richtlijn Addendum Depressie bij Jeugd

128 Pages·2009·1.15 MB·Dutch

Multidisciplinaire richtlijn
Addendum depressie bij jeugd
2009
Colofon
Initiatief
ZonMw
Financier
ZonMw
Organisatie
Trimbos-instituut
Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO
Projectleiding
Daniëlle van Duin (Trimbos-instituut)
Productiebegeleiding
Linda Groeneveld
Omslagontwerp
Conefrey/Koedam BNO, Zeist
Lay-out binnenwerk
Ladenius Communicatie BV, Houten
Druk
Ladenius Communicatie BV, Houten
ISBN: 978-90-5253-648-4
Deze uitgave is te bestellen via www.trimbos.nl/producten, onder vermelding van
artikelnummer AF0897. U krijgt een factuur voor de betaling.
Trimbos-instituut
Da Costakade 45
Postbus 725
3500 AS Utrecht
T: 030-2971100
F: 030-2971111
www.trimbos.nl
Deze richtlijn is tevens beschikbaar op de websites:
www.ggzrichtlijnen.nl en www.cbo.nl
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd
en/of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande
toestemming van het Trimbos-instituut.
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave
Organisatiestructuur 5
1 Algemene inleiding 7
1.1 Doelstelling en doelgroep 8
1.2 Uitgangsvragen 8
1.3 Werkgroep en werkwijze 9
1.4 Wetenschappelijke onderbouwing van de aanbevelingen 10
1.5 Juridische betekenis van richtlijnen 12
1.6 Herziening 12
2 Depressie bij Jeugdigen 13
2.1 Klinisch beeld 13
2.2 Comorbiditeit 16
2.3 Prevalentie 16
2.4 Etiologie 16
2.5 Biologische modellen 17
2.6 Operante en sociale competentiemodellen 17
2.7 Cognitieve modellen 18
2.8 Hantering en bejegening 19
3 Screening en diagnostiek 21
3.1 Screening 21
3.2 Instrumenten voor screening 24
3.3 Instrumenten voor diagnostiek 34
3.4 Risicofactoren en Hoog-risicogroepen 39
4 Preventie 45
5 Psychotherapie en andere niet-medische interventies 53
5.1 Psychologische Interventies 53
5.2 Andere niet-medische interventies 58
5.3 Psychotherapie met betrekking tot co-morbiditeit 65
6 Medicamenteuze en andere biologische behandelingen 67
6.1 SSRI’s 67
6.2 TCA’s 74
6.3 Overige medicatie 74
6.4 Lichttherapie 76
6.5 Electroconvulsie therapie 77
7 Combinatiebehandeling 93
8 Gezinscontext 101
9 Stepped-care model voor de behandeling van depressie 107
Bijlage 1: Overzicht zoektermen 113
Bijlage 2: Overzicht aanbevelingen 115

organIsatIestructuur
Organisatiestructuur
De multidisciplinaire richtlijn Addendum Depressie bij Jeugd is op initiatief van de
Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ opgesteld
door de werkgroep Depressie bij Jeugd. Hierin werkten beroepsverenigingen en
organisaties samen. Het Trimbos-instituut heeft de werkgroep - in samenwerking
met het Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO - methodologisch en
organisatorisch ondersteund.
Samenwerkende beroepsverengingen en organisaties
Werkgroep
Naam Beroepsvereniging Werkzaam bij
1. B uitelaar, prof.dr. J.K. Nederlandse Vereniging UMC St.Radboud,
(Jan) (voorzitter) voor Psychiatrie (NVvP) Karakter Kinder- en
Jeugdpsychiatrie
Universitair Centrum,
Nijmegen
2. K eulen van, drs. Artsen(vereniging) GGD Regio IJssel-Vecht
M. (Marijke) Jeugdgezondheidszorg
Nederland (AJN)
3. N auta, dr. M.H. Nederlands Instituut van Vakgroep Klinische en
(Maaike) Psychologen (NIP/VGCt) Ontwikkelingspsycholo-
gie RuG; Accare, Univer-
sitair Centrum Kinder-
en Jeugdpsychiatrie
4. S tikkelbroek, drs. Nederlandse Vereniging Universiteit Utrecht,
Y.A.J. (Yvonne) voor (kinder- en jeugd) faculteit Sociale
Psychotherapie (NVP/ Wetenschappen,
VKJP) IPEDON, Ambulatorium
5. Ruiter, M, dr. (Marijke) Richtlijnadviseur Trimbos-instituut
6. D uin van, D. drs. Projectleider en richtlijn- Trimbos-instituut
(Daniëlle) adviseur
5
organIsatIestructuur
Klankbordgroep
Naam Beroepsvereniging Werkzaam bij
1. F oks-Appelman, T.L.M. Federatie Vaktherapieën Praktijk voor Creatieve
(Theresa) (FVB) Therapie op Zolder
2. S amaritter, R. Federatie Vaktherapieën Praktijk Therapie-in-
(Rosemarie) (FVB) beweging, Maastricht
3. J acobs, drs. M. Nederlands Huisartsen Medisch centrum
(Maarten) Genootschap (NHG) Maandereng, Ede
4. D r. J.A.M. Nederlandse Vereniging Jeroen Bosch Ziekenhuis
Widdershoven voor Kindergeneeskunde (‘s Hertogenbosch)
(NVK)
5. H aasteren - Rollema, Nederlandse Vereniging Rivierduinen, afd GGZ-
van, T. (Talitha) voor Psychomotorische Leiden
Therapie (NVPMT)
6. Tuinman, F. (Frits) Verpleegkundigen en Mondriaan Zorggroep,
Verzorgenden Nederland divisie K&J
(V&VN)
Commentaarfase
Naam Beroepsvereniging
Bestuur 1. V erpleegkundigen en Verzorgenden Nederland,
Vakcie GGZ (V&VN)
Bestuur 2. Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG)
Bestuur 3. N ederlands Instituut van Psychologen, Sector
jeugd (NIP)
Bestuur 4. V ereniging voor Gedragstherapie en Cognitieve
therapie (VGcT)
Bestuur 5. Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP)
Bestuur 6. N ederlandse Vereniging voor (kinder- en jeugd)
Psychotherapie (NVP / VKJP)
Bestuur 7. N ederlandse Vereniging van Maatschappelijk
Werkers (NVMW)
Bestuur 8. Federatie Vaktherapieën (FVB)
Bestuur 9. A rtsen (vereniging) Jeugdgezondheidszorg
Nederland (AJN)
Bestuur 10. N ederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde
(NVK)
Bestuur 11. N ederlandse Vereniging van Pedagogen en
Onderwijskundigen (NVO)
Bestuur 12. Stichting Pandora
6
1 algemene InleIdIng
1 Algemene inleiding
In de dsm-iii (APA, 1980) is officiëel het standpunt ingenomen dat depressie ook
bij kinderen kan voorkomen. Dit standpunt gaat er vanuit dat depressie zich op alle
leeftijden ongeveer gelijk manifesteert en dat men bij kinderen en volwassenen
dezelfde soorten van depressie kan onderscheiden. Dit uitgangspunt roept in de
dagelijkse praktijk vragen op, bijvoorbeeld over hoe men een depressie bij kinderen
kan herkennen, welke instrumenten men voor herkenning en diagnostiek dient
te gebruiken en welke behandeling men in het geval van depressieve symptomen
het beste kan inzetten. Om een antwoord te geven op deze vragen is deze richtlijn
Addendum Depressie bij Jeugd ontwikkeld, als aanvulling op de Multidisciplinaire
Richtlijn voor Depressie bij Volwassenen (Richtlijn voor de diagnostiek en
behandeling van volwassen cliënten met een depressie, 2005).
Het Addendum Depressie bij Jeugd is ontwikkeld als hulpmiddel. Het geeft volgens
de laatste inzichten vanuit de wetenschap en (systematische) praktijkervaring,
aanbevelingen voor de herkenning, diagnostiek en behandeling van depressie
bij jeugdigen. De werkgroep is bij het ontwikkelen van het Addendum op enkele
beperkingen gestuit. De belangrijkste betreft het ontbreken van wetenschappelijke
data op relevante terreinen. Er zijn slechts weinig studies uitgevoerd die de
doelgroep van dit Addendum betreffen: depressie bij kinderen (8-12 jaar) en
adolescenten (12-18 jaar). Met betrekking tot de meetinstrumenten bleken
veel instrumenten die gangbaar zijn in buitenlandse trials niet beschikbaar
te zijn voor Nederland. Instrumenten die wel beschikbaar zijn missen vaak
normgegevens. De studies zelf hebben ook beperkingen in hun design. Ten aanzien
van de interventie-studies valt op dat de ernst van de klachten, de mate van
comorbiditeit, de werving, de leeftijdsgroep, enzovoort sterk van elkaar verschilt.
Bovendien is onderzoek naar psychologische interventies zodanig verschillend van
medicatiestudies (in oriëntatie, analyses, onderzoektradities) dat de resultaten
vrijwel niet vergelijkbaar zijn. Belangrijke verschillen zijn onder meer: de keuze
voor de primaire uitkomstmaat (bijvoorbeeld zelfrapportage van symptomen door
het kind versus oordeel van de clinicus over globaal functioneren), de keuze voor
een dimensionele maat (mate van afname van symptomen na behandeling) versus
een categorische maat (remissie bereikt na behandeling), de keuze voor een
type controleconditie (placebomedicatie, wachtlijst, actieve controlegroep), het
verzamelen van gegevens via “blinde” patienten (gebuikelijk in de dubbel-blinde
opzet van medicatieonderzoek, maar niet bij psychotherapieonderzoek) en het al
dan niet rapporteren van bijwerkingen. Slechts één studie rapporteert over een
directe vergelijking tussen een psychologische behandeling en het gebruik van een
antidepressivum (TADS-team; March et al., 2004).
Een beperking bij het beoordelen van de effectiviteit van antidepressiva is dat
slechts een deel van de studies gepubliceerd wordt (zie bijvoorbeeld Ryan, 2005).
Doordat studies die een superieur effect vinden van antidepressiva ten opzichte
van een controleconditie meer kans maken te worden gepubliceerd (publicatiebias),
is een te positief beeld ontstaan van de effectiviteit van deze medicamenten
bij de depressieve stoornis. Slechts een beperkt deel van de studies met een
negatief resultaat of onduidelijke uitkomst wordt gepubliceerd. Uit een recente
publicatie in de New England Journal of Medicine (Turner, 2008) blijkt dat, als
ook niet gepubliceerde trials meegenomen worden in een meta analyse, de effect
grootte van antidepressiva in de behandeling van depressies bij volwassenen
met gemiddeld 32% afneemt (range 11- 69%). Het optreden van publicatiebias
hoeft niet specifiek te zijn voor studies naar de effectiviteit van antidepressiva, en
vermoedelijk speelt dit ook voor andere geneesmiddelen en psychotherapeutische
interventies. Vooraankondiging van trials in trial registers kan een bijdrage leveren
aan het zicht krijgen op de omvang van dit probleem.
7