saudiña 15

179 Pages·2009·4.64 MB·Spanish

PORTADA SAUDIÑA 15 imprenta:13 mm lombo 18/03/09 15:53 Página 1
15_Saudiña
8
0
0
2
o
r
b
m
e Decembro 2008
c ISSN 1138-9117
e
D
Educándonos en valores imprescindibles para a convivencia, o consumo, a igualdade…
a
ñ
É sa a publicidade? 2 Proxecto eTwinning, unha viaxe matemática 80 Aula hospitalaria de Ourense 89 Historia
i
d
u do noso proxecto de educación viaria 141 Educación para a igualdade de xénero: igualmente diferentes 152
a
S
_
5
1
SAUDIÑA (01-92) imprenta:SAUDIÑA 25/03/09 12:30 Página 1
SAUDIÑA (01-92) imprenta:SAUDIÑA 18/03/09 13:28 Página 1
editorial Unha vez máis achegámosvos un novo número da revista Saudiña,nun intento ilusionante
de pór en valor, de manifestar a nosa vontade de traballo transversal.
Porque consideramos fundamental na abordaxe da cuestión educativa traer a colación a complexidade
dos retos que nos formulamos, porque pensamos que só será posible abordalos dende o marco da reflexión
colectiva, coas achegas dos e das profesionais docentes, de todas aquelas persoas que contribúen teimudamente
ao labor investigador.
Arriscar nas propostas, atopármonos nas encrucilladas e nos límites das disciplinas e dos saberes,
emprazármonos novamente nas cuestións epistemolóxicas… innovar e cooperar dende Galicia, dende as nosas
realidades, do cotián ao extraordinario.
En consecuencia, abrimos o presente número de Saudiñacunha aproximación ao papel dos medios de comunicación
como actores omnipresentes na difusión e na conformación de valores, da definición de modelos, etc.
Asemade, apostamos por visibilizar o legado de pioneiras como Emilia Pardo Bazán nos actuais proxectos
educativos en marcha nos cárceres, nas aulas hospitalarias, así como a tarefa internacionalista da presenza
do persoal docente galego no exterior.
Nun contexto de crise económica, os retos que nos propoñemos no sistema educativo galego precisan dunha
redefinición continua e construtiva, de aí que esperamos que as experiencias dos centros Valora sigan incidindo,
por exemplo, na pertinencia en políticas coeducativas, esenciais no impulso dunha sociedade non androcéntrica.
Facendo nosas as palabras de Paulo Freire: “unha educación de persoas adultas tería que estar fundamentada
na conciencia da realidade cotiá vivida pola poboación e xamais reducila ao simple coñecemento de letras, palabras
e frases. Que se convertese o traballo educativo nunha acción para a democracia, en resumo, unha educación
de persoas adultas que estimulase a colaboración, a decisión, a participación e a responsabilidade social e política”.
Por último, queremos rematar este editorial facendo extensiva a todos/as os/as lectores de Saudiña
a satisfacción de todas as persoas integrantes do Proxecto Valora ao saber que o Consello de Europa
fai referencia ao Proxecto Valora no documento "Carta Europea das Linguas Rexionais Minoritarias",
no que salienta que, como proxecto educativo, favorece o coñecemento de elementos característicos da cultura
e do patrimonio galego. Parabéns a todas as persoas que facedes isto posible.
É sa a publicidade? 2 Medios de comunicación e violencia de xénero 6 Medios de comunicación e seguridade viaria 8
Publicidade, infancia e valores 10Saúde e medios de comunicación… Conduzan con paciencia 12A rede virtual da Axenda21
Escolar de Galicia 14A didáctica do galego dende os medios de comunicación 19A tecnoloxía, a diversidade e a accesibilidade:
un reto na sociedade contemporánea 23 Os valores da publicidade 26 Unha reflexión sobre o uso de xornais na formación
profesional de grao medio 29 As mulleres nos medios de comunicación 33 A lingua (estranxeira). De ferramenta a mediadora
intercultural 37 Consumindo videoxogos 39 Prensa e educación: unha presenza difusa 48 Discapacidade, a “cincenta” dos
medios de comunicación 51 Cogami 52Síndrome de Down, sociedade e medios de comunicación 54Unha asociación para os
trastornos da personalidade 56 Federación Autismo Galicia 58 Asociación de Altas Capacidades 60 O contorno sensorial no
benestar do alumnado discapacitado 62 Federación de Asociacións de Persoas Xordas de Galicia (FAXPG) 66 Elaboración de
contos e aplicación das novas tecnoloxías 68 Proxecto: familia+colexio=un grande equipo 72 Fomento da lectura dunha escola
rural infantil 74 Proxecto Laranxa 78 eTwinning, unha viaxe matemática 80 Habelas hainas: mulleres e ciencia 82Docentes en
centros penitenciarios de Galicia 83 As nosas experiencias no EPAPU de Teixeiro curso 2007-2008 87 Aula hospitalaria de Ourense 89
Docentes galegos no exterior: Teresa Fandiño Barreiro 93 Javier Comendador Rey 94 Albino Rubio Alija 95 Tálida Ruiz del
Árbol Fernández96 Víctor Manuel Sucasas Álvarez98 Ángeles Vilas González99 Proxecto interdisciplinario: unha proposta
didáctica 100Achegamos o Sáhara ás aulas 102 Rimos e aprendemos 105 O Consumópolis no IES O Couto 108 A socialización
como base da convivencia 111 Malas notas para a educación en valores 114 Luditarde 118 Plan Valora no CEIP Valle-Inclán 121
O noso corpo: un tesouro 123 Desenvolvemento sustentable e publicidade 125 O triplo diagnóstico 131 O cine na educación:
prevención da violencia de xénero 135 Aprender no lecer 138 Historia do noso proxecto de educación viaria 141 Comes cos
ollos? Ollo co que comes! 144 Xogamos na escola 148 Estudo didáctico dos residuos do tabaco 150 Igualmente diferentes 152
O teatro, instrumento para a coeducación 155 Con outra mirada 158 Educar para convivir 161 Propostas de mellora do clima
escolar 164 Sementando o noso futuro 166 Calidoscopio da escola 168 O club da calceta 171 O andel 173
SAUDIÑA (01-92) imprenta:SAUDIÑA 18/03/09 13:28 Página 2
Os avisos publicitarios forman de tal xeito parte da nosa paisaxe cotiá
que corremos o perigo de concibilos como un compoñente inevitable
e case inmodificable, respecto do cal non paga a pena preguntarse
que función están a cumprir. Pero a aceptación da invasión publicitaria
só chegou a ser posible xustamente porque esquecemos cal é a súa
función e cales os mecanismos mediante os que a exerce. A súa
función: facer de nós consumidoras e consumidores compulsivos.
Os mecanismos: a mentira e a manipulación. A resposta á pregunta que
encabeza este artigo é, logo, obvia: a publicidade non é sa, senón malsá.
É sa a publicidade?
Miguel Vázquez Freire SOBRE AS VANTAXES DA PUBLICIDADE seus anuncios, que só eles permiten que as
Profesor de Filosofía Se a cousa é tan clara, como chegamos súas mercadorías cheguen ao consumidor.
Membro de Pé de Imaxe e Nova Escola Galega
a esta situación? O factor clave xa o teño Con respecto aos consumidores, que
anticipado: a ausencia de preguntas, contribúen a informar dos diversos
a aceptación da modificación artificial produtos que hai no mercado. Con respecto
do noso contorno como se fose á cidadanía en xeral, que, ao incrementar o
o resultado dunha evolución natural consumo, favorecen que a industria medre
e fatal. As transformacións económicas e e os prezos baixen. E hai aínda un
tecnolóxicas desenvolven unha lóxica argumento complementario que se escoita
inmanente tal, e aplican esa lóxica con tal cada vez con maior frecuencia: que a
rapidez, que se impoñen antes mesmo publicidade é arte e cultura porque ao
de que a cidadanía teña a oportunidade deseño e creación dos avisos publicitarios,
de se interrogar sobre as vantaxes ou nos seus múltiples soportes, contribúen
desvantaxes que derivan desas creadores de altísima calidade de múltiples
transformacións. E, sobre elas, a disciplinas (debuxantes, pintores, músicos,
publicidade, facéndonos crer que ela cineastas e videoartistas, mesmo poetas!).
mesma é parte inseparable deses avances
Respecto do último dos argumentos,
económicos e tecnolóxicos, vai ocupando
é obvio que, se fose certo o carácter malsán
todos os currunchos da nosa vida.
que estamos a atribuír ao fenómeno
Pero, acaso non é certo que a publicidade publicitario, disfrazalo de belos envoltorios,
trae tamén algunhas vantaxes? Se é así, no canto de atenuar os seus males,
cales son e a quen benefician? A primeira e agrávaos. De modo que o que cómpre é
máis obvia é a de alimentar unha poderosa avaliar os precedentes. No que se refire
industria; os seus beneficiarios son, dende á utilidade para os vendedores de
logo, os que viven desa industria. Estes mercadorías, é evidente (aínda que, con
tratan de convencer o resto do mundo todo, máis adiante deberemos matizar esta
(os empresarios que deben contratalos, evidencia en función dalgún dato empírico
os consumidores que deben deixarse influír ben comprobado e algunha reflexión
polos seus avisos, os cidadáns en xeral e complementaria). En relación cos
as institucións que aturan ou autorizan a consumidores, a estas alturas pretender
súa expansión irrefreable) de que son dicir que a publicidade “informa” resulta
necesarios e benéficos. Os seus simplemente un sarcasmo. Ata tal punto
argumentos redúcense esencialmente a non hai dúbidas sobre o nulo valor
tres. Con respecto aos contratantes dos informativo da meirande parte dos
2
SAUDIÑA (01-92) imprenta:SAUDIÑA 18/03/09 13:28 Página 3
anuncios, algo mesmo abertamente teñen algunha capacidade de chegar ata secundaria, como teño feito
recoñecido polos propios publicitarios, o consumidor. A expansión publicitaria repetidamente, tenme chamado a
que moitos non din absolutamente nada ten, logo, pechado o seu círculo virtuoso: atención que a maioría do alumnado
do produto que promoven, senón que se aínda que non hai xeito de poder predicir asegura que a “el” non lle inflúen os
limitan a asociaren unha marca con algún se un aviso publicitario terá ou non éxito, anuncios. Os influenciables sempre son
rostro famoso, unha melodía pegadiza ou sen el simplemente non existes para o tan só “os outros”. En realidade,
unhas imaxes atractivas. mercado. Esaxerando un chisco, os mesmos estudos que sinalan a perda
poderiamos dicir que a publicidade non de capacidade para atrapar o consumidor
serve para nada agás para formar parte por parte da publicidade (debido ao
PUBLICIDADE E CONSUMO da publicidade. exceso de oferta publicitaria, non o
esquezamos) subliñan tamén que a
Queda, logo, só o papel de estimulador do En canto ao abaratamento dos produtos
poboación infantil e adolescente se atopa
consumo, este indiscutible. Pero, é en si como efecto derivado da publicidade,
entre os targets(o albo ao que apuntan
mesmo positivo? Pódese avaliar como cómpre insistir na idea clave de que non
as campañas) máis vulnerables. A análise
positivo cando aparece completamente hai ningunha virtude en facer máis barato
da publicidade e dos seus mecanismos
desvinculado de toda información seria? un produto innecesario. Ao contrario, este
retóricos debería ocupar, logo, un lugar
Cando, en definitiva, o seu éxito inmediato sería un factor determinante no perverso
nas actividades escolares enfocadas cara
na indución ao consumo non depende das mecanismo da indución ao consumo
á educación de consumidores críticos,
virtudes do produto, senón da capacidade compulsivo que ten no omnipresente ruído
actividades integrables como contidos
económica da empresa contratante e das publicitario o seu apoio indispensable. Pero
transversais en diversas áreas e materias
habilidades persuasoras dos deseñadores é que, ademais, dende un punto de vista
(Ciencias Sociais, linguas, a nova materia
da empresa publicitaria contratada? estrito de economía de custos, o aserto é
de Educación para a Cidadanía) pero que
Respondamos clara e rapidamente: insostible. A publicidade encarece os
merecería mesmo un ámbito disciplinario
a publicidade non contribúe a orientar produtos, non os abarata, xa que o prezo
propio (unha materia de Cultura
o consumidor; decote, ao contrario, do produto que paga o consumidor
Audiovisual, por exemplo, que sectores
desorienta, empurrándoo, non cara aos loxicamente incorpora o importe do
do profesorado veñen reivindicando
mellores produtos, senón simplemente a pagamento da campaña publicitaria. É
dende hai tempo).
aqueles que contan con maior apoio sabido que en determinadas mercadorías o
Nesas mesmas actividades, unha
económico, as máis das veces produtos que se paga é, sobre todo, a marca; o que
dimensión particularmente relevante
de todo innecesarios cando non xa non se sabe tanto (ou cando menos non
deberíase reservar para a análise dos
prexudiciais (pénsese, por pór só un se publicita, non se fai público) é que o
valores asociados co universo
exemplo, na constatada incidencia, para valor de moitas marcas é sobre todo un
publicitario. Numerosos estudos teñen
peor, sobre os hábitos de consumo efecto publicitario. Así, cando consumimos,
contrastado que a publicidade actúa
alimenticios dos nenos e nenas). por exemplo, unha coñecida bebida
como un poderoso transmisor de valores
refrescante de difusión internacional, máis
Se, en realidade, a publicidade non e que boa parte deses valores contradín,
do 50% do que pagamos habitualmente
informa, de que modo cumpre a súa non só aqueles que a sociedade encarga
vai destinado a pagar a publicidade. Dito
función persuasora sobre o consumidor? promover ao sistema educativo, senón
doutro xeito: a publicidade conseguiu
A estas alturas contamos con numerosos algúns dos valores eixe que constitúen
que, cada vez que consumimos case
estudos que detallan a eficacia dos o cerne das sociedades democráticas.
calquera produto, aceptemos enriba pagar
mecanismos retóricos que interveñen Así, se para estas é esencial a
para que nos convenzan (case sempre
nas mensaxes publicitarias. E, por certo, solidariedade, as divertidas e
con enganos) de que debemos consumilo.
tamén sobre os límites desa eficacia. sorprendentes short stories que fan tan
Este é seguramente o maior éxito dos
De feito, dende hai uns anos diversas atractivos moitos anuncios inclínanse
publicitarios, que este absurdo nos
investigacións empíricas probaron que a preferentemente por estimular a
pase desapercibido.
propia saturación publicitaria estaba competitividade. Se a escola e a
determinando unha caída na súa sociedade queren situar a valía
capacidade para condicionar a elección intelectual, o esforzo persoal e a
CONTRARRESTANDO A PUBLICIDADE
dos consumidores. Poderiamos dicir que honestidade laboral e profesional
E OS SEUS EFECTOS
nesta altura non hai campaña publicitaria como principais referentes para
que garanta o éxito dun produto no Como contrarrestar a invasión publicitaria fundamentar o mérito social, no universo
mercado. Pero tamén que hai e os seus perversos efectos? En primeiro publicitario todo se reduce ao principio
determinados ámbitos do consumo onde lugar, comezando por non desdeñar a súa “tanto tes, tanto vales”; un “ter” que,
só mediante a visibilidade que capacidade de influencia. Ao traballar naturalmente, se identifica en exclusiva
proporciona a publicidade os produtos sobre a publicidade nas aulas de co poder económico.
3
SAUDIÑA (01-92) imprenta:SAUDIÑA 18/03/09 13:28 Página 4
CULTURA DO ESFORZO, MENTIRA, VERDADE E DEMOCRACIA vender un produto, neste caso, o candidato.
CULTURA DA PREGUIZA Por iso, máis importante que deseñar un bo
Pero se eu tivese que sinalar cal é o máis
programa parece ser “deseñar” a campaña,
Na polémica sobre a LOXSE e a súa perigoso entre os múltiples efectos o que comeza por elixir e coidar
suposta “rebaixa” de esixencias, acusouse perversos do asolagamento publicitario no axeitadamente a imaxe do produto. Dende
o modelo educativo implícito nesa lei de que estamos mergullados, diría que é a o famoso debate entre Kennedy e Nixon, os
promover un abandono da “cultura do perda do valor da verdade. Como os publicitarios non deixan de lembrarnos que
esforzo” que (de xeito igualmente avisos publicitarios constitúen o contido unha elección se pode perder… por
hipotético) a Lei de calidade pretendía permanente de toda emisión televisiva aparecer diante das cámaras de televisión
recuperar. Á marxe da discusión, que aquí (non importa cal sexa o noso programa mal maquillado.
obviarei, sobre se o modelo LOXSE favorito, ineludiblemente será interrompido
promovía ou non o tal abandono, o que para dar paso a unha pausa publicitaria… Eu non acepto o diagnóstico de Postman
resulta simplemente falso é adxudicar ao iso, cando a publicidade non é integrada e Sartori porque penso que a televisión
sistema educativo a causa do no propio programa), o seu discurso que temos é só unha das televisións
espallamento desa “cultura da preguiza” contamínao todo. Dese xeito, o desprezo posibles; porque penso que esta televisión
que, en efecto, se está a impor en pola verdade, e mesmo a cínica é a que é en boa medida polo perverso
sectores importantes da mocidade. Como reivindicación da mentira, vanse efecto contaminante da tiranía publicitaria;
resulta inxenuo pensar que a escola conta apoderando de toda a cultura audiovisual e porque penso que esa tiranía non é
con instrumentos suficientes para impedir que, non é preciso reiteralo, é a cultura na intrínseca á televisión, senón só ao modelo
ese espallamento por si soa. De que xeito que medran as novas xeracións e a que de televisión comercial que ata o de agora
o profesorado pode persuadir os seus está a impregnar o humuscultural se nos impuxo. Non só é a publicidade
alumnos e alumnas de que só mediante o de todos nós. a causa da chamada “televisión lixo”,
dende logo, pero si un dos principais
traballo esixente é posible adquirir Quizais sexa Neil Postman, un investigador
elementos entre os factores multicausais
coñecementos, cando ese alumnado ve e dos medios estadounidense, quen de xeito
que a produce.
escoita varias veces ao día, nas pantallas máis dramático ten advertido contra o
de televisión, avisos publicitarios que perigo para a nosa sociedade desta perda
aseguran que “sen esforzo e de forma do valor de verdade no discurso CONTRA A TIRANÍA DAS AUDIENCIAS
divertida” se pode aprender un idioma en audiovisual. Non fai falta coincidir co seu
Non é este o lugar onde desenvolver
pouco tempo? Como convencelos de que diagnóstico apocalíptico (para Postman,
as distintas vías posibles para modificar
paga a pena o sacrificio dos fáciles como para o Sartori de Homo videns, a
o actual modelo de televisión comercial.
praceres inmediatos (ese “botellón” televisión hoxe existente é incorrixible e o
Sen dúbida, o paso da televisión analóxica
dunhas fins de semana que cada vez mellor que podemos facer é manter as
á televisión dixital, coa multiplicación das
parecen comezar antes e rematar institucións escolares, en tanto que
canles, e a posibilidade de que cada
máis tarde), cando o bombardeo reservas culturais onde aínda a verdade
televidente individual poida seleccionar
publicitario se asocia con programas continúa a ser o valor central, protexidas
unha programación ao seu gusto, debería
de grandeaudiencia para erixir como imaxe contra a súa nefasta influencia), co que eu
contribuír a debilitar este modelo, baseado
do éxito social individuos que fan alarde da dende logo non coincido, para con todo
na imposición dun “espectador medio”
súa ignorancia e do seu “pasotismo” aceptar algunhas das súas teses. Por
masivo, que é o que o fai apetecible para
e, en fin, de desprezo por canto recenda exemplo, a que advirte das gravísimas
o bombardeo publicitario. O modelo de
a esixente cultura? consecuencias que pode ter para a
televisión predominante na actualidade
democracia a indiferenciación entre a
(as canles de televisión “en aberto”)
Non, que ninguén se engane. A escola, verdade e a mentira que prevalece na
finánciase mediante a “venda” de
nin agora nin antes, con ou sen a LOXSE, publicidade e que está xa tamén presente
paquetes de telespectadores ás empresas
foi nunca culpable da perda da “cultura na retórica das campañas electorais dos
que compran espazos publicitarios, por iso
do esforzo”. Ela foi e é vítima da partidos políticos. É imposible negar que as
todo programa que non consegue máis
promoción dunha “cultura da preguiza” mensaxes electorais dos candidatos cada
dun 20% de shareresulta inviable.
que reina en boa parte dos medios de vez imitan máis os procedementos
É a tantas veces citada “tiranía” das
comunicación de masas, e da que a persuasivos dos avisos comerciais.
audiencias, tiranía que se sostén sobre
publicidade é un dos principais O combate electoral é cada vez menos
dous supostos que, considerados co
promotores. A escola foi vítima e non unha loita entre ideas e programas políticos
debido rigor, se desvelan como falsos.
culpable, e dificilmente podemos pedirlle (á fin e ao cabo, dise, ninguén cre que
que sexa a solución se non forma parte unha vez no goberno ese programa se vaia É o primeiro que son as audiencias as que
dun esforzo común e máis amplo, no que cumprir) e cada vez máis un combate entre mandan e que, polo tanto, a televisión
toda a sociedade debe involucrarse. empresas de marketingque tratan de ofrece o que os espectadores reclaman.
4
SAUDIÑA (01-92) imprenta:SAUDIÑA 18/03/09 13:28 Página 5
Ao contrario, máis ben podería dicirse que que na televisión (e nalgunhas rúas das (con anuncios, por exemplo, de xoguetes
un modelo que esixe que un programa, cidades) o abafamento publicitario se que realizaban en animación accións que
para manterse na grella, “guste” a máis produciu porque nunca se chegaron a en realidade non podían facer).
dun 20% do total da audiencia posible, adoptar medidas semellantes de forma
A invasión publicitaria non é un mal
acaba sendo un programa que en consecuente. Igualmente, cabe a
inevitable. Pódese evitar. Nas nosas mans
realidade non é que guste á maioría, posibilidade de que esta mesma medida
está contribuír a facela retroceder.
senón que evita molestar a ninguén. Ou o resulte inoperante no futuro se non vai
que é o mesmo: este modelo de televisión acompañada de significativas multas
penaliza o risco estético e a innovación disuasorias que castiguen as empresas
temática e favorece a reiteración dos que a incumpren. REFERENCIAS
programas de éxito fácil e contidos
En realidade, todo o mundo se queixa AZNAR, H. (1999): Comunicación
acomodaticios. Así, malia a diversidade
do exceso de pausas publicitarias nas responsable. Deontología y autorregulación
das canles, é doado comprobar a
televisións xeneralistas en aberto, pero de los medios.Barcelona,
persistencia en todas da mesma uniforme
sabe alguén que existe unha lexislación Ariel Comunicación.
fórmula (seriais lacrimóxenos tipo
que restrinxe o tempo para a publicidade?,
“culebrón” para a sobremesa; fútbol, cine BONETE PERALES, E. (ed.) (1999):
sabe alguén que as televisións privadas
ou series estandarizadas para o prime Ética de la comunicación audiovisual.
(e mesmo as públicas!) españolas levan
timee unha competencia trocada en Madrid, Tecnos.
infrinxindo esa lei sen que a infracción
groseira imitación do éxito do veciño
supoña ningún tipo de penalización? Quen LE DIBERDER, A. e COSTE-CERDAN, N.
(grandesirmáns, operacionstriunfos,
coñece que a lexislación española sobre (1990): Romper las cadenas. Introducción a
aquihaitomatee semellantes).
televisión prevé a constitución de la post-televisión. Barcelona, Gustavo Gili.
E o segundo, que a televisión en aberto consellos audiovisuais, encargados de NATTELART, A. (1991): La publicidad.
é gratuíta para os espectadores, posto promover e vixiar a regulamentación dos Barcelona, Paidós.
que son os anunciantes quen a financian. grandes medios, tanto a nivel de Estado
Os teóricos da comunicación franceses como en todas as comunidades POSTMAN, N. (1991): Divertirse hasta
Alain Le Diberder e Nathalie Coste-Cerdan autónomas, e que ata este momento morir. El discurso público en la era
desmontaron este simulacro, poñendo só tres administracións autonómicas del show business. Barcelona, Ediciones
en evidencia o auténtico estrago os constituíron? de la Tempestad.
económico que supón para as economías SARTORI, G. (1998): Homo videns.
E non se trata tan só de medidas legais
nacionais. La sociedad teledirigida. Madrid, Taurus.
e da intervención de institucións
Unha evidencia que comparten, por certo, administrativas. A cidadanía debe tamén TORNOS MAS, J. (coord.) (2002):
os propios executivos das grandes tomar a iniciativa e hai exemplos notables Democracia y medios de comunicación.
empresas televisivas e multimedia e que de como estas iniciativas teñen acadado Valencia, Tirant Lo Blanc.
éxitos indubidables. Probablemente o caso
está na raíz da actual crise do sector. Pero
máis patente sexa o dos observatorios
esta é xa unha cuestión que obrigaría a
promovidos por asociacións feministas e
levar a análise moito máis lonxe do que
de defensa da muller. Aínda hoxe algúns
este artigo permite.
anuncios contribúen a difundir
Vou concluíndo. Dicía antes que a maneira estereotipos sexistas, pero poucos se
de contrarrestar o perverso imperio da atreven a chegar aos excesos machistas
publicidade non podía cifrarse en exclusiva do pasado e en non poucas ocasións
en medidas atribuídas ao sistema algunha empresa anunciante viuse
educativo. Precísase un compromiso de obrigada a retirar ou modificar unha
toda a sociedade. Un compromiso que campaña en razón das protestas recibidas.
debería comezar pola adopción de Existen tamén observatorios dedicados a
medidas legais tendentes a favorecer o vixiar os dereitos da infancia, responsables
que poderiamos cualificar dunha necesaria de que as empresas publicitarias coiden os
ecoloxía do abafante contorno publicitario. contidos das mensaxes dirixidas a nenos
De feito, recentemente acaba de tomarse e nenas. Tales observatorios conseguiron
unha medida neste sentido, prohibindo que estas aprobasen un código
o envío de mensaxes telefónicas deontolóxico que puxo límites aos abusos
publicitarias non aceptadas polos que chegaron a cometerse sobre todo
receptores. En certo xeito, cabería dicir nas campañas publicitarias de Nadal
5
SAUDIÑA (01-92) imprenta:SAUDIÑA 18/03/09 13:28 Página 6
A violencia de xénero supón unha violación dos dereitos
humanos e constitúe a máxima expresión da desigualdade
existente entre mulleres e homes. É universal, posto que non
entende de fronteiras, de idades, de clases sociais ou de razas,
e é unha violencia baseada nas relacións de poder dos homes
sobre as mulleres como principal mecanismo de perpetuación
dun sistema patriarcal no que os roles de xénero favorecen
a dominación masculina fronte á subordinación feminina.
Medios de comunicación
e violencia de xénero
Secretaría Xeral da Igualdade Durante anos a violencia de xénero contra as mulleres e a súa capacidade
estivo silenciada e invisibilizada, era para xerar un estado de opinión foi e
considerada como un problema privado segue sendo decisiva.
do que non se debía falar fóra do
En 1997 o asasinato de Ana Orantes
ámbito familiar. Así, durante moito
a mans do seu ex-cónxuxe despois de
tempo, os medios de comunicación
denunciar nun programa de televisión
españois non lle prestaron atención
as agresións sufridas durante décadas
á violencia contra as mulleres, salvo
de matrimonio por parte do que fora o
cando as agresións eran moi graves
seu marido marca un antes e un
ou se producía un asasinato, e, aínda
despois no tratamento mediático da
nestes casos, a nova recollíase nas
violencia de xénero. Dende este caso,
páxinas de sucesos como unha nota
que impactou por ser o resultado dunha
breve cargada de estereotipos sobre as
morte anunciada, este problema pasou
causas (crime pasional), mais quedaban
a formar parte da axenda diaria dos
ocultas as súas raíces estruturais.
medios de comunicación e, aínda que
Esta situación foi mudando
seguiron a centrar a súa atención só
especialmente grazas ao traballo dos
nos casos máis extremos (mortes e
movementos feministas, que nos anos
agresións graves), a visibilización
80 do século XX conseguen que se
supuxo un paso cualitativo moi
comece a situar esta problemática na
importante, xa que fixo que se puxesen
axenda política e, consecuentemente,
en marcha medidas políticas e legais
tamén na dos medios de comunicación.
para intentar solucionalo. Así pois, os
Os medios de comunicación xogaron medios contribuíron a dar a coñecer
un papel fundamental no cambio da o problema e a crear conciencia social
percepción social sobre a violencia sobre el; non obstante, o tratamento
6
SAUDIÑA (01-92) imprenta:SAUDIÑA 18/03/09 13:28 Página 7
Na sociedade
da información (…)
debemos aspirar
a que todas e todos
coñezamos as claves
para o tratamento
da violencia contra
as mulleres e
traballemos
conxuntamente
para previla dende
a asunción real
e firme do principio
de igualdade.
dado a esa información estivo marcado hai que ter en conta que estes son, recomendacións para axudar as e
pola persistencia de estereotipos, non só transmisores de noticias, senón os profesionais dos medios a elaboraren
sensacionalismo, aparición de detalles tamén creadores de opinión. as noticias relacionadas coa violencia
morbosos, a descontextualización, o de xénero.
Como xa se dixo, a violencia de xénero
tratamento episódico como crónica de
é unha cuestión de dereitos humanos, Pero non só é importante a formación
sucesos… consecuencia,
polo tanto, a súa tematización por parte dos e das profesionais dos medios no
probablemente, da ausencia de
dos medios de comunicación debe ir tratamento que fan das noticias
formación especializada das e dos
nese sentido. Na tantas veces relacionadas coa violencia de xénero,
profesionais dos medios, pero tamén
denominada sociedade da información tamén hai que educar as persoas no
dos intereses empresariais-económicos
debemos aspirar a que todas e todos consumo desas noticias, espertar o seu
das corporacións mediáticas.
coñezamos as claves para o tratamento sentido crítico, labor para o que o
Na actualidade, aínda que queda moito da violencia contra as mulleres e espazo das aulas se presenta como
camiño por percorrer, pódese afirmar traballemos conxuntamente para previla lugar privilexiado.
que o tratamento informativo da dende a asunción real e firme do
violencia de xénero está evolucionando principio de igualdade. A esta finalidade
grazas á crecente responsabilidade, responde, entre outros instrumentos de
capacitación, posicionamento e traballo, o manual de redacción
sensibilización dos e das profesionais, xornalística Medios de comunicación e
o que contribúe de xeito efectivo a elevar violencia de xéneroeditado pola
a concienciación e a sensibilización da Secretaría Xeral da Igualdade da
sociedade sobre a magnitude do Vicepresidencia da Igualdade e do
problema. En efecto, boa parte da Benestar, o cal pretende servir de guía
percepción que a poboación ten sobre a para un tratamento informativo correcto
violencia de xénero procede da difusión da violencia de xénero nos medios e no
que se lle dá a través dos medios: que se recollen suxestións e
7
SAUDIÑA (01-92) imprenta:SAUDIÑA 18/03/09 13:28 Página 8
Medios de comunicación
e seguridade viaria
A inseguridade viaria é unha catástrofe humana e un problema social a velocidade permitida) como “sinistros” de
tráfico, a definición dos cales, “que están
e económico de gran magnitude. Unha epidemia silenciosa que mata,
feitos con perversidade ou mala intención”,
afecta a milleiros de familias e deixa malferidos para sempre. se adapta máis á realidade.
Para pór remedio a esta situación, bastaría con facer cumprir o
2.Introducir e potenciar a expresión
código de circulación, unha das normativas menos respectadas de “violencia viaria”
todas as leis e normas que rexen a nosa sociedade. E neste labor,
Cómpre empregar “violencia viaria”
para definir ou describir os sinistros que
os medios de comunicación poden xogar un papel fundamental.
foron provocados por condutas ilegais ou
contrarias ás normas de tráfico na estrada:
exceso de velocidade, conducir en estado
Jeanne Picard Queremos saír do silencio
de embriaguez… Tamén suxerimos, para
Vicepresidenta fundadora e delegada en Galicia
de STOP ACCIDENTES Un tratamento xornalístico ben orientado referirse ao suxeito causante dos sinistros,
do tema da seguridade viaria é un paso utilizar conceptos como “presunto
previo imprescindible para solucionar homicida”, “agresor”, “criminal”,
o problema. Só así a opinión pública terminoloxía utilizada nos casos de violencia
e a clase política darán ao problema a de xénero. Propomos tratar como violencia
importancia que merece, e poderase viaria a xerada por aqueles condutores que,
avanzar cara á súa solución. Neste sentido, coas súas condutas ilegais, provocan
os medios de comunicación teñen unha sinistros de tráfico con mortos ou feridos e
función social fundamental: poden axudar convértense en presuntos homicidas,
a salvar centenares ou milleiros de vidas. criminais ou asasinos.
E o dereito á vida é o máis importante de
todos os dereitos do home. Stop Accidentes 3.Potenciar a información
traballou estes anos na redacción dun Cómpre informar sobre o condutor
Código deontolóxico para os medios homicida e dignificar a información sobre
de comunicación, convencidos de que, as vítimas. Para concienciar a poboación
se informan, forman. sobre este grave problema nas estradas,
sería conveniente identificar o infractor
1.Evitar a confusión entre os termos con nome e apelidos, tal como ocorre nos
“accidente” e “sinistro” casos de violencia doméstica, terrorismo
ou con outros tipos de criminais.
O termo “accidente” defínese como Propomos tamén un tratamento máis
“suceso imprevisto que altera a marcha amplo sobre as vítimas da violencia viaria.
normal ou prevista das cousas, Moitas veces as vítimas redúcense a
especialmente o que causa danos a unha simples números ou estatísticas. É
persoa ou cousa”. Neste sentido, convén necesaria unha información máis completa
empezar a definir os feitos provocados para aumentar o grao de concienciación
polos condutores cunha conduta contraria da sociedade. Falar de números, e non de
á lei e ás normas de tráfico (falar polo persoas, dificulta unha percepción do
móbil, conducir en estado de embriaguez, perigo real que supón viaxar en coche e
non respectar os sinais de tráfico, exceder da magnitude deste problema.
8