Sefiller - Victor Hugo

421 Pages·2010·1.37 MB·Turkish

by  Victor Hugo

SEFİLLER
VICTOR HUGO

ÇEVİREN: SEMİH ATAYMAN

DÜNYA KLASİKLERİ
ROMAN
DÜNYA KLASİKLERİ
SEFİLLER
VICTOR HUGO (1802-1885): ROMANTİK GERÇEKÇİLİĞİN KURUCUSU
OLAN ÜNLÜ FRANSIZ YAZAR SADECE ROMANLARIYLA DEĞİL,
ŞİİRLERİ VE TİYATRO OYUNLARIYLA DA TANINMIŞTIR. 1848
DEVRİMİNDEN SONRA CUMHURİYETÇİ GÖRÜŞLERİ SAVUNAN
HUGO, SÜRGÜNDE YAŞADIĞI YILLARDA DA VERİMLİ BİR YAZINSAL
ETKİNLİK İÇİNDE OLMUŞTUR. HUGO, ESERLERİNDE TOPLUMSAL
SORUNLARI, HALKIN HAYATINDAN ÇARPICI KESİTLERİ BÜYÜK BİR
BAŞARIYLA YANSITMIŞTIR. DÜNYA EDEBİYAT TARİHİNİN EN
ÖNEMLİ ROMANLARINDAN OLAN VE YAZARIN BAŞYAPITI SAYILAN
SEFİLLER’İN YANI SIRA DENİZ İŞÇİLERİ, NOTRE DAME’IN
KAMBURU, 1793 DEVRİMİ, NİŞANLIYA MEKTUPLAR DİĞER ÖNEMLİ
ESERLERİ ARASINDADIR. AYRICA ŞİİRLERİ SUÇLAR VE SEYİRLER,
BÜYÜK İLGİYLE KARŞILANMIŞTIR.
EDİTÖR
NURAY VURGUN: 1967 ORDU DOĞUMLU. İLK VE ORTA ÖĞRENİMİNİ
ORDU’DA TAMAMLADI. 1990 YILINDA FIRAT ÜNİVERSİTESİ TÜRK
DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ’NDEN MEZUN OLDU. 1990-2002
YILLARI ARASINDA İSTANBUL’DA ÇEŞİTLİ YAYIN VE REKLAM
KURULUŞLARINDA GRAFİKERLİK, REDAKTÖRLÜK VE YÖNETİCİLİK
GÖREVLERİNDE BULUNDU. 2006-2008 YILLARI ARASINDA BORDO
SİYAH KLASİK YAYINLAR’DA SAYFA TASARIMCISI, DÜZELTMEN VE
EDİTÖR OLARAK ÇALIŞTI. HALEN SERBEST METİN YAZARLIĞI
YAPMAKTADIR.
ÇEVİREN
SEMİH ATAYMAN: 1943’TE İSTANBUL’DA DOĞDU. SAINT BENOIT
LİSESİ’Nİ BİTİRDİKTEN SONRA MARMARA ÜNİVERSİTESİ İKTİSAT
FAKÜLTESİ’NDEN MEZUN OLDU. FRANSIZCA ORİJİNALİNDEN
ÇEVİRDİĞİ ESERLERİN BAZILARI ŞUNLARDIR: GUY DE
MAUPASSANT, MUTLULUK; ANDRÉ GIDE, ISABELLE VE KADINLAR
OKULU; VICTOR HUGO, SEFİLLER; CHODERLOS DE LACLOS,
TEHLİKELİ İLİŞKİLER; HONORE DE BALZAC, EUGENE GRANDET.
REDAKSİYON
SÜLEYMAN ASAF: 1950’DE İSTANBUL’DA DOĞDU. SAINT BENOIT
LİSESİ’Nİ BİTİRDİKTEN SONRA FRANSA’DA ÖĞRENİM GÖRDÜ. ODA
YAYINLARI İÇİN FRANSIZCA ÇEVİRİ YAPTI. GELİŞİM HACHETTE
ANSİKLOPEDİSİ YAYIN KURULU ÜYELİĞİ GÖREVİNDE BULUNDU.
RADİKAL VE CUMHURİYET GAZETELERİ VE AYRINTI, CAN, İNKILAP
VE BORDO SİYAH YAYINEVLERİ İÇİN REDAKSİYON VE DÜZELTİ
YAPTI.
TÜRKÇE REDAKSİYON
FİLİZ GÖVER: 1947’DE İSTANBUL’DA DOĞDU. REMZİ VE YENİ ALAN
YAYINEVLERİ İÇİN UZUN YILLAR REDAKSİYON VE DÜZELTİ YAPTI.
TASHİH
ESEN GÜRAY: 1961’DE İSTANBUL’DA DOĞDU. İSTANBUL
ÜNİVERSİTESİ ESKİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜNDEN
MEZUN OLDU. 1978 YILINDAN BERİ YAYINCILIK SEKTÖRÜNDE
DÜZELTMEN OLARAK ÇALIŞMAKTADIR. GELİŞİM YAYINLARI,
SABAH KİTAPLARI VE TURGUT YAYINCILIK’TA UZUN YILLAR
ÇALIŞTI. BORDO SİYAH DIŞINDA İŞ-KÜLTÜR YAYINLARI VE
CUMHURİYET KİTAPLARINA DA DIŞARIDAN DÜZELTMENLİK
YAPMAKTADIR.
BS YAYIN BASIM DAĞITIM REK. ORG. SAN. TİC. LTD. ŞTİ.
FATİH CADDESİ ALAYBEY SOKAK NO: 28/B ZEMİN KAT
MERTER – GÜNGÖREN – İSTANBUL / TÜRKİYE
TEL: [phone] (pbx) FAKS: (0212) 505 99 75
MERTER V. D. 187 061 1123 e-mail: [email protected]
TÜM HAKLARI BS YAYIN BASIM DAĞITIM REKLAM
ORGANİZASYON SANAYİ TİCARET LTD. ŞTİ’NE AİTTİR.
İZİNSİZ KOPYALANAMAZ, ÇOĞALTILAMAZ, KULLANILAMAZ.
VICTOR HUGO
(D. 26 Şubat 1802, Besançon - Ö. 22 Mayıs 1885, Paris,
Fransa) Romantik gerçekçiliğin en önemli yazarlarından biri
sayılan romancı, oyun yazarı ve şair.
Babası, Napoléon’un ordusunda generaldi. Babasının
imparatorluk ordusuyla birlikte ülkeden ülkeye dolaşması ve
annesiyle babası arasındaki anlaşmazlıklar yüzünden
çocukluğu düzensizlikler içinde geçti. 1821’de annesi öldü.
Bir yıl sonra aşk mektupları yazdığı çocukluk arkadaşı Adéle
Foucher ile evlendi. Aynı yıl, ilk şiir kitabı olan Odes et
poésies diverses’i (Odlar ve Çeşitli Şiirler) yayımlandı.
Ardından ilk romanı Han d’Islande (İzlanda Hanı) çıktı.
1827’de manzum oyunu Cromwell büyük bir ilgiyle
karşılandı ve tanınmasını sağladı. Aşkla arınan bir fahişeyi ele
alan Marion de Lorne (1829) adlı oyunu sansür tarafından
yasaklanınca liberal eğilimleri güçlendi. Bu yasaklamaya
hemen Hernani (1830) adlı oyunu yazarak karşılık verdi.
Notre Dame de Paris (Notre Dame’ın Kamburu; 1831) ile
ününü daha da artırdı. 1851’de III. Napoléon iktidara gelince
Hugo için 4 Eylül 1870’e kadar sürecek olan bir sürgün hayatı
başladı. Eserlerinin büyük bölümünü sürgün döneminde
yazdı. Les Châtiments (Azaplar; 1853) adlı kitabı, Fransız
dilinde yazılmış en güçlü yergili şiirleri içermektedir. 1862’de
yayımlanan ve başyapıtı kabul edilen Les Misérables
(Sefiller) ile büyük bir başarı kazandı ve roman çeşitli dillere
çevrildi. Hugo’nun Fransa dışında da tanınmasını sağlayan
Sefiller, Paris halkının destanı olarak kabul edilmektedir.
Hugo sürgünden döndükten kısa bir süre sonra 1871’de Paris
Komünü kuruldu. Komünün bastırılmasına karşı çıkan Hugo
kısa bir süre sonra yeniden sürgüne gitti. 1874’te Quatrevingt-
treize (1793 Devrimi) yayımlandı. 1885’te ölen Hugo’nun
cenazesi ulusal törenle kaldırıldı ve Panthéon’a gömüldü.
Diğer Önemli Eserleri
Şiir: Nouvelles Odes (Yeni Odlar; 1824), Odes et ballades
(Odlar ve Baladlar, 1826; genişletilmiş baskı, 1828), Les
Orientales (Doğulular; 1829), Les Chansons des rues et des
bois (Sokak ve Orman Şarkıları; 1865), L’Art d’être grand-
pére (Büyük Baba Olma Sanatı; 1877), Les Quatre Vents de
L’esprit (Usun Dört Rüzgârı; 1881), Toute la lyre (Ö.S. 1888,
2 dizi; 1893, 1 dizi; Bütün Lir), Les Années funestes, 1852-
1870 (Ö.S. Uğursuz Yıllar: 1852-1870; 1898). Roman: Bug-
Jargal (1826), Les Travailleurs de la mer (Deniz İşçileri;
1866), L’Homme qui rit (Gülen Adam; 1869). Manzum oyun:
Le Roi s’amuse (Kral Eğleniyor; 1832), Ruy Blas (1838), Les
Burgraves (Derebeyler; 1843). Düzyazı oyun: Amy Robsart
(1828), Lucréce Borgia (1833), Marie Tudor (1833) Angelo,
tyran de Padoue (Padova Tiranı Angelo; 1835), Thêâtre en
liberte (Ö.S. Özgürlükte Tiyatro; 1886). Eleştiri yazısı:
Littérature et philosophie mêlées (Karışık Edebiyat ve
Felsefe; 1834), William Shakespeare (1864). Siyasal yazı:
Napoléon le petit (Küçük Napoléon; 1852), Histoire d’un
crime (Bir Suç Öyküsü; 1877), Actes et paroles (4 Dizi;
Eylemler ve Sözler), Avant L’exil (1841-51, 1. dizi;
Sürgünden Önce), Pendant L’exil (1852-70, 2. dizi; Sürgün
Boyunca), Depuis L’exile (1870-85, 3. ve 4. dizi; Sürgünden
Bu Yana). Gezi: Le Rhin (Ren; 1842), Alpes et Pyrenées (Ö.S.
Alpler ve Pireneler; 1890), La France et la Belgique (Ö.S.
Fransa ve Belçika; 1894), Choses vues (Ö.S. 1887-99, 2 cilt;
Görülen Şeyler).
ÖNSÖZ
Ansiklopedik bilgilerden çıkardığımız kadarıyla Victor
Hugo edebiyat uğraşının büyük bir kısmını romandan çok
şiirlere ve sahne oyunlarına ayırmıştır. Üç kalın şiir kitabı
yayımladıktan sonra yeniden düzyazıya dönerek yarım
bıraktığı Sefiller’i tamamlamıştır.
Sefiller yayımlandıktan kısa bir süre sonra Hugo’yu sadece
Fransa içinde değil, yapılan çevirileriyle ülke dışında da hızla
büyük bir üne kavuşturmuştur. Romanın konusu Paris’in
yeraltı dünyasında geçmekte ve bir dedektif öyküsüne
dayanmaktadır; roman aynı zamanda Paris halkının direnişini
anlatan bir destandır.
İran asıllı bir doktor arkadaşım, başrolünü ünlü Fransız
aktörü Jean Gabin’in oynadığı Sefiller filmini seyretmiş, ama
adını bir türlü hatırlayamadığı ya da kendi kafasında bir tür
kültürel çeviri yaptığı için, “ben çok acıklı bir film seyrettim”
diye tutturmuştu. Sorunca da “Yazıklar” deyip duruyordu.
“Yazıklar, Yazıklar.” Sonunda Sefiller’i kastettiğini anladık.
Bu kavram, romanın özgün adına pek de uzak olmayan klasik
Türkçe çeviri adıyla birleşince, bizi aslında biraz farklı bir
boyuta taşıyor. “Les Misérables”, muhtemel ki kendi kültürel
coğrafyasında özgün çağrışımlar da yapıyor. “Sefil”
(sefaletten), bizim dilimizde “yoksul” anlamına geldiği gibi,
“her şeyi yapabilecek, kendisinden her türlü kötülük
beklenebilecek” kimse anlamını da içeriyor. “Sefil bir hayat”
yokluk içindeki bir hayatsa, “yazıklar” da, tam da bu hayata
yönelik duyguyu içermekle kalmıyor, bir “merhamet” duruşu,
bir üzüntü duyma halini de ifade ediyor. Ancak kavramın
neresinden tutup çekersek çekelim, kitabın adı, “sosyal” bir
olay ile karşı karşıya bulunduğumuzu düşündürmeye yetiyor.
Öyleyse, Sefiller’e girerken, haklı bir soru da bu ad
çağrışımıyla birlikte karşımıza çıkıyor: Bu roman toplumsal
sorunları işleyen “gerçekçi” bir roman mıdır?
Hayatı devrim sonrası Fransa’sının politik çalkantılarıyla
savrulup durmuş olan Hugo, onca şiiriyle ve oyunuyla hemen
hemen unutulmuş, Notre Dame’ın Kamburu ve özellikle de
Sefiller romanı ile günümüze kadar ulaşabilmişse, bu ikinci
roman kendine yönelik ilgiyi tarihsel-toplumsal gerçekliğin
bir belgesi olmakla mı hak ediyor? Yoksa onda, “verili
gerçekliği”, bir dönem belgesi olmayı aşan boyutları bulmak
mümkün mü? Yaşadığı dönemin kurumsal ve toplumsal
alanlarına, alt sınıflardan piskopos evlerine, cezaevlerinden
manastırlara, didiklemediği hiçbir ilişki ve yapı bırakmayan
yazar, bu “gerçek belgeleriyle kurulu dönem mozaiği” üzerine
hayata dair hangi “dersi” kuruyor; ya da hayata direnmenin
hangi onurlu yolunu öneriyor?
Sefiller’de olayların fonunda güncel tarih yatar, aktüel
sorunlar, hukuk sisteminin sorunları, politik hesaplaşmalar,
barikat savaşları vb yer alır. Komiser Javert’in, dönemin
gerçek bir kişiliğinden örnek alındığına dair savlar
bulunmaktadır.
Yazar bizi Cosette üzerinden dogmatikliğin bu ürpertici
dünyasına sokup inanç sorununa cevaplar aratır; ama aynı
şeyi adalet kurumu için yapmaz. Haksızlığa, adaletin
işleyişine, küçük, ama çarpıcı değinmelerle işaret ederken,
(Bir İdam Mahkûmunun Son Günü’nde idam cezasını
doğrudan karşısına alır yazar) Jean Valjean, adaletin,
haksızlığın köklerine ne iç sesli monologlarla iner ne de
doğrudan adaletin haksız uygulamalarını hedef alan “çıkışlar”
yapar. Çünkü, yazarın amacı, aynen sosyal sefaletin kaynağı
gibi, adaletin temel ilkelerinin soyutluğuna yönelik bir
eleştiri, bir “gerçekçilik” yapmak değildir.
Yaklaşık elli yıl önce, Alman düşünürü Immanuel Kant’ın[1]
savunduğu adalet anlayışı çıkar sanki burada karşımıza:
Adaletin normları ve haklılığı sorgulanmaz, yasaların icra
edilmesidir aslolan. İcra, meşruiyetini de beraberinde taşır.
Dolayısıyla “salt hukuk” anlayışı gibi bir durum vardır
karşımızda. Ama işte icra’nın kayıtsızlığı, kanıtlar
karşısındaki önyargıları, işleyişin bütün aksaklıkları, belki
budur eleştirilmesi gereken (Devrim sırasındaki ayaküstü
mahkemelerin bir tür uzantısını, insan hayatını ilgilendiren
kararlardaki sorumsuzluğu vb Sefiller’deki duruşmada da
buluyoruz!)
Jean Valjean neyin kurbanıdır?: Korkunç bir sefaletin; peki
bu sefalet zamanüstü bir olgu mudur, yoksa aşılabilecek,
geçici bir durum mudur Hugo’nun bakışında? Okurun bu tür
sorularla romana yaklaşması verimli bir okuma sağlayacaktır
diye düşünüyoruz. Hugo, hukukun normlarının meşruiyetini
ve geçerlilik koşullarını sorgulamak yerine, yer yer imalar
yapsa da haksızlığı ya da katı adalet anlayışını Komiser
Javert’in patojen (hastalıklı) kişiliğinde cisimleştirerek, bir
yandan eleştirisini başka kanala yöneltir, öte yandan modern
psikolojik romandan pasajlar çalar: Gerçekten de Javert,
geçerliliği ve meşruiyeti tartışılamayacak yasaların
“işletilişindeki” kristalleşmiş hali, bir tür robottur.
Ödünsüzlüğü, kendinden emin oluşu, dünyayı suçlu ve
suçsuzlar katılığında ikiye ayırışı, kuru mantığı,