rıza tevfik bölükbaşı'nın din-ahlâk problemine yaklaşımı PDF
Preview rıza tevfik bölükbaşı'nın din-ahlâk problemine yaklaşımı
T.C SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİN FELSEFESİ BİLİM DALI RIZA TEVFİK BÖLÜKBAŞI’NIN DİN-AHLÂK PROBLEMİNE YAKLAŞIMI Mahmut ÇALIŞKAN YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Prof. Dr. Bayram DALKILIÇ KONYA - 2011 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan Rıza Tevfik Bölükbaşı’nın Din – Ahlak İlişkisi Problemine Yaklaşımı başlıklı bu çalışma 15/09/2011 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Ünvanı, Adı Soyadı Danışman ve Üyeler İmza Prof. Dr. Bayram DALKILIÇ Danışman Prof. Dr. Mehmet AKGÜL Üye Yrd. Doç. Dr. Lütfi CENGİZ Ü y e Alaaddin Keykubat Kampüsü Selçuklu/ KONYA Tel: 0 332 223 2446 Fax: 0 332 241 05 24 http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/ T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü BİLİMSEL ETİK SAYFASI Adı Soyadı Mahmut ÇALIŞKAN Numarası 084245021003 n Ana Bilim / Bilim Felsefe ve Din Bilimleri/Din Felsefesi i n i Dalı c n e Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora r ğ Ö Tezin Adı RIZA TEVFİK BÖLÜKBAŞI’NIN DİN – AHLAK İLİŞKİSİ PROBLEMİNE YAKLAŞIMI Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm. Öğrencinin imzası (İmza) Alaaddin Keykubat Kampüsü Selçuklu/ KONYA Tel: 0 332 223 2446 Fax: 0 332 241 05 24 http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/ ÖNSÖZ Tarihsel süreçte, Nereden geliyoruz? Nereye gidiyoruz? Nasıl yaĢamalıyız? soruları perspektifinde din ve ahlâk, insan için bir dünya görüĢü ve yaĢam biçimi önermektedir. Bu çerçevede insanın hayatı anlamlandırma çabasına ve sorgulamasına dinin ve ahlâkın verdiği cevaplar olumludur. Ġnsanın bu anlam arayıĢı serüveninde, din ile ahlâk arasındaki iliĢki de anlamlandırılmıĢ ve sorgulanmıĢtır. Bu bağlamda genelde felsefenin, özelde din felsefesinin en önemli problemlerinden birisi de; din ile ahlâk arasındaki münasebeti anlamlandırma ve sorgulama çabası olmuĢtur. Her dönemde, bu problem canlılığını korumuĢtur. Din ve ahlâk, son dönem Osmanlı düĢünürlerinin üzerinde çokça durdukları alanlardandır. Dönemin Ģartları paralelinde, din ile ahlâk arasındaki çeĢitli yaklaĢımlarla kurulan iliĢki de müstakil bir problem olarak tartıĢılmıĢtır. Bu dönemin önemli düĢünürlerinden ve din - ahlâk iliĢkisi problemini felsefî bir tartıĢma konusu edinen son dönem Türk aydınlarından biri de Feylesof Rıza Tevfik BölükbaĢı‟dır. MeĢrutiyet‟ten Cumhuriyet‟e devreden Türk felsefe birikimine önemli katkıları olan Rıza Tevfik; metafizik, epistemoloji, estetik, teoloji, siyaset, sosyoloji, tıp ve edebiyat alanlarında önemli çalıĢmalara imza atmıĢtır. Bu çalıĢmalarında o, din ve ahlâkla ilgili önemli değerlendirmelerde bulunmuĢtur. Ayrıca Rıza Tevfik, din ile ahlâk arasındaki iliĢki problemini farklı perspektiflerden çözümlemeye çalıĢmıĢtır. Onun din ile ahlâk arasındaki iliĢkiye dair müstakil bir çalıĢması olmamasına rağmen, makaleleri ve kitapları incelendiğinde bu iliĢkiye yer verdiği görülmüĢtür. Rıza Tevfik, bir felsefe tarihçisidir. Felsefe tarihçisi olmasının yanında, onun bir din felsefesinden bahsedilebilir mi? Rıza Tevfik, dini, ahlâkı ve bu iki alan arasındaki iliĢkiyi nasıl değerlendirmiĢtir? Bu tartıĢmalar paralelinde; onun “din - ahlâk iliĢkisi problemi” ile ilgili görüĢleri tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır. Bu bağlamda “Rıza Tevfik Bölükbaşı’nın Din - Ahlâk İlişkisi Problemine Yaklaşımı” isimli çalıĢmamızın Giriş’inde; Rıza Tevfik‟in hayatını, eserlerini ve felsefesini, din – ahlak iliĢkisi probleminin ele alınıĢını ve din – ahlak iliĢkisi bağlamında ahlak teorilerini; Birinci Bölüm’ünde Rıza Tevfik‟in din ve ahlâk anlayıĢı ile birlikte din ve ahlâk felsefesinin bazı önemli kavram ve problemleri ele alıĢını; İkinci I Bölüm’ünde araĢtırma konumuzun özüne yönelik değerlendirmeler çerçevesinde feylesofun din - ahlâk iliĢkisi problemine yaklaĢımını; Üçüncü Bölüm’ünde de din – ahlâk iliĢkisi problemi çerçevesinde tartıĢılması mümkün bazı konuları, feylesofun o meselelere dair görüĢleri paralelinde inceledik. Bu çalıĢma farklı açılardan önem taĢımaktadır. Bu araĢtırma, baĢta Türkiye‟de çağdaĢ felsefe geleneğinin nasıl oluĢtuğunun araĢtırılması, felsefenin kurumsal anlamda eğitim – öğretim faaliyetleri arasına nasıl dâhil edildiği, Osmanlı aydınları arasında önemli bir tartıĢma olan devletin bekası ve halkın refahı için neyin ya da nelerin lazım olduğu tartıĢmalarının nasıl incelendiği ve bu dönemde din ile ahlâkın felsefî anlamda nasıl ele alındığının yanında; bu iki alan arasında nasıl bir iliĢkinin olduğunun araĢtırılmasına yönelik bir çalıĢmadır. Bu nedenle son devir aydın ve araĢtırmacıları arasında muhalif bir düĢünür olarak Rıza Tevfik‟in din ile ahlâk hakkındaki görüĢlerinin tespit ve analiz edilerek; din – ahlâk iliĢkisi probleminin bütüncül olarak ortaya konulması, önemli bir aktivite olarak değerlendirilmiĢtir. Ayrıca çalıĢmamızın Türkiye’de Din Felsefesi çalıĢmalarına da küçük bir katkı olacağı kanaatindeyiz. ÇalıĢma konusu ve baĢlığının belirlenmesi baĢta olmak üzere araĢtırmamızın her safhasında bana destek olan ve çalıĢmalarımıza her türlü katkıyı yapan danıĢman hocam Sayın Prof. Dr. Bayram DALKILIÇ Beyefendi‟ye, bu çalıĢma ve araĢtırma sürecinde kaynaklara ulaĢmak için rehberliğini esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Abdullah UÇMAN Beyefendi‟ye, ve kıymetli eĢim Fatma ÇALIġKAN‟a saygı ve teĢekkürlerimi sunmayı bir borç biliyorum. ÇalıĢmak benim erdemimdir. Mahmut ÇALIġKAN Ġstanbul – 2011 II KISALTMALAR bk.: Bakınız Bs. : Basım C. : Cilt çev.: Çeviren DĠA: Diyanet Ġslam Ansiklopedisi FD: Felsefe Dersleri haz.: Hazırlayan MF: Abdülhak Hamid ve Mülahazat-ı Felsefîyesi MKF: Mufassal Kamus-ı Felsefe MÖ: Milattan Önce MS: Milattan Sonra nr: Numara ö: Ölümü ÖH: Ömer Hayyam ve Rubaileri ös: Özel Sayı s. : Sayfa S. : Sayı Sdl.: SadeleĢtiren SÖ: Serab-ı Ömrüm ss. : Sayfa Sayısı t.y.: Tarih Yok. TF: Tevfik Fikret: Hayatı-Sanatı-ġahsiyeti vd. : Ve Diğerleri y. : Yer y.y.: Yayın Yeri Yok. II I ÖZET Din ve ahlak, beĢerî hayata anlam ve değer katan iki alandır. Bu alanlar arasında; farklı açılardan incelenmesi mümkün felsefi, sosyolojik, tarihi, psikolojik, siyasi vs. bir münasebetin olduğu veya felsefî gerekçelerle bir iliĢki problemi oluĢturma çabalarının görüldüğü düĢünce ve kültür tarihinde malum bir konudur. Bu çalıĢmamızda din ve ahlak alanlarına bağlı olarak din – ahlak iliĢkisi problemi ve bu problem çerçevesinde tartıĢılması mümkün bazı felsefi problemler, II. MeĢrutiyet feylesofu Rıza Tevfik BölükbaĢı‟nın din ve ahlak ile ilgili görüĢlerine odaklanılarak incelenmiĢtir. Rıza Tevfik Bölükbaşı’nın Din – Ahlak İlişkisi Problemine Yaklaşımı isimli çalıĢmamızda din ve ahlak, aralarındaki “iliĢki” problemi bağlamında değerlendirilmiĢtir. AraĢtırma konumuz, Rıza Tevfik‟in agnostik sayılabilecek tekâmülcü felsefi düĢüncesi paralelinde ve din felsefesinin bazı konusal problemleri kapsamında genel olarak din, dinin önemi, Allah‟ın varlığı ve sıfatları; ahlak, ahlak felsefesi, ahlakın gerekliliği, din ve ahlak felsefesi açısından bazı konu ve kavramlar; din ile ahlak arasındaki iliĢki sorunu, bu sorunun farklı versiyonlarının farklı açılardan tartıĢılması ve din – ahlak iliĢkisi problemi ekseninde bazı felsefi meselelerin tartıĢılması gibi baĢlıklar çerçevesinde iĢlenmiĢtir. Anahtar Kelimeler: Rıza Tevfik BölükbaĢı, Felsefe, Din, Ahlak, Din – Ahlak ĠliĢkisi, Din Felsefesi. IV SUMMARY Religion and ethics constitute two powerful sources of meaning and value in human life. In the history of thought and culture we plainly see that some philosophical, sociological, historical, psychological and political correlations are considered to exist between these two sources or at least it is supposed to represent deep relational issue. In this dissertation we focus on Riza Tevfik Bolukbasi‟s, the philosopher of II. Consitutional Monarchy Period (II. MeĢrutiyet), views and ideas on religion and ethics in the context of their mutual relation issue. Riza Tevfik Bolukbasi’s Approach to the Relation Between Religion and Ethics entitled dissertation is considered to investigate philosopher‟s thoughts about religiona and ethics based on their mutual relation. Our main research objectives in this paper were religion, its importance and influence, existance and attributes of God, morality, philosophy of ethics, necessity of ethics, some special topics and concepts in the light of philosophy of religion and ethics, problem of relation betwen religion and ethics etc. along with Riza Tevfik‟s philosophical thought which can be seen as an agnostic and evolutionary. Keywords: Riza Tevfik Bolukbasi, Philosophy, Religion, Ethics, Religion Ethics Relation, Philosophy of Religion. V ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ ........................................................................................................................... I KISALTMALAR .......................................................................................................... III ÖZET ............................................................................................................................ IV SUMMARY................................................................................................................... V ĠÇĠNDEKĠLER ............................................................................................................. VI GĠRĠġ ............................................................................................................................. 1 I.1. RIZA TEVFİK BÖLÜKBAŞI’NIN HAYATI VE FELSEFESİ ................................................. 1 I.1.1. Hayatı ............................................................................................................. 2 I.1.2. Eserleri .................................................................................................................. 6 I.1.3. Felsefesi .............................................................................................................. 11 I.1.3.1. Feylesofluğu ve Felsefe Anlayışı ...................................................................... 12 I.1.3.2. Felsefe - Bilgi ĠliĢkisine YaklaĢımı ........................................................... 19 I.1.3.3. Sübjektivizm Felsefesi .............................................................................. 23 I.2. DİN - AHLÂK İLİŞKİSİ PROBLEMİNİN ELE ALINIŞI .................................................... 27 I.2.1. Zorunluluk .................................................................................................... 32 I.2.2. ĠliĢkisizlik ..................................................................................................... 33 I.2.3. Yararlılık ...................................................................................................... 33 I.2.4. Zararlılık ....................................................................................................... 35 I.3. DİN – AHLÂK İLİŞKİSİ PROBLEMİ BAĞLAMINDA ETİK TEORİLER ............................ 36 I.3.1. Dini Ahlâk Teorileri ..................................................................................... 37 I.3.1.1. Ġslam Ahlâkı .............................................................................................. 42 I.3.2. DindıĢı Temellere Dayanan Ahlâk Teorileri ................................................ 46 BĠRĠNCĠ BÖLÜM ....................................................................................................... 52 RIZA TEVFĠK BÖLÜKBAġI ‟NIN DĠN VE AHLÂK ANLAYIġI .......................... 52 1.1. DİN ANLAYIŞI ................................................................................................... 52 1.1.1. Dinin Kaynağı, Mahiyeti ve Önemi ......................................................... 53 1.1.2. Allah Ġnancı Ve Allah‟ın Varlığının Delilleri ........................................... 58 V I
Description:The list of books you might like
