Simpelveld en Bocholtz door de ogen van Arnold Dydden, pastoor 1571-1616

749 Pages·2017·11.02 MB·Dutch

by  Arnold Dydden

Simpelveld en Bocholtz door de ogen van
Arnold Dydden, pastoor 1571-1616
Arnold Dydden
Editie Jo van der Werf
bron
ArnoldDydden,SimpelveldenBocholtzdoordeogenvanArnoldDydden,pastoor1571-1616(ed.
JovanderWerf).HeemkundeverenigingDeBongard,Simpelveld2012
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/dydd001simp01_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
ArnoldDydden,SimpelveldenBocholtzdoordeogenvanArnoldDydden,pastoor1571-1616
6
[Deel I: Inleiding]
Voorwoord en inleiding
Eentrajectdatonsgedurendehetactievebestaanvandeheemkundevereniging
bijvoortduringvergezeldheeft,ishet‘Dyddenboek’.Albijdestartvande
vereniginggingeenhardwerkendgroepjeaandeslagomeenimmensbelangrijke
archiefbrontedoorgrondenenbinnenhandbereiktebrengenvaneengroter
publiek.
Een ‘magnum opus’
Dewerkgroep‘Dydden’metzijnonvolprezendoorzettingsvermogengingin1988
mettienmanvanstart.Metvolhardingbetenzijzichvastindevaaktaaieteksten
enineenschrijfstijl,diezezichmaarlangzaameigenkondenmaken.Gestaagwerden
ervorderingengemaaktindetranscriptie,hetontcijferenvandehandgeschreven
teksten.Degroepraaktenaenkelejarenechterforsuitgedund.Hetwerkrusttenog
opdriepaarschouders.Maardaarvanvielenerdooroverlijdenooknogtweepaar
weg,waarnaalleenLeoHarzonoverbleef.Hijwistdeverrichtewerkzaamheden
bijeenendevlambrandendtehouden.Hetwaaklichtdoofdenietenontvlamdepas
weer,toenJoVanderWerfzichomdemanuscriptenbekommerde.Hijconstateerde
daterveelengoedgetranscribeerdwas,maarookdaternogveeltedoenwas.Hij
zettezichaandevertalingvandetranscriptieendeinsdeernietvoorterugookhet
doorpastoorSougnezgekopieerdetweedeDyddenboekintranscriptieenvertaling
tebetrekkenendetweeboekentevergelijkenencombineren.Bovendienschreefhij
erdiverseverklarendehoofdstukkenbijoverdeagrarischesamenlevingvantoen,
debestuurlijkeverhoudingen,rechtspraak,denorbertijnen,welkeinkomsteneen
pastoorkende,hetgebruikvanmunten,gewichtenetc.Kortom,erisdoorde
werkgroependoorJoVanderWerfenormveelwerkverzet.Eenongekendaantal
uren,datalleenmetpassievoordetijdvantoenopgebrachtkanworden,maar
waarvoorookeenfiksedosisdoorzettingsvermogenenvasthoudendheidnodigis.
Eenenormeklusisgeklaard!Een‘magnumopus’afgeleverd.Enormveeldank
daarvoor!Hetheeftzijnbekroninggevondenindezepublicatie,waaraanweeranderen
veelhebbenbijgedragen.Aanallenonzedank!Maarditmaaktonswelnieuwsgierig
naarwathenaldietijdzoheeftbeziggehouden.
Pastoor Arnold Dydden
HetgaathieromdeuitgebreidegeschriftenvanpastoorArnoldDydden(†1617),
dienamensdeLuiksenorbertijnengedurende45jaarlanginSimpelvelddezielzorg
voorzijnrekeningnam(van1571tot1616).OnderdieparochievielenSimpelveld
metdeparochiekerkenBocholtzmeteenkapel.Maarnietalleendat:depastoorhad
ArnoldDydden,SimpelveldenBocholtzdoordeogenvanArnoldDydden,pastoor1571-1616
dezorgvooreenalsboerderijfunctionerendepastorieenmoesttoezienopdeinning
vande
ArnoldDydden,SimpelveldenBocholtzdoordeogenvanArnoldDydden,pastoor1571-1616
7
kerkbelasting,diezijnkloosterordeenhemtengoedemoestkomen,maardiehem
nietzogeliefdmaaktebijdebevolking.Wantwiebetaalternougraagbelasting,of
dienounaardestaatofdekerkgaat?BovendienmoestDyddenzichals‘rijke’pastoor
inevidentlastigeomstandighedeninSimpelveldhandhaven;hetwasnamelijkde
tijdvandeTachtigjarigeOorlog(1568-1648),deOpstandindeNederlanden.
Wars van veranderingen
Hetboekbrengtonsterugbijeenpertinentandersoortigesamenleving.Nietalleen
wasdezedoorendooragrarischvanaard,waarbijlandbezitrijkdomwasende
opbrengstenvanhetlanddevormvanbestaan.Ookstructuurenverhoudingenlagen
anders.Wantzoalsdeveranderingenzichvandaagdedagholderdebolderopvolgen
enverdringen,zozeerwasdegemeenschapdestijdsgerichtopdatgenedatervan
oudsherwasenvooralookzomoestblijven.Dieconservatievegerichtheidop
gewoontesmoestkennelijkmogelijkewillekeurvangeestelijkofwereldlijkbestuur
voorkomen.Daarommochtnietsveranderen.Detoenmaligeopvattingenzijngoed
verwoorddoordeachttiende-eeuwsepastoorD'Affnayvan's-Gravenvoeren,die
evenalsDyddenuitgebreidboekvoerdeentijdenszijnpastoraateveneenstegenveel
behoudendheidzonietonwilvanzijnparochianenaanliep.D'Affnayschreefover
zijnlastigepositie:‘Wantdiewilsijnbemint,dielaetallesgelijckhijhetvint.Men
machwelietverbeterenmaernietverangeren’.*
Beroep op oude bronnen
Wantwaarombotstedepastoormetzijnparochianenenmetnamedeadel?Welnu,
indeouderechtenenplichtenwarenmettertijdwijzigingenopgetreden.Ditkon
gebeurenineensamenleving,waarinnoglangnietzoveelopschriftwerdgesteld.
Wildemendestijdsietsvaststellen,zoalshetvoorheengeweestwas,danwerdeen
beroepgedaanophetmenselijkgeheugen.Enkelegetuigenopleeftijdmoestenonder
edeverklarenhoezijietsspecifieksinherinneringhaddenenhunuitsprakenbepaalden
hoehetwasendusmoestzijn.DegeletterdeDyddenhanteerdeevenweleenandere
aanpak.Hijmaakteveelmeergebruikvangeschrevenbronnen.Diebevattenoude
schenkingenaanzijnkloosterofvoorrechten,diedepastoorlokaalgenootdanwel
deplichtenwaaraandeheffervandegrotetienden-'tkloosterValBenoît-hadte
voldoen.
* ‘HetnotitieboekvanArnoldusHenricusd'Affnay(1691-1773)pastoorvan's-Gravenvoeren’,
geannoteerdetranscriptiedoorJoepLeerssen
http://cf.hum.uva.nl/natlearn/limburgs/daffnay.html
ArnoldDydden,SimpelveldenBocholtzdoordeogenvanArnoldDydden,pastoor1571-1616
8
Omdathijvorsteindehistorievandiegeschrevenparochiestukkenendaarbijgebruik
maaktevanbronnendie(inhungeschrevenvorm)hierampertotnietbekendwaren
enevenminherinnerdwerden,ondervondhijveeltegenwerking.
Overtuigd en vasthoudend
DaaromhadpastoorDyddendegrootstemoeiteomouderechtenvandekerk,die
dusvroegerzogeweestofbedoeldwaren,doordegoegemeenteaanvaardtekrijgen.
Hetleiddetotmorrendedorpelingen,eenprotesterendeenrechtsstrijdvoerendeadel
enschepenbank,alsmedeeenrecalcitrantogendekloosterordeValBenoît,diehooguit
mettegenzinaandeplichtenalsgrotetiendhefferwildevoldoen.DatDyddenheeft
wetentevolharden,endatettelijkedecennialang,toontdevasthoudendheidvande
man,zijngevoelvoorrechtshistorieenrechtsstrijd,deovertuigingvanzijneigen
gelijk.Nietiemanddiezichgraagschiktnaardatgenedatdesituatievanhemzou
verlangenofernaarstreeftombehaagdtewordendoorzijnparochianen.Sterker
nog,debronnenwijzenereerderopdatDyddenmeerbelanghechtteaande
voorrechtenvandeLuiksenorbertijnenendepastoordanaanhetgeestelijkwelzijn
vandeparochianen.Daarbijmoetenweonswelrealiserendatinzijngeschriften
juistdatgene,waarovermogelijkonminbestond,bewaardisgebleven.Alhoewel,
alshijeraangehoudenwordt-zoalsookhijanderenaanhunverplichtingenhoudt-
ombehalveinSimpelveldookinBocholtzdemistelezen,lijktpastoorDydden
moeitetehebbenmetplichtendievoorhemgelden.Echteriemanddieanderende
maatneemt,moetnietopzienalsanderendatookmethemdoen.
De Tachtigjarige Oorlog
LatenwedaarbijnietvergetendatDyddeneenenanderopschriftsteldeineen
buitengemeeninteressantetijd.Eenbijzondertijdvakvanoorlog,tussengodsdiensten
uitmondendindeafscheidingvandenoordelijkeNederlanden.Eentijddievaak
beschrevenisvanuitheroïschestrijdengodsdienstigeovertuiging.Maarookeen
tijd,waarvanweeigenlijkonvoldoendewetenhoediezichinlokalegemeenschappen
afspeelde.BovendienlagdefocusvanonderzoekersdiedeOpstandbestudeerden
doorgaansopdatdeelvandeNederlandendatafscheidingvanSpanjenastreefde.
Dezeregiodaarentegenleekweinigoptehebbenmetdeafscheidingsidealen,bleef
overwegendinSpaansehanden,maarhadweltekampenmetenveeltelijdenvan
doortrekkendeenplunderendetroepen.
ArnoldDydden,SimpelveldenBocholtzdoordeogenvanArnoldDydden,pastoor1571-1616
9
Oorlogsleed en verval
WenoemdenreedshetvereistedoorzettingsvermogenvanDydden.Maar
moegestredennaoorlogenovervallen.Depastorielaginpuinenwasonbewoonbaar,
hetgodshuiswasdesolaat,terwijlDyddenereenplekjeinhadgevondenomtewonen
enzijnkippenophetkerkhofliepenendooreengatookdekerkinkonden.Hetzijn
situatiesalsdezedieonsirrationeelvoorkomen,daaronsinlevingsvermogenons
welhaastindesteeklaatonsditalsreëlesituatievoortestellen.
Het belang van deze bron
HierbovennoemdeikdeDyddenboeken(erzijnertwee,éénvoordeparochieen
éénvoordeabdij)eenimmensbelangrijkebron;erzijndiverseredenenvoordie
aanduiding.VoorDyddenenzijnopvolgersmoestendeboekeneennaslagwerkvan
hunrechtenvormen.Mededaaromsluithijdiversestukkenmetzijneigengetuigenis
af:‘zóishet’.Degeschriftendiendeninderdaaddiversenavolgersalsjuridische
steun.Ookzijmoestenprocessenvoerenwantaltijdwasertrammelantoverde
tienden.HetDyddenboekwerdbijnatweeeeuwenlaterovergeschrevendoorzijn
opvolgerpastoorAugustinusSougnez(1765-1806),diewederommeteenproces
overdetiendenkampte.Hijkopieerdenietzozeeruithistorischeinteressemaaruit
oogpuntvanactueelnut.Hetkwamhemvanpas.Vandaagdedagisheteenbron,
dierijkisaangegevens.Weliswaarlokaalvanopzet,maardoorzijndiepgangop
veelterreinentegebruiken.Interessantvoorzowelhistoricialsgenealogen,maar
ookvoorlokaleonderzoekersenpersonenwierinteressegebiedbrederis.Immers,
eendergelijkomvangrijkebundelinglokalegeschriftenuitdetweedehelftvande
zestiendeeeuwisronduitzeldzaamenbijverrenietvoorelkegemeenschap
voorhanden.MetdeveelheidaanSimpelveldsegegevenskaneennauwgezetteren
completerbeeldwordengeschetstvanhetfunctionerenvaneentoenmaligeparochie.
Hoenorbertijnenlokaaldezielzorgvoorhunrekeningnamen,welkeafsprakenover
detiendenerwarenofwelkefinanciëleverplichtingenhetkatholiekzijnmiddelsde
kerkbelastingmetzichmeebracht.Maarookwerpenzijlichtopdeagrarische
samenlevingvantoen,gezagsverhoudingenenbedreigingen.Aldezeaspectendragen
eraanbijomaandehandvandeSimpelveldsecontextmeerinzichttekrijgeninde
samenlevingvantoen.
Hetgrotewerkisnuvoltooidenhetresultaatvanveelnoestearbeidligtvooru.Een
ontgonnenbron.Klaaromnogmaalsdoorgeploegdteworden.Gereedomtalvan
antwoordentegevenopvragenvanvelerleisoort.Maaktuergebruikvan!Magdeze
bronenhetverrichtewerkudienstigzijn.•
HeemkundeverenigingDeBongardSimpelveld-Bocholtz
LucWolters
voorzitter
ArnoldDydden,SimpelveldenBocholtzdoordeogenvanArnoldDydden,pastoor1571-1616
ArnoldDydden,SimpelveldenBocholtzdoordeogenvanArnoldDydden,pastoor1571-1616
10
Het project ‘Dydden’
In‘DeBongard’,hettijdschriftvandeHeemkundeverenigingmetdezelfdenaam,
jrg.7,nr.1,maart1995,wordtuitdedoekengedaanhoedewerkgroep‘Dydden’
werdgevormd,werkteenuitdundevan10tot3leden.
Dedeelnemersaanhet‘projectDydden’warenledenvandesectiegenealogie.
Op6januari1988stuurdeMathHorbachaandeledenvandesectieeenuitnodiging
omhetzogenaamde‘Memorieboek’vanpastoorDyddenterhandtenemen.
AanvankelijksteldemenzichalsvoornaamstedoelSimpelveldseenBocholtze
familiesnaderteonderzoeken.Eenjaarlaterwerdeenbegingemaaktmetde
transcriptie.Hetbleeknodigeencursuspaleografietevolgen,maarnadatdeze
hindernisgenomenwas,konhetechtewerkop21september1989vanstartgaan.
Iederedeelnemerzoudezelfdehoeveelheidtekstindriewekenverwerken.Vervolgens
werdallestezamendoorgenomen.
Dewerkgroepbestondaanvankelijkuit10personen,teweten:mevr.Bogman,
mevr.Dohmen,dhr.Hanssen,dhr.Harzon,dhr.Horbach,dhr.Louvenberg,dhr.Puts,
pastoorVliex,dhr.Vleugels,dhr.VanWersch.Naenkelejarenvieleendeelvande
groepwegenop17-09-1998warenernogdriepersonenover:MathHorbach,Math
VleugelsenLeoHarzon.NadedoodvanMathVleugelskwamhetprojectstilte
liggentot2004.ToenookMathHorbachin2005overleed,werdin2007besloten
datdegetranscribeerdetekstenvanLeoHarzonaanJoVanderWerfterhandzouden
wordengesteld.
Laterbleekdatmenookvergevorderdwasmetdetranscriptievanhettweedeboek
(uit1597,deoorspronkelijke,Luikseversie).InfeiteheeftdeDyddengroephaar
oorspronkelijkedoelveroverschreden.Opdezemanierwashetvoormijnietmoeilijk
detranscriptiedoorpastoorSougneztevergelijkenmetdeoorspronkelijketekstvan
Dydden2.
Dewerkgroep‘Dydden’heeftveelengoedgetranscribeerd.Voornamelijkhet
Memorieboek1.ArnoldDyddenbegoneraanin1571-hetjaarwaarintotpastoor
inSimpelveldwerdbenoemd-eneindigdein1616bijzijnemeritaat.Enkelelege
folio'swerdenlaterdooropvolgendepastoorsingevuld.
OverdebeidegetekendekaartenvandeparochieSimpelveldvandehandvan
DyddenzelfpubliceerdeHuubFranssen(deBongard,jrg.13,nr.2,juni2001).In
beideMemorieboekenheeftpastoorDyddenkaartengetekend.Hetoudsteboek
(1571)bevateenzwart/wittekening,hetjongereboek(1597)eenprachtigingekleurde
kaartvandeheleparochiemetdenadrukopdeverdelingvandetienden.
Deschrijververmeldtdaarhetbestaanvaneen‘Memorieboek’indepastorievan
Simpelveld.Datboekof,zoalsDyddenzelfhetnoemt,het‘Registrum’of‘Liber
MonasteriiBellireditus’,wasvoorwerpvanstudiedoordewerkgroep‘Dydden’.
Memorieboek1isnuindearchievenvandegemeenteKerkradetevindenals
onderdeelvanhetparochiearchiefSimpelveld(nr.15).
ArnoldDydden,SimpelveldenBocholtzdoordeogenvanArnoldDydden,pastoor1571-1616
11
InhetzelfdeartikelverteltHuubFranssenoverhetbestaanvaneentweede
MemorieboekindearchievenvanLuik.PastoorDyddenbegonaandit‘Registrum’
in1597.DelaterepastoorAugustinSougnez(1775-1803)maaktehiervaneen
transcriptie:
NB.Le29decembre1782apresavoirfaitcopierl'originaldeceregistre,jel'ai
remisanotremonasteredeBeaurepart,pourqu'ilseroitconservédanslesarchives
denotrechapitresusdit,selonl'intentiondemonsieurArnoldDidden,tresdigne
curédeSimpelveltetauteurduditlivre.InfidemAugustinSougnez,curéde
Simpelvelt.
Voorcommentaarhieropziehoofdstuk3.2.DetranscriptievanpastoorSougnez
iseveneenstevindeninhetSimpelveldseparochiearchiefinKerkrade(nr.14).
TerugnaarMemorieboek1.
Enkeleopmerkingen:DetekstenvanpastoorDyddenzijnindeloopvandelaatste
tweeeeuwengeregeldgebruiktomtepublicerenoverdegeschiedenisvanSimpelveld.
Eenpaarvoorbeelden:J.Habets,GeschiedkundigeaanteekeningenoverSimpelveldt
enBocholtz(1155-1598),Publ.8(1871)161-180,7,2,0.;drs.HuubFranssen,Van
SempleveitotSimpelveld,Simpelveld,1970;drs.HuubFranssen,Schetsvande
geschiedenisvanSimpelveldenBocholtz,deMaasgouw,jrg.85,1966,afl.5;drs.
LucWolters,St.-RemigiusteSimpelveld,Kerkenparochiegedurendemeerdan
achteeuwen,Simpelveld,2003.
OverigensiseralvóórpastoorDyddensprakevanregisters,diedeabdijvan
Beaurepartbijhieldomhaarbezittingenenrechtenvastteleggen.Inhetgenoemde
artikelindeMaasgouwverwijstHuubFranssennaar:BisschoppelijkarchiefLuik;
BeaurepartGIV7.CartulaireA,getiteld:‘Registredesdocumentscommençantl'an
1116appartenantálamaisondeBeaurepart’.Daarinopfolio114venfolio115r:
‘SequitursummareddituumpertinentiumadecclesiamparochialemdeSympelvelt’,
zonderdatum:hancsummampredictorumbonoruminueniinantiquissimocodice’:
kopie14eeeuw.
Totbesluiteenbekentenis:inhetgenoemdeartikelvanHuubFransseninde
Maasgouwwordteenderdeboekinmanuscriptvormvermeld:PastorieSimpelveld,
Ongenummerd,148folio's,getiteld;‘Registruminquocontinenturcensus,redditus
pertinentesadpastoratumdeSimpelveltetprovenientesexterrisdictisweisdomsgoedt
etexanniversariis.Renovatumanno1704subAugustinoWitthianpastorein
Simpelvelt’.HetboekzoudoorpastoorAugustWithian(1703-1719)zijn
getranscribeerdenlateraangevuldmetgegevensdoorpastoorBluijssen,deopvolger
vanpastoorSougnez.Tussenhaakjes,BluijssenwasdeeerstepastoorinSimpelveld
dienietvannorbertijnerherkomstwas.DewederwaardighedenvanpastoorSougnez
indeFransetijdmoetendaarinbeschrevenzijn.HuubFranssenzegtdathijhet
betreffendeboektwintigjaareerdergezienheeft.
Spijtiggenoeghebikhetgenoemde(derde)boeknognietkunnentraceren.
Vermoedelijkishetoverigensnietechtbelangrijkvoordeonderhavigeuitgave.•
ArnoldDydden,SimpelveldenBocholtzdoordeogenvanArnoldDydden,pastoor1571-1616