden 2- Body
3- Tüketim Toplumu 3- Consumer Society
4- Sistem 4- System
5- Algı 5- Perception

Tarih:
Đmza:

Tezimin Erişim Sayfasında Yayınlanmasını Đstiyorum Evet Hayır
IV
ÖZET

Beden, ilk kez 1980’li yılların başlarında sosyolojide ciddi anlamda inceleme konusu
olmaya başlamıştır. Aynı yıllardan başlayarak, “Blade Runner”, “Terminator”, “Robocop”,
“Body Heat” ve daha sonra “Basic Instict”, “Boxing Helena”, “Matrix”, “eXistenZ”,
“S1m0ne”, “Silence of the Lambs”,“Se7en”, “Fight Club” ve günümüze en yakın “The Passion
of the Christ” gibi son derece popüler, bedenin önemli yere sahip olduğu filmler çekilmiştir.
Sosyolojinin incelediği “beden”le sinemada sunulan “beden” arasında tüketim toplumu
bağlamında birebir örtüşme bulunmaktadır. Sözünü ettiğimiz ve benzeri filmler arasında hem
sinematografik anlatım hem de içerik açısından kimi niteliksel farklar bulunmasına karşın, en
önemli ortak nokta tüketim toplumunun ürünü olan “beden”in farklı biçimlerde sunulmasıdır.
Bu durum, Batıdaki “beden”in izini mümkün olan en eski tarihsel verilerine kadar sürmemize
yol açtı ve bunun sonucunda çalışmamızda tüketim toplumuna ait olan “beden” ile onun “atası”
sayılan “beden”i kıyaslama imkânı bulduk. Söz konusu olan tüketim toplumu bağlamındaki
“beden” kavramı olduğundan, inceleme alanımızı Batı toplumlarıyla sınırlandırdık. Çünkü
tüketim toplumu Batı toplumlarını kapsayan sosyolojik bir olgudur. Sinema arcılığıyla sunulan
“beden” ise bizzat sistem tarafından yaratılan ve tüketim toplumuna hizmet ve aracılık eden
bedendir. Bedenin sinemada biçimsel düzeyde farklı şekillerde sunulması bu sonucu
değiştirmemektedir. Dolayısıyla tüketim toplumu bağlamında sinemada incelediğimiz beden
çoğu zaman sistem tarafından üretilmekte ve onun çıkarlarına hizmet etmektedir.
ABSTRACT

“Body” firstly became a significant research topic in sociology in the early 1980s.
Highly popular films, in which “body” plays a considerable role, such as “Blade Runner”,
“Terminator”, “Robocop”, “Body Heat” in the same years; “Basic Instict”, “Boxing Helena”,
“Matrix”, “eXistenZ”, “S1m0ne”, “Silence of the Lambs”,“Se7en”, “Fight Club” in the later
years; and contemporary The Passion of the Christ” were shot. In the context of Consumer
Society, there is a perfect correspondance between the “body” which is a topic in sociology
and the “body” which has been presented in the cinema. Although there are qualitative
differences in terms of both the cinematographic narration and the content between the films
we’re mentioning and similar ones, the most common point is that “body” which is a product
of Consumer Society has been presented in different ways. Therefore, we have the opportunity
to go through the historical data of “body” in the West, and as a result of this to compare the
“body” that is related to Consumer Society and the “body” that is assumed as its ancestors.
Since the topic being studied in this thesis is the “body” in the context of Consumer Society,
we limit the research field to the western societies. The main reason for this is that the
Consumer Society is a phenomenon inclusive to the Western societies. And the “body” that has
been presented via cinema was created by the Consumer Society itself, so it has been in
function and mediation of the Consumer Society. The diverse figural presentation of the
“body” in the cinema does not vary this conclusion. Consequently, the “body” we’re studying
in the context of Consumer Society in the cinema is mostly being generated by the system and
thus serves the interests of the system.

VI
ÖNSÖZ

Üzerinde çalışmaya başladığım konuyu değiştirmek zorunda kaldığım dönemde bana
esin kaynağı ve doğrudan bu konuyla ciddi bir şekilde ilgilenmeme sebep olan eşime burada
bir kez daha teşekkür etmek istiyorum. Çünkü o olmasaydı bu çalışmam muhtemelen başka
bir konu ve alanla ilgili olacaktı. Türkiye’deki üniversite hayatıma başladığımdan beri
konuya özgün bir şekilde yaklaşmamı sağlayan Prof. Dr. Oğuz Adanır hocama sonsuz
teşekkürlerimi sunuyorum. Her ne kadar Türkiye’de 14 yılımı geçirmiş olsam da yazılı
düzeyde yaşadığım kimi sıkıntıları gidermemde yardımcı olan Öğr. Gör. Gülnaz
Saraçoğlu’na, Arş. Gör. Ozan Otan’a hem yardımlarından hem de bana karşı gösterdikleri
samimi, sıcak ve son derece dostça yaklaşımlarından dolayı aynı şekilde teşekkür etmek
istiyorum. Yrd. Doç. Dr. Ragıp Taranç ve Yrd. Doç. Dr. Faik Kartelli’nin yaydıkları pozitif
enerjiden ve 14 yıl boyunca emeği geçen Prof. Dr. Faruk Kalkan’a, Prof. Dr. Mutlu Parkan’a,
Prof. Dr. Oğuz Makal’a, Prof. Dr. Ertan Yılmaz’a, Prof. Dr. Şefik Güngör’e ve Öğr. Gör.
Oktay Kutluğ’a en içten duygularımla teşekkür etmek istiyorum. Đngilizce çevirilerinden ve
gösterdikleri ilgiden dolayı Raşid Saliji’ye ve Demet Otan’a teşekkürlerimi sunuyorum.
Üniversite hayatıma başladığımdan beri maddi ve manevi desteğini asla esirgemeyen
Makedonya’daki aileme sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. En son olarak da bana keyif
veren bu çalışmayı büyük bir mutlulukla bana sabır gösteren ve destek veren eşime ve
oğluma en içten duygularımla teşekkür etmek ve atfetmek istiyorum.

Sali Saliji

VII
ĐÇĐNDEKĐLER:

SĐNEMA VE BEDEN
(Tüketim Toplumunda 1980’den Günümüze Kadar Bedenin Sinemadaki Sunumu)

Sayfa

Yemin Metni ……………………………………………………………..………....... II

Tutanak ……………………………………………………………..……………....... III

Y.Ö.K. Veri Formu ……………………………………………………………........ IV

Özet …………………………………………………………….. …………………........ V

Abstract ……………………………………………………………..……………........ VI

Önsöz ……………………………………………………………..…..……………........ VII

Đçindekiler ……………………………………………………………..…..…………… VIII

Giriş …………………………………………………………….. ..…..……………........ 1

1. Bölüm: Batı’da Beden

1.1. Batı Tarihinde Beden …………………………………………………………….. 11

1.1.1. Eski Yunan ve Roma Döneminde Beden ………………………………... 13
1.1.2. Ortaçağ Döneminde Beden ..…………….……………………………... 19
1.1.3. Rönesans’tan Günümüze Beden ………...……………………………... 25

1.2. Batı Felsefesinde Beden …………………………………………………………. 29

1.3. Sosyoloji, Fenomenoloji ve Antropolojide Beden ……………………………... 35

VIII
2. Bölüm: Sinema, Tüketim Toplumu ve Beden

2.1. Sinema ve Beden ……………………………………………………………... 57

2.2. Tüketim Toplumu’nda Bedenin Sinemadaki Sunumu …………………………… 65

2.3. Sinema ve Bedenin Fenomenoloji Bağlamındaki Đncelenmesi …………………... 93

2.4. Bedenin Doğrudan veya Dolaylı Bir Şekilde Đşlendiği Filmler Üzerine ……….. 100

2.5. Tüketim Toplumunda Bedenin Sinemadaki Sunumu Açısından David Cronenberg
Sinemasının Đncelenmesi ……………………………………………………... 110

3. Bölüm: Tüketim Toplumu Bağlamında Filmlerin Đncelenmesi

3.1. Tüketim Toplumu Bağlamında Filmlerin Đncelenmesi ve Sınıflandırılması ……….... 132

3.1.1. Erotik ve Pornografik Beden Sınıflandırması Bağlamında
“Basic Instict” Adlı Filmin Đncelenmesi ……………................................. 139
3.1.2. Hastalıklı, Parçalanmış, Yaralı ve Ölü Beden Sınıflandırması
Bağlamında “The Passion Of The Christ” Adlı Filmin Đncelenmesi ……….. 164
3.1.3. Sanal Beden Sınıflandırması Bağlamında “S1m0ne”
Adlı Filmin Đncelenmesi …………………………………………………. 181

Sonuç ………………………………………………………………………………… 212

Kaynakça ………………………………………………………………………………… 223

Özgeçmiş ………………………………………………………………………………… 234

IX
GĐRĐŞ

Tarih boyunca Batıdaki bedenin izini sürmek ve eskiden nasıl algıladığını kavramak
için çeşitli alanlara ait olan bilgilere başvurmak bir zorunluluktur. Bu zorunluluk beden
tarihinin çoğunlukla tıpla ilgili, yani bedenin özdeksel varlık olarak incelendiği kaynakların
çokluğundan kaynaklanmaktadır. Beden konusu, özellikle ruh-beden bağlamında en açık bir
şekilde daha başından beri felsefede incelenmekte ve bu tartışma hala devam etmektedir.
Sosyolojide ise bedenin henüz yeni bir olgu olduğunu ve Foucault’nun dışında daha çok
tüketim toplumu bağlamında incelendiğini söyleyebiliriz. Buna benzer şekilde diğer sosyal
bilim alanlarda beden tek bölüm ya da alt başlık olarak incelendiğini görmekteyiz. Hâlbuki
günümüz Batısında, özellikle “aşırı tüketim” fenomeninin devreye girmesiyle, bedenin
başrollerden birini oynadığını ve tüketim toplumunun varlığına çok önemli aracılık ettiğini
söyleyebiliriz. Bunu, aralarında farklı ve hatta çelişen çözümlemeler olmakla beraber, diğer
sosyal bilimciler de söylemektedir. Ancak beden konusunu daha sağlıklı sonuçlara ulaşmak
amacıyla ait olduğu alandan diğer alanlara taşımak gerekir. Çünkü gelecek olan bilgiler
sonucun daha sağlıklı ve doğruluk oranının daha yüksek olmasını sağlayacaktır. Dolayısıyla
bu konuyu (ki bu artık kendiliğinden genel ve zorunlu bilimsel yöntem olarak karşımıza
çıkmaktadır) diğer disiplinlerden yararlanarak incelemek gerekir. Zamansal ise yalnız yüz yıl
değil, mümkün olduğu kadar geriye gitmek gerekir. Ancak bu şekilde bedenin nereden nereye
geldiğini tespit edebiliriz. Bu yöntem aynı zamanda bir tür beden diyalektiğinin oluşmasına
yol açarak, günümüz tüketim toplumuna ait bedeni ondan önceki dönemlere ait bedenle
karşılaştırma imkânını sunacaktır. Böyle bir sonuca ulaşmak salt tarihçi olmayı gerektirmez.
Kaldı ki konuya ilişkin ihtiyaç duyduğumuz bilgiler yalnızca genel tarihin içinde yer almaz,
diğer alanların tarihlerinde yer aldığı gibi, edebi eserlerde, tiyatro oyunlarında, resimde,
antropolojide vb. alanlarda da bulunmaktadır. Yaptığımız çalışmayı bir yapboz olarak
düşünecek olursak, tamamlanması için tüm parçalarına sahip olmamız gerekir. Bu parçalar da
farklı alanlara ait olduğundan, yapboza ait parçayı elde ettiğimiz gibi doğru yerin nerede
olduğunu tespit ederek, yapbozun tamamlanması kolaylaşacaktır. Verdiğimiz örnek her ne
kadar Borges’in öykülerini hatırlatıyor olsa da, günümüz bilim adamının çok daha fazla
çalışmak zorunda olduğunu ve işinin gittikçe zorlaştığını göstermektedir (çünkü sözünü
ettiğimiz yapbozun parça sayısı gittikçe artmaktadır). Bu durum bilim adamlarını zorladığı
gibi, çeşitli (özellikle tarih ve kültür tarihinde) mikro denilebilecek alanların ortaya çıkmasına
da yol açmaktadır.

1