şanlıurfa ili akçakale ilçesi düğün adetleri ve çeyiz çevresinde gelişen el sanatı ürünleri

197 Pages·2013·9.49 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
EL SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
EL VE MAKİNE NAKIŞLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI

ŞANLIURFA İLİ AKÇAKALE İLÇESİ DÜĞÜN
ADETLERİ VE ÇEYİZ ÇEVRESİNDE GELİŞEN EL
SANATI ÜRÜNLERİ

Hazırlayan
Eda ALTUN

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman
Yrd. Doç. Dr. Gülüzar ÇELEBİLİK

Konya-2013
i
ii
iii

ÖNSÖZ

Toplumsal kuralların özlerini, bir takım düzenleyici ve denetleyici
mekanizmalar oluşturmaktadır. Çeyiz konusu, toplumların sosyal ve ekonomik
koşullarına göre türlü biçimler almış, bunun yanında örf, töre, gelenek, görenek ve
yasalara dek genişleyen bir etkileşim aracı olmuştur.

Günümüzde, el sanatlarımızın geçmişteki ve bugünkü durumunu araştırıp
ortaya koyabilmek, kültürel birikimimizin değerlendirmesini yapabilmek için, bu
günkü örneklerden yola çıkılmış ve bu örneklerin geçmişle olan bağlarını kurma
zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Bunun için, el sanatı ürünlerimizi sandıklardan
çıkarıp gözler önüne sererek belgelemek gerekmektedir.

“Şanlıurfa İli Akçakale İlçesi Düğün Adetleri ve Çeyiz Çevresinde Gelişen El
Sanatı Ürünleri” konusunu seçmemizin sebebi, Akçakale İlçesinde geçmişten
günümüze kadar devam eden düğün adetlerini, çeyizlerde bulunan el sanatı
ürünlerini gün ışığına çıkarmak ve bilimsel bir bakış açısı ile bu ürünleri
incelemektir. Yöresel özelliklerin tanıtılması ve belgelendirilmesindeki karşılaşılan
kaynak eksikliğinin giderilmesine yardımcı olması için bu konu seçilmiştir. Bu
araştırma ile Şanlıurfa İli Akçakale İlçesi çeyiz çevresinde gelişen el sanatı
ürünlerinin özellikleri tespit edilmiş ve ayrıca bunlar fotoğraflarla desteklenmiştir.

Bilimsel açıdan danışmanlığı ile beni yönlendiren Yrd. Doç. Dr. Gülüzar
ÇELEBİLİK’e yardımlarından dolayı teşekkür ederim.

Ocak, 2013 Eda Altun
iv

ÖZET
Yapılan araştırma sonucunda daha önce Şanlıurfa ili Akçakale ilçesine ait
düğün ve çeyiz kültürü hakkında bir çalışma yapılmadığı belirlenmiştir. Araştırmanın
önemini de belirleyen bu problem, araştırma konusunun “Şanlıurfa İli Akçakale
İlçesi Düğün Adetleri ve Çeyiz Çevresinde Gelişen El Sanatı Ürünleri” olarak
seçilmesine sebep olmuştur.
Araştırmanın genel amacı; Akçakale ilçesinde görülen düğün adetleri ve çeyiz
kültürünü ortaya çıkarmaktır. Çeyizlerde bulunan el sanatı ürünlerin tespiti, tespit
edilen özelliklerin sistematik bilimsel bir yöntemle kayıt edilmesi ve fotoğraflarının
çekilerek görsel yolla belgelendirilmesi amaçlanmıştır.
Bu amaç doğrultusunda, Akçakale ilçesinde bulunan el sanatı ürünlerinin
gözlenebilir özellikleri ve ürünlere ait bilgiler, hazırlanan gözlem fişlerine
kaydedilmiştir. Araştırmanın amacı yörenin düğün adetleri ve çeyiz kültürü
özelliklerinin belirlenmesi olması nedeni ile beraberinde birçok alt amacı da getirmiş
ve bu amaçla anket hazırlanmıştır. Gözlem fişleri, ürünlere ait genel ve detay
fotoğraflar araştırmanın katalog bölümüne yerleştirilmiştir. Yerleştirme sırasında;
ürünlerin türleri ve ürünlerde bulunan motiflerin kompozisyon özellikleri dikkate
alınmıştır.
Araştırma, gözleme dayalı tarama metodu ve anket yönteminin uygulanması ile
yapılmıştır. Metod sonucunda elde edilen ürünlerin belgelendirilmesi ve bilgilerin
kaydedilmesi sağlanmıştır. Elde edilen verilerden çıkan bulgularla değerlendirme
yapılmış ve sonuca ulaşılmıştır.
Ürünlere ait bilgilerin gözlem fişlerine kaydedilmesi sonucu çıkan sonuçların,
üçüncü bölümde ele alınarak değerlendirilmesi yapılmıştır. Hazırlanmış olan anket
sorularının yöre halkına uygulanması sonucu çıkan sonuçların değerlendirilmesi için
elde edilen veriler tablo haline dönüştürülmüş ve üçüncü bölümde incelenmiştir.
Yapılan değerlendirme çalışmaları ile araştırmanın sonucuna ulaşılmaya
çalışılmıştır.
v

SUMMARY
At the end of the research, we found out that wedding and portion culture in the
borders of Akçakale district in Şanlıurfa province had not been searched before. It
was found out that the way of wedding and portion culture in Akçakale district was
not determined. This problem clarifies the importance of the researches. It caused the
selection of “ Handcraft products developed in the context of wedding and portion
tradition in Akçakale province of Şanlıurfa ”. The aim of the selected researched
subject is to find out the wedding tradition and handcraft product which is developed
for portion in the borders of Akçakale district.
The general aim of the research is that to reveal the wedding customs and
culture of portion in Akçakale district. This target is that, determination of handcraft
products in portion, also to register the identified features in a systematic and
scientific way, and by taking their photographs.
In the direction of this target the observable properties of the handcraft found
out in Akçakale district and the information of products were registered on the
observation cards. The target of the research is that, to define the Akçakale’s
wedding tradition and portion culture, so it has lots of subgoals. Because of this
reason, a survey prepared. Observation cards, general and detailed photographs of
the productions were placed into catalogue section of the research. The kinds of the
productions, composition arrangement of the motives on the productions had been
taken into consideration during the placement.
Research has been done with observation method and the way of survey. The
consequence of method the products were certificated. The data were evaluated and
it was extrapolated.
The results, which were appeared by registering the information of the products
on the observation cards, had been taken into consideration at the third part and, they
evaluated there. The survey results, which were prepared to practise the local people,
were examined and had been taken into consideration at the third part.
The evaluation studies try to reach the conclusion of research.
vi

İÇİNDEKİLER Sayfa
Bilimsel Etik Sayfası………………………………………………………….……..i
Tez Kabul Formu……………………………………………………………………ii
Önsöz .......................................................................................................................... iii
Özet ............................................................................................................................ iv
Summary ...................................................................................................................... v
İçindekiler .................................................................................................................. vi
1. GİRİŞ ....................................................................................................................... 1
1.1. Araştırmanın Konusu Amacı ve Önemi ........................................................... 1
1.2. Araştırmanın Sınırları ....................................................................................... 3
1.3. Araştırmanın Yöntemi ...................................................................................... 3
1.4. Düğün İle İlgili Bilgiler .................................................................................. 10
1.5. Çeyiz İle İlgili Bilgiler ................................................................................... 11
1.6. El Sanatlarının Tanımı ve Sınıflandırılması ................................................... 14
1.7. Şanlıurfa ili ve Akçakale İlçesi Hakkında Genel Bilgi .................................. 15
1.8. Şanlıurfa İli Akçakale İlçesi Düğün Adetleri ................................................. 16
1.9. Konu İle İlgili Yapılan Araştırmalar ve Yayınlar .......................................... 19
2. KATALOG ............................................................................................................ 21
3. ŞANLIURFA İLİ AKÇAKALE İLÇESİ DÜĞÜN ADETLERİ ve ÇEYİZ
ANKETİNİN ve ÇEYİZ ÇEVRESİNDE GELİŞEN EL SANATI
ÜRÜNLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ......................................................... 141
3.1. Şanlıurfa İli Akçakale İlçesi Düğün Adetleri ve Çeyiz Anketinin
Değerlendirilmesi ................................................................................................ 141
3.2. Şanlıurfa İli Akçakale İlçesi Çeyiz Çevresinde Gelişen El Sanatı Ürünlerinin
Değerlendirilmesi ................................................................................................ 157
3.2.1. Ürün Sahibi ve Adresleri..................................................................... 157
3.2.2. Ürünlerin Geliş Biçimi ........................................................................ 157
vii

3.2.3. Ürünlerin Yeri ..................................................................................... 158
3.2.4. Ürünlerin Yapılış Tarihi ...................................................................... 158
3.2.5. Ürünlerin Bugünkü Durumu ve Onarım Durumu ............................... 159
3.2.6. Ürün Türleri ........................................................................................ 159
3.2.7. Ürünlerden Elde Edilen Boyutlar ........................................................ 160
3.2.8. Ürünlerin Zemin-İşleme ve Kenar Temizlemesinde Kullanılan
Malzemeler.................................................................................................... 161
3.2.9. Ürünlerin Zemin-İşleme ve Kenar Temizlemesinde Kullanılan
Renkler .......................................................................................................... 162
3.2.10. Ürünlerin İşleme ve Kenar Temizlemesinde Uygulanan Teknikler . 163
3.2.11. Ürünlerin İşlemesinde Seçilen Konular ............................................ 164
3.2.12. Ürünlerin İşlemesinde Seçilen Konuların Biçimlendirilmesi ........... 164
3.2.13. Ürünlerin İşlemesinde Seçilen Konuların Kompozisyonları ............ 165
4. SONUÇ ................................................................................................................ 166
Kaynakça ................................................................................................................. 173
Ekler ......................................................................................................................... 175
Ek-1: Anket Örneği ............................................................................................. 175
Ek-2: Kaynak Kişiler ve Adresleri ...................................................................... 184
Ek-3: Yöresel Sözlük .......................................................................................... 185
Ek-4: Fotoğraflar Listesi ..................................................................................... 186
1

1. GİRİŞ
1.1.Araştırmanın Konusu, Amacı ve Önemi
Araştırmanın konusu “Şanlıurfa İli Akçakale İlçesi Düğün Adetleri ve Çeyiz
Çevresinde Gelişen El Sanatı Ürünleri” olarak belirlenmiştir.
Araştırmanın genel amacı; Akçakale ilçesinde görülen düğün adetleri ve çeyiz
kültürünün belirlenmesi ve özellikle çeyizlerde bulunan el sanatı ürünlerinin
tespitidir. Bu çalışma ile çeyiz geleneği içinde yer alan ürünlerin özellikleri
sistematik bilimsel bir yöntemle kayıt edilmiş ve fotoğrafları çekilerek görsel yolla
belgelendirilmesi sağlanmıştır. Tespit edilen ürünleri tanıtacak bilgileri içeren
gözlem fişleri hazırlanmıştır. Gözlem fişlerinde ele alınan her başlık; el sanatı
ürünlerin tespiti ve özelliklerini belirleyici nitelikte, araştırmanın genel amacına
ulaşmak için hazırlanmıştır. Gözlem fişlerine yapılan kayıtlar sonucu verilere
ulaşılmıştır.
Araştırmanın amacı yörenin düğün adetleri, çeyiz kültürü ve çeyizlerde
bulunan el sanatı ürünlerin özelliklerinin belirlenmesi olması nedeni ile bu amaca
hizmet eden bazı noktalar belirlenmiştir.
Bunlar;
 Yöredeki evlenme şeklini belirlemek,
 Güneydoğu’da yoğunlukla görülen akraba evliliğinin görülüp
görülmediğini belirlemek,
 Evliliklerin küçük yaşta yapılıp yapılmadığını belirlemek,
 Başlık parası âdetinin devam edip etmediğini belirlemek,
 Düğün alışverişlerinde uygulanan “Kesim Kâğıdı” âdetinin devam edip
etmediğini belirlemek,
 Geçmişte uygulanan “Sakal Öpümü” âdetinin günümüzde de hala
uygulanıp uygulanmadığını belirlemek,
 Düğün töreninin nasıl yapıldığını belirlemek,
 Eski bir adet olan “Asbab Gecesi” geleneğinin devam edip etmediğini
belirlemek,
 Akçakale’de eski bir gelenek olan “Süpha Yemeği (Düğün Yemeği)”nin
günümüzde de yapılıp yapılmadığını belirlemek,
2

 Düğün sonrası adetlerden olan duvak günü âdetinin günümüzde devam
edip etmediğini belirlemek,
 Eski bir gelenek olan gelin hamamı uygulamasının devam edip
etmediğini belirlemek,
 Yöre halkının çeyize ve çeyizde bulunan el sanatlarına karşı ilgisini ve bu
konudaki düşüncelerini belirlemek,
 Geçmişten bu güne çeyize verilen değeri belirlemek,
 Çeyiz konusunda kız çocuk ve erkek çocuk arasındaki farkı belirlemek,
 Birçok yörede kız tarafının ve erkek tarafının yapması gereken bazı
görevler olduğu gibi, Akçakale’de erkek tarafına düşen görevleri belirlemek,
 Ailenin çeyiz hazırlamasında, evlenme şeklinin önemini belirlemek,
 Başlık parasının çeyizde kullanılıp kullanılmadığını belirlemek,
 İşlemeciliğe verilen önemi ve işlemeli ürünlerin çeyizlerde bulunup
bulunmadığını belirlemek,
 İşlemeciliğin hangi türler üzerinde yoğunlaştığını, işlemelerde kullanılan
iğne tekniklerini, kumaşları ve iplik türlerini belirlemek,
 İşlemelerde tercih edilen konu, renklendirmeler ve süsleyici gereçleri
belirlemek,
 Yöre halkının çeyizdeki işlemeli ürünleri nasıl elde ettiğini belirlemek,
 Yöredeki çeyizlerde bulunan örgü işleri hakkında bilgi sahibi olmak ve
halkın örücülüğe karşı ilgisini belirlemek,
 Çeyizlerde oya ve tentene bulunup bulunmadığını ve yapılan oya ve
tentenelerde seçilen konu, kullanım alanları ve teknik gibi elde edilen bilgileri
belirlemek,
 Çeyizlerde Taş İşçiliği’ne, Dokumacılığa, Bakırcılığa ve Ağaç İşleri’ne
ait ürünler bulunup bulunmadığını belirlemek,
 Çeyizlerde yorgan, yastık vb. ürünlerin yer alıp almadığını belirlemek,

Araştırma konusu “Şanlıurfa İli Akçakale İlçesi Düğün Adetleri ve Çeyiz
Çevresinde Gelişen El Sanatı Ürünleri” olarak seçilmiştir. Akçakale ilçesinde düğün