Sili Italici Punica

608 Pages·1987·11.526 MB·German

by  Tiberius Catius Silius Italicus

SILI ITALICI
PVNICA
EDIDIT
IOSEPHVS DELZ
STVTGARDIAE IN AEDIBVS B.G. TEVBNERI MCMLXXXVII
Gedruckt mit Unterstützung der Förderungs-
und Beihilfefonds Wissenschaft der VG WORT GmbH,
Goethestraße 49, 8000 München 2
CIP-Titelaufnahme der Deutschen Bibliothek
Silius Italicus, Tiberius Catius:
[Punica]
Sili Italici Punica / ed. Iosephus Delz. - Stutgardiae: Teubner,
1987
(Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana)
ISBN 3-519-01804-7
NE: Delz, Josef [Hrsg.]
Das Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung
außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages
unzulässig und strafbar. Das gilt besonders für Vervielfältigungen, Obersetzungen, Mikro-
verfilmungen und die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen.
© B.G.Teubner Stuttgart 1987
Printed in Germany
Gesamtherstellung: Passavia Druckerei GmbH Passau
CORNELIAE
VXORI CARISSIMAE
SACRVM

PRAEFATIO
Silii edendi consilium cepi ante septem fere lustra, non admi-
ratione quidem poetae mediocris instinctus, sed quia editio-
nem a Ludovico Bauer confectam1 fundamento parum fir-
mo niti et adnotationes eius criticas plurimis in locis mendo-
sas esse perspexeram. Discrepat enim, ut unum erroris genus
afferam, quod in praefatione de praestantia codicum F et L
legitur cum testimoniis in apparatu critico ex codice V alla-
tis, qui persaepe solus aut solus cum codice Coloniensi de-
perdito veram lectionem praebere videbatur. Sed inspecto
codice V(aticano latino 1652) horum bonorum nec vola nec
vestigium apparuit. Qui fieri potuit, ut editor cetera diligens
tam graviter erraret? Codices ipsos scilicet Bauer non vidit,
sed schedis et notis aliorum contentus esse debebat. Impri-
mis Georgius Thilo Punica prius editurus — sed mox ad alia
se convertit - nonnulla festinanter congessit et codicem V,
quem optimum omnium esse sibi persuaserat, cum textu
vulgo edito satis neglegenter comparavit2. Ubi autem Thilo
nihil adnotaverat, Bauer ex silentio veram lectionem codici
Vaticano perperam attribuisse manifestus est.
Audax ergo iuventa laborem immensum suscepi et pri-
mum quidem catalogos bibliothecarum quos potui evolvi
necnon litteris inquisitoriis ad bibliothecarios in omnes par-
tes dimissis ignotos codices indagare conatus sum. Sed prae-
1 Sili Italici Punica ed. Ludovicus Bauer, Lipsiae 1890/1892.
2 Georgius Thilo, Quaestiones Silianae criticae, Nachricht über
das Königliche Pädagogium zu Halle 23, 1858. De mala editionis
incohatae fortuna vide quae scripserunt Lucian Müller, Berliner
philologische Wochenschrift 20, 1891, 620sqq. et ipse Thilo, Jahr-
bücher für classische Philologie 143, 1891,589sqq.
VI PRAEFATIO
da admodum vilis fuit; nam praeter viginti quinque manu-
scripta ab Hermanno Blass enumerata descripta examinata1
et duo alia paulo post reperta2 quinque codices emerserunt
(ΑΝΔΘΨ), omnes quod ad textum constituendum pertinet
prorsus nullius pretii. Atqui speraveram illum Poggii Floren-
tini librum ab homine indocto Constantiae scriptum in lu-
cem venturum, qui olim cum codice Matritensi 3678 Mani-
lium et Statii Silvas amplexo coniunctus erat, cuius imagi-
nem ac speciem Paulus Thielscher tarn graphice delineavit3.
Qua spe deiectus eos qui exstant codices inter se conferre et
ordinäre coepi, primo in bibliothecis ubi adservantur desu-
dans (praeter ΘΛΨ omnes in manibus habui), mox domi
plerumque micropelliculis a custodibus manuscriptorum co-
miter concessis et comparatis oculos applicans. Super tan-
tam molem editiones quoque quinti et sexti decimi saeculi
perscrutari certis de causis necesse videbatur. Ex tota de-
mum congerie stemma quod dicitur codicum satis perspi-
cuum constitui potuit, quo apparet Hermannum Blass recte
quidem codices F et L a ceteris seiunxisse, sed alterius classis
testes meliores, id est fonti communi propiores, exstare
quam eos quos elegit Ο et V.
Atque nunc breviter agendum mihi videtur de codicibus
qui exstant (I), de codice Coloniensi deperdito (II), de parti-
cula versus 8, 144—223 supplente (III), denique de huius
editionis ratione (IV). Sed quod ad litteras Poggii Florenti-
1 Hermann Blass, Die Textesquellen des Silius Italicus, Jahr-
bücher für classische Philologie 8. Suppl.bd., 1875/76, 161-250.
2 G. Wartenberg, Jahrbücher für classische Philologie 33, 1887,
431 sq. (Bibl. Vaticana, Borg. lat. 417); L. Bauer, ibid. 35, 1889,
796sqq. (Budapest, EK Cod. lat. 8).
3 P. Thielscher, De Statii Silvarum Silii Manilii scripta memoria,
Philologus 66, 1907, 85-134 (codicis Poggiani deperditi species
descripta p. 105).
PRAEFATIO VII
ni1, Francisci Barbari2, Francisci Philelfi3, aliorum Italorum
attinet, quibus discimus Poggium, cum secretarius apostoli-
cus Constantiae moraretur, anno 1417 veterem codicem Pu-
nicorum repperisse4, exemplum ab homine indocto ('igno-
rantissimus omnium viventium fuit') suo iussu confectum et
a se usque ad tertium decimum librum emendatum Venetias
ad Franciscum Barbarum misisse, Nicolaum autem Niccoli
Florentinum idem ut videtur manuscriptum per aliquot an-
nos apud se retinuisse5, Bartholomaeum Aragazzi Monte-
politianum fortasse alterum exemplum Constantiae manu
librarii Germani scriptum in Italiam apportavisse, quod post
1 A.C. Clark, The Literary Discoveries of Poggio, Class. Rev.
13, 1899, 119-130 ex manuscripto Oxford, Bodl. Libr. Canon.
Misc. 484 epistulam exeunte anno 1417 aut ineunte 1418 ad Fran-
ciscum Barbarum missam publici iuris fecit (pagina 125 iterata est
in: Poggius Bracciolini Opera omnia a cura di R. Fubini Tom. IV,
Torino 1969, 239). Vide etiam quae de hac epistula disputaverunt
Th. Stangl, Berliner philologische Wochenschrift 33, 1913,
1180-84; 1211—15 et S. Rizzo, II lessico filologico degli umanisti,
Roma 1973, 173sq.; 264. Silius Italicus inter alios auctores nomi-
natur, quos Nicolaus Niccoli in usum suum exscribere vult, in
epistula anno 1425 ad eum data: Poggii Epistolae ... collegit ...
Thomas de Toneiiis, vol. I, Florentiae 1832 (Torino 1964), 150. -
Poggio Bracciolini Lettere, I Lettere a Niccolö Niccoli a cura di
Helene Harth, Firenze 1984,144.
2 Francisci Barbari et aliorum ad ipsum epistolae, Brixiae 1743,
epist. 1 ad Poggium 'pro inventis Codicibus collaudatio' (iterata in:
Poggius Bracciolini Opera ... Tom. IV, 57—64).
3 Francisci Philelfi... Epistularum familiarium libri XXXVII...
Venetiis 1502, fol. 116 et 165.
4 De Siliani carminis ante saeculum decimum quintum notitia et
fortuna vide quae scripsit Ε. L. Bassett in Catalogo Translationum
et Commentariorum III, Washington 1976, 342—348. cf. etiam
M.D. Reeve in: Texts and Transmission, A Survey of the Latin
Classics, Oxford 1983, 389.
5 Poggius Barbarum oraverat, ut librum correctum 'Florentiam
ad Nicolaum' mitteret, anno autem 1425 Nicolaum his verbis re-
VIII PRAEFATIO
eius mortem in possessione patris Antonii Barbadori fuisset,
deinde ab Antonio ipso Carolo Marsuppini Aretino commo-
dato datum esset, quaestiones implicatissimas hoc loco trac-
tare nolui1, id quod facere sine dubio debui, si mihi contigis-
set, ut unum alterumve codicem certis indiciis cum viris
quos supra nominavi conectere possem2. Hoc unum autem
constat omnes qui hodie exstant ex illo vetere codice a Pog-
gio reperto, ab editoribus dubitabili nomine S(angallensis)
ornato3 emanasse; sed ut Poggii ipsius4 sic apographa cete-
prehendit: 'Volebam Lucretium pro quindecim diebus neque am-
plius: tu vero ilium, Silum [sic] Italicum, Nonium Marcellum, ora-
tiones Ciceronis uno spiritu vis conscribere; quia omnes dicis, nul-
lum absolves'. Unde suspicari licet Nicolaum Punica tunc domi
suae habuisse; sed id pro certo affirmari non potest.
1 Diligentissime testimonia collegit et tractavit H. Blass
162-172, nec praeter epistulam Poggii ad Barbarum datam quic-
quam postea innotuit, quod novam lucem afferret.
2 L. Bauer, Handschriftliche und kritisch-exegetische Erörterun-
gen zu den Punica des Silius Italicus, Programm des Gymnasiums
bei St. Anna in Augsburg 1892/93, 16sq. et A.C. Clark, Class. Rev.
15, 1901, 165 sq. admodum incerta senserunt, R. Sabbadini, Rivi-
sta di filologia e di istruzione classica 39, 1911, 240—251 prorsus
falsa; sed vide quid infra de exemplari codicum FL suspicatus sim.
- De codice Laur. Gadd. 91 sup. 35 vide infra p. XVI.
3 Ubi Poggius codicem e tenebris eruerit incertum manet quam-
quam eundem fuisse verisimile est qui in vetere catalogo bibliothe-
cae cuiusdam his verbis describitur: Item ovidii metamorfoseon Sili
et stacii vol. I. (Ms Donaueschingen 191 f. 163). v. P. Lehmann,
Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz
I, München 1918, 262-266; J. Autenrieth, Die Domschule von
Konstanz zur Zeit des Investiturstreits, Stuttgart 1956,18—20.
4 In inventario librorum post mortem Poggii confecto contine-
tur 'Servius in papirio. Sirius ytalicus in papirio coopertum corio
rubeo': E. Walser, Poggius Florentinus, Leipzig und Berlin 1914,
421 nr. 57. Quoniam et alii libri in inventario sine indicio tegimenti
enumerantur, ego hunc Silium - illum ut puto, quem Poggius ad
Barbarum miserat - non, ut crediderunt Walser et B.A. Müller,
PRAEFATIO IX
rorum qui primis tribus decadibus novi poetae copiam sibi
fecerant funditus perisse ducenda sunt1.
I
Codicibus singulis sigla partim iam prius usitata partim a
me ipso ficta tribui. Speciem autem librorum more codicolo-
gorum accurate describere brevitati studens omisi ubi nihil
attinet; sed iam hoc loco quanti quisque aestimandus sit et
unde pendeat indicavi, cuius rei argumenta infra in stemma-
te constituendo proferam. Adnotationes marginales et inter-
lineares, quibus libri maxime in usum scholasticum confecti
Berliner philologische Wochenschrift 37, 1917, 464, cum Servio in
uno volumine coniunctum fuisse arbitror.
1 Inter testimonia codicum deperditorum etiam adduci solet
quod scripsit L. Mehus in Praefatione ad epistulas Ambrosii Tra-
versarii edendas, Florentiae 1759, XL, 'In margine Siliani codicis,
quem possidet Ludovicus Petronius J.C. Neapolitanus legitur: Silii
Italici elegantissimum volumen, incuria temporum amissum, nuper
Constantiae a Poggio repertum est, anno salutis MCCCCXVII'; v.
Blass, Textesquellen 163. 185; R. Sabbadini, Le scoperte dei codici
latini e greci ne'secoli XIV e XV vol. 1, Firenze 1905, 80 n. 38
('L'apografo di Silio posseduto da Luigi Petrone ha la nota ...');
K. Preisendanz, Neue Heidelberger Jahrbücher Ν. F. 1952/53, 48
('... die Handschrift, von der Luigi Petrone 1417 schrieb[!], Poggio
habe sie in Konstanz gefunden'). Sed mihi videtur Mehus de viro
sui temporis, non saeculi decimi quinti locutus esse et lapsu calami
'Siliani' scripsisse pro 'Pliniani'. Nam in margine ad Plinii epistu-
lam 3, 7 de morte Silii Italici talem notam exspectes, non autem in
margine codicis Siliani; et re vera similem notam invenies in com-
pluribus codicibus Plinianis: v. C. Plinii Caecili Secundi epistula-
rum libri decern rec. ... R.A.B. Mynors, Oxonii 1963, XII et e.g.
London, Brit. Libr. Add. 22816 (a. 1466/67) f. 64v, ubi ad Plin.
epist. 3, 7 in margine legitur 'Silius italicus. qui eximium edidit de
secundo bello punico volumen / constantiae repertus est a poggio
1417 salutis anno' (liber mihi ab Albinia de la Mare indicatus est).
χ PRAEFATIO
abundant, fusius tractavi et quoad potui auctoribus assigna-
vi in Catalogo Translationum et Commentariorum (CTC)
III 365 sqq.
A Firenze, Bibl. Laur., Acquisti e Doni 361
chart., IV + 179 + III' (f. 168 cum versibus 16, 554-626
excisum est), scriptura cursiva non pulchra.
f. IVr in summa pagina litteris evanidis legitur: 'Hyeronima
nota sig.', f. 179v post finem carminis:
Epitaphium Silii Italici poetae
Silius altisono celebrauit barbara uersu
Prelia: Apollinea solus in arte potens.
Tempore perpetuo intactum quem gloria seruat,
Illius hie durus protegit ossa lapis.
Gregorius Grimius
Librum scholasticum annis 1470-1480 attribuerim; sed
quis fuerit ille Gregorius Grimius, utrum epitaphii tantum
auctor an scriptor codicis, adhuc ignorare me paenitet1.
Textus et adnotationes consentiunt plerumque cum codici-
bus ΤΧΨ (CTC 366 'Anonymus Β').
Liber anno 1932 emptus a bibliopola Seeber.
Β Oxford, Bodl. Libr., Canon, class, lat. 116 (B Blass)
chart., I + 113, scriptura cursiva cum elementis scripturae
librariae mixta.
Codex solos libros 1—11 complectitur, sed f. 112v in ima
pagina leguntur verba reclamantia ut dicuntur 'iam terra
1 Epigramma ad G. Grimium quendam composuit Leonardus
Montagna (P.O. Kristeller, Iter Italicum II 97: Roma, Bibl. Casana-
tensis 276).