Scholia vetera in Hesiodi Theogoniam

175 Pages·1975·3.016 MB·Italian

by  Lamberto Di Gregorio (editor)

~cholia vetera
/
in Hesiodi Theogoniam
recensuit
Lambertus Di Gregorio
VITA E PENSIERO
Pubblicazioni della
Universita Cattolica del Sacra Cuore
Milano 1975
©
1975 Vita e Pensiero - Largo A. Gemelli, 1 - 20123 Milano
INDEX RERUM
Prolegomena
VII
Compendia
XIX
Scholia vetera in Hesiodi Theogoniam 1
Index auctorum 125
Index nominum 128
Index verborum et rerum notabilium 133
Index grammaticus 140

Prolegomena
1. De codicibus adhibitis. 2. De librorum inter se cognatione.
3. De editionibus. 4. De huius editionis indole atque ratione.
1. Novem et nonaginta anni iam peracti sunt, ex quo tempore
Ioannes Flachius in eo libro, qui inscribitur « Glossen und
Scholien zur hesiodischen Theogonie mit Prolegomena » (Li
psiae 1876), scholia in Hesiodi Theogoniam protulit, quam edi
tionem adhuc nulla alia est secuta. Hue accedit quod Flachius,
qui codices L N P V X Z nondum notos habebat neque alio
rum cognationem quaesivit, libros mss. neglegendos adhibuit,
neglexit adhibendos. Non modo igitur ad veram existimationem
codicum qui praesto erant non pervenit, sed etiam audacius
crebro emendavit et leviter temereque coniectavit, haud paucos
locos arbitrio suo pervertens. Quae cum ita sint, veteris in
Theogoniam commentarii reliquias denuo edere operae pre
tium esse videtur. Quoniam de codicibus Hermannus Schul
tzius 1 copiosius egregieque disseruit ac postea ipse 2 iterum fu.
sius disputavi, hoe loco paucis absolvam et summatim tantum
quae statui exponam. Libri hi sunt manu scripti, quibus ut
1 H. Schultz, Die handschriftliche Ueberlieferung der Hesiod-Scholien,
Abhandlungen der koeniglichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Gottingen,
« Philol.-Hist. Kl.», xn,4, N.F., Berolini 1910, pp. vm-101; Id., Zur Nebenue
berlieferung der Hesiodscholien, Nachrichten van der koenigl. Gesell. der
Wiss. zu Gottingen, « Philol. Hist. Kl.», 2, 1913, pp. 252-263.
2 L. Di Gregorio, Sulla tradizione manoscritta degli scholia vetera alla Teo
gonia di Esiodo, I. Le copie del Marc. gr. 464 (= 762), « Aevum », 45 (1971),
1-24; Sulla tradizione manoscritta degli scholia vetera alla Teogonia di Esiodo,
II. La famiglia del Vat. gr. 1332, « Aevum », 45 (1971), 187-207; Sulla tradi
zione manoscritta degli scholia vetera alla Teogonia di Esiodo, III. I codici
contaminati, « Aevum », 45 ( 1971), 383-408; Sulla tradizione manoscritta de
gli scholia vetera alla Teogonia di Esiodo, IV. Conclusioni, « Aevum », 46
(1972), 1-15.
PROLEGOMENA
VIII
scholiorum textum constituerem usus sum, quosque cum omnes
photographice depictos contuli tum magnam partem (A N R2
T V W X Z) oculis meis quoque inspexi :
=
B Codex Parisinus graecus 2708, saec. xv, chartaceus, fo
r
liis 1 1 Hesiodi Theogoniam continens cum multis scholiis
r -
marginalibus atque glossis interlinearibus, quae e variis fonti
bus derivata ac praecisa minime vel nihil ad textum recensen
dum opitulantur. Folio 26r/v scholia continentur usque ad
sch. 16 b eadem manu exarata (B*) ; his continuatur Expla
o o
natio quae Anonyma dicitur ( "'t' 6 -v E E µ E • a.ihm you-v a.i.
Moucrm.. .. 370,25 Fl.).
=
K Codex Parisinus graecus 2772, saec. xv, chartaceus, foliis
65r - 10 Y Hesiodi Theogoniam cum perpaucis scholiis margi
nalibus et glossis interlinearibus continens. Quae in primis
foliis legimus ex parte adhibui ; quae autem in extremis altera
man us exaravi t prorsus neglexi 3
•
=
L Codex Leidensis Vulcanianus graecus 23, saec. xv, char
taceus, foliis 56v - 7Y scholia in Hesiodi Theogoniam continens.
Librum ms., nitida manu exaratum sed nonnullis erroribus
vitiisque orthographicis corruptum, primus contuli imaginibus
lucis ope depictis usus. Quae scripsit librarius interdum correxit
nunc supra lineas nunc in marginibus. Ut in commentatione
mea 4 probasse mihi videor, L idem est atque codex Cantabri
giensis, ex quo editionem Basileensem (1542) expressam esse
constat.
=
A Codex Laurentianus graecus Conventuum Suppressorum
158, saec. XIV, bombycinus, foliis 27r - 49v Hesiodi Theogoniam
cum nonnullis scholiis marginalibus et glossis interlinearibus
rubro nigroque colore exaratis continens. Veteris commentarii
reliquiae, satis multae in initio carminis, in mediis et extremis
foliis magis magisque rarefiunt. Duas manus distinguendas
existimo : altera, eadem fortasse quae Theogoniae textum
scripsit, scholia rubro colore exarata, nee non aliquot nigro,
apposuit ; altera, recentior, reliqua addidit. Hunc codicem non
3 cf. L. Di Gregorio, op.I., m, pp. 399-400.
4 cf. L. Di Gregorio, op.I., II, pp. 194-200.
___J
PROLEGOMENA
lX
semper adhibui, cum nonnullis locis scholia e variis fontibus
congesta essent.
=
M Codex Monacensis graecus 91, saec. xvi, chartaceus, fo
liis 30F - 31 iv scholia in Hesiodi Theogoniam continens. Ad
eorum textum recensendum nihil liber ms. opitularetur et
prorsus neglegendus esset 5, nisi librarius hie illic aliorum co
dicum mendas sustulisset.
=
N Codex Ambrosianus graecus D 15 sup., saec. xv, char
taceus, foliis 3JV - 70r Hesiodi Theogoniam cum multis scholiis
marginalibus et glossis interlinearibus rubro colore (fusco in
ff. 37v - 39v) exaratis continens. Insunt etiam modo supra ver
sus, modo in marginibus fragmenta nonnulla Theogoniae Expla
nationis, quae Anonyma dicitur 6 Hie codex, quern a Michaele
•
Suliardo scriptum esse satis constat, neglegentissime exaratur
et mendis innumeris scatet. In tanta vitiorum congerie, quam
vis saepe sub errore recta lectio lateat, interdum fit ut vix
genuina discerni possit.
=
P Codex Parisinus Suppl. graec. 679, saec. XII, pergame
naceus, folio 2Y/v scholia in Hesiodi Theogoniam ·ab extremo
sch. 746 usque ad initium sch. 859 continens. Non desunt vitia
orthographica, in primis quae itacismo debentur.
=
R2 Codex Casanatensis graecus 356, saec. x111/x1v,c har
taceus, foliis 5gv - 73v Hesiodi Theogoniam cum veteribus scho
liis marginalibus continens. In imis foliis alter numerorum
6r
ordo impressus est (6JV - 76v). Supra vv. 453 sqq. (ff. sqq.)
librarius nonnullas glossas addidit e Theogoniae Explanatione,
quae Anonyma dicitur, depromptas nee non ex antiquo com
mentario 7 Hie illic propter folium perforatum lacunulae in
•
sunt, nostris temporibus nova charta expletae ; litteras quae
perierunt manus recentior interdum in marginibus atramento
pallidiore supplevit.
=
T Codex Marcianus graecus 464, a. 1316-1319 manu De
metrii Triclinii exaratus, ut subscriptio in foliis 7gr et 218r
docet ; chartaceus, foliis 145r - 169r Hesiodi Theogoniam con-
s cf. L. Di Gregorio, op.I., III, pp. 394-395.
6 cf. L. Di Gregorio, op.I., II, p. 204, n. 50.
7 cf. L. Di Gregorio, op.I., II, p. 188.
PROLEGOMENA
X
tinet cum multis scholiis marginalibus et glossis interlinearibus,
quae hunc titulum ferunt : 'ExAoyi) &.1to't 'Grv 1ta.Am,wv (J'xo).lwv·
a
OE E.(J''t'(lJ, 'E(J'ijµELW(J,E0\1/,lal., ' t'OU( J''t'WJpou1 7µE't'EpcEi .(J''t'AL ijµij't'plou
't'ou Tp1,x}.wlou. Misera veteris commentarii frustula aucta sunt
nonnullis Demetrii Triclinii scholiis, cruce notatis, permultis
excerptis ex Ioannis Diaconi in Theogoniam Allegoriis et ali
quot ex-planationibus non aliunde cognitis 8 Quae cum ita sint,
•
hoe scholiorum corpus omnino in recensione neglegendum esse
apparet. Non ita egit Flachius. Foliis 170r - 184v codex Tricli
nianus scholia in Theogoniam vetera continet, quae, passim
correcta et interpolata, persaepe ita pervertuntur, ut imaginem
exemplaris quo vir doctus usus est, vix effingas. Scholiis inter
mixta sunt nonnulla excerpta ex Ioannis Diaconi in Theogo
niam Allegoriis 9
•
=
V Codex Ravennas graecus 120,2, saec. XIV, chartaceus,
Besiodi Theogoniam cum scholiis marginalibus usque ad sch.
17 b continens (folia non numerantur). His continuatur Expla
o o
natio quae Anonyma dicitur ( 't' 6 v E € µ E . a.iha.1, youv a.I.
Mou(J'a..L.. 370,25 FI.).
=
W Codex Vaticanus graecus 1332, saec. XIV, chartaceus,
foliis 1s sr - 217r Hesiodi Theogoniam cum veteribus scholiis
marginalibus nee non permultis glossis interlinearibus conti
nens. Liber ms., quern Fulvii Ursini olim fuisse constat, pessi
me habitus est, cum charta mollis et parum resistens nonnullis
locis vel humore aetateque paene dissoluta vel ipso atramento
exesa esset. Quo factum est ut pro litteris maculae vel lacunae
existerent. Scholia vetera tamen tota legi possunt praeter ali
quot verba in marginibus superioribus ff. 19Y - 194v exarata.
Aliam sortem expertae sunt explanationes supra et subter scho
lia additae in summis imisque foliis. Quamvis a librario recen
tiore eas scriptas esse existiment Flachius 10 Schultziusque 11
,
nonnullae eadem manu atque veteris commentarii reliquiae exa
ratae videntur, ut certe in f. 188v. Haec additamenta, etiam in
dextro et sinistro latere scholiorum adscripta nee non versuum,
8 cf. L. •D i Gregorio, op.I., IV, pp. 6-8.
9 cf. L. Di Gregorio, op.I., 1v, pp. 8-9.
10 cf. H. Flach, Classen und Scholien, I., p. 3.
11 cf. H. Schultz, Die handschrif tliche Ueberlieferung, I., pp. 26,89.
PROLEGOMENA
XI
ubi illa desunt, prorsus non curavi, quippe quae nullius essent
pretii. Non ita egit Flachius, quamquam persuasum habebat
se aetatis byzantinae adnotatiunculas in lucem proferre.
=
X Codex Mutinensis Estensis graecus a T 9,14, saec. xv,
chartaceus, foliis 6Y - 98v Hesiodi Theogoniam cum multis
scholiis marginalibus paucisque glossis interlinearibus conti
nens. Veteris commentarii reliquiae inde a folio 68r (v. 91)
exaratae sunt. Hunc ~odicem, Cretae fortasse scriptum ante
a. 1485, Georgii Vallae (1447-1500) olim fuisse posteaque
Alberti Pii (1475-1531), comitis Carpii, compertum habemus.
Cum hie illic scholia e variis fontibus manarent, librum ms.
non semper adhibui. ·
=
Z Codex Palatinus graecus 425, saec. xvi, chartaceus, foliis
48r - 71 r scholia vetera in Hesiodi Theogoniam diligenter, sed
non sine mendis, exarata continens. Librarius ut ea perspicue
distingueret, scholio concluso, subsequentis verba in alterum
versum transtulit. Exemplar, ex quo Z descriptus est, non
semper facile lectu erat, siquidem scriptor spatia vacua inter
dum reliquit 12 consentanea videlicet numero litterarum quae
,
in codice prototypo aut evanuerant aut aliis ex causis legi non
;v
poterant. Cum pars inferior folii 66r abscissa esset, nonnulla
verba scholiorum 523, 525, 614, 617, 618 perierunt.
2. Hae descriptione confecta, breviter de librorum mss. aucto
ritate eorumque cognatione agam. Inter scholiorum testes prin
cipes exstant R2 W L Z. Codices L Z arctissimis affinitatis
vinculis coniunguntur 13 R2 W simillimi. sunt et paene gemelli,
;
sed, cum multis locis, et non semper in rebus minutis, alter
ab altero discreparet 14 utrumque adhibui, ratione etiam habita
,
gravium codicum exiguitatis. R2 W L Z ex uno eodemque
fonte per duos ramos (/ g) fluxisse procul dubio lacunis et
mendis communibus probatur : sch. 82 µ~~01t0Alou~( pro µT}
AO~({)7, tOA~ou~p, . 17, 13) ; sch. 207 "t'OUu tou mhou perperam
mser. (p. 43,7) ; sch. 223 a vEµwT}i}fjva~ (pro NEµlcn~ µ~y11va~,
12 cf. L. Di Gregorio, op.l., II, p. 203.
13 · cf. L. Di Gregorio, op.l., II, pp. 200-202.
14 cf. L. Di Gregorio, op.l., II, p. 190.
PROLEGOMENA
XII
p. 46,4-5) ; sch. 287 ante i}O.oucn yap ... om. ot OE" t'oVx p6vov
(p. 57,2); ante sch. 465 perperam inser. sch. 614 (suo loco
iteratur) ; sch. 925 b riyoucrav 11c r"t'pa"t'6v( pro riyoucrav "t'OV
O""t'pa"t'o;v )e tc.
Ab eodem libro nunc deperdito d manaverunt exemplaria h i,
ipsa quoque deperdita, uncle V B* et N fluxisse videntur. Co
dices V B*, qui veteris in Theogoniam commentarii reliquias
usque ad sch. 17 b et sch. 16 b continent, quamvis cum R2
W et L Z consentiant, ab illis quodam modo eo distinguuntur,
quod uni extremum sch. 12 tradunt veteribusque scholiis Theo
goniae Explanationem, quae Anonyma dicitur, continuant. Ad
imaginem exemplaris d pleniorem effingendam non nihil adiu
menti affert codex N, quern Flachius nondum notum habebat
Schultziusque neglexit. Hunc librum ms. ex eodem fonte atque
R2 W L Z, cum quibus arctissime cohaeret, ortum esse lacunae
et errores communes demonstrant: sch. 160 m:iv"t'm;( pro 1tai:om;,
p. 3 7 ,8) ; sch. 201... X"t'r)O"(J.,(1mi}h(oJ. ,t,& mi}uµri crm;... (pro... X"t''r)
cracri}m mh6, toou ltpwc·; i'.µEpocO; EE !XVµ E"t'rl "t'O X"t''r)O"(J.,(1Ei}m(J .,l.
i}uµricrnc..;. , p. 42,7-8) ; sch. 404 ... o 1tOt.1"J".t•'r•J c·;t fjc; 1to1.11crc:wc:;
t
(pro ... TJ 1tot.6"t'r.J.c. ; "t'fjc; 1tot.6"t'rJ"t'ocp;., 70,2) ; sch. 407 ij
t
"t'r}V" t'OU"t'WmV: ipooov (locus corruptus sensu carens, p. 70,
10); sch. 507 a xat R2WLN om. Z (pro &x, p. 78,19) ; sch.
682 perperam ad p1.1tfi1 '.>1t'(ii}aV<hwvv. 681 rettul. R2WN (ad
i.wri v. 682 pertinet) ; sch. 806 a i}c:wvL ZN (pro 01")~wvR 2WPX,
p. 104,8) ; etc. Codex Ambrosianus, quamquam non modo
vetus commentarium hie illic praecidit sed etiam omnium vitio
rum exempla praebet, ea tamen de causa non parvi est aesti
mandus, quod i, uncle N manavit, ex libro deperdito d non
nulla scholia hausit, quae, a fgh omissa, in PT quoque leguntur
nee non in codicibus contaminatis, praesertim in X (scholia
528, 692, 716, 721, 795, 804, 815, 819, 821, 827, 903, 934 b,
937, 978, etc.).
Postquam de familia d paucis absolvi, nonnulla de codice T
afferam. Hunc librum ms., quern ipse Demetrius Triclinius
exaravit, a testibus classis d lectiones propriae ac peculiaria
quaedam scholia distinguunt 15 Adde quod veteris commentarii
•
reliquiae, quibus hie illic excerpta ex loannis Diaconi in He
siodi Theogoniam Allegoriis intermixta sunt, nunc corriguntur,
1
5 cf. L. Di Gregorio, op.I., 1v, pp. 8 sqq.