Sanering Oostergasfabriek te Amsterdam

65 Pages·2009·3.65 MB·Dutch

Sanering
Oostergasfabriek
te Amsterdam
De ontstaansgeschiedenis van een alliantie
‘Bouwen in vertrouwen’
Inhoud
Inleiding 4 4. Persoonlijke beleving van de projectleider 89
1. De context 9 5. De Alliantie, haar ontstaan, implementatie en effecten: een integrale terugblik 99
1.1 Historie van de Oostergasfabriek 9 5.1 Het karakter van de Alliantie Oostergasfabriek 99
1.2 Plannen Polderweggebied: herontwikkeling en sanering 13 5.2 Waarom vond men het nodig om de Alliantie te vormen? 104
1.3 Projectorganisatie 19 5.3 Hoe kwam de Alliantie tot stand? 105
1.4 Financiën 21 5.4 Welke veranderingen bracht de Alliantie teweeg? 108
5.5 Leverde deze Alliantie op wat men er van had verwacht? 110
2. De uitvoering van de sanering van de Oostergasfabriek 25
2.1 Inleiding 25 6. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 113
2.2 Fase A: de start (zomer 2004 - zomer 2005) 27 6.1 Samenvatting 113
2.3 Fase B: de heroriëntatie (zomer 2005 - najaar 2007) 36 6.2 Conclusies en aanbevelingen 117
2.4 Fase C: de Alliantie in werking (najaar 2007 - voorjaar 2009) 56
3. Externe partijen en omgevingsrisico’s 69
3.1 PWG 71
3.2 Tuinwijck 74
3.3 Het bevoegd gezag en de externe toezichthouders/handhavers 84
3
SKB Leergeschiedenis
Sanering Oostergasfabriek te Amsterdam
Inleiding
• De opdrachtgever, het Project Bureau Bodem van betrokkenen de gebeurtenissen ervaren, waarin
de Gemeente Amsterdam, hoopt met deze leerge- verschilden hun belevingen en hoe heeft dat de latere
schiedenis beter voorbereid te zijn op toekomstige gebeurtenissen beïnvloed? Dit is vooral interessant
projecten en deze effectiever te kunnen sturen. voor degenen die zelf betrokken zijn bij een bodem-
Deze leergeschiedenis vertelt het verhaal van de zij daarin zouden slagen deelden zij hun geloof als ware • De Stichting Kennisontwikkeling Kennisoverdracht saneringsproject. Zij kunnen ontdekken welke
sanering van het Oostergasfabrieksterrein in het wetenschap. Echter, op meerdere momenten tijdens Bodem heeft het ontstaan van deze leergeschiedenis invloed hun persoonlijke beleving heeft op het eigen
Amsterdam-Oost. Na een moeizame start in 2004 de reis sloeg de twijfel toe. De reis duurde veel langer gestimuleerd en gesteund omdat zij graag wil dat de gedrag en op de beleving van anderen.
is de sanering van dit circa negen hectare grote gebied dan verwacht, er waren tegenslagen en ongelukken en lering uit dit project voor de toekomstige bodem- • De leergeschiedenis: wat hebben de direct betrokke-
in april 2009 succesvol afgerond. Daar was wel een over de gewenste koers ontstonden onenigheden. Er saneringsprojecten in Nederland beschikbaar is. nen geleerd van hun ervaringen en hun belevingen
drastische koerswijziging binnen het project - waar- kwamen scheuren in het zo mooi opgebouwde plan. en hoe hebben zij die lering toegepast tijdens het
onder de vorming van een alliantie - voor nodig. Wat eerst als wetenschap werd gezien werd betwist en Wat houdt deze leergeschiedenis in en voor wie is die project? Dit is vooral interessant voor degenen die
In deze leergeschiedenis spreken de direct betrok- bekritiseerd. Er ontstond ergernis. Er werden fouten interessant? nu al midden in een bodemsaneringsproject zitten
kenen openhartig over hun ervaringen en inzichten. gemaakt. Zelfs het geloof begon te wankelen. Toch • De feitelijke geschiedenis: wat is er gebeurd, wanneer of daar binnenkort aan beginnen.
Doe er uw voordeel mee. realiseerden de reizigers zich tijdig dat zij samen in één en onder welke omstandigheden? Dit is vooral inte-
schip zaten en dat elkaar overboord gooien geen echte ressant voor degenen die nog niet echt vertrouwd zijn
In een notendop lijkt het verhaal enigszins op dat van de optie was. Ook terugkeren was geen optie; de schande met dit soort projecten, in het bijzonder bodemsane-
ontdekking van Amerika: en de schadeclaims die hen te wachten stonden waren ringprojecten. Voorts is het leerzaam voor degenen
Er was eens een groep reizigers die het plan had opgevat te groot. Zij zochten een ander soort ommekeer... die verschillende bodemsaneringsprojecten met
om een nieuwe route naar het Verre Oosten te ontdek- elkaar willen vergelijken; er zijn er heel wat geweest
ken. Op grond van eerdere verkenningen geloofden Waarom is deze leergeschiedenis geschreven? in Nederland en er gaan nog heel veel komen. Voor
zij dat dit mogelijk zou zijn. Zij wisten dat het een • De direct betrokkenen willen er zelf van leren. Hoe alle andere lezers is deze feitelijke geschiedenis een
lange en moeizame reis zou worden en om zichzelf en kan dat beter dan door de individuele ervaringen houvast om het totale verhaal te kunnen overzien.
anderen (die hen zouden financieren) te overtuigen dat gezamenlijk en gestructureerd op te tekenen? • De belevingsgeschiedenis: hoe hebben de direct
4 Voormalig zuiveringsgebouw aan de Ringvaart 5
SKB Leergeschiedenis
Sanering Oostergasfabriek te Amsterdam
• De conclusies en aanbevelingen: Welke lessen kunnen thema’s aan de orde: Deze onderwerpen worden alleen besproken en toege-
uit dit project worden getrokken? Zou men het met • De missie en de stakeholders van het project. Hier gaat licht voor zover zij van betekenis zijn voor het centrale
de wijsheid van nu anders aanpakken? Dit is vooral het om aspecten als ambities, scope, belangen. Maar thema: de vorming van de Alliantie.
van belang voor degenen die verantwoordelijkheid ook om politieke en bestuurlijke beïnvloeding. Dat is een eerste afbakening van de scope van deze leer-
dragen voor het initiëren, organiseren, ontwerpen, • De financiering en aanbesteding van het werk. Hoe geschiedenis. Een tweede afbakening is dat het allemaal
financieren en voorbereiden van toekomstige werd het project gefinancierd. Welke contractvormen is gebaseerd op de verhalen van de betrokkenen zelf. U Leeswijzer
bodemsaneringsprojecten. werden achtereenvolgens gebruikt en waarom? Hoe moet dus geen diepgaande, al dan niet wetenschappelijke De hoofdstukken 1, 2, 5 en 6 geven samen een goed
werd inhoud gegeven aan risicoverdeling en risico- beschouwingen verwachten. Een derde afbakening is dat overzicht van de hoofdlijnen. Wellicht wilt u die
Waar gaat het verhaal inhoudelijk over? En waar gaat het beheersing? het niet over de technische of milieukundige vraagstuk- eerst lezen om u daarna in de externe partijen en
niet over? • De organisatie van het project. Met aspecten als de ken gaat, noch over de vergelijking van dit project met omgevingsrisico’s en de persoonlijke beleving van de
organisatiestructuur, de overlegstructuur en veran- andere bodemsaneringsprojecten. projectleider te verdiepen.
Het hoofdonderwerp is de ontstaansgeschiedenis van deringen die daarin zijn aangebracht.
de Alliantie Oostergasfabriek in Amsterdam. • Het ontwerpproces en het uitvoeringsproces. Hoe
Centrale vragen zijn: waren deze ingericht, wat werd daarin veranderd en
• Wat voor soort Alliantie was het? waarom? Hoofdstuk 1: Hoofdstuk 2: Hoofdstuk 5: Hoofdstuk 6:
• Waarom vond men het nodig om de Alliantie • De compliance. De invloed van vergunningen en De context De uitvoering van de sanering Integrale terugblik Conclusies en
te vormen? toezicht op het proces. aanbevelingen
• Hoe kwam de Alliantie tot stand? • De omgeving. Hoe reageerden de buurtbewoners en
• Welke veranderingen bracht de Alliantie teweeg? hoe is met hen omgegaan? Hoofdstuk 3: Hoofdstuk 4:
• Leverde deze Alliantie op wat men er van had • De samenwerking en de mensen in het project. Hoe Externe partijen en omgevingsrisico’s Persoonlijke beleving projectleider
verwacht? werd het leiderschap ervaren. Hoe was het team-
work? Hoe was de samenwerking tussen de mensen
Bij de behandeling van deze vragen komen diverse van verschillende partijen in het project?
6 7
Sanering Oostergasfabriek te Amsterdam
1
De context
Stoom
Kolengas
Stoomketel
Kolengas 1.1 Historie van de Oostergasfabriek Na aanhoudende klachten over de kwaliteit en de druk
De Oostergasfabriek is tussen 1885 en 1887 gebouwd van het gas heeft de gemeente Amsterdam in 1898 de ex-
in de Overamstelse polder, even buiten de toenmalige ploitatie zelf ter hand genomen. In 1922 werd als reactie
Teer
oostelijke stadsrand van Amsterdam. Het fabriekster- op de verminderde vraag naar gas besloten de productie
rein, tot voor kort ook wel Polderweggebied geheten en van de Oostergasfabriek te staken. Hierna deed de fa-
Teer tegenwoordig Oostpoort, beslaat circa negen hectare en briek dienst als distributiestation. In de gashouders werd
ligt ingeklemd tussen de Polderweg, de Linnaeusstraat, stadsgas opgeslagen dat van elders werd aangevoerd,
Teerput de Ringvaart en het spoor. Voor de bouw van de Ooster- totdat in circa 1963 werd overgeschakeld op aardgas.
gasfabriek is het terrein opgehoogd. De ophooglaag
Ruwe kolen
Cokes bestaat uit zand en allerlei hergebruiksmateriaal zoals
Kolengas
puin, sintels en dergelijke en heeft een dikte van drie tot
zes meter.
De Oostergasfabriek is in 1887 in gebruik genomen voor
de productie van stadsgas uit steenkool. Het complex
bestond uit een aantal gebouwen rondom een centrale
watertoren. Rond 1910 is op het noordelijk deel van het
Teer
terrein nog een watergasfabriek gebouwd.
Luchtfoto uit 1958
Processchema gasfabriek
Teerput
9
SKB Leergeschiedenis
Sanering Oostergasfabriek te Amsterdam
7 6 13 13 13 13 13
14 14
Verschillende oorspronkelijke gebouwen van de gasfa- Linnaeusstraat, kantoren van het Arbeidsbureau en de
9
3 5 briek zijn in de vorige eeuw gesloopt. Andere hebben Sociale Dienst, het Montessori College Oost, een dieren-
in de loop der jaren een nieuwe bestemming gekregen. asiel, een sportveld, een sporthal, een zwembad en een
8 14 14
Zo werd de ammoniakfabriek al in 1926 verbouwd tot jongerensociëteit.
15
dierenasiel. De koolgasstokerij herbergt sinds 1929 het
2 4 16 11 10 10 10 12 Sportfondsenbad-Oost, het eerste sportfondsenbad van
15
Nederland. Het zuiveringshuis was eind 20ste eeuw in
15
gebruik als garage voor de Stadsreiniging, het Autobus-
museum MUSA en een kringloopwinkel. Het meter-
1 gebouw (CMA) is een feestzaal/jongerencentrum met
oefenruimtes. Het onderstuk van de in 1905 gebouwde
gashouder diende als basis voor de in 1974 gebouwde
Historische gegevens gasfabriek Wethouder Verheij-sporthal (eind 2008 gesloopt).
Zuiveringsgebouw en gashouder
1. Ingenieurswoning 8. Metergebouw Het Oostergasfabrieksterrein kende tot voor kort dus een
2. Schaft- en badgebouw 9. Watertoren veelheid aan functies. Hoewel het gebied veel weg had
3. Kantoor en woning assistent Ingenieur 10. Gashouders van een bedrijventerrein, waren er feitelijk maar weinig
4. Koolgasstokerij 11. Zuiveringsgebouw ‘echte’ bedrijven gevestigd. De meeste activiteiten vielen
5. Magazijn gloei-inrichting, laboratorium, werkplaats, 12. Ammoniakfabriek in de sfeer van de openbare en commerciële dienstver-
machinekamer, pelouse en kirkamwasser 13. Watergasfabriek (later gebouwd) lening en leisure. Winkels bevonden zich vooral aan
6. (niet getekend, later gebouwd) 14. Kolenopslag de Linnaeusstraat, als onderdeel van het winkelgebied
Smederij en timmerwerkplaats 15. Cokes opslag Linnaeusstraat/Middenweg. Het gebied telde daarnaast
7. (idem) Gloeikousjesfabriek 16. Cokes en sorteerrichting diverse openbare voorzieningen: het politiebureau Koolgasstokerij en watertoren
10 11
SKB Leergeschiedenis
Sanering Oostergasfabriek te Amsterdam
Verspreidingsroute verontreinigingen Bodemvervuiling: grond en grondwater 1.2 Plannen Polderweggebied:
Een deel van de restproducten van de gasfabricage is des- herontwikkeling en sanering
tijds op het fabrieksterrein achtergebleven. Op een groot
deel van het terrein is de ophooglaag hierdoor verontrei- Herontwikkeling
nigd geraakt met teer en bijbehorende componenten als In 1997 heeft voormalig stadsdeel Oost in een Nota van
Terrein Oostergasfabriek
vluchtige aromaten (vooral benzeen) en PAK (vooral naf- Uitgangspunten aangegeven het Polderweggebied te
Watergraafsmeer
taleen). De verontreiniging met cyanide is relatief beperkt willen herontwikkelen. Het stadsdeel wilde intensiever
gebleven. In de ophooglaag bevinden zich verder met puin gebruikmaken van de schaarse stedelijke grond, onder
gevulde kelders, oude rioleringen en funderingsresten van andere ter beperking van het woon-werkverkeer. Daarbij
gesloopte gebouwen. De onder de ophooglaag aanwezige zou eventuele herontwikkeling het draagvlak voor de
Ringvaart
oude slootprofielen bleken voorkeursbanen voor de ver- stedelijke voorzieningen versterken. Het Polderweg-
Opvullaag
spreiding van verontreinigingen. gebied moest een nieuwe, levendige stadswijk worden.
Verontreiniging
Hollandveen
Het belangrijkste risico van de aanwezige bodemver-
Wadzandlaag
Kwel ontreiniging is verspreiding naar de omgeving, vooral
via het grondwater naar de naast en veel dieper gelegen
Basisveen
Watergraafsmeer, waar sprake is van een kwelsituatie.
Infiltratie grondwater
Ook andere bedrijfsactiviteiten die sinds 1923 binnen
Stroomrichting grondwater
het gebied hebben plaatsgevonden, kunnen plaatselijk
bodemverontreinigingen hebben veroorzaakt (olietanks,
restproducten drukkerij, garage, etc.).
Eerste watervoerend pakket
Gewelven onder koolgasstokerij
12 13
SKB Leergeschiedenis
Sanering Oostergasfabriek te Amsterdam
Lin n ae usstraat Tuinwijck
In de Nota van Uitgangspunten is al aangegeven dat de tingsmogelijkheden echter sterk beperkt. Het realiseren
ontwikkeling van het Polderweggebied een uiterst inge- van ondergrondse ruimtes bleek in dat geval financieel
wikkelde en kostbare opgave zal worden. onhaalbaar. Dit stond op gespannen voet met de wens
In 1998 zijn de stadsdelen Oost en Watergraafsmeer de ruimte zo intensief mogelijk te gebruiken. Ook zou
gefuseerd. Het Polderweggebied moest het nieuwe de functiewijziging aanvullende saneringsmaatregelen
‘Hart van Oost’ worden, een nieuwe plek centraal in het vereisen om de blootstellingsrisico’s tot een aanvaard-
nieuwe stadsdeel. In 1999 is een Masterplan opgesteld, baar niveau terug te brengen.
dat later nog is herijkt. Uiteindelijk heeft de stadsdeel-
raad het Stedenbouwkundig Plan voor het Polderweg- Rond 1997 kwam het ministerie van VROM met een
gebied op 26 april 2004 vastgesteld. beleidsvernieuwing bodemsanering. Dit nieuwe beleid
ging uit van het zo veel mogelijk verwijderen van de
Sanering bron en pluim, gericht op het bereiken van een stabiele
Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw zijn in het eindsituatie met zo min mogelijk nazorg. De gekozen
Watergraafsmeer
Polderweggebied diverse bodemonderzoeken uitgevoerd isolatievariant paste niet binnen de beleidsvernieuwing.
om de verontreinigingssituatie in kaart te brengen. Begin In 1999 is daarom besloten tot een heroverweging van de
jaren negentig is door de Dienst Milieu en Bouwtoezicht gekozen saneringsvariant. Op basis hiervan is voor een
(DMB) op basis van een uitgevoerd saneringsonderzoek bronverwijderingsvariant gekozen. De mobiele veront-
1. Grand café in voormalig politiebureau 7. Winkels, horeca en 30 koopappartementen 14b. 93 sociale huurwoningen
2. Mart Stam flat, uitbreiding begane grond 8. Winkels, 12 koopappartementen 14c. 59 koopappartementen gekozen voor een isolatievariant. Dit saneringsplan reinigingskernen moesten zo veel mogelijk verwijderd
met winkels 9. Winkels, nieuwe entree zwembad 15. Horeca in voormalig Dierenasiel voorzag in het aanbrengen van een schermwand tot circa worden, zodanig dat daarmee een stabiele eindsituatie
3. Winkels op de begane grond, parkeren in 10a. Sportfondsenbad Oost 16. 20 herenhuizen aan de Ringvaart
28 meter onder maaiveld en een geohydrologisch be- kon worden gerealiseerd voor het grondwater in de
2-laagse garage, 142 appartementen, 20 sociale 10b. Sports World, squash, fitness 16a. 9 herenhuizen
huurappartementen 11. Winkels, horeca langs Ringvaart en 16b. 8 patiowoningen heerssysteem. Bij de isolatievariant zou de bodemveront- diepere watervoerende lagen. Op deze wijze kon ook
4. Muziekmakerscentrum muzyQ 56 koopappartementen 17. 90 koopappartementen reiniging aanwezig blijven. Daardoor werd het creëren een win-win-situatie met de herontwikkeling worden
5. Sporthal Wethouder Verheij 12a. Winkels, 71 sociale huurappartementen 18. CMA-zaal (horeca)
van ondergrondse functies en daarmee de herinrich- gerealiseerd.
6a. Stadsdeelhuis Oost-Watergraafsmeer 12b. Winkels, Bertolt Brecht Huis, woonvoorziening 19a. 37 herenhuizen
6b. Basisschool De Kraal voor thuisloze jongeren 19b. 30 koopappartementen
6c. CKB Amsterdam 13. DansHuis Amsterdam, Ouder Kind Centrum A. Montessori College Oost
6d. Ondernemerscentrum en 32 koopappartementen 15
6e. Grand Café 14a. 43 koopappartementen
SKB Leergeschiedenis
Sanering Oostergasfabriek te Amsterdam
In 2000 is de bronverwijderingsvariant uitgewerkt in een gerichte sanering, in plaats van een multifunctionele ontgraving zal een grote restverontreiniging in het
raamsaneringsplan (RSP). Vervolgens is in 2003 het in- saneringsvariant. De kosten in verhouding tot de grondwater achter blijven. In een tijdsperiode van
tegraal saneringsplan (ISP, d.d. 25 april 2003) opgesteld, effecten daarvan rechtvaardigen dat de sanering zo- maximaal dertig jaar zal deze verontreiniging door
waarin ook de consequenties van de herinrichting op de danig wordt uitgevoerd dat daardoor de functionele middel van een combinatie van in-situ technieken
sanering zijn meegenomen. Op basis van het ISP is op eigenschappen die de bodem voor mens, plant of dier worden gesaneerd
27 oktober 2003 door de Dienst Milieu en Bouwtoezicht heeft, volledig worden hersteld; • Voor de bovengrond is de saneringsdoelstelling:
(DMB) een beschikking op basis van de Wet bodem- • De in het ISP geformuleerd saneringsdoelstelling de bovengrond wordt functiegericht gesaneerd. Dit
bescherming (Wbb) afgegeven. Deze beschikking vormt voor de ondergrond luidt: het binnen dertig jaar betekent dat de bovengrond geschikt wordt gemaakt
samen met het ISP het startpunt voor de sanering. bereiken van een stabiele eindsituatie. voor niet-grondgebonden woningen, bedrijven en
Verder wordt in het ISP vermeld dat: openbaar gebied. Het geschikt maken gebeurt door
Belangrijke overwegingen en bepalingen uit de beschik- - Gezondheidsrisico’s voor de toekomstige het aanbrengen van verhardingen en een leeflaag
king zijn: bewoners en gebruikers worden voorkomen; op de niet verharde terreinen. Gebruiksbeperkin-
• Het Oostergasfabrieksterrein is verspreidingsurgent. - Geen verspreiding van de verontreiniging meer gen dienen de duurzaamheid van de aangebrachte
Uit de berekeningen blijkt dat het volume sterk ver- optreedt tot buiten het Oostergasfabrieksterrein; voorzieningen te garanderen. Ontgraving van de
ontreinigd grondwater jaarlijks toeneemt met circa - Een zo beperkt mogelijk actieve nazorg benodigd is. ophooglaag wordt uitgevoerd ten behoeve van de
45.000 m3. Als niet wordt ingegrepen bestaat de kans • Gekozen is voor een variant waarbij een groot deel herontwikkeling (projectmatige ontgraving) en niet
dat het verontreinigde grondwater in de Watergraafs- van de vracht door middel van ontgraving wordt om milieuhygiënische redenen.
meer via het diepe grondwater op termijn naar boven verwijderd. Uitgegaan wordt van ontgraving ter
komt; plaatse van twaalf mobiele verontreinigingvlekken In het ISP is aangegeven dat de sanering gefaseerd wordt
• Conform het vernieuwde bodemsaneringsbeleid is die zijn gedefinieerd op basis van de gegevens uit de uitgevoerd en in totaliteit circa drie jaar zal duren. Het
onderscheid gemaakt in de aanpak van de onder- uitgevoerde bodemonderzoeken. Verontreinigingen ISP is vervolgens uitgewerkt in een Definitief Ontwerp
grond (mobiele verontreinigingen) en de bovengrond die niet tot de aangegeven terugsaneerwaarde kun- (DO). Om de overlast en de risico’s van emissies, als
Verankering damwanden
(stedelijke ophooglaag). Gekozen is voor een functie- nen worden verwijderd, worden geïsoleerd. Na de gevolg van uitdampen van verontreinigingen vanuit de
16 17
SKB Leergeschiedenis
Sanering Oostergasfabriek te Amsterdam
Projectorganisatiestructuur Sanering - Herontwikkeling grond en het grondwater, naar de dichtbebouwde om- Er is bewust gekozen voor twee projectbureaus om de
geving te minimaliseren, is er in het Definitief Ontwerp werkzaamheden en kosten van de sanering duidelijk
voor gekozen om alleen in de winterperiode (1 oktober - te scheiden van die van de herinrichting. Omdat de
Gemeenteraad Stadsdeelraad 15 april) te saneren. De gemiddelde dagtemperatuur ligt bodemsanering en herontwikkeling elkaar gedeeltelijk
in deze periode onder de 15o C. overlappen, is tussen beide projectbureaus een samen-
werkingsovereenkomst gesloten waarin is bepaald wie
Burgemeester en
Dagelijks bestuur 1.3 Projectorganisatie welke taken uitvoert, hoe de kosten worden verdeeld en
wethouders
Bij de sanering zijn twee projectbureaus betrokken: hoe beide partijen samenwerken.
het Projectbureau Bodem (PBB) en het Projectbureau
Polderweg (PWG). De taakverdeling tussen het PWG en het PBB is in onder-
staand figuur weergegeven.
Het PBB is namens het college van B&W van Amsterdam
Wethouder Portefeuillehouder Voorzitter
Projectwethouder verantwoordelijk voor de uitvoering van de bodem-
milieu Wonen Werken dagelijks bestuur
sanering van het Oostergasfabrieksterrein en is onder-
Slopen en
Saneren
deel van de organisatie van de Dienst Milieu en Bouw- functievrij Bouwen
kuipen
toezicht (DMB), maar staat er inhoudelijk, beleidsmatig maken
Stuurgroep Sanering - Herontwikkeling
en hiërarchisch los van. Het PBB en de DMB hebben
PWG PBB/Alliantie PWG
ieder een eigen directie en verantwoordelijk wethouder.
Projectbureau Projectbureau
Het PWG is verantwoordelijk voor de voorbereiding
Bodem Herontwikkeling
en uitvoering van de herontwikkeling en valt onder de Over en weer voeren de twee projectorganisaties taken
bestuurlijke verantwoordelijkheid van stadsdeel Oost/ voor elkaar uit als dit vanuit het werkproces logisch is.
Watergraafsmeer. De keuze voor twee gescheiden projectbureaus is mede
18 19