Samoloty myśliwskie PZL P.1, P.6, P.7, P.8

40 Pages·2013·14.039 MB·Polish

by  Andrzej Glass

n d r z ej G l a ss
Samolot myśliwski PZL P.1
ROZWÓJ KONSTRUKCJI pomysły, później opatentowane. Jeden z pomysłów dotyczył kon-
Na początku 1928 rozpoczęły działalność Państwowe Zakłady strukcji płata. Do tego czasu górnopłaty miały płat zamocowany
Lotnicze przekształcone z Centralnych Warsztatów Lotniczych. nad kadłubem do piramidki z rur. Puławski nadał skrzydłom
Miały one służyć lotnictwu wojskowemu produkując samoloty kształt mewi, tzn. przy kadłubie były one załamane do dołu i za-
o konstrukcji duralowej. Wśród pierwszych zadań zakładów było mocowane bezpośrednio do kadłuba. Rozwiązanie Puławskiego
opracowanie własnego typu samolotu myśliwskiego. Powierzono zapewniało bardzo dobrą widoczność do przodu i na boki, zwłasz-
je młodemu, 27-letniemu konstruktorowi, inż. Zygmuntowi Pu- cza że płat przy kadłubie był zwężony i ścieniony. Połączenie ob-
ławskiemu. rysu zwężonego przy kadłubie z załamaniem płata bynajmniej nie
Na wiosnę 1928 r. PZL nabyły we Francji licencję na budowę me- komplikowało konstrukcji, lecz opierało się na logicznym wniosku
talowego samolotu myśliwskiego Wibault 70 oraz prawa stosowania z przestudiowania wytrzymałości skrzydła podpartego zastrzała-
nitowania systemem Wibault. Ten udany samolot stał się dla Puław- mi. Skrzydło takie musi mieć konstrukcję o największej wytrzy-
skiego szkołą nowoczesnej konstrukcji. W szczególności zaintereso- małości w miejscu podparcia zastrzałami, natomiast w pobliżu
wało konstruktora krycie skrzydeł i usterzeń cienką blachą usztyw- kadłuba może być znacznie słabsze, a więc węższe i cieńsze.
nioną przez żłobki według systemu Wibault oraz system nitowania W koncepcji mewiego płata Puławski nawiązał do skrzy-
Wibault, polegający na tym, że do brzegu płaskich blaszanych żeber deł niemieckiego samolotu dwupłatowego Aviatik CV z 1917 r.
(płata czy usterzenia) był}' nitowane od zewnątrz - odgięte do góry Pomysł zaś zwężenia płata przy kadłubie wzorował na skrzydłach
- krawędzie pokrycia płata. Po znitowaniu brzegi żeber wraz z brze- samolotu amerykańskiego Kinner „The Spirit of Ether" z 1928 r,
gami pokrycia tworzyły grzebienie w poprzek skrzydła. Konstrukcja a pogrubienie - na skrzydłach polskiego samolotu Prauss PS-1
taka była lekka, łatwa do nitowania, a niewysokie grzebienie, biegnące z 1928 r. Pierwszy projekt płata Puławskiego miał maksymalną
w przybliżeniu zgodnie z kierunkiem opływających je strug powie- grubość na załamaniu w pobliżu kadłuba, dopiero później Puław-
trza, prawie nie psuły aerodynamiki płata. ski przeniósł największe zgrubienie w miejsce podparcia zastrzała-
Puławski dość szybko opracował projekt samolotu myśliw- mi, co było znacznie korzystniejsze z punktu widzenia wytrzyma-
skiego PZL P.1, stosując w nim dwa swoje bardzo interesujące łości i lekkości konstrukcji.
Samoloty myśliwskie PZL P.1, P.6, P.7, P.8 PKL
ROZWÓJ KONSTRUKCJI PZL P.1
Keson skrzydła PZL P. 1/l po załamaniu się podczas pierwszego lotu w sierpniu 1929 r. Fot. ze zbiorów Tomasza Co worka
PZL P1/1 na terenie wytworni PZL przy Polu MokotowskimFot. ze zbiorów Tomasza Goworko
PKL Samoloty myśliwskie PZL P.1, P.6, P.7, P.8
PZL P. 1/l po przesunięciu chłodnicy za podwozie Fot. ze zbiorów Tadeusza Żychiewicza
Płat Puławskiego, zwany później za granicą „płatem polskim", włoskie Romano R-90 i R-92 (1935 -1936 r.) oraz Romeo 41 (1933 r.),
łączył w sobie odpowiednią widoczność z kabiny, dobrą aerodyna- Romeo 43 (1935 r. - 100 sztuk) i Romeo 44 (1938 r. - 25 sztuk), ka-
mikę, dużą wytrzymałość i niezbyt skomplikowaną konstrukcję. nadyjski Gregor FDB (1933 r.), czechosłowacki Avia B-422 (1938 r.),
W świecie został spopularyzowany dopiero przez następny samo- angielski Westland F7/30 (1931 r.) i sowiecki IS-2 (1941 r.)
lot Puławskiego, P. 6. Płat ten uznany w świecie za duże osiągnię- Ponadto układ mewi znalazł zastosowanie w samolotach wie-
cie techniczne, rozsławił nie tylko nazwisko Puławskiego, lecz losilnikowych. Byty to: amerykański Douglas 0-35 (1931 r.) oraz
również wytwórnię PZL i polskie konstrukcje lotnicze. Jednym wodnosamoloty: angielski Short S.18 (1933 r.), niemiecki Dornier
z wyrazów zainteresowania płatem Puławskiego było zbudowanie Do26 (1938 r.) i amerykański Martin Mariner (1939 r. - 1325
za granicą wielu samolotów o tym układzie płata. We Francji na sztuk) oraz sowieckie Berijew Be-6 (1939 r.) i Be-12 Czajka
przykład powstały samoloty Loire 43 (1932 r.), Loire 45 (1933 r.) (1963 r. - 132 sztuki). Łącznie mewi płat został zastosowany
i Loire 46 (1934 r. - 70 sztuk), Mureaux 170 (1933 r.) i Mureaux w 800 jednopłatowcach, 4000 dwupłatowcach i 1500 wodnosamo-
180 (1934 r.), Dewoitine D 560 (1934 r.) i Arsenal-Delanne 10 lotach - czyli łącznie u ponad 6000 samolotów.
(1940 r.); w Niemczech - Dornier Do-Cl (1933 r.) i Henschel Drugim oryginalnym pomysłem Puławskiego było zastosowa-
Hs-121 (1934 r.); w Czechosłowacji - Aero A-102 (1933 r.), w Ju- nie w samolocie podwozia nożycowego z amortyzatorami ukrytymi
gosławii -IkarusIK-1 (1935 r.) iIK-2 (1936 r.); w ZSRR-Polikar- wewnątrz kadłuba w celu zmniejszenia oporu aerodynamicznego.
pow D J-4, a z projektów niezrealizowanych: na Węgrzech Weiss Golenie podwozia miały postać dźwigni dwuramiennych, na któ-
MW-18 i w Anglii Armstrong Whitworth AW-32 (1934 r.). Amery- rych jednym końcu znajduje się koło, a na drugim - amortyzator.
kański obserwacyjny Douglas 0-31 (1930 r.) miał płat Puławskie- Puławski w swym samolocie zastosował pokrycie płatów i uste-
go usztywniony linkami, zgodnie z drugim patentem Puławskiego rzenia systemu Wibault. Jako napęd zastosował silnik rzędowy
na płat mewi. o układzie V ze względu na mały przekrój czołowy, a w wyniku tego
Szersze zastosowanie znalazł płat Puławskiego w samolo- - dobrą widoczność z kabiny i lepsze kształty aerodynamiczne ka-
tach dwupłatowych. Miały go sowieckie myśliwce Polikarpow dłuba. Samolot otrzymał konstrukcję całkowicie metalową -jako
I-15 (1933 r. - 450 sztuk) i I-153 Czajka (1938 r. - 3400 sztuk), pierwszy w Polsce.
Samoloty myśliwskie PZL P.1, P.6, P.7, P.8 PKL
ROZWÓJ KONSTRUKCJI PZL P. 1
Drugi prototyp PZL P. 1/II malowany na biało-czerwono. Fot. ze zbiorów Tadeusza Żychiewicza
Na wiosnę 1928 r. Puławski dostał do pomocy inż. Stanisława większa niż w obliczeniach (1066 kg zamiast 1028 kg). W pierwszym
Praussa, który opracował konstrukcję tylu kadłuba. Próby statycz- locie w końcu sierpnia 1929 r. w samolocie pilotowanym przez kpt.
ne 40 elementów samolotu wykonano w czasie od 5 października B. Orlińskiego wystąpiło odkształcenie nosków płata (które wykona-
1928 do 8 czerwca 1929. W styczniu 1929 r. przystąpiono do bu- ne byty z nie podpartej żebrami blachy elektronowej) pod wpływem
dowy prototypu PZL P.1. W maju 1929 r. kadłub samolotu został ciśnienia dynamicznego powietrza, co zepsuło profil płata i gwałtow-
wystawiony na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu. nie zmieniło własności aerodynamiczne samolotu. Pilot miał prawo
W sierpniu 1929 r. zmontowany prototyp wytoczono po raz wyskoczyć na spadochronie, lecz wylądował. To uratowało samolot,
pierwszy z hali montażowej. Masa własna prototypu była o 38 kg gdyż w razie wypadku prace nad tym typem zostałyby przerwane.
PZL P. 1/ll-1 podczas niwelacji Fot. ze zbiorów Jerzego B. Cynka
PKL Samoloty myśliwskie PZL P.1, P.6, P.7, P.8
PZL P. 1/II - 2 ze znakami SP-ADO Fot. ze zbiorów Andrzeja Glassa
25 września 1929 r., po remoncie kpt. pil. B. Orliński dokonał Fokkera D-XVI oraz niemieckiego Junkersa K-47 - zwyciężając
oblotu pierwszego prototypu PZL P. 1/1 na lotnisku mokotow- w 8 konkurencjach na 15. Był to pierwszy występ polskiego
skim w Warszawie, osiągając wysokość 2620 m w 3 min 40 s, uzy- samolotu na arenie międzynarodowej. Ze względu na naciski
skując wznoszenie 11,9 m/s i prędkość 295 km/h. W listopadzie zagraniczne na Rumunię, samolotowi polskiemu przyznano
1929 r. przeprowadzono próby statyczne płatowca, które wykaza- czwarte miejsce w konkursie. Z powodu złej sytuacji gospodar-
ły konieczność wzmocnienia podłużnic i niektórych prętów du- czej Rumunia nie zamówiła serii P. 1. Samolotem interesowały
ralowej kratownicy kadłuba. Samolot zmodyfikowano, chłodnicę się ponadto państwa bałkańskie (Grecja, Jugosławia i Turcja)
przesunięto spod silnika pod kadłub między podwozie. Chwy- oraz nadbałtyckie (Estonia i Łotwa), lecz do zamówień nie do-
ty powietrza do silnika zastąpiono otworami w osłonie silnika. szło, ponieważ samolot nie wszedł do produkcji.
10 listopada 1929 r. samolot zademonstrowano przed delegacją Wobec podjęcia przez Departament Aeronautyki MS Wojsk.
lotnictwa Jugosławii. W końcu 1929 r. francuska wytwórnia Mu- decyzji, że w Polsce nie będą produkowane silniki rzędowe dużej
reaux zainteresowała się możliwością nabycia licencji na ten sa- mocy - samolot PZL E 1 nie został skierowany do produkcji.
molot. Drugi prototyp - PZL P. l/II - otrzymał kadłub o wzmoc- Na przełomie lat 1929/1930 rozważany był projekt ulepszonej
nionej konstrukcji i zmienione usterzenie pionowe. Zastrzały wersji samolotu, oznaczonej PZL. 2, ze skrzydłami usztywniony-
płata otrzymały szerokie oprofilowanie. Ster wysokości wyko- mi cięgnami zamiast zastrzałów. Jednak sprężystość i odkształ-
nano bez rogowego odciążenia aerodynamicznego, a statecznik cenia cięgien nie zapewniały wystarczającej sztywności. Kadłub
poziomy o mniejszej cięciwie. Masa własna drugiego prototypu PZL. 2 przeszedł próby w Instytucie Aerodynamicznym w War-
była o 52 kg większa od masy pierwszego prototypu. Prototyp szawie, lecz prace nad tym projektem przerwano. Doświadcze-
E l/II został oblatany w końcu marca 1930 r., na lotnisku moko- nia zebrane przy PZL E 1 posłużyły do budowy następnych typów
towskim w Warszawie. W wyniku prób zmieniono w samolocie myśliwców Puławskiego: PZL P. 6 i PZL E 8. Wobec oblatania
ster kierunku z poszerzonego na górze na poszerzony na dole w 1930 r. prototypu PZL P.6 i budowy prototypu E 8 - dalszych
oraz założono na rury wydechowe wspólną osłonę. W czerwcu prób El zaniechano. El był protoplastą całej sławnej rodziny
1930 r. na E l/II, który otrzymał cywilne znaki rejestracyjne samolotów myśliwskich Puławskiego, których seryjne odmiany,
SP-ADO, płk. J. Kossowski wziął udział w Międzynarodowym oznaczone PZL P. 7, P.11 i P. 24, zbudowano w łącznej liczbie
Konkursie Płatowców Myśliwskich w Bukareszcie, odnosząc suk- 655 sztuk. Kadłub P. l/II przekazano do Muzeum Przemysłu
ces. PZL P. 1 pokonał samoloty: czechosłowackiego „Smolika" i Techniki w Warszawie, gdzie uległ zniszczeniu podczas
S-31, francuskie Dewoitine D. 27 i Morane 222, holenderskiego II wojny światowej.
Samoloty myśliwskie PZL P.1, P.6, P.7, P.8 PKL
ROZWÓJ KONSTRUKCJI PZL P.1
KONSTRUKCJA
Jednomiejscowy samolot myśliw-
ski konstrukcji metalowej, o układzie
zastrzałowego górnopłata ze stałym
podwoziem.
Kadłub o płaskich bokach, zaokrą-
glony od dołu i góry, kratownicowy,
z duralu, kryty blachą duralową. Przed-
nia część kraty służyła jako łoże silnika
i miała okucia mocowania płata, zastrza-
łów i podwozia. Do przedniej części
przymocowana część ogonowa zawiera-
jąca kabinę. Pokrycie górne i dolne tej
części - odejmowane. Kabina otwarta,
oddzielona od silnika ścianą ogniową,
osłoniętą z przodu wiatrochronem
z celuloidu. Fotel pilota przestawialny
PZL P. l/II w locie Fot. ze zbiorów Jerzego S. Cynka o110 mm, pedały regulowane. Na lewej
połowie tablicy przyrządów - przyrządy
DANE TECHNICZNE SAMOLOTÓW PZL P.1 silnikowe, na prawej - pilotażowo-nawi-
Wersja P.1/I P.1/II gacyjne.
Rozpiętość m 10,85 10,85 Podwozie główne dwukołowe, z go-
leniami nitowanymi z blachy duralo-
Długość m 6,98 6,98
wej. Koła 750 x 150 mm. Amortyzatory
Wysokość m 2,96 2,96
olejowo-powietrzne Vickers, schowane
Powierzchnia nośna m2 19,5 19,5
po bokach kadłuba. Golenie podwozia
Masa własna kg 1066 1118 wykrzyżowane cięgnami stalowymi.
Masa użyteczna kg 500 462 Płoza ogonowa z amortyzatorem olejo-
Masa całkowita kg 1566 1580 wo-powietrznym Vickers.
Płat o obrysie trapezowym, zwę-
Obciążenie powierzchni kg/m2 80,2 81
żonym przy kadłubie, duralowej kon-
Obciążenie mocy kg/KM 2,2 2,64
strukcji, dwudźwigarowy (z dźwiga-
Prędkość maksymalna km/h 295 302(293)') rami dwuteowymi, konstrukcji kra-
Prędkość przelotowa km/h 250* 250* townicowej), kryty drobnożlobkowaną
Prędkość minimalna km/h 100 102 blachą grubości 0,32 mm wg patentu
Wibault, podparty dwiema parami za-
Wznoszenie m/s 12 12
strzałów. Zebra z kątowników. Profil
Pułap m 8000 8000
płata Bartel 37 IIa (STAe SC.239, IAW
Zasięg km 600* 600* 72) o grubości 6,5% u nasady, 15,5%
Dopuszczalna prędkość nurkowania km/h 520 520 w miejscu podparcia zastrzałami i 8%
na końcu. Końcówki płata i części
Rozbieg m 110 110
mniej obciążone kryte blachą elektro-
Dobieg m 90 90
nową. Lotki szczelinowe zajmujące
Współczynnik obciążenia niszczącego 12,5 12,5 prawie całą krawędź spływu płata, za-
wieszone na łożyskach kulkowych. Kon-
1. Na wysokości 2000 m.
* Dane przybliżone strukcja lotek kratownicowa z duralu
PKL Samoloty myśliwskie PZL P.1, P.6, P.7, P.8
i elektronu. Do lądowania lotki wychy-
lane jako klapy, za pomocą kółka z lewej
strony kabiny, sprzężonego z przesta-
wianiem statecznika poziomego. Masa
płata 212 kg. Usterzenie duralowe,
kryte żłobkowaną blachą duralową
i elektronową.
Stateczniki dwudźwigarowe. Sta-
tecznik poziomy podparty zastrzałami.
Przestawienie statecznika poziomego
Pierwszy prototyp PZL P.1/l-1
i wychylanie klapolotek - sprzężone pierwsza wersja
z sobą, lecz w razie potrzeby statecz-
nik i klapolotki przestawiane niezależ-
nie. Ster wysokości z rogowym obcią-
żeniem aerodynamicznym.
Uzbrojenie. Przewidywano użycie
2 k.m. Vickers 09/18 7,92 mm pilota,
z zapasem amunicji po 800 sztuk na
k.m., których w prototypach nie za-
montowano.
Silnik chłodzony wodą, 12-cylin-
drowy, rzędowy o układzie V, Hispa- Pierwszy prototyp PZL P.1/I-2
druga wersja
no-Suiza 12 Lb, o mocy nominalnej
600 KM przy 2000 obr./min, i mocy
maksymalnej 630 KM, o masie 490
kg. Masa zespołu napędowego 600 kg.
Osłona silnika z elektronu. Przy silniku
automatyczna gaśnica. Śmigło metalo-
we, dwułopatowe, stale. Dwa duralowe
zbiorniki, o łącznej pojemności 400 1
paliwa, w skrzydłach. Zbiorniki oleju na
silniku. Chłodnica oleju Lamblin. Prze-
lotowe zużycie paliwa 150 l/h.
Drugi prototyp PZL P.1/II-1
MALOWANIE pierwsza wersja
Pierwszy prototyp niemalowany, ko-
loru duralu. Drugi prototyp malowany
na kolor biały z czerwonym dołem i bo-
kami przodu kadłuba oraz strzałami na
płacie. Znaki rejestracyjne - czerwone,
znak PZL - czarny.
Drugi prototyp PZL P.1/II-2
druga wersja
Skala 1/72
Samoloty myśliwskie PZL P.1, P.6, P.7, P.8 PKL
KONSTRUKCJA PZL P. 1
Drugi prototyp PZL P.1/II-2
druga wersja
PKL Samoloty myśliwskie PZL P.1, P.6, P.7, P.8