Seydi Vakkas TOPRAK

46 Pages·2017·0.29 MB·Turkish

LOZAN ANTLAŞMASININ İMZALANMASI VE
ONAYLANMASININ TANİN GAZETESİNDE
YANKILARI
Seydi Vakkas TOPRAK**
ÖZET
Lozan Antlaşması müzakereleri devam ederken Türkiye basınında müzakerelerle ilgili yo-
ğun tartışmalar devam etmekteydi. Genel olarak İstanbul basını müzakereler aleyhinde yayın
yaparken Ankara basını müzakereleri destekler mahiyette yayın yapmaktaydı.
Lozan Antlaşması imzalandıktan sonra ise lehteki yayınlar artarak devam ederken aleyhteki
yayınlar eleştirilerinin dozunu azaltmıştır. Bu süreçte incelediğimiz Tanin Gazetesi, Türkiye’nin
bağımsızlığını sağlayan Lozan Antlaşması’nın önemini kabul ederken Nüfus Mübadelesi, Musul
Meselesi, savaş tazminatı ve sınırlar gibi muallâkta kalan konularda eleştirilerini devam ettir-
miştir.
Lozan Antlaşması’nın imzalanması, TBMM’de onaylanması ve uygulanması sürecini günü
gününe takip eden Tanin, yabancı basından yaptığı alıntılarla antlaşmanın Avrupa’daki yankı-
larını da Türkiye kamuoyuna duyurmuştur. Özellikle iktisadî nüfuz bölgeleri gibi Avrupa ga-
zetelerinde Türkiye aleyhinde çıkan yayınları aktararak Türkiye’nin tam bağımsızlığına dikkat
çekmiştir.
Anahtar Kelimeler: Tanin Gazetesi, Nüfus Mübadelesi, Lozan Antlaşması’, Savaş Esirleri,
Musul Petrolleri, Osmanlı Dış Borçları, İşgal Altındaki Yerlerin Tahliyesi.
* Bu makale, 13–15 Kasım 2013 tarihlerinde Ankara’da düzenlenen Cumhuriyet Tarihi
Araştırmaları-I, 90. Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Uluslararası Sempozyumu’nda
sunulan bildirinin genişletilmiş halidir.
** Yrd. Doç. Dr., Adıyaman Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üye-
si, Adıyaman, [email protected], [email protected]
SEYDİ VAKKAS TOPRAK
2 Bahar - 2016
ECHOES OF THE SIGNATURE AND RATIFICATION
OF TREATY OF LAUSANNE IN THE TANIN
ABSTRACT
While the Lausanne treaty negotiations were going on, intense discussions were being car-
ried out in Turkey. Istanbul press was, in general, publishing against the negotiations and on the
other hand Ankara press was publishing in favour of the treaty.
After the Lausanne Treaty was signed the publishing in favour of the treaty increased and
the ones publishing against it decreased the amount of critiques. Tanin journal which we searc-
hed to understand this period approves the importance of the Lausanne Treaty providing the in-
dependence of Turkey but still continues its critiques about the pending subjects like population
exchange, Mosul issue, war compensation and borders.
Tanin Journal which follows the signing of the Laussane treaty, the confirmation of it in the
parliament and carrying out process day by day announces the reflection of the treaty in Europe
to Turkish public opinion by the way of giving excerptions from the foreign press. Especially
citing the articles like Economical domains published against Turkey in the European journals it
points out the exact independence of Turkey.
Key Words: Tanin Newspaper, The Population Exchange, The Treaty of Lausanne, Priso-
ners of War, Mosul Oil, Ottoman Foreign Debt, the Evacuation of Occupied Places.
LOZAN ANTLAŞMASININ İMZALANMASI VE ONAYLANMASININ TANİN
GAZETESİNDE YANKILARI
Sayı: 93 3
GİRİŞ
I. Dünya Savaşı sonrasında imzalanan son barış antlaşması Lozan’dır. 1918
yılı sonbaharında savaşı kazanan İtilaf Devletleri kaybeden devletlerle peyderpey
antlaşmalar imzalamışlardır. Savaşı kaybeden devletlerden biri olan Osmanlı
Devleti ile önce Mondros Ateşkes Antlaşması, takip eden yıllarda ise Sevr
Antlaşması imzalanmıştır. Bu sırada Anadolu’da başlayan istiklâl mücadelesi,
İstanbul’un işgalinden sonra Ankara’da açılan TBMM’nin öncülüğünde zaferle
sonuçlanmıştır. İtilaf Devletleri’yle Mudanya Ateşkes Antlaşması’nı imzalayan
TBMM, yeni bir barış antlaşmasının zeminini hazırlamıştır.
Barış antlaşması yapmak üzere Türkiye’nin İtilaf Devletleri’yle yürüttüğü
Lozan Konferansı müzakereleri, iki devrede tamamlanmıştır. Oldukça çetin ge-
çen müzakerelerin ilk devresinde gerek TBMM’de, gerekse basında müzakere
sürecine yönelik oldukça ağır eleştiriler yapılmıştır. Lozan Konferansı’nın ke-
sintiye uğramasından sonra TBMM seçim kararı alarak dağılmıştır. 23 Nisan
1923’te Lozan’da müzakerelerin ikinci devresi başladığında TBMM toplantı ha-
linde olmadığından meclisteki olası eleştirilerin önüne geçilmişti. Ancak basın
yoluyla yapılan eleştiriler devam etmekteydi. İstanbul basının önemli bir kısmı,
Lozan Konferansı sırasında, müzakereler aleyhinde, Ankara basını ise müzake-
releri destekler mahiyette yayın yapmıştır.
Lozan Konferansı müzakereleri ve Lozan Antlaşması hakkında çok sayıda
bilimsel çalışma yapılmış olmasına rağmen Lozan Antlaşması’nın 24 Temmuz
1923 tarihinde imzalanmasından sonra muhalif basının takındığı tavırla ilgi-
li çalışmalar oldukça azdır. Bu çalışma, Lozan Antlaşması’nın imzalanması ve
TBMM’de onaylanması sürecindeki muhalif basınının tavrını ortaya koymayı
amaçlamaktadır. Araştırma yöntemi olarak gazete taraması seçilmiştir. Bu dö-
nemin gazetelerinde çok sayıda makale, haber ve yabancı gazetelerden yapılan
alıntı tespit edildiğinden, temel kaynak olarak bir gazetenin değerlendirilmesi
düşünülmüştür. Örnek gazete olarak da Ankara’ya karşı şiddetli bir muhalefet
kampanyası yürüten Tanin seçilmiştir. Bu çalışma, barış antlaşmasının imza-
lanması ve işgal altındaki yerlerin tahliyesi sürecinde Tanin’in yayımlanan tüm
sayıları taranarak hazırlanmıştır.
SEYDİ VAKKAS TOPRAK
4 Bahar - 2016
Tanin Yazarlarının Barışla İlgili Düşünceleri
Tanin gazetesi başyazarı Hüseyin Cahit, 24 Temmuz 1923 tarihli yazısında,
Lozan’da imzalanan barışı bir milletin tarihinde ender görülebilecek olaylardan
biri kabul ederek Avrupa’dan atılan Türklerin, Lozan’la yeniden dirildiğini ve
Sevr Antlaşması’nı yırttığını yazmıştır. Başyazar, Batının Doğu’ya karşı besledi-
ği üstünlük duygusunu yıkarak bir Türk’ü ve bir Müslüman’ı Avrupalılarla eşit
seviyeye getirdiği için Lozan’ın, Batı ve Doğunun ilişkilerinde iyi bir başlangıç
olabileceğini ileri sürmüştür1.
Lozan Antlaşması’nın Türkiye ile Avrupa arasında muallâkta bıraktığı so-
runları gündeme taşıyan başyazar, halledilememiş meselelerin hakeme havale
edilmesi yöntemi benimsendiği için Avrupa ile Türkiye arasında ihtilaf çıkmaya-
cağını belirtmiştir. Ona göre, dokuz ay zarfında çözülmezse Cemiyet-i Akvam’a
havale edilecek olan Musul Meselesi’nin Türkiye ile İngiltere arasında göster-
melik olarak değil de gerçekten çözülmesi gerekmektedir. Aksi takdirde Musul
Meselesi iki ülke ilişkilerinde bir problem olarak kalmaya devam edecektir.
Başyazar, İngiltere’nin Türkiye’nin etrafını bir Kürdistan çemberiyle kuşatma
ihtimalini Musul petrolleri kadar önemli görmektedir2.
Hüseyin Cahit, seçimlerden sonra ilk kez toplanacak olan yeni meclisi de-
ğerlendirirken; Lozan Antlaşması nedeniyle tüm dikkatlerin yeni meclise çevril-
diğini vurgulamıştır. Ona göre seçimleri her tarafta Müdafaa-i Hukuk adayları
kazandığı için Birinci Meclis ile toplanacak olan İkinci Meclis arasında büyük
farklar vardır. Birinci Meclis, partilerin olmadığı bir ortamda seçilmiş, siyaset-
siz, vatan savunması etrafında birleşen farklı fikirleri bünyesinde barındıran bir
meclisti. İkinci Meclis ise, tek bir teşkilat tarafından seçilen mebuslardan oluş-
tuğu için farklı seslerin temsiline imkân vermemiştir3.
Başyazar, 30 Temmuz 1923 tarihli yazısında ise görülmekte olan ekonomik
istikrarsızlık nedeniyle hükümeti suçlamıştır. Ona göre, Lozan Antlaşması im-
zalandığı halde piyasalar düzelmemiştir. Oysa daha önceleri barış ihtimali be-
lirdiğinde bile faizler düşerek piyasalar olumlu yanıt verirken, barış imzalandığı
halde faizlerin düşmemesi ve piyasaların düzelmemesi istikrarsızlıktır. Yazar bu
durumdan hükümeti sorumlu tutmuştur4.
1 Tanin, 24 Temmuz 1923, no: 281.
2 Tanin, 25 Temmuz 1923, no: 282.
3 Tanin, 29 Temmuz 1923, no: 283.
4 Tanin, 30 Temmuz 1923, no: 284.
LOZAN ANTLAŞMASININ İMZALANMASI VE ONAYLANMASININ TANİN
GAZETESİNDE YANKILARI
Sayı: 93 5
Hüseyin Cahit, yeni meclisi ele aldığı 12 Ağustos 1923 tarihli yazısında; ilk
meclis gibi, bu meclisin de Büyük Millet Meclisi unvanına sahip olup olamayaca-
ğının beli olmadığını iddia etmiştir. Ona göre Birinci Meclis, Büyük ismini hak
etmiş tarihteki ender meclislerden biridir. Yeni meclisin de vazifesini aynı sami-
miyet ve içtenlikle yapması ve vicdanına göre davranması gerektiğini belirtmiş-
tir. Savaş zamanında zafere ulaşma amacının pek çok acıyı hissettirmediğini, an-
cak savaştan sonra bütün eksikliklerin ve ihtiyaçların ortaya çıktığını ifade eden
yazar, bu zor devrede hem millete hem de meclise düşen görevler olduğunu dile
getirmiştir. Yeni yönetimden bir anda bütün dertlere çare bulmasını beklemenin
haksızlık olacağını, barışın imzalanması ve meclisin açılmasıyla sıkıntıların bit-
meyeceğini dile getirerek okul, yol, ordu, donanma, asayiş, tarım, memleketin
imar ve iskânı meselelerinin meclisin halletmesi gereken acil konular olduğu-
nu vurgulamıştır. Muhalefetin olmadığı meclise, basının yardımcı olmak için
elinden geleni yaptığı bu uygun ortamda yeni meclisin, milletin verdiği güvene
layık olmak için iyi çalışması, milletin ihtiyaçlarını unutmayarak kamuoyunun
isteklerine kulak vermesi ve halisane çalışması gerektiğini vurgulamıştır5.
Başyazara göre; halk barışa büyük bir umut bağlamış ancak umutlar boş
çıkmıştır: Zorluklarla başlayacak olan barışın bir tılsım gibi tüm ihtiyaçları kar-
şılaması mümkün değildir. Barış, yaraları tedavi imkânı verir ancak çalışmanın
etkisini görmek için bir müddet beklemek gerekir. Her şeyin düzeleceğine inan-
mak da doğru değildir. Büyük sıkıntılardan sonra devlet mekanizmasını baştan
aşağı değiştirmek daha kuvvetli, ilim ve tecrübe sahibi milletler için bile zor
olmuştur. Ticaretin gelişmesi, sermaye birikimi ve faaliyet sahalarının açılması
için sükûnetin, nizamın, emniyetin ve güvenin yeniden kurulması lazımdır6.
Antlaşmanın onaylanması için mecliste yapılan müzakereleri değerlendiren
Hüseyin Cahit, muhalefet bulunmadığı için antlaşmanın hiç itiraza uğramadan
kabul edilmesini beklediğini, ancak lehinde de aleyhinde de pek çok söz söyle-
nebilecek siyasî bir belge olan Lozan Antlaşması aleyhinde bazı mebusların ko-
nuştuğunu ifade etmiştir. Yazara göre; gelecekte büyük ihtilaflara sebep olacak
bazı konuları muallâkta bırakmış olsa da Lozan, Sevr Antlaşması ile karşılaştı-
rıldığında, sonsuza kadar iftihar edilebilecek bir belgedir. Lozan akla geldiğin-
de mutlaka Sevr’i hatırlamak gerekir. Eğer Anadolu’da millî hareket olmasaydı
5 Tanin, 12 Ağustos 1923, no: 297.
6 Tanin, 21 Ağustos 1923, no: 306.
SEYDİ VAKKAS TOPRAK
6 Bahar - 2016
memleketin kaderinin Sevr ile belirlenmiş olacağını vurgulayan yazar, güney
sınırları, Batı Trakya, Ege adaları ve Musul meselelerinde Lozan’daki murahhas-
ları itham etmeyi doğru bulmamıştır. Ona göre, antlaşmanın hür ve bağımsız
bir Türkiye temin etmiş olması çok önemlidir. Eğer bunu sağlayamamış olsaydı
bir kaç mebus yerine bütün meclis ret yönünde görüş beyan ederdi. Bazı noksan-
lıklarından dolayı Lozan Antlaşması’nı reddetmek doğru değildir. Antlaşmanın
sağladığı bağımsızlıktan dolayı imzalayanları alkışlamak gerekir7.
Anadolu’da oluşturulmaya çalışılan İktisadî Nüfuz Bölgeleri meselesini gün-
deme getiren başyazar, barış zamanında Avrupalılara güvenilip güvenilemeyece-
ğini tartışmıştır. Ona göre, şimdiye kadar büyük devletlerden saldırgan ve hukuk
tanımaz tavırlar gören Türkiye, bu devletlerin iyi niyet adımlarını beklemekte-
dir. Oysa İngiltere, Fransa ve İtalya Sevr Antlaşması’nı hazırlarken Türkiye’yi
nüfuz bölgelerine ayırmışlardı. Lozan Antlaşması imza edildikten sonra da ben-
zer çalışmaların olduğu haberleri gelmiştir. Yeni Türkiye’nin iktisadî nüfuz böl-
gelerine işaret edebilecek niyetleri kabul etmesi mümkün değildir8.
Savaş ve barış dönemini ele alan Tanin muhabiri İsmail Müştak, Sulha
Doğru başlıklı yazısında, Lozan Antlaşması’yla Türkiye’nin medeni devletlerin
arasına girdiğini vurgulamıştır. Milletlerin tarihindeki başarıları, geçmişle gele-
ceği birbirine bağladığı için Türkler de, mazinin zaferini tarihe geçirirken aynı
zamanda gelecek için hazırlanmalı, medeniyet kervanına yetişmek için büyük
hamleler yapmalıdır. Tılsımlı bir hazine olan barışın yolu çetin ve puslu, mesa-
fesi uzak ve tehlikeli olduğundan sebat, azim ve metanetle çalışmak, akıl ve ted-
biri elden bırakmamak gerekmektedir9. Muhabir, barış devresinde yapılacakları
kendi mesleği olan gazetecilikten yola çıkarak ele almış ve basının, gerçeklerden
başka hiçbir şeye boyun eğmeden, kalemini riya ve dalkavukluğa feda etmeden
çalışması gerektiğini vurgulamıştır10.
Tuğrul imzalı bir makaleye göre; barışın en önemli sorunu bir ilim, iktisat
ve maliye meselesi olan nüfus mübadelesidir: Mübadelenin faydalı sonuçlar ve-
rebilmesi için bilimsel yöntemlerle hareket edilmesi gerekmektedir. Son yıllarda
Türkiye’ye ilmi usulde sokulmayan muhacirler iskân edildikleri yerlerin iklimi-
7 Tanin, 23 Ağustos 1923, no: 308.
8 Tanin, 3 Eylül 1923, no: 319.
9 Tanin, 25 Temmuz 1923, no: 282.
10 Tanin, 29 Temmuz 1923, no: 283.
LOZAN ANTLAŞMASININ İMZALANMASI VE ONAYLANMASININ TANİN
GAZETESİNDE YANKILARI
Sayı: 93 7
ne, ekonomik ve sosyal şartlarına uymadıkları için mahvolarak başka yerlere da-
ğılmışlar ve gittikleri yerlerde azınlıklar oluşturmuşlardır. Mültecilerin iktisadî
olarak kendilerini geçindirebilecekleri yerlere yerleştirilmesi gerekmektedir.
Medeni memleketlerde imar usullerinin amacı ortak bir kültürün oluşturulması
olduğundan Anadolu’ya gelecek herkesin Türk kültürüne uymayı kabul etmesi
lazımdır11.
Tuğrul; yeni meclisin açılış merasimini aktarırken mebusların fikirlerini de
sormuştur. Mebuslar, Birinci Meclisin görevini yaparak memleketi düşmandan
kurtardığını, İkinci Meclisin ise memleketi bilimsel, sosyal ve ekonomik yön-
den ihya edeceğini söylemişlerdir. Tuğrul’un haberine göre; Lozan murahhaslar
heyeti müşavirlerinden Zekai Bey, verdiği beyanatta; Lozan Antlaşması ile eko-
nomik gelişmesine engel hiçbir sorunu kalmayan Türkiye’nin, dünya nazarında
tam bağımsız bir devlet olarak meydana çıktığını belirtmiştir12.
Münir Müeyyed imzalı bir yazıda; Mübadele Komisyonu ve hükümetin
vereceği mübadele tahsisatı hakkında mecliste tartışma çıkabileceği uyarısı ya-
pılmıştır. Yazıya göre; İsmet Paşa’nın, Lozan Antlaşması hakkında bilgi verdiği
Halk Fırkası toplantısında, mebuslar genel itibariyle antlaşmayı kabul etme eği-
limi göstermişlerdir. Bazı mebusların sınırlar hakkında çekincelerinin olduğu
gözlenmiştir. Antlaşma metninin TBMM’deki işlem aşamalarını aktaran Münir
Müeyyed’e göre Hariciye Encümeni, metin üzerindeki tetkiklerini tamamlaya-
rak antlaşmayı Meclis Genel Kuruluna havale etmiştir. Genel Kurulda encü-
menin mazbatası okunduktan sonra Hariciye Encümeni Başkanı Yusuf Kemal
Bey tetkiklerin sonuçlarını açıklayarak karşılıklı eşitlik üzerine imzalanmış olan
Lozan Antlaşması’nın onaylanmasını meclisten istemiştir13.
Tanin’e göre; Niyazi, Hamdullah Suphi, Yahya Kemal, Şükrü Kaya ve Faik
Beyler mecliste antlaşma aleyhinde konuşarak Misak-ı Millî’nin gerçekleşme-
miş olmasını, güney sınırlarını, Antakya ve İskenderun’un Fransa mandasına
bırakılmasını eleştirmişlerdir. Aynı mebuslar, Musul’un İngiliz yönetimine terk
edilmesine, Edirne’nin yaşaması için yeteri kadar arazinin elde tutulmamasına,
Yunanistan’dan alınacak savaş tazminatından vazgeçilmesine, Batı Trakya ve
Ege adalarının Yunanistan’a verilmesine karşı çıkmışlardır14.
11 Tanin, 4 Ağustos 1923, no: 289.
12 Tanin, 12, 13 Ağustos 1923, no: 297, 298.
13 Tanin, 22 Ağustos 1923, no: 307.
14 Tanin, 22 Ağustos 1923, no: 307.
SEYDİ VAKKAS TOPRAK
8 Bahar - 2016
Lozan Antlaşması hakkında mecliste yapılan konuşmaları değerlendiren
Münir Müeyyed, verilen sert nutuklardan kesitler de sunmaktadır15. Münir
Müeyyed’in haberine göre İstanbul’un tahliyesi tamamlandıktan sonra meclis
bir hafta tatil edilecek ve Başkumandan Mustafa Kemal Paşa İstanbul’a gele-
cektir. Bu sırada TBMM’nin İstanbul’da birkaç toplantı yapması muhtemeldir.
Ancak Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul’a geleceği haberi daha sonra Tanin’de
yalanlanmıştır16. Ayrıca Lozan Antlaşması’nın TBMM’de onaylandığı günün
ertesinde, sert muhalefetiyle tanınan başyazar Hüseyin Cahit’in, barışla değil de
kumarla ilgili bir konuyu ele almış olması tarafımızdan manidar bulunmuştur17.
Antlaşmayla İlgili Tanin’de Çıkan Çeşitli Haberler
Tanin, İsmet Paşa’nın verdiği bir teminattan söz eden Venizelos’un,
Yunanistan ve Türkiye’nin eski düşmanlıkları unutarak iyi ilişkiler kuracağını
söylediğini haber vermektedir18. Bu teminatın ne olduğu konusunda herhangi
bir bilgi vermeyen gazete, Ankara Hükümeti ile Yunanistan ve Batılılar arasında
zımnî bir anlaşmanın var olduğu izlenimini vermeye çalışmıştır.
Tanin, Lozan Antlaşması’nın imzalandığı salon ve salondaki protokolü ay-
rıntılarıyla tarif etmiştir. Antlaşmanın imzalandığı gün kaleme alınmış olan Son
Gün başlıklı bir yazıda, İsviçre Cumhurbaşkanı başkanlığında düzenlenecek
olan imza töreni anlatılmaktadır. Ayrıca Sırpların antlaşmanın malî ve iktisadî
maddelerini imzalamayacakları, tüm imzalar tamamlandıktan sonra konferan-
sın kapanacağı gibi haberler gazete tarafından okuyucularına aktarılmaktadır19.
Antlaşmanın imzasından sonra bir müddet daha İsviçre’de kalan Türk
temsilci heyetinin faaliyetleri de Tanin tarafından kamuoyuna aktarılmıştır. Bir
ticaret antlaşması yapmak amacıyla uçakla Bern’e giden İsmet Paşa’nın İsviçre
Cumhurbaşkanı ile görüştüğünü bildiren gazete, murahhaslar heyetinin bir
İtalyan savaş gemisiyle Lozan’dan döneceğini haber vermiştir. Antlaşmanın im-
zalanmasından hemen sonra İsmet Paşa’nın İstanbul’a hareket edeceğine dair
Şark Ajansından alınan haberler Tanin’de çokça yer almıştır. Ayrıca Ankara
15 Tanin, 23 Ağustos 1923, no: 308.
16 Tanin, 24, 28 Ağustos 1923, no: 309, 313.
17 Tanin, 24 Ağustos 1923, no: 309.
18 Tanin, 24 Temmuz 1923, no: 281.
19 Tanin, 25 Temmuz 1923, no: 282.
LOZAN ANTLAŞMASININ İMZALANMASI VE ONAYLANMASININ TANİN
GAZETESİNDE YANKILARI
Sayı: 93 9
Hükümeti tarafından barışın imzalandığının resmen ilan edildiği haberi de ga-
zete tarafından kamuoyuna duyurulmuştur20.
Antlaşmayı imzalayan murahhaslar heyetinin yurda dönüşüyle ilgili yazıla-
ra sütunlarında geniş yer ayıran Tanin, Mustafa Kemal Paşa’nın İzmir’de bulun-
ması nedeniyle İsmet Paşa’nın da İzmir’e gideceğini yazmıştır. Murahhasların
bir kısmının trenle İstanbul’a gelecekleri haber verilirken, heyetten Zekai ve
Tahir Beylerin İstanbul’a gelmiş oldukları bilgisi de verilmektedir. Tahir Bey’in
Adnan Bey’le buluşarak antlaşmanın uygulanması hakkında bilgi verdiği haber-
leri de gazetede yer almıştır. Yine İsmet Paşa’nın Lozan’dan İstanbul’a hareket
etmesinin beklendiği, böyle olursa Türk-Amerikan Antlaşması müzakerelerinin
Ankara’da sürdürüleceği de okuyuculara duyurulmuştur21.
Barış dolayısıyla Darülfünun hocalarının toplanarak üzerlerine düşen gö-
revleri yerine getirmek için karar alacakları haberi Tanin’de yer almaktadır.
Habere göre, Lozan’da barışı imzaladığı kalemi hediye etmek üzere İsmet Paşa
Darülfünun’a gidecektir. Sevr Antlaşması’nın imzalandığı kalemin yaban-
cı bir okula verilmesine karşılık Lozan Antlaşması’nın imzalandığı kalemin
Darülfünun’a verilmesini anlamlı bulan gazete, İsmet Paşa’nın Darülfünun zi-
yareti ve öğrencilere verdiği nutka geniş yer vermiştir22.
İsmet Paşa’nın murahhaslarla birlikte Haydar Paşa İstasyonundan Ankara’ya
hareket edeceği ve Pazartesi günü Ankara’ya ulaşacağı haberini duyuran Tanin23,
antlaşmanın yabancı okullarda Türkçe, Tarih ve Coğrafya derslerinin Türk öğret-
menler tarafından okutulmasıyla ilgili kararını Fransız Katolik Mektebi dışında-
ki yabancı okulların kabul ettiğini de kamuoyuna duyurmuştur24.
Lozan Antlaşması, TBMM’de tasdik edilmeden önce basılmakta olan ant-
laşma nüshalarının kimseye verilmemesi kararı Tanin’de ilan edilmiştir25. Yine
gazete, yeni meclisin yapacağı ilk işin Ankara’nın başkent olmasını kararlaştır-
mak olduğu haberini de okuyucularına duyurmuştur26.
20 Tanin, 24, 29 Temmuz 1923, no: 281, 283.
21 Tanin, 30, 31 Temmuz 1923, no: 284, 285.
22 Tanin, 31 Temmuz 1923, no: 285; 8, 12 Ağustos 1923, 297.
23 Tanin, 12 Ağustos 1923, no: 297.
24 Tanin, 31 Temmuz 1923, no: 285.
25 Tanin, 3 Ağustos 1923, no: 288.
26 Tanin, 7 Ağustos 1923, no: 292.
SEYDİ VAKKAS TOPRAK
10 Bahar - 2016
Ankara Hükümetine muhalif olarak bilinen Ali Haydar Mithat’ın27 Tanin’e
gönderdiği bir mektup, gazetenin sütunlarına taşınmıştır. Mektupta, Lozan
Antlaşması övülerek aynı başarının memleket idaresinde de gösterilmesi gerekti-
ği belirtilmektedir. Ali Haydar Mithat, o sırada istifa etmiş olan Heyet-i Vekile
başkanı Rauf Bey’in istifasının TBMM tarafından kabul edilmemesi yolundaki
isteğini de bu gazete vasıtasıyla duyurmuştur28.
Gazete, Ankara Hükümeti’nin Lozan Antlaşması şerefine bastırdı-
ğı, üzerinde harap bir kasaba, yıkık bir köprü ve kenarında Gazi Paşa’nın
üniformalı bir resminin olduğu bir hatıra pulundan bahsetmektedir29.
Gazetede, ayrıca antlaşma dolayısıyla, İsmet Paşa’nın mecliste verdiği nutku
büyük bir çaba ile hazırlayarak gazetelere ulaştıran Anadolu Ajansı’na teşek-
kür edilmektedir30.
Antlaşmayla İlgili Kutlama ve Tebrik Haberleri
Tanin, Lozan Antlaşması’nın imzalanması dolayısıyla yapılan kutlama et-
kinliklerine sütunlarında geniş yer ayırmıştır. Gazetede neşredilen yazılardan
anlaşıldığına göre; Lozan Antlaşması’nın imzalandığını ilan için İstanbul’un
çeşitli yerlerinde yüz bir pare top atışı yapıldığı gibi, öğleden sonra limanda bu-
lunan bütün ticaret gemileri yarım saat boyunca aralıksız düdük çalmışlardır.
Kurban Bayramı ve Lozan Antlaşması’nın imzalanması aynı güne denk geldi-
ğinden halk coşkulu kutlamalar yapmıştır. Halife Abdülmecid Efendi, Fatih
Camii’nde halkla beraber namaz kılmış, İstanbul Valiliğinde tebrikler kabul
edilmiştir. Yabancı devletlerin temsilcileri ve gayrimüslimlerin ruhanî liderleri
valiye tebriklerini sunmuşlardır. İstanbul Komutanlığında resmi tören yapıl-
mıştır. İstanbul’da halifenin de katılımıyla halk camilerde toplanarak şehitler
için dua etmiştir. Ankara’da barışın imzalanmasını kutlamak için toplar atılmış,
Bursa, İzmir, Adana, Zonguldak, Elmalı, Kars, Van ve Edirne’de Lozan’ın imza-
lanmasından dolayı sevinç gösterileri yapılmıştır. Kadıköy’de akşamdan sabaha
27 Ali Haydar Mithat, I. Meşrutiyet’in ilanı ve Kanuni Esasi’nin hazırlanması sürecinde önemli
roller üstlenmiş, daha sonra Yıldız Mahkemesi’nde Sultan Abdülaziz’in ölümüyle ilgili suçlu
bulunarak Taif zindanına gönderilen ve orada ölen Mithat Paşa’nın oğludur.
28 Tanin, 11 Ağustos 1923, no: 296.
29 Tanin, 24 Ağustos 1923, no: 309.
30 Tanin, 24-28 Ağustos 1923, no: 309-313.