Table Of Content

Rozdroża i ścieżki wrażliwości PROBLEMY / DYSKUSJE - TOM I Rozdroża i ścieżki wrażliwości pod redakcją Piotra Orlika UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU WYDAWNICTWO NAUKOWE INSTYTUTU FILOZOFII POZNAŃ 2000 KOLEGIUM WYDAWNICZE Tadeusz Buksiński (przewodniczący), Bolesław Andrzejewski, Grzegorz Heckert, Jarema Jakubowski (sekretarz), Barbara Kołowa, Anna Pałubicka, Jan Such Seria wydawnicza PROBLEMY / DYSKUSJE: Piotr Orlik Recenzent prof. dr hab. Anna Jamroziakowa Projekt okładki Krzysztof Baran Redakcja Izabela Baran © Copyright by Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM, 2000 ISBN 83-7092-150-7 WYDAWNICTWO NAUKOWE INSTYTUTU FILOZOFII UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU 60-569 Poznań, ul. Szamarzewskiego 89c, tel. (0-61) 821-94-63, fax (0-61) 847-15-55, e-mail: [email protected] DRUK: WYDAWNICTWO I DRUKARNIA UNI-DRUK S.C. 61-485 Poznań, ul. 28 Czerwca 1956 r. 223/229 tel. (0-61) 831-11-86, -90, fax (0-61) 831-11-94, e-mail: [email protected] Spis treści Wstęp.................................................................................................... 7 I. Rozdroża Bartosz Korzeniewski, Leoinasa podróż po krainie wrażliwości 11 Dyskusja: Autonomia, tożsamość, wrażliwość, otwarcie na inność, kategoria Twarzy.............................................................................32 ANDRZEJ Wawrzynowicz, Dialektyka negatywna Theodora W. Adoma jako racjonalna konieczność zerwania z rozumem pozytywnie ustanowionym .............................................39 Dyskusja: Prawda, negatywność, historyczność, „miękka" racjonalność.....................................................................................52 PIOTR Orlik, Rozum a wrażliwość.........................................................59 Dyskusja: Wrażliwość a władza, rozum otwarty, manipulacja, ludzie-płazy, milczenie.....................................................................81 AMELIA BIS, Słabość wrażliwości - wrażliwość słabości..........................91 Dyskusja: Afirmacja słabości, „Lichtung", słaby podmiot, miłość...........................................................................................110 RENATA A. LEPCZYK, Wrażliwość a tolerancja.....................................117 Dyskusja: Świadomość i wrażliwość, tolerancja - wrażliwość czy zasada?...................................................................................131 BARBARA SZCZEPAŃSKA-PABISZCZAK, „Zmierzch" czy „renesans" wrażliwości estetycznej?...................................................................137 Dyskusja: Epistemologiczny kontekst dyskursu ponowoczesnego, symulacja, wrażliwość a wrażliwość estetyczna, epoka Narcyzmu ....................................................................................157 II. ŚCIEŻKI EWA ORLIK-MARCINIAK, Autoprezentacyjne aspekty wrażliwości interpersonalnej...................................................................................163 Dyskusja: Wrażliwość a interakcja, cynizm i autentyzm, ironistka Rorty'ego, śmierć podmiotu, Dostojewski...................170 MAREK Kwiecień, „I niespokojne jest serce nasze..." Religijne formy wrażliwości...............................................................................183 Dyskusja: Magia a religia, wrażliwość a Bóg, wrażliwość negatywna, świadomość, bunt, tradycja.......................................209 PIOTR Orlik, Ku mistycznym źródłom wrażliwości: Enneagram . . 219 Dyskusja: Sufizm, ponowoczesne wzory osobowe, charakter, stres, inicjacja, „Wilk stepowy", Internet...................................254 MONIKA Bakke, Wrażliwość śpiących ciał...........................................271 Pytania...............................................................................................280 BARTEK POLCYN, Symboliczne źródło doświadczenia sensu w filozofii Rudolfa Otto i Mircea Eliadego ....................................285 Dyskusja: Całość, zmysłowość, mędrcy buddyjscy, axis mundi, akt seksualny, odczucie jedności.................................................302 Indeks nazwisk.......................................................................................311 Inhaltverzeichnis...................................................................................315 Con tens...................................................................................................317 Wstęp Max Scheier w dziele Der Formalismus in der Ethik und die materiale Wertethik1 podejmuje dyskusję z tradycją ukształtowaną przez Kanta, tradycją polegającą na rozdzieleniu sfery rozumu (Vemunft) i zmy słowości (Sinnlichkeit) oraz na odmówieniu sferze zmysłowości - jako nieintencjonalnej - filozoficznego znaczenia. Polemizując z Kantem, Scheier wskazuje, że konsekwencje filozofii autora Krytyki czystego ro zumu polegają między innymi na zamknięciu nam dostępu do pew nych treści. Rodzaj ujawnianych treści wiąże się - jak wskazują analizy fenomenologów - z nastawieniem: inne treści jawią nam się w nasta wieniu naturalnym, inne w naukowym, a jeszcze inne w nastawieniu fenomenologicznym. Już Husserl ukazywał, że nastawienie, a więc pewien moment immanentnie wypływający z subiektywności, okazu je się istotny dla charakteru zjawiających się treści1 2. Autor Der Formalismus in der Ethik und die materiale Wertethik po święcił wiele uwagi warunkom ujawniania się treści aksjologicznych, które jego zdaniem nie mają jedynie formalnego - jak chciał Kant - charakteru, lecz są specyficznymi treściami „materialnymi", odróż niającymi się wzajemnie momentami jakościowymi. Max Scheier zdaje sobie sprawę, że dla ujawnienia tych treści nie wystarczy charaktery styka pojęciowa; potrzebne jest coś w rodzaju terapii, której poddaje swoich czytelników za pomocą specyficznej dla niego metody wyła niania treści - polegającej nie tyle na zdawaniu sprawy z wyników doświadczenia fenomenologicznego, ile mającej to doświadczenie umo 1 M. Scheier, Der Formalismus in der Ethik und die materiale Wertethik, Francke Ver lag, Bem 1954. 2 E. Husserl Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii, PWN, Warszawa: Księga pierwsza 1967; Księga druga 1974. 8 żliwić, a więc mającej sens heurystyczny3 - oraz nakładając szereg wa runków, których spełnienie umożliwić ma otwieranie się na aksjologi czne treści. Skutkiem tych zabiegów ma być uzyskanie naoczności fenomenologicznej, w której podmiot poznający uczestniczyć4 będzie (jak powie później Dietrich von Hildebrand: uczestniczyć inten cjonalnie5) w tym, co poznawane. Choć Scheier mówi o przedmiotowej stronie otwarcia w postaci noematycznego korelatu świadomości oraz o podmiotowej w postaci aktów świadomości odnoszących się do ujawnianych przezeń „treści", zdaje jednak sprawę z ich wzajemnych uwarunkowań i kładzie nacisk na analizy tych uwarunkowań. Fenomenologiczne analizy Schelera otwierają horyzonty dla wrażliwości jako tej, która przekraczać miałaby dualistyczne myślenie podmiotowo-przedmiotowe. * * * Uważam, że w sytuacji, kiedy atakowani jesteśmy przekazami me dialnymi, reklamami odwołującymi się nie do wypracowanego w filo zofii nowoczesnej sposobu argumentacji, ale wtrącających nas w rejo ny, w których możemy czuć się bezradni lub zagubieni, owocna może być filozoficzna refleksja nad sferą wrażliwości, refleksja, która mo głaby stać się zapleczem możliwości dystansowania się wobec narzu canych nam wzorów. Kiedy bowiem nie dysponujemy możliwością oparcia się, odwołania do czegoś, znalezienia punktu zaczepienia, możliwości choćby językowego zdystansowania, pozostanie nam mi mowolne uleganie lansowanym wzorcom. A nie jest to zachęcająca perspektywa. Przypomnijmy ostrzeżenie dane nam już przez Nie tzschego: „dziś jest jeszcze człowiek bardziej małpą niźli jakakolwiek małpa"6. Piotr Orlik 3 Pisałem o tym w książce Fenomenologia świadomości aksjologicznej, WN IF UAM, Poznań 1995. 4 O pojęciu „uczestnictwa" (Teilnahme) oraz „udziału" (Teilhabe) podmiotu pozna jącego w tym, co poznawane, pisze Scheier w pracy Vom Ewigen im Menschen, Leipzig 1921. 5 D. von Hildebrand, Was ist Philosophie, Verlag Josef Habbel Regensburg und Ver lag W. Kohlhammer Stuttgart, 1976. 6 F. Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra, tom I, Nakładem Kolegium Otryckiego, War szawa 1981, s. 7. I. ROZDROŻA