Ruch anarchistyczny w Europie Zachodniej 1870-1914 PDF
Preview Ruch anarchistyczny w Europie Zachodniej 1870-1914
RUCH ANARCHI STYCZNY W EUROPIE ZACHODNIEJ 1870-1914 Ważniejsze błędy dostrzeżone w druku Wiersz Strona Jest Powinno być od góry od dołu 16 14 Max Nettau Max Ncttlau 26 4 „International Rcvicv „International Review 46 6 Nettaua Ncttlaua 288 18 August Hamon Augustin Hamon 346 20 Wallace Egdar Wallace Edgar 357 łam 2 brak hasła Bebel Bebel August 321 363 1 Ner Henri 324 Ner Henry patrz Ryncr Henry 364 12 Piscane Carlo Pisacane Carlo 365 7 Tilly Charles L. R. Tilly Charles 4 154, 261 154, 261, 324 I). (irinberg, Ruch anarchistyczny ir Europie Zachodniej 1X70 — /9 !4 Daniel Grinberg RUCH ANARCHI STYCZNY EUROPIE ZACHODNIEJ №70-1914 Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1994 Okładkę projektowała Maryna Wiśniewska Redaktor Włodzimierz Barbasiewicz Redaktor techniczny Bożena Siedlecka Tytuł dotowany przez Ministra Edukacji Narodowej Copyright © by Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1994 ISBN 83-01-11296-4 SPIS TREŚCI WSTĘP.......................................................................................................... 7 CZĘŚĆ I — ANARCHIZM JAKO PRZEDMIOT BADAŃ I WYOBRAŻEŃ .... 11 1. Źródła do dziejów zachodnioueropejskiego anarchizmu 1870-1914 .... 12 2. Wydawnictwa źródłowe i podtawowe pomoce naukowe........................... 23 Historiografia anarchizmu.............................................................................. 27 Max Nettlau i jego dzieła.............................................................................. 27 James Guillaume — aktywista przemieniony w historyka........................ 40 Anarchizm w oczach anarchistów.................................................................. 45 Marksistowska historiografia anarchizmu................................................... 51 Od Lombroso do Laqueura........................................................................... 57 3. Anarchizm w oczach artystów........................................................................ 68 CZĘŚĆ II — ANARCHIZM JAKO IDEOLOGIA...................................... 77 1. Typ idealny anarchizmu................................................................................. 78 2. Spuścizna Godwina.......................................................................................... 86 3. Proudhon i proudhoniści................................................................................. 92 4. Anarchizm w wydaniu Bakunina. Początki kolektywizmu........................... 102 5. Anarchokolektywizm — spory i nadzieje...................................................... 111 6. Okres dominacji anarchokomunizmu. Kropotkin i jego krytycy................... 116 7. Anarchosyndykalizm...................................................................................... 127 8. Anarchizm indywidualistyczny oraz inne odmiany teoretyczne................. 146 CZĘŚĆ III — ANARCHIZM JAKO RUCH SPOŁECZNY...................... 159 1. Ruch anarchistyczny na tle socjologicznej teorii ruchów społecznych . . 160 2. Geneza ruchu anarchistycznego w Europie Zachodniej. Jego typologia, zakres i liczebność.......................................................................................... 167 3. Anarchiści — portret zbiorowy..................................................................... 176 4. Zorganizowane formy ruchu anarchistycznego.......................................... 193 5 5. Strategia i taktyka działania — rewolucja, czyn indywidualny, problem przemocy........................................................................................................ 212 6. Formy i metody anarchistycznej propagandy............................................. 238 7. Propaganda drukiem — prasa i wydawnictwa anarchistyczne................ 247 8. Główne dziedziny anarchistycznej aktywności.......................................... 266 Antyparlamentaryzm i absencjonizm polityczny....................................... 266 Antymilitaryzm i pacyfizm.......................................................................... 270 Komunalizm — próby życia we wspólnocie............................................. 276 Ruch na rzecz „wolnej edukacji".............................................................. 286 Inne dziedziny aktywności.......................................................................... 294 Bandytyzm ideowy...................................................................................... 299 9. Powiązania międzynarodowe....................................................................... 306 10. Anarchiści i świat zewnętrzny — wzajemne relacje............................... 325 wykaz Źródeł i literatura przedmiotu.................................. 339 INDEKS OSÓB........................................................................................... 357 WSTĘP Anarchizm należy niewątpliwie do tematów zaniedbanych przez naukę, choć zasługujących na wnikliwsze rozpatrzenie. Powodów takiego stanu rzeczy jest wiele, ale sprowadzają się one w ostatecz nym rachunku do prostej konstatacji, że historię tworzą i piszą zwycięzcy. Tymczasem zwolennicy Proudhona czy Bakunina prze grali swoją walkę, przy czym ponieśli porażkę podwójną — miast doprowadzić do likwidacji uosabiającego przymus dziewiętnasto wiecznego państwa przyczynili się pośrednio do jego wzmocnienia. Co więcej, przegrali również rywalizację o pozyskanie serc i umys łów mas ludowych, w których pokładali nadzieję na spontaniczną wyzwolicielską rewolucję. W konsekwencji w świadomości zbiorowej upowszechnił się karykaturalny, deprecjonujący obraz anarchistów uformowany przez stronę zwycięską w ogniu bezpardonowej walki politycznej. Jeśli pojawiają się na kartach współczesnych podręcz ników, to tylko jako postacie marginesowe, stwarzające kontrastowe, jednobarwne tło dla głównego nurtu opisywanych wydarzeń. Zde cydowana większość autorów piszących o dziewiętnastowiecznym anarchizmie nie dostrzega w nim samoistnego problemu badaw czego. Interesują ich jedynie wybrane — wciąż te same — aspekty ilustrujące powiązania z międzynarodowym ruchem robotniczym albo terrorystyczne formy walki i propagandy. Pojawiające się cyklicznie fale nowych publikacji wyrażają z reguły nie tyle auten tyczne zainteresowanie tematem, co jego polityczną aktualność. Anarchizm rozpatrywany jest w nich sub specie takich współczes nych problemów jak kontestacja młodzieżowa, kontrkultura, ter roryzm międzynarodowy czy kampanie civil disobedience. Nadaje się też znakomicie do diabolizowania przeciwników politycznych, którym przypisać można np. dawno obalone „historyczne błędy anarchosyndykalistów. Takie prezentystyczne podejście nie może jednak — i nie powinno — zastępować rzetelnej wiedzy o przed miocie. W opinii autora tej pracy dziewiętnastowieczny anarchizm europejski był doniosłym zjawiskiem historycznym i socjologicznym zasługującym na dogłębną analizę. Ambicją książki, którą oddaję do rąk czytelników, jest ukazanie go — w całej złożoności i różno rodności — takim, jakim był w istocie; we właściwych proporcjach, nie pomijając stron ciemnych czy wstydliwych, ale też nie zapomi nając o jego teoretycznym i praktycznym dorobku zachowującym do dziś aktualność. Wymaga to wkroczenia na obszary penetrowane przez naukę historyczną stanowczo zbyt rzadko. Ogromna więk szość dotychczasowej literatury przedmiotu koncentruje się na wątkach ideologicznych okraszonych elementami biografii kilku czołowych teoretyków oraz sugestywnymi opisami zamachów. Podejście tego rodzaju zamazuje całkowicie społeczny wymiar anarchizmu i — co gorsza — sprzyja pośrednio zakorzenianiu się fałszywych stereotypów. W odróżnieniu od prac z tego nurtu prezentowana rozprawa dotyczy zasadniczo anarchizmu jako ru chu społecznego, z wszystkimi konsekwencjami takiego wyboru. Wypada więc z góry uprzedzić czytelników, że nie znajdą tu żelaznych punktów repertuaru wielu innych publikacji: omówienia konfliktu między Marksem a Bakuninem, sprawy Nieczajewa, rozbudowanych opisów krwawych zamachów bombowych, życiorysu Ravachola itp. Co więcej, tradycyjny model historii anarchizmu rozumianej jako chronologiczny wykład wydarzeń zastąpiony został ujęciem problemowym. W ten sposób, za cenę nieuchronnego powtarzania się niektórych wątków występujących w coraz to nowych kontekstach, można było przedstawić sprawy zazwyczaj przez historyków anarchizmu pomijane. Pozwoliło to również uniknąć istotnego przy podejściu diachronicznym niebezpieczeństwa dopatrywania się ciągłości poczynań tam, gdzie jej w rzeczywistości nie było. Analiza anarchizmu jako ruchu społecznego wymagała zarazem szerszego niż zazwyczaj uwzględniania elementów z za kresu pokrewnych nauk spłecznych — socjologii, politologii czy psychologii. W nowocześnie pojmowanej humanistyce takie łączenie aspektów, sprzyjające zintegrowanemu ujęciu tematu, powinno stanowić regułę. 8
The list of books you might like
