sempoz 1-2-3.qxd 02.11.2007 10:26 Page 6

160 Pages·2007·7.43 MB·Turkish

sempoz 1-2-3.qxd 02.11.2007 10:26 Page 6
sempoz 1-2-3.qxd 02.11.2007 10:00 Page 7
sempoz 1-2-3.qxd 03.11.2007 10:49 Page 8
(cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)
(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:5)(cid:9)(cid:5)(cid:1)(cid:6)(cid:10)(cid:11)(cid:9)(cid:2)(cid:10)(cid:12)(cid:10)(cid:6)(cid:13)(cid:10)(cid:8)(cid:14)
(cid:2)(cid:4)(cid:3)(cid:11)(cid:15)(cid:16)(cid:17)(cid:18)(cid:3)(cid:18)
(cid:19)(cid:1)(cid:13)(cid:20)(cid:1)(cid:8)(cid:1)(cid:13)(cid:4)(cid:8)(cid:1)
(cid:2)(cid:4)(cid:3)(cid:11)(cid:15)(cid:16)(cid:17)(cid:18)(cid:3)(cid:9)(cid:20)(cid:7)(cid:16)(cid:4)(cid:12)(cid:13)(cid:4)(cid:3)(cid:4)(cid:9)(cid:5)(cid:18)(cid:8)(cid:18)(cid:13)(cid:18)(cid:21)
(cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:11)(cid:7)(cid:12)(cid:7)(cid:13)(cid:14)(cid:14)(cid:7)(cid:15)(cid:5)(cid:16)(cid:5)(cid:17)(cid:7)(cid:18)(cid:5)(cid:19)(cid:6)(cid:5)(cid:20)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:21)(cid:3)(cid:6)(cid:22)(cid:23)(cid:4)(cid:24)(cid:23)(cid:25)(cid:23)
(cid:1)(cid:3)(cid:26)(cid:4)(cid:2)(cid:20)(cid:7)(cid:27)(cid:10)(cid:28)(cid:29)(cid:30)(cid:7)(cid:12)(cid:7)(cid:13)(cid:14)(cid:14)(cid:7)(cid:13)(cid:16)(cid:25)(cid:3)(cid:16)(cid:7)(cid:31)(cid:3) (cid:16)(cid:3)(cid:19)(cid:17)(cid:3)(cid:6)(cid:23)(cid:7)!(cid:5)(cid:7)(cid:8)"#(cid:20)#(cid:4)(cid:7)(cid:27)(cid:3)#(cid:6)(cid:5)(cid:7)(cid:14)(cid:3)$(cid:19)(cid:3)(cid:16)(cid:23)
(cid:13)(cid:17)(cid:19)(cid:16)(cid:2)(cid:6)(cid:7)(cid:29)(cid:31)(cid:29)(cid:11)%(cid:30)(cid:7)(cid:12)(cid:7)(cid:13)(cid:14)(cid:14)(cid:7)(cid:1)(cid:5)(cid:25)(cid:17)(cid:5)(cid:19)(cid:7)!(cid:5)(cid:7)(cid:14)(cid:5)(cid:24)(cid:5)(cid:6)#(cid:7)(cid:8)"#(cid:20)#(cid:4)#(cid:7)(cid:1)&(cid:22)&(cid:6)&
(cid:15)&!(cid:5)(cid:16)(cid:7)’(cid:29)(cid:11)%((cid:31)(cid:29)(cid:30)(cid:7)(cid:12)(cid:7)(cid:13)(cid:18)(cid:1)(cid:8)(cid:31)(cid:7)(cid:15)(cid:5)(cid:16)(cid:5)(cid:17)(cid:7)(cid:31)))(cid:6)(cid:22)#(cid:16)(cid:3)(cid:20)*(cid:6)&
(cid:2)(cid:4)(cid:3)(cid:11)(cid:15)(cid:16)(cid:17)(cid:18)(cid:3)(cid:9)(cid:19)(cid:1)(cid:13)(cid:1)(cid:3)(cid:9)(cid:5)(cid:18)(cid:8)(cid:18)(cid:13)(cid:18)(cid:21)
+(cid:6)),-(cid:7)."(cid:2)(cid:6)(cid:7)(cid:27)(cid:8)(cid:9)(cid:1)(cid:29)(cid:30)
+(cid:6)),-(cid:7)(cid:27)(cid:6)-(cid:7)’#/(cid:5)(cid:19)(cid:7)(cid:27)(cid:8)(cid:9)(cid:1)(cid:29)(cid:30)
+(cid:6)),-(cid:7)(cid:27)(cid:6)-(cid:7)(cid:18)(cid:3)(cid:3)(cid:22)(cid:5)(cid:20)(cid:20)#(cid:16)(cid:7)0(cid:31)1(cid:8)(cid:30)
(cid:13)(cid:25)(cid:17)(cid:3)(cid:4)(cid:7)(cid:18)(cid:8)’(cid:8)(cid:30)
(cid:29)(cid:17)2(cid:3)(cid:6)(cid:25)(cid:17)(cid:3)(cid:16)(cid:7)(cid:14)(cid:29)(cid:14)(cid:29)(cid:10)(cid:28)(cid:11).
(cid:2)(cid:4)(cid:3)(cid:11)(cid:15)(cid:16)(cid:17)(cid:18)(cid:3)(cid:9)(cid:2)(cid:4)(cid:5)(cid:8)(cid:4)(cid:6)(cid:4)(cid:8)(cid:1)(cid:21)
(cid:1)(cid:2)(cid:26)(cid:3)(cid:4)(cid:4)(cid:5)(cid:20)(cid:7)(cid:29)(cid:11)1%(cid:30)1(cid:29)((cid:7)(cid:12)(cid:7)(cid:13)(cid:18)(cid:1)(cid:8)(cid:31)(cid:7)(cid:21)(cid:3) (cid:23)(cid:16)(cid:7)(cid:8)(cid:22)#(cid:20)*(cid:6)&
(cid:22)(cid:23)(cid:9)(cid:24)(cid:25)(cid:26)(cid:27)(cid:28)(cid:25)(cid:29)(cid:9)(cid:22)(cid:30)(cid:30)(cid:31)
(cid:20)(cid:25)(cid:28) !(cid:25)(cid:29)"#(cid:27)(cid:9)(cid:10)$(cid:27)(cid:28)"(cid:9)(cid:19)(cid:27)(cid:29)(cid:25)%&(cid:9)’(cid:9)()*!(cid:25)(cid:29)"(cid:9)(cid:11)(cid:25)(cid:28)+&
04 - 05 Baskan.qxd 03.11.2007 11:13 Page 4
TÜRK KÝTAP SANATLARI SEMPOZYUMU
BAÞKAN’DAN
Toplumsal bir varlýk olan insanoðlu, tarihsel süreç içerisinde düþündüklerini yazýya dökme ihti-
yacý hissetmiþ ve sözcüklerini yazý vasýtasýyla kayda geçirmiþtir. Binlerce yýldýr çeþitli biçimler-
de kullanýlan tarihin en önemli buluþu olan yazý, pek çok sanata da kapý aralamýþtýr.
Çok uzun yýllar boyunca kitaplarý elleriyle yazan insanoðlu baský tekniðinin bulunmasý ile tek-
nolojinin nimetlerinden faydalanmýþ, seri üretimler gerçekleþtirmiþ ancak el emeði göz nuru
yazmalar ve onun ýþýðýnda þekillenen geleneksel sanatlar varlýðýný sürdürmüþtür. Kitap sanatlarý
böylece tarih boyunca kültür ve sanatýn uyumlu ve ahenkli bir buluþma noktasý kabul edilmiþtir.
Özellikle Müslümanlýðýn kabulünden sonra Kur'an-ý Kerim'in en yetkin biçimde yazýlýp süslen-
mesi isteði hat, tezhip, ebru ve minyatürün göz alýcý güzellikte icrasýna, bu eserleri saklama ar-
zusu da cilt sanatlarýnýn yükselmesine sebebiyet vermiþtir. Türk sanatçýlarýnca bu faaliyetler bir
ibadet gibi kabul edilmiþ, özellikle Osmanlý döneminde tarihin en güzel eserleri yapýlmýþtýr di-
yebiliriz. Öyle ki padiþahlar bile bu sanatlara büyük önem ve deðer vermiþ hatta kendileri de
4
04 - 05 Baskan.qxd 03.11.2007 11:13 Page 5
TÜRK KÝTAP SANATLARI SEMPOZYUMU
bizzat bu sanatlarla ilgilenmiþlerdir. Bu konudaki hassasiyet o kadar ileri düzeye ulaþmýþtýr ki;
Türk kitap sanatýný dýþ tesirlerden korumak maksadýyla yabancý sanatkârlar ayrý atölyelerde
görevlendirilmiþlerdir.
Kitap sanatlarýmýz kendi içinde derin bir bütünlük arz etmekte, birbirini tamamlayýcý özellikler
göstermektedir. Bir el yazmasý eserin dokusunda gizli olan o muhteþemlikte bütün geleneksel
sanatlarýn ayrý ayrý izi vardýr. El yazmasý eserler basýlý materyallerden farklý olarak, hiçbir þekil-
de diðerinin ayný deðildir, sanatçýlarýn o andaki hisleri ile biçimlenmiþlerdir. Ayrýca yaþadýklarý
toplumun özellikleri, sanat ve kültür anlayýþlarýný gözler önüne sermektedirler. Bu nedenledir ki
geçmiþten günümüze kalan en deðerli hazinelerdir bu eserler…
Bu hazinelerdeki bilgi birikimini gelecek nesillere aktarmak gayesi ile çeþitli kurumlarda kitap
sanatlarýnýn eðitimleri verilmektedir. Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi'nin ücretsiz eðitim hizmeti
sunan yetiþkin eðitimi organizasyonu olan ÝSMEK'te de hat, tezhip, ebru, minyatür, cilt branþ-
larýnda eðitimler verilmektedir.
ÝSMEK, Ýstanbul'un 30 ilçesinde 198 kurs merkezinde 97 branþta 155 bin Ýstanbulluyu saran dev
bir eðitim hizmetidir. Gerek Üsküdar'daki Türk Ýslam Sanatlarý Merkezi'nde, gerek Ýstanbul'un
dört bir yanýna yayýlmýþ olan kurs merkezlerinde gerekse çeþitli kurum, kuruluþ ve dernekler-
le iþbirliði halinde gerçekleþtirilen çalýþmalarda kitap sanatlarý eðitimlerini Ýstanbullulara ücret-
siz olarak sunulmaktadýr.
Hat, tezhip, ebru, minyatür, cilt gibi geleneksel kitap sanatlarýmýzdaki eðitimlere halkýmýzýn yo-
ðun bir ilgisi gerçekleþmektedir. Bizler de bu eðitim isteðine, alanýnda söz sahibi kiþilerden olu-
þan ve büyük bir özen ve titizlikle seçilen usta öðreticiler ile cevap vermeye çalýþmaktayýz.
Yayýnlarý vasýtasýyla da sanatseverlere ulaþan ÝSMEK, düzenlediði bu sempozyum ile sanatsal
anlamda önemli bir fayda yaratmayý amaçlamaktadýr.
Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi olarak "Kitap Sanatlarý Sempozyumu"na imza atmaktan dolayý
onur duyduðumu belirterek, deðerli fikirleri ve bilgileri ile bizleri aydýnlatan akademisyenlere
ve bütün sanatsever katýlýmcýlara teþekkürlerimi sunuyorum.
5
06 - 07 Icindekiler.qxd 01.11.2007 14:19 Page 6
TÜRK KÝTAP SANATLARI SEMPOZYUMU
ÝÇÝNDEKÝLER
SUNUÞ
Baþkan 04
Ýlknur AKALIN 08
Prof. Uður DERMAN 09
1.OTURUM
Irwin Cemil SHICK 12
Prof. Dr. Ayþe ÜSTÜN 32
Sadrettin ÖZÇÝMÝ 48
2. OTURUM
Yrd. Doç. Dr. Ýnci Ayan BÝROL 70
Gürcan MAVÝLÝ 88
Muammer EROL 100
3. OTURUM
Prof. Dr. Saadettin ÖKTEN 116
Prof. Dr. Çiçek DERMAN 119
Alparslan BABAOÐLU 123
Ýslam SEÇEN 126
Soru ve Cevaplar 130
ÝSMEK TÜRK KÝTAP SANATLARI SEMPOZYUMU SERGÝ ÜRÜNLERÝ 140
6
06 - 07 Icindekiler.qxd 01.11.2007 14:19 Page 7
TÜRK KÝTAP SANATLARI SEMPOZYUMU
ÝSMEK
TÜRK KÝTAP SANATLARI
SEMPOZYUMU
BÝLDÝRÝLERÝ
23 Haziran 2007
Darphane-i Amire Binasý / Gülhane Parký
7
08 - 11 Ugur Derman Acilis.qxd 01.11.2007 14:30 Page 8
TÜRK KÝTAP SANATLARI SEMPOZYUMU
Ýlknur AKALIN*
(AÇILIÞ KONUÞMASI)
Saygýdeðer konuklarýmýz,
Büyükþehir Belediye Baþkaným Sn.
Kadir Topbaþ ve þahsým adýna hepinize hoþ-
geldiniz diyorum.
Hat, tezhip, ebru, minyatür ve ciltçilik,
iki kapak arasýna sýkýþmýþ ama ünleri kendi-
lerini de aþmýþ güzide sanatlarýmýzdýr.
Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi Sanat
ve Meslek Eðitimi Kurslarý (ÝSMEK), bu sanat-
lara elinden geldiðince sahip çýkmaya
çalýþmýþtýr.
Bugün, bu sanatlara gönül vermiþ çok
deðerli konuklarýmýzýn kýymetli katkýlarýyla
Türk Kitap Sanatlarýmýzýn dününü, bugününü
ve yarýnýný ele alacaðýz.
Deðerli katkýlarýný bizlerden esirgeme-
yen bilim kurulumuza, büyük emek vererek
tebliðlerini hazýrlayan tebliðcilerimize ve bu-
gün burada bizimle bu sanatlarý yaþatmak
için misafir olan konuklarýmýza çok teþekkür
ediyorum.
Tekrar hoþgeldiniz.
* Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi Meslek ve Beceri Eðitimi Müdürü
8
08 - 11 Ugur Derman Acilis.qxd 01.11.2007 14:30 Page 9
TÜRK KÝTAP SANATLARI SEMPOZYUMU
Prof. Uður DERMAN*
(AÇILIÞ TEBLÝÐÝ)
Bu sempozyuma adýný veren "Türk
Kitap San'atlarý" deyimi, XX. asrýn son
çeyreðinde duyulmaya baþlandý. Aslýnda
buna "kitâbî san'atlar" denilmesi daha
doðru olurdu amma, güzelim kitabý sala
bindirip sele vererek ortaya çýkartýlacak
"kitapsal san'atlar" diye bir garâbeti önle-
mek için "kitap san'atlarý" tâbirini kabul-
lendik.
gibi kümelerin hâkim olduðu görünüþünden
Bir kitabýn oluþmasýnda, öncelikle hat kinâye ebrî olarak anýlan bu san'at da, ya
en büyük rolü oynadý. Çünkü hat olmasa kitap kâðýdlarýnýn zemînine bir güzellik kattý
kitap da olmazdý. Sonra onun yazýldýðý veya kitap kabýnýn üstüne deri yerine kap-
sahifelerin birleþtirilip, bir kap içine alýn- landý. Böylece saydýðýmýz san'atlarýn hepsi de
masýyla mücellidlikdoðdu. Yazýlanlarýn daha bir kitabýn içinde kullanýlmak imkânýný
câzip hâle getirilmesi ise tezhip sâyesinde buldu.
oldu. Bu sebeple, tezhîbe "hattýn
Yýllar ilerledikçe san'at aðýrlýðý çoðalan
menkûhasý", yâni nikâhlý hanýmý gözüyle
ve hüsn-i hat þekline bürünen yazýlar artýk
bakmak doðru sayýlýr diye düþünürüm.
kitaptan duvarlara ve levhalara taþtý;
Amma, böyle bir izdivâca gerek duyul-
cesâmeti büyüyüp celî vasfýný kazandý.
madan, bu muhteþem ikilinin birbirinden
Tezhip de ona uydu; âbidelerde taþ veya çini
ayrý olarak da varlýklarýný gösterdiðine
üstüne tezyînî mahiyette nakþedilmekle, o
rastlýyoruz.
da hat gibi uzaklardan kendini göstermeye
Sayýlan bu üç aslî unsur, kitabýn, hele ve tanýtmaya baþladý.
Ýslâm nazarýndaki en deðerli kitab olan
Minyatür de, adý sonradan ebrûya
Kitâbullah'ýn ortaya çýkmasýnda yeterliydi.
dönüþen ebrî de eb'âdlarýný zorlayýp kitap-
Lâkin devir ilerledikçe, tarîhî ve edebî konu-
larýn dýþýna çýktýlar, ayrýca murakkaa denilen
larýn ele alýndýðý kitaplar için resimlenme
albümleri de bezediler. Sâdece cild, kitaba
ihtiyâcý duyuldu. Bunlara önceleri þebihveya
vefâ gösterdi, eb'âdý büyüse de ondan ayrýl-
tasviradý verilirken, sonradan Batý’daki gibi
madý, murakkaalara da uyum saðladý.
bizde de minyatür denilmeye baþlandý. Bu
san'ata zamanla bir komþu daha geldi. Bulut Baþtan beri ana çizgileriyle tanýtmaya
* ÝSMEK Türk Kitap Sanatlarý Sempozyumu Bilim Kurulu Üyesi
9
08 - 11 Ugur Derman Acilis.qxd 01.11.2007 14:30 Page 10
TÜRK KÝTAP SANATLARI SEMPOZYUMU
çalýþtýðým bu beþ san'at, bir araya gelip "beþi Klasik mücellidliðin esâsý da desene
bir yerde altýn" gibi oldular; ama herbiri, dayandýðý için, ayný bozulma onda da
boylarýný deðiþtirseler bile, geçmiþteki kitâbî görüldü. Minyatür ise, yine Lâle Devri'nde
kimliðimizi her vakit temsil ettiler. baþlayan Batý resmine dönüþ temâyülünü
artýrarak sürdürdü. Bu üç san'atýn da ýslâh
Zaman içinde bu san'atlar yeni kýlýklara
edilmesi, ancak Cumhuriyet'ten sonra
bürünürken, þahsiyetlerini kaybetme yoluna
1930'larda baþlayarak muvaffakiyetle
girdiler. Batý'da bir mukabili olmadýðý için
yürütüldü.
hüsn-i hat bu arada kendini kurtardý; lâkin
harf inkýlabý ile hat san'atýnýn birbirine
Dört asrý aþkýn bir zaman içinden
karýþtýrýlmasý neticesi, 1928'de büyük sarsýn-
çaðýmýza bozulmadan gelen Türk ebrîciliði
tý geçirdi. Ancak, Cumhuriyet’in büyükleri de
ise XX. yüzyýlýn son çeyreðinde geleneðe
1936'dan îtibâren bu san'atýn îtibârýný kabul-
baðlý vechesini kaybetmeye baþladý. San'at
lendiklerinden, belki sarsýntý önlendi ama
anlayýþýnýn yaný sýra, kullanýlan malzemenin
bunun tesirleri uzun yýllar sürdü. Hattýn
de yenileriyle deðiþtirilmesi bunun baþlýca
Osmanlý'dan Cumhuriyet devrine intikalini
sebebi olmalýdýr. Fakat ben bu konularda
saðlayan son üstâdlarýn herbiri, san'atlarýnýn
hep Mehmed Âkif merhûmun þu tesbîtini
âtisinden ümidsiz olarak bu dünyadan
hatýrlarým: "Eski, eski olduðu için atýlmaz;
ayrýldýlar.
kötüyse atýlýr. Yeni, yeni olduðu için alýnmaz;
XX. asrýn son çeyreðinde, yeni neslin iyiyse alýnýr". Bu arada yenilik gayreti ebrîci
gençleri köklerini ararken hüsn-i hattýn (ebrûcu) olarak dilimizde kullanýlan kelimeye
ipuçlarýný yakalamayý baþarýnca, ara neslin de sirâyet etti. "Kaþ vuran, kaþ atan, kaþ
hocalarý onlarýn yetiþmesine emek verdiler. çalan"gibi gülünç bir mânâ taþýyan, Farsça
Hakkýn teslimi olarak belirtmeliyim ki: Ýslâm ebrûzen kelimesi îcad olundu. Oysa, bunun
Tarih, San'at ve Kültür Araþtýrma Merkezi de "kaþ yaparken, göz çýkarmak"tan farký
1980'li yýllarda bu konuyu ciddiyetle ele aldý olmadýðýný tekrarlamak bile beni üzüyor.
ve “milletlerarasý hat müsabakalarý” baþlattý.
ÝSMEK'in tertiplediði bu sempozyumda
Sonrasý çorap söküðü gibi geldi; bugün, hat
beþ deðerli arkadaþýmýz bu san'atlarýn
san'atý geleneðe baðlý biçimde -maddî çýkar
geçmiþten geleceðe tahlîlini yarýmþar saate
beklenmeksizin-üstâddan çýraða öðretilerek
sýðdýrmaya çalýþacaklar. Sonunda bir ÝSMEK
sürdürülüyor, þükürler olsun.
yetkilisi de, kendilerinin bu husustaki
Tezhip ve buna baðlý olarak tezyînat,
gayretlerini belirtecek.
XVIII. asrýn baþýndan îtibâren Avrupa'nýn
tesiri altýna girmeye baþladý. Önceleri kâfi Sözü uzatarak onlarýn hem konularýn-
derecelerde kalan bu tesir, san'atýmýza dan, hem de zamanlarýndan çalmak istemi-
güzellik bile kattý denilebilir. Lâkin asrýn ikin- yorum. Umarým, dinleyenlerimiz hoþ ve
ci yarýsý ve hele XIX. yüzyýlda, tezyînî san'at- semereli bir gün geçirirler ve buraya geldik-
larýn namusu demek olan desenler, bu tesir- lerine deðer. Hem bugün, hem de sonrasýn-
le tamamen soysuzlaþtý, iþçilik kabalaþtý. da daima iyilikte olunuz efendim.
10