Reyhan (Bursa)

27 Pages·2016·14.22 MB·English

TÜBA Kültür Envanteri Dergisi 6/2007
Reyhan (Bursa) Kentsel Kültür Varlıkları
Envanter Çalışması 2006
Özlem KÖPRÜLÜ BAĞBANCI*/ M. Bilal BAĞBANCI*
ANAHTAR SÖZCÜKLER / KEYWORDS
Bursa, Osmangazi, Reyhan, geleneksel ev, kültürel miras
Bursa, Osmangazi, Reyhan, traditional houses, cultural heritage
ÖZET/ SUMMARY
Türkiye Kültür Envanteri Projesi kapsamında The first survey of the urban cultural heritage
ele alınan Bursa (Osmangazi) Reyhan Bölgesi in Reyhan (Bursa) region was carried out bet­
Kentsel Kültür Varlıkları Envanter Projesi alan ween August 15 and August 30, 2006. This
çalışması 15 -30 Ağustos 2006 tarihleri arasın­ survey consisted the documenting of the ur¬
da gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada taranan ban cultural heritage of Reyhan, and a total of
kesim, Bursa'nın merkezilçesiOsmanga- 95 inventory forms were filled out and more
zi'de, OsmangaziBelediyesisınırları içinde than 240 photographs of the settlements and
Reyhan kentsel "sit" alanında yer almaktadır. monuments taken.
Reyhan kentsel kültür varlıkları, yerleşim ve
The historical neighbourhood of Reyhan is lo¬
anıt olmak üzere toplam 95 envanter formu
cated to the south of the historical city centre
ve 240 fotoğrafla belgelenmiştir.
of Bursa. Reyhan has an organic street textu­
Reyhan "sit" alanı, Bursa kent merkezinin gü¬ re. Due to its proximity to the commercial
neyinde yer almaktadır. Organik sokak doku¬ centre of the city, the neighbourhood combi¬
suna sahip olan bölge, kent merkezine yakın¬ nes residential and commercial functions.
lığı nedeniyle konut alanı olmasının yanı sıra There are monumental buildings in the neigh¬
yoğun olarak ticaret işlevini de barındırmakta­ bourhood besides traditional Turkish houses.
dır. Geleneksel Türk evlerinin bulunduğu böl¬
gede, aynı zamanda anıtsal mimari yapılar da
yer almaktadır.
* Öğr. Gör. Dr. Özlem KÖPRÜLÜ BAĞBANCI (Proje Yürütücüsü); Öğr. Gör. M. Bilal BAĞBANCI (Proje Yürütücüsü)/ Uludağ
Üniversitesi (UÜ) Mimarlık Bölümü, BURSA.
TÜBA-KED 6/2007 99
Özlem KÖPRÜLÜ BAĞBANCI/M. Bilal BAĞBANCI
GİRİŞ
Türkiye Bilimler Akademisinin Türkiye Kültür Sektö­ miştir (Yenen 1987: 55).
rü (TÜBA-TÜKSEK) programı çerçevesinde yürütü­
Bursa, 1326 yılında Sultan Orhan tarafından Osman­
len Türkiye Kültür Envanteri Projesi kapsamında ça­
lı topraklarına katılarak Osmanlı devletinin başkenti
lışma bölgesi olarak seçilen Bursa ili Osmangazi il­
olmuştur. 1331-1335 yılları arasında İznik'in başkent
çesi Reyhan bölgesi alan çalışması 15-30 Ağustos
olduğu süre dışında, Bursa 1365 yılına kadar Os­
2006 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir.
manlı devletinin başkenti olmayı sürdürmüştür (İs­
Osmangazi (Bursa) Reyhan Bölgesi Kentsel Kültür lam Ansiklopedisi 1949: 806-819; Türk Ansiklopedisi
Varlıkları Envanter Projesi (proje no: B17), Uludağ 1956: 453-458). 1453 yılında İstanbul'un alınması ve
Üniversitesi (UÜ) Mimarlık Bölümü Öğr. Gör. Dr. Öz¬ hükümet merkezinin İstanbul'a taşınmasıyla padişa¬
lem Köprülü Bağbancı ve Öğr. Gör. M. Bilal Bağban- hın ve ileri gelenlerin çevresindeki bazı bilginler ve
cı başkanlığında yürütülmüştür. üst düzey askerler Bursa'dan ayrılmıştır (İslam An­
siklopedisi 1949: 809). 16. yüzyıl sonlarında başla¬
yan ve 17. yüzyıl ortalarına kadar devam ederek tüm
ÇALIŞMA YÖNTEMİ VE ALAN ÇALIŞMASI
Anadolu'yu saran Celali isyanlarının yarattığı karga¬
Çalışma alanı sınırlarının belirlenmesi amacıyla Os­ şa ortamı Bursa'yı olumsuz etkilemiştir. Aynı za­
mangazi Belediyesinden sağlanan 1/1000 ölçekli ha­ manda 17. yüzyıl başlarında Bursa'da görülen suhte
lihazır harita ve 1/500 ölçekli kadastral paftalar üze­ (medreseli) olayları ve tarikatlar arasındaki çekişme
rinde çalışılmıştır.
mevcut düzeni bozmuştur (Oğuzoğlu 1999: 49). 1914
TÜBA-TÜKSEK program ilkeleri doğrultusunda ger¬ yılında I. Dünya Savaşının başlaması uluslararası
çekleştirilen envanter çalışması, arazide elde edilen dengeleri değiştirdiği gibi, Bursa'nın mevcut yapısı­
verilerin TÜKSEK veritabanının kentsel kültür varlık¬ nı da sarsmıştır. Savaşın başlamasıyla birlikte, şeh­
ları envanter formlarına kaydedilerek tamamlanmış­ rin azınlık nüfusunu oluşturan gruplar, özellikle
tır. Arazi çalışması öncesinde Bursa Büyükşehir Be­ Rumlar ve Ermeniler şehri terk etmiştir.
lediyesi (BBB) Nazım Plan Büro Arşivinden alan ile
1910'lardan itibaren Balkanlar'dan ve Kafkaslar'dan,
ilgili haritalar alınmıştır. Ayrıca çalışmanın hem ön­
1950'li yıllardan sonra da Bulgaristan'dan kaynakla¬
cesinde hem de çalışma sırasında, BBB Bursa Belge¬
nan göçler, Bursa'yı Türkiye'deki diğer kentlerde gö¬
liği Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge
rülmeyen bir ölçüde etkilemiştir (Dostoğlu 2001: 16).
Kurulu (BKTVKK) arşivlerinden yapılara ve bölgeye
Cumhuriyet devrinde Bursa, daha çok dış etkilerle
ait çizimler ve eski fotoğraflar araştırılmıştır.
sosyal, ekonomik ve fiziksel bir değişim süreci yaşa­
mıştır. Özellikle 1923'te imzalanan Nüfus Mübadele­
AYRINTILI TANIM si Anlaşması, Yunan ve Türk toplumlarını sosyal,
ekonomik, siyasal, kültürel ve demografik açıdan et¬
KENTİN TARİHSEL GELİŞİMİ kilemiştir. Bursa'da sanayileşme ve kentleşmenin iz­
leri özellikle 1960'lardan sonra açık olarak görülmek¬
Bursa ili doğuda Bilecik ve Sakarya (Adapazarı), ku¬
tedir. Bu yıllarda Bursa'nın otomotiv sektörüne açı¬
zeyde Kocaeli (İzmit), Yalova ve Marmara Denizi, gü­
larak çok önemli bir sanayi merkezi haline gelmesi,
neyde Eskişehir, Kütahya, batıda Balıkesir ile çevrili­
kentin yeniden biçimlenmesine yol açmıştır.
dir (lev. 1: şek. 1).
Bursa'nın Osmanlı öncesi tarihine ilişkin bilgiler çok KENTİN SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞİMİ
yetersizdir. Değişik uygarlıkların yaşadığı bölgenin
Bursa'nın uluslararası bir ipekçilik kenti haline gel¬
bilinen tarihi, MÖ 7. yüzyılda bölgeye yerleşen ve
mesinde, 14. yüzyıldan itibaren hazırlanan siyasi ve
burada MÖ 327'de bağımsız bir krallık kuran Bithyni-
ticari koşulların büyük payı olmuştur.
a'lılarla başlar (Baykal 1950: 8).
İstanbul'un alınmasıyla, hükümet merkezi Bursa'dan
Roma devrinin ilk yıllarında önemsiz bir kale kent
İstanbul'a taşınmıştır. Bu dönemde Bursa, çok sayı¬
olan Bursa'da sıcak su kaynaklarının bulunması, ona
da ipek ve pamuk dokumacısı, boyacısı ve tekstil
özel bir nitelik kazandırmıştır (Tekeli 1999: 9-10). MS
tüccarıyla, başkentin gereksinimlerini karşılayan bir
395'te Doğu Roma İmparatorluğu kurulduktan son¬
endüstriyel hizmet kentine dönüşmüştür.
ra, İmparator I. Justinianos (525-565), Pythia'da (Çe­
kirge) bir hamam ve günümüzde Hüdavendigâr Ca¬ Bizans devrinde olduğu gibi Osmanlı devrinde de ti¬
misinin bulunduğu yerde bir saray yaptırarak küçük caret yolları üzerinde bulunan Bursa'da ticaretin ge-
bir kaplıca kenti kurmuştur. Bu dönemde hem kaplı­ üşmesinde ipekçilik, esnaf örgütlenmesi ve kentte
calarının ünü yayılmış, hem de Çin'den kaçak olarak bulunan yabancı tüccarlar önemli rol oynamıştır. 16.
getirilen ipek böceği yumurtaları çoğaltılarak MS yüzyılda Bursa, hem ipek ve baharat pazarı, hem de
550'lerde ipek üretimine başlanmıştır. Osmanlılar Batı Anadolu'nun pamuklu dokumalarını Batılı aracı¬
Bursa'yı alıncaya kadar (1261-1326) kent, Bizans İm­ larla Avrupa'ya satan uluslararası bir ticaret merkezi
paratorluğuna bağlı bir tekfurluk1 şeklinde yönetil­ olmuştur (Tekeli 1999).
100 TÜBA-KED 6/2007
Reyhan (Bursa) Kentsel Kültür Varlıkları Envanter Çalışması 2006
17. yüzyılda Celali isyanları ve Akdeniz dünyasında¬ Hamamı ve Pirinç Hanının bir bölümü yıkılmıştır.
ki ekonomik kriz nedeniyle ipeğe talep azaldığından Günümüzde bölgede cami, mescit, türbe gibi dini
Bursa küçülme eğilimi göstermiştir (Abacı 2002: yapılarla hamam ve ticaret yapıları bulunmaktadır.
112). Bu yüzyılın sonlarından itibaren devletin siyasi
otoritesini yitirmesiyle Anadolu ve Balkanlar'da aya- Kentsel "sit" alanının korunması çalışmaları
nın2 önemi artmıştır. Devletin daha güçlü olduğu
Bursa Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek
dönemlerde, örneğin 16. yüzyılda, taşrada devletten
Kurulu, 13 Ocak 1979 tarih ve 10888 sayılı kararıyla
beklenen hizmetleri, 17. yüzyılın sonlarından itiba­
Bursa merkezini "kentsel, arkeolojik ve doğal sit"
ren ayan yüklenmiştir (Pamuk 1988: 149-152). ilan etmiştir.3 Reyhan Mahallesi adını, burada bir
1839 Tanzimat Fermanı ile başlayan, devleti ve top­ mescit ve zaviye yaptırmış olan Reyhan Paşa'dan al­
lumu modernleştirmeyi hedefleyen reformlar ve po­ mıştır (Bursa Ansiklopedisi 2002a: 1456). Bursa ken­
litik gücün merkezileşmesi sosyal, politik, ekonomik tinin, surlarla çevrili ilk yerleşim bölgesi olan hisarın
ve kültürel dönüşümlere neden olmuştur (Enlil 1999: dışına yayılmasıyla birlikte, 15. yüzyıldan itibaren
286). Tanzimat dönemiyle birlikte siyasi ve toplum¬ bölgenin adı çeşitli belgelerde geçmektedir.4 Doğu­
sal yapıda yaşanan dönüşümlere paralel olarak bir­ da İnönü, batıda Fevzi Çakmak, kuzeyde Haşim İş-
çok yapı türü ortaya çıkmış ve kentin fiziksel yapısın­ can, güneyde Cumhuriyet caddeleri ile çevrili olan
da da değişim yaratmıştır; bu anlamda okul, otel, bölge (lev. 2: şek. 2) yaklaşık 15.5 hektarlık bir alanı
hastane, Osmanlı Bankası, mağaza, depo, iş hanları, kapsamaktadır (ODTÜ 1989).
ipek fabrikaları, belediye, posta ve telgraf idaresi, ti­
yatro, karakol ve saat kulesi yapılmıştır. "Sit" alanında fiziksel dokunun genel özellikleri
Kervan ticareti, 15. ve 16. yüzyıllarda uzmanlaşmış Bursa kent merkezinin güneyinde yer alan Reyhan
yerel üretimin gelişmesini sağlarken, 19. yüzyılın "sit" alanı konut alanı olarak kullanımının yanı sıra
uzun mesafe ticareti hammaddeyi gelişmiş sanayi kent merkezine yakınlığı nedeniyle ağırlıklı olarak ti¬
ülkelerine taşımış, yerel üretimin gelişmesini engel­ caret işlevine de sahiptir. 1988 yılında onaylanan
lemiş, dokumacılık çökmüş, buna karşılık evlerde ko­ Koruma Amaçlı İmar Planı (KAİP) sonrasında ana
zacılık artmıştır. Uzun mesafe ticaretinin yeni yapısı caddeler üzerinde çok katlı yapılaşma oluşmuş ve
Bursa civarındaki hammaddelerin dünya pazarları bunun sonucunda çalışma alanımız Reyhan bölgesi,
için üretimini geliştirmiştir (Tekeli 1999: 17). Bu dö¬ günümüzde yeterince algılanamaz duruma gelmiş¬
nemde Gökdere ile Cilimboz boyunda ipek fabrikala¬ tir. Ana caddeler üzerinde yoğun olarak tekstil ağır¬
rının bulunduğu iki bölgenin oluşması, kentin fizik­ lıklı bir ticaret yapılmaktadır (lev. 3: şek. 3). Organik
sel yapısında bu dönemde ortaya çıkan değişimin sokak dokusuna sahip bölgenin iç kısımlarında yapı¬
göstergesidir (Aoki 1999: 17). ların eskimesi sonucunda köhneleşme sürecine giril­
miştir. Mevcut yapılar terk edilme ve kullanılmama
Cumhuriyet'in ilk yıllarında nüfus mübadelesi ve sa¬
gibi sebeplerden dolayı günümüzde yeterince de-
nayileşme kentin sosyo-ekonomik yapısında önemli
ğerlendirilememekte, orta ve orta alt gelir grubuna
rol oynamıştır. Ticareti, bankacılığı, imalat ve diğer
düşük fiyatla kiralanmaktadır. Boş parsellerin ise
serbest meslekleri tekelleri altında bulunduran Rum
otopark amaçlı kullanıldığı görülmektedir.
ve Ermeni nüfusun yerine, Mübadele sonucunda
büyük ölçüde tarıma bağlı yaşam süren, üretimi ta­
YAPILARIN MİMARİ ÖZELLİKLERİ
rımla sınırlı bir nüfus yerleştirilmiştir. Mübadele ile
gelenler, Bursa kentinin kültürel dokusunu önemli
Konutlar
ölçüde değiştirmiştir (Şeker 1999: 113).
Türk evi özelliklerini taşıyan sivil mimarlık örnekleri,
Ayrıca, daha sonraları sanayide gerçekleştirilen bü­
19. yüzyıl sonu, 20. yüzyıl başına tarihlenmektedir.
yük yatırımlar sonucunda Bursa, günümüzde başta
Bu evler ahşap karkas tekniğinde inşa edilmiş 2 ve­
tekstil ve otomotiv olmak üzere Türkiye sanayisinde
ya 3 katlı yapılardır (lev. 4: şek. 4-7; lev. 5: şek. 8-12).
önemli bir yere sahip olmuştur.
Konutlar, arsa içinde bahçe ile kurdukları ilişkiye gö­
re 4 ayrı şekilde konumlandırılmıştır (lev. 6: şek. 13,
REYHAN KENTSEL SIT ALANI
res. 2-3):
2006 yılında kentsel kültür varlıkları envanter çalış­
1. Arka bahçeli: Bahçe konutun arkasında yer almak¬
masını gerçekleştirdiğimiz Reyhan bölgesi, Bur-
ta; konuta sokaktan girilmekte; servis mekânı (am¬
sa'nın merkez ilçesi Osmangazi'de yer almaktadır.
bar ve taşlık) konutun arkasında ve bahçe duvarına
Bölge Reyhan, Tayakadın, Tuzpazarı mahallelerin¬
bitişik şekilde tek kollu olarak konumlanmaktadır.
den oluşmakta, geleneksel Türk evlerinin yanı sıra
anıtsal yapıları da barındırmaktadır (lev. 1: res. 1). 2. Ön bahçeli: Bahçe ön tarafta yer almakta ve sokak
üzerinde bulunan bahçe kapısından geçilerek konu¬
Reyhan "sit" alanı içinde yer alan Reyhan Mahalle¬
ta girilmektedir. Servis mekânı ön tarafta ve bahçe
sindeki anıtsal yapılar, tarihsel değerleri bakımından
duvarına bitişiktir.
etkileyici bir öneme sahiptir. Ancak Cumhuriyet
Caddesinin açılması sırasında Tahıl Hanı, Perşembe 3. Yan bahçeli: Bahçe arsanın yanında yer almakta
TÜBA-KED 6/2007 101
Özlem KÖPRÜLÜ BAĞBANCI/ M. Bilal BAĞBANCI
ve konuta bahçeden girilmektedir. da Fatih Sultan Mehmed döneminde Başçı İbrahim
tarafından yaptırıldığı belirtilmekteyse de Abdal Tür¬
4. Arka ve yan bahçeli: Bahçe konutun arkasında ve
besinde (env. no: H22.B17.1/ lev. 15: res. 39) bulunan
yanında konumlanmaktadır. Konuta bahçeden geçi¬
bir yazıt, caminin Sultan II. Murad döneminde yapıl¬
lerek ulaşılmaktadır.
dığını düşündürmektedir. Yapı, Vakıflar Genel Mü¬
Yapıların zemin katları genellikle bahçe ile ilişkilen- dürlüğüne aittir.
dirilmiştir. Mutfak, bahçede ve konuttan ayrı olarak
İbadet mekânı doğu-batı doğrultusunda yer almak¬
yapılmıştır. Servis mekânları olarak adlandırabilece­
tadır. Yapının iç ölçüleri 8.19 x 15.34 m'dir. Yan ya­
ğimiz ambar ve taşlığın bulunduğu bu katta sokağa
na iki kubbe ile örtülmüştür. Son cemaat yeri, iki yan
bakan pencere yoktur. Yaşam, üst katta geçmekte­
duvarla ortada yığma iki ayağın birbirine bağladığı
dir. Yapılarda hem iç, hem de dış sofa kullanılmıştır.
üç sivri kemerden oluşmaktadır. Bu bölümdeki kub­
Açık sofalı konutlarda korkulukların üzeri ahşap ka­
beler kurşun kaplıdır. Doğu ve batı yan duvarlarında
feslerle, dış sofada bulunan ahşap dikmelerin arala­
sivri kemerli birer pencere yer almaktadır. Ayaklar
rı da sonraları camla kapatılmıştır. Konutlar çivit ma­
ve cepheler, aralarına dikey iki tuğla yerleştirilmiş
visi, beyaz, pembe, sarı ve yeşil renklerde boyan­
kesme taş sıraları ve arasında iki sıra yatay tuğla ile
mıştır (lev. 6: res. 6-7).
örülmüştür. Mihrap, büyük sivri kemerin güneyine
Cephelerde kat döşemeleri boyunca ahşap silmeler, yapılmıştır. Dar ve küçük çerçevesinde geometrik
yapının köşelerinde ve çıkmaların kenarlarında ahşap motifli kalem işleri ile Âyet-el Kursi bulunmaktadır.
dikmeler kullanılmıştır. Cumbaların altı ahşap payan­ Batı yönünde yapıya bitişik olarak konumlandırılmış
dalarla desteklenmiştir. Bu payandalar ahşap ile kap­ olan minareye son cemaat yerinde bulunan bir kapı­
landığı gibi yer yer boş olarak da bırakılmıştır. Payan¬ dan girilmektedir (Bursa Ansiklopedisi 2002b: 11).
daların farklı tiplerinin kullanıldığı örneklerin yanı sı¬
Reyhan (Acemler) Mescidi (env. no: H22.B17.60/ lev.
ra hiç payanda kullanılmamış örnekler de vardır (lev.
15: res. 33) Reyhan Mahallesinde, Haşim İşcan Cad¬
8: res. 16a-h; lev. 9: şek. 14; lev. 11: res. 18-19).
desi üzerinde yer almaktadır. Sultan II. Murad döne¬
Cephelerde cumba/çıkma kullanımı oldukça yaygın¬ mi (1421-1451) hadım ağalarından Reyhan Paşa ta¬
dır. Cumbalar köşe parsellerde köşe çıkması şeklin¬ rafından mescit olarak yaptırılan yapı (Bursa Ansik¬
dedir. Cumba tek ise cephenin ortasında veya kena¬ lopedisi 2002a: 1456), adını bulunduğu mahalleye
rında; çift ise cephenin kenarlarında veya ortasında vermiştir. Vakıflar Genel Müdürlüğüne ait olan mes­
ya da köşelerinde bulunmaktadır. Ayrıca cephe bo¬ cit, mahallede daha çok Acemler yaşadığı için bu ad­
yunca yer alan çıkmaların kullanıldığı örneklerin ya¬ la anılmıştır (Baykal 1950: 118). Küfeki taşı ve tuğla­
nı sıra cumbasız yapılara da rastlanmaktadır (lev. 10: dan inşa edilen 6.35 x 9.90 m iç ölçülerindeki yapının
girişinde, 4.35 m derinliğinde bir son cemaat yeri
şek. 15, res. 17a-17f; lev. 11: res. 18-19).
vardır. Kitabesi bulunmayan, üzeri ahşap kırma ça­
Yapıların iç mekânlarında ahşap dolaplar bulunmak­
tıyla örtülü olan mescit günümüze kadar birçok ona­
tadır (lev. 11: res. 23-25). Sofada bulunan pencereler
rım görmüş; büyük ölçüde yeniden yapılmış ve
yardımıyla içeriye bol ışık alınması sağlanmıştır (lev.
(Kaplanoğlu 2003: 249) özgünlüğünü büyük oranda
11: res. 20-22). Katlar birbirine ahşap merdivenler ile
yitirmiştir. Yapının kuzeydoğu köşesinde, ana yapı­
bağlanmıştır (lev. 12: res. 26-28). Bazı yapıların tavan
dan çıkan, tuğla ile inşa edilmiş, silindirik gövdeli bir
kaplamalarında oldukça yoğun süslemeler göze çar¬
minaresi vardır (Bursa Ansiklopedisi 2002a:1456).
par (lev. 12: res. 29).
Mantıcı Mescidi: Reyhan Mahallesinde bulunan
Cephelerdeki doluluk-boşluk dengesi, cumbalardaki
Mantıcı Mescidi (env. no: H22.B17.56) Fatih Sultan
pencerelerle ve tek ya da çift kanatlı giriş kapılarıyla
Mehmed döneminde mahalle halkı tarafından yapıl¬
oluşturulmuştur. Dışarıya açılan tek veya çift kanatlı
mıştır (Kaplanoğlu 2003: 212). Kitabesi bulunmayan
kapıların üzerinde tepe penceresi kullanılmıştır (lev.
mescidin duvarları moloz taşlarla örülüdür (lev. 15:
8: res. 16b-16d; lev. 12: şek. 16; lev. 13: res. 30a-30j).
res. 34). Haziresinde birkaç mezar taşı bulunmakta­
Ahşap sövelerin kullanıldığı üst kat pencerelerinde
dır (Baykal 1950: 119). Vakıflar Genel Müdürlüğüne
genelde 1/2 oranı esas alınmıştır; zemin katlarda ise
ait mescidin yanına sonradan inşa edilen bina
servis amaçlı kullanımları nedeniyle kare pencereler
Kur'an kursu olarak kullanılmaktadır.
tercih edilmiştir (lev. 14: şek. 17; res. 31-36).
Çatısı kiremit kaplı olan yapının asıl ibadet mekânı
Saçakları yaklaşık 50 cm olan kırma veya beşik çatı¬
8.10 x 8.25 m boyutlarında yaklaşık kare planlı ve ah­
larda üst örtü malzemesi alaturka kiremittir.
şap tavanlıdır. Altı alt ve her cephede ikişer üst pen­
cere ile doğal ışık almaktadır. Daire kesitli mihrap ni­
Dini yapılar
şi sade bir görünümdedir. 4.60 m derinliğindeki son
Abdal Camisi (env. no: H22.B17.2/ lev. 15: res. 38), cemaat yerine sonradan eklenen ikinci kat kadınlar
Tayakadın Mahallesinde, Abdal ve Tahıl caddeleri mahfili olarak değerlendirilmiştir (Bursa Ansiklope¬
ile Gül Sokağının kesiştiği yerde bulunmaktadır. Ki¬ disi 2002c:1118). Kadınlar mahfilinde de aynen ana
tabesi ve haziresi olmayan caminin, bazı kaynaklar- mekânda olduğu gibi altta altı, üstte her cephede iki-
102 TÜBA-KED 6/2007
Reyhan (Bursa) Kentsel Kültür Varlıkları Envanter Çalışması 2006
şer küçük pencere bulunmaktadır. Bu mekânda alt disi 2002a: 1687), Ahşap ve sıvalı bir minaresi bulun¬
sıra pencereler ahşap söveli ve demir parmaklıdır. maktadır. Haziresinde mezar yoktur.
Mescit 1959 yılında Bursa Eski Eserleri Sevenler Ku­
Yiğit Cedid Camisi: Reyhan Mahallesinde, Cumhuri¬
rumu tarafından onarılarak ibadete açılmıştır.
yet Caddesi ile Yeni Yiğit Sokağı üzerinde bulunan
İsmail Hakkı Tekkesi Mescidi: Tuzpazarı Mahallesin¬ Yiğit Cedid Camisinin (env. no: H22.B17.76/ lev. 16:
de, İsmail Hakkı Caddesi üzerinde yer alan İsmail res. 43) 15. yy başında yapıldığı düşünülmektedir.
Hakkı Tekkesi Mescidi (env. no: H22.B17.73/ lev. 15: Yaptıranı ve yapılış tarihini belli eden bir kitabesi bu­
res. 36-37), Bursalı İsmail Hakkı tarafından 1722 yılın­ lunmamaktadır. Caminin, Yiğit adına yapılan "ce­
da yaptırılmıştır (Bursa Ansiklopedisi 2002c: 946¬ dit/yeni" yani olasılıkla ikinci cami olduğu düşünül­
947). Tekkeye bahçeden girilmektedir. Bahçesinde mektedir (Bursa Ansiklopedisi 2002a :1747). 1950 yı­
çok sayıda eski mezar bulunmaktadır (Kaplanoğlu lında yayımladığı Bursa ve Anıtları adlı kitabında Ka¬
2003: 177). İsmail Hakkı'nın mezarı da burada, sema¬ zım Baykal, caminin Yiğit Köhne Camisini yaptıran
hanenin güneydoğusunda yer almakta, baş ucunda Yiğit oğlu Hacı Ali tarafından inşa ettirilmiş olabile¬
kitabesi bulunmaktadır (Baykal 1950: 120). ceğini belirtmektedir. Günümüzde haziresinde hiç
mezar kalmamış olan (Kaplanoğlu 2003 :306). yapı
Tekkenin içinde bulunan ve eskiden semahane işle­
özel mülkiyettedir.
vi gören yapı günümüzde mescit olarak kullanılmak­
tadır (env. no: H22.B17.63 / lev. 15: res. 35). Yapının 8.32 x 8.32 m iç ölçülerinde olan yapının üzeri kubbe
alt katında odalar bulunmakta, üst kattaki mescide ile örtülüyken 1855 depremi sonrasında üzeri kırma
taş merdivenle çıkılmaktadır. Giriş kapısının üstünde çatı olarak yenilenmiştir. Duvarlar iki sıra tuğla ve üç
İsmail Hakkı'nın yaptırdığını bildiren bir kitabe yer sıra moloz taş ile örülmüştür. Yapının cephesinde
almaktadır. Merdivenin altında bir çeşme bulunmak­ altlı üstlü 12 pencere bulunmaktadır. Üstte yer alan
tadır (Baykal 1950: 120). İki kollu merdiveninin altın­ altı pencere sağırdır. Altta bulunan pencerelerin ah¬
da yer alan çeşmenin sonradan yeşile boyanmış ki­ şap kapakları özgündür. Özgün olan mihrabı yedi sı­
ra stalaktit yaşmaklıdır ve "Âyete'l-kürsî" ile çev­
tabesi 1135 H (1722/1723) tarihlidir. 1950'li yıllardaki
relenmiştir. Kuzeybatı köşesinde yer alan minaresi­
onarımlar sırasında semahane yeniden inşa edildiği
nin kaidesi özgündür; gövde, şerefe ve petek ise ye­
için büyük oranda özgünlüğünü yitirmiştir. 1964 yı­
nilenmiştir.
lında tekkenin önüne yapı ile uyuşmayan bir minare
yapılmıştır. Yeni Bezzaz Camisi/Reyhan Camisi: Tuzpazarı Ma¬
hallesinde, İsmail Hakkı Caddesi üzerinde yer alan
Alanyeri Mescidi (env. no: H22.B17.66/ lev. 16: res.
Yeni Bezzaz Camisi (env. no: H22.B17.91/ lev. 16: res.
40-41 ), Tuzpazarı Mahallesinde, Tekkeciler Çıkmazı
44) Sultan II. Mehmed (Fatih) döneminde yaptırıl­
üzerinde yer almaktadır. Bazı kaynaklarda Fatih Sul¬
tan Mehmed dönemi yapıtı olduğu belirtilmekteyse mıştır. Kesin bilgi olmamakla birlikte, bezzaz esnafı
de yaptıranı ve yapılış tarihi bilinmemektedir. Yapı, tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. Çalışma bölge­
Vakıflar Genel Müdürlüğüne aittir (Kaplanoğlu 2003: mizin dışında, İncirli Caddesi üzerinde yer alan İbn
65). Son cemaat yeri bulunmayan mescidin kitabesi Bezzaz Camisinden sonra inşa edildiği için "yeni"
de yoktur (Baykal 1950: 120). Batı yönünde bulunan adıyla anıldığı düşünülmektedir (Bursa Ansiklopedi­
bir kapıdan, doğruca ana mekâna girilmektedir. Ah¬ si 2002a: 1708; Vakıflar 1983: 211). Yapı, Vakıflar Ge¬
şap hatıllı moloz taş beden duvarları iki sıra kirpi sa­ nel Müdürlüğüne aittir. "Reyhan Camisi" olarak da
çak ile bitirilmiş, çatısı kiremit örtülüdür. Altlı üstlü, anılan yapının inşa kitabesi bulunmamaktadır.
dikdörtgen biçimli 16 pencere ile aydınlatılmıştır.
İbadet mekânı 7.55 x 7.55 m boyutlarında kare plana
Güneybatı yönünde, yapıdan ayrı olarak inşa edilen
sahip olan yapı sekizgen kasnağa oturan bir kubbe
minarenin moloz taş örgülü kaide kısmı özgündür
ile örtülüdür. Kasnakta toplam dört pencere, ayrıca
(Bursa Ansiklopedisi 2002c: 946).
doğu ve batı duvarlarında dörder, kuzey duvarında
iki pencere bulunmaktadır (Bursa Ansiklopedisi
Veledi Enbiya Mescidi: Reyhan Mahallesinde, Rey¬
2002a: 1708).
han Caddesi üzerinde yer alan Veledi Enbiya Mesci¬
dinin (env. no: H22.B17.53/ lev. 16: res. 42) kitabesi Son cemaat yerinin ortadaki giriş ekseni basık ke¬
yoktur. Fatih Sultan Mehmed döneminde 1499 yılın¬ merlidir. Kemer ayaklarında iki sıra tuğla ve üç sıra
da Söle Mehmed tarafından yaptırıldığı (Baykal moloz taş kullanılmıştır. Yapının cephelerinde girift
1950: 118) bilinen yapı, Vakıflar Genel Müdürlüğüne rozetler bulunmaktadır (Bursa Ansiklopedisi 2002a:
aittir. Son cemaat yeriyle birlikte dikdörtgen planlı 1708). Kuzey cephesindeki kalkan duvarı ile kemer¬
ve ahşap çatılıdır. Asıl mekânın moloz taş örgülü ler, üç sıra tuğla, bir sıra kesme taşla örülmüştür. Ya¬
duvarları üç sıra kirpi saçakla son bulmaktadır. Doğu pının cephesi tuğla örgülü yaba ve zincir motifleri ile
ve batı duvarları ilk yapıldığı dönemden kalma olup, süslenmiştir. Yüksek kalkan duvarı, üç sıra kirpi sa¬
yapının diğer bölümleri sonradan yenilenmiştir. Ya­ çakla son bulmaktadır (Bursa Ansiklopedisi 2002a:
pıldığında kubbeli olmasına rağmen yapı 1855 dep­ 1708; Vakıflar 1983: 211). Ana mekânın kuzeybatı kö­
reminde zarar görmüş, 1890 yılında yapılan tamir sı­ şesinde yer alan sekizgen kaideli minareye çıkış son
rasında düz çatılı hale getirilmiştir (Bursa Ansiklope­ cemaat yerindendir. Silindirik tuğla gövdeye geçiş
TÜBA-KED 6/2007 103
Özlem KÖPRÜLÜ BAĞBANCI/ M. Bilal BAĞBANCI
üçgenlerle sağlanmıştır, şerefenin altında ise dört sı¬ toplam 8 pencereden doğal ışık alan türbede Abdal
ra stalaktit5 bulunmaktadır (Bursa Ansiklopedisi Mehmed'e ait sanduka bulunmaktadır (Bursa Ansik¬
2002a: 1708). Minarenin Fatih döneminde mevcut lopedisi 2002b: 12). İç duvarlar 1.5 m yüksekliğe ka­
olduğu bilinmektedir. dar yeni çiniler ile kaplanmıştır. Türbenin doğusun­
da bulunan, 1658 tarihli çeşme, 1955 yılında yok ol­
Yapı, 1805 yılında onarım görmüştür (Baykal
muştur.
1950:118). 1855 depreminde yıkılan kubbesi düz ah¬
şap çatılı ve kiremit örtülü olarak yenilenmiştir. 1963 Bekirdede Türbesi: Reyhan Mahallesinde, Tekir Çık¬
yılında Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu tarafın¬ mazı üzerinde bulunan Bekirdede Türbesi (env. no:
dan, aslına uygun şekilde, kubbeli olarak inşa edil­ H22.B17.16/ lev. 15: res. 32), Zağfranlık Mescidine bi­
miştir (Bursa Ansiklopedisi 2002a: 1708). tişiktir. Ahşap olan çatısı kiremit ile örtülüdür. San­
dukası ahşaptır. Kitabesi bulunmamaktadır. Bekir
Zağfranlık? Mescidi: Reyhan Mahallesinde, Tekir
Dede 1666 yılında öldüğü zaman mescidinin yanına
Çıkmazı üzerinde yer alan Zağfranlık Mescidi (env.
gömülmüştür (Baykal 1950: 117)
no: H22.B17.19), 15. yüzyılın ilk yarısında yapılmıştır
(Kaplanoğlu 2003: 308). Yaptıranı belli değildir.
Su yapıları
Yapı, harim ve son cemaat mahallinden oluşmakta
Bu başlık altında bölgede bulunan hamamlara yer
iken günümüzde bazı kısımları yıkılarak ortadan
verilmiş, İsmail Hakkı Tekkesi Mescidine ait çeşme
kalkmış, kalan kısımları da bölümlere ayrılmıştır.
ise tekkenin anlatıldığı bölümde anlatılmıştır.
Günümüzde konut olarak kullanılan yapının batı du¬
varı mescidden günümüze kalan özgün duvardır. Bu Perşembe (Kadı) Hamamı: Reyhan Mahallesinde,
duvardan anlaşılacağı üzere, mescidin duvarları mo­ Cumhuriyet ile Tayakadın caddeleri üzerinde yer al¬
loz taş ve tuğla ile örülmüştü ve iki sıra kirpi saçakla maktadır (env. no: H22.B17.94/ lev. 16: res. 45). Yapı¬
son bulmaktaydı. Bu batı duvarlarındaki pencere de¬ nın güney bölümü Cumhuriyet Caddesi açılırken yı¬
mirleri ve ahşap çatı da özgündür. Yapıdan, doğu kılmıştır. Hacı Hasan Zade Muhiddin Mehmed tara­
duvarına bitişik Bekir Dede Türbesine bir pencere ile fından 1490 yılından önce yapılmıştır. Hamam, Hacı
geçilmektedir (Vakıflar 1983: 239). Hasan Zade Muhiddin Mehmed'in İstanbul'daki ca¬
misine vakfedilmiştir (Baykal 1950: 119). Duvarları
Elmalık Mescidi: Tuzpazarı Mahallesinde, Elmalık
üç sıra tuğla, bir sıra moloz taşla örülmüştür. Yapı­
Caddesi üzerinde bulunan Elmalık Mescidi (env. no:
nın çevresi dükkânlarla çevrilidir. Caddenin genişle¬
H22.B17.63), çatısı kiremit örtülü, saçak altları kirpi
tilmesi sırasında soğukluk bölümü ile kubbenin bir
saçak şeklinde kâgir bir yapıdır. Günümüzde konut
bölümü yıkılmıştır (Kaplanoğlu 2003: 245). Soğukluk
olarak kullanılmakta olan yapı, özgünlüğünü büyük
bölümünün 13 m olan kubbesine geçiş tromp'larla
ölçüde yitirmiştir. 1530 yılına ait tahrir defterinde ka­
sağlanmıştır. Ilıklıkta tıraşlık ve tuvalet bulunmakta­
yıtlı olduğuna göre bu tarihten önce yapılmış olma­
dır. Sıcaklık bölümü üç eyvanlıdır ve köşelerinde
lıdır. Haziresindeki mezarlar yok olmuş; bahçesinde
hücreler yer almaktadır. Hamam, zamanla toprak
Bekir Dede'ye ait olduğu bilinen yatır/ ziyaret yeri
dolması ve yol çalışmaları sonucunda çukurda kal­
otopark yapımı sırasında ortadan kaldırılmıştır (Kap-
mıştır (Vakıflar Genel Müdürlüğü 1983: 379).
lanoğlu 2003: 119).
Reyhan Hamamı: Reyhan Mahallesinde, Reyhan
Abdal Türbesi: Tayakadın Mahallesinde, Abdal Ca¬
Caddesi üzerinde yer alan hamam (env. no:
misinin kuzeyinde yer alan Abdal Türbesi (env. no:
H22.B17.35/ lev. 16: res. 46) günümüzde özgün işle­
H22.B17.1/ lev. 15: res. 39), 1450 yılında Sultan II.
vini yitirmiş, depo olarak kullanılmaktadır. Sultan II.
Murad tarafından yaptırılmıştır. Günümüzde Vakıflar
Murad döneminde sarayda hadım ağası olarak gö¬
Genel Müdürlüğüne ait olan yapının giriş kapısı üze­
rev yapan Reyhan Paşa tarafından, Bursa'nın Yeni­
rinde bulunan, sülüs harflerle mermere kazınmış
şehir ilçesindeki zaviyesine gelir sağlamak amacıyla
0.50 x 0.80 m boyutlarındaki kitabesinde, "Bu bina¬
1487 yılından önce yapılmıştır (Baykal 1950: 118).
nın yapılmasını Mehmed Han oğlu Sultan Murad ce-
maziyelevvel (haziran-temmuz) 854(1450) senesinde Tekli hamamdır. Soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölüm¬
emretti" yazılıdır. leri vardır. Bu mekânların üstleri kubbe ile örtülmüş­
tür. 1969 yılında onarım görmüştür (Bursa Ansiklo­
Türbe 5.85 x 6.20 m boyutlarındadır. Türbeye, beşik
pedisi 2002a:1456).
tonozlu, kapalı bir eyvandan geçilerek Bursa kemeri
altındaki sivri kemerli bir kapıdan girilmektedir (Kap-
Ticaret yapıları
lanoğlu 2003: 52). Üstü, sekizgen kasnağa oturtul¬
muş, kurşun kaplı bir kubbe ile örtülüdür. Kubbeye Tahıl Han/ Galle Pazarı Hanı (Ali Paşa Hanı/ Eski Ta­
geçiş üç sıra stalaktit'li köşe tromp'ları ile sağlan­ hıl Han/ Yeni Galle Hanı): Tayakadın Mahallesinde,
mıştır. Duvarlar, üç sıra tuğla, bir sıra kesme küfeki 16. yy'da Kanuni Sultan Süleyman'ın devlet adamla­
taşı ve aralarında dikey tek tuğla örgülü ve iki sıra rından Semiz Ali Paşa tarafından yaptırılmış olan
kirpi saçaklıdır. Girişteki kemerin alınlığı altıgen tuğ­ Galle Pazarı Hanı (env. no: H22.B17.7/ lev. 16: res.
lalarla süslenmiştir. Altta beş, üstte üç olmak üzere 47), adından da anlaşılacağı üzere, buğday, arpa gi-
104 TÜBA-KED 6/2007
Reyhan (Bursa) Kentsel Kültür Varlıkları Envanter Çalışması 2006
bi ürünlerin satıldığı bir borsa olarak yapılmıştır müzde aşırı nüfus hareketleri sonucunda sosyal ya­
(Dalsar 1960: 261). pıda bir değişim olmuş ve bölgede ticaret birimleri,
küçük imalathaneler ve depolar yer almaya başla­
1906 yılında açılan Cumhuriyet Caddesi hanın orta¬
sından geçerek ikiye bölmüş, yapının bir kısmı cad­ mıştır. Bu dönüşüm bölgenin hem sosyo-kültürel,
denin güneyinde, diğeri kuzeyinde kalmıştır (Vakıflar hem de fiziksel açıdan özgün niteliklerini yitirmesine
Genel Müdürlüğü 1983: 337). Günümüzde harap du¬ neden olmuştur. Alanın, özellikle otopark gereksini¬
rumda bulunan hanın güneydeki bölümünde, yapı¬ mi fazla olan merkeze ve ticaret bölgesine yakınlığı
nın Bizans devrine ait, kemerli, sac kaplı büyük ah¬ sebebiyle geleneksel yapılara ait bahçeler ve çeşitli
şap kapısı bulunmaktadır. Kuzeyde ise hanın sadece nedenlerle yıkılan yapıların boş kalan arsaları oto­
bir duvarı ayakta kalmıştır. Kalıntılarına bakıldığında parka dönüşmüştür.
iki katlı olduğu anlaşılan hanın yapı malzemesi kes­
me taş ve tuğladır. Kısmen sağlam kalan odaların
ÖNERİLER
örtüsünün beşik tonoz olduğu anlaşılmaktadır. Üst
ve alt kat odalarının önünde revak dizisinin ve geniş Kentsel "sit" alanları, kentin gelişimi/değişimi ile
bir avlusunun olduğu bilinen (Erler 1970: 59) hanın uyumlu bir bütünleşmeyi sürdürebildikleri oranda,
alt katı günümüzde zahire deposu olarak kullanıl¬ bulundukları çevreye önemli katkı sağlayan özel
maktadır. Celali İsyanı sırasında hanın bazı bölümle¬ alanlardır. Günümüzde tarihi bölgeler birçok prob¬
ri ile doğusunda yer alan ahırın çatısı yanmıştır. lem ile karşı karşıyadır. Bu çevrelerin korunması ve
gelecek kuşaklara aktarılmasındaki temel amaç, ta¬
GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ rihsel sürekliliğin sağlanması ve tarihi çevrelerin ye¬
ni çevrelerle bütünleşerek canlanmasıdır.
Rant artışından kaynaklanan yoğun alan kullanımı,
tarihi dokuya aykırı yapılaşmalar, bilinçsiz müdaha­ Bölgede koruma ve geliştirmeyi sağlamaya yönelik
leler, yapılara uygun işlevler verilmemesi, kent içi uygulamalar için parasal, örgütsel, yasal ve yönetsel
ulaşım ile planlama ve uygulamada yaşanan sorun­ politikaların geliştirilmesi gerekmektedir. Bölgenin
lar, bölgenin bozulmasına ve Reyhan kentsel "sit" korunabilmesi için sürdürülebilirlik projeleri yapılarak
alanının tarihi ve kültürel niteliğini kaybetmesine ne¬ birlikte, disiplinler arasında eşgüdüm içinde çalışıl¬
den olmuştur. malıdır. Böyle projelerin yapılıp uygulanabilmesi,
Tarihsel bir geçmişe sahip olan Reyhan bölgesinde böylece tarihi çevrelerin korunması ve gelecek kuşak¬
yüzyıllardır ticaret, küçük el sanatları üretimi, imalat, lara aktarılabilmeleri için ise kültür varlıklarımızın ön¬
konaklama ve dinsel etkinlikler yer almıştır. Günü­ celikle ve ivedilikle belgelenmesi gerekmektedir.
NOTLAR
1. Bizans devrinde, imparatorluk merkezi dışındaki şe­ sürede artarak 1573'te 123'e yükselmiştir. 1801 yan­
hirler tekfur adı verilen, özerk valiler/derebeyleri ta­ gınından önemli zarar gören mahalle, günümüzde
rafından yönetilirdi. de eski Bursa dokusunu büyük oranda korumaktadır.
2. Osmanlı devrinde toplumun ileri gelenlerini belirten Mahalle ve çevresinde, adını aldığı camiden başka,
Arapça ayan sözcüğü, Osmanlı devletinin zayıflama­ çok sayıda mescit, hamam, tekke ve han bulunmak­
sıyla birlikte taşrada merkezi otoritenin boşluğunu tadır (Bursa Ansiklopedisi 2002a 4. cilt: 1456).
dolduran toplumsal bir sınıf haline gelmiştir. 5. Yunanca "stalaktos" kökünden gelen damlama,
3. 18 Kasım 1983 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 20 damla damla akan anlamındaki bu terim İslam mi­
Ekim 1983 tarih ve 83/7222 sayılı Bakanlar Kurulu ka­ marisinde damla dizisini (stalaktites) çağrıştıran bir
rarı. motifi tanımlamada kullanılır.
4. 1521 tarihli tahrir (yazım) defterinde Reyhan'da bulu­ 6. Zağfranlık, safran bitkisinin çeşitli yöntemlerle işle­
nan hane sayısı 50 olarak belirtilmişken, bu sayı kısa nerek, satışa hazır hale geldiği yer.
TÜBA-KED 6/2007 105
Özlem KÖPRÜLÜ BAĞBANCI/M. Bilal BAĞBANCI
KISALTMALAR
AKMED Suna-inan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştır­ islam Ansiklopedisi islam Ansiklopedisi. 1940-1987 yılları
ma Enstitüsü, Antalya. arasında 15 cilt. Milli Eğitim Bakanlığı Devlet
Kitapları, Ankara.
BBB Bursa Büyükşehir Belediyesi
KAİP Koruma Amaçlı imar Planı
BKTVKK Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Böl­
ge Kurulu DİA Türkiye DiyanetVakfı islam Ansiklopedisi.
1988-. Türkiye Diyanet Vakfı islam Araştırma¬
BURDEF bkz. Bursa Defteri.
ları Merkezi, istanbul.
Bursa Ansiklopedisi Bursa Ansiklopedisi. Bursa Kültür Sa¬
Türk Ansiklopedisi Türk Ansiklopedisi. Milli Eğitim Bakanlı­
nat ve Turizm Vakfı, istanbul.
ğı Devlet Kitapları, Ankara.
Bursa Defteri Bursa Defteri. Üç Aylık Kent Kültürü ve Dü­
YEM Yapı Endüstri Merkezi, istanbul.
şün Dergisi. Bursa Kültür ve Sanat Yayınları,
Bursa.
KAYNAKÇA
ABACI, Zeynep DÖRTOK 51. Bursa: Kardeşler Matbaası.
2002 "17. Yüzyılda Bursa'nın Kentsel Dokusundaki Deği­
KAPLANOĞLU, Raif
şiklikler", Bursa Defteri 16: 97-113.
2003 Doğal ve Tarihi Eserleri ile Bursa. istanbul: Bursa
AKKILIÇ, Yılmaz Osmangazi Belediyesi.
1999 "Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Dönüşüm Sürecinde
OĞUZOĞLU,Yusuf
Üç Bursa Sergisi", Bursa Defteri3: 167-183.
1996 "Osmanlı Döneminde Bursa", Bursa: 36-45. An­
2002 "Bursa Ekonomisinin Tarihsel Gelişimi", Bursa Def­
kara: Kültür Bakanlığı.
teri 13: 40-83.
1999 " SiCillerdeki Kent Dokusu Sene 1670-1683", Bursa
AOKi, Miyuki
Defteri 2: 48-53.
1999 "1855 Bursa Depremi Sonrası Onarımı ve Leon Par-
villee", Bursa Defteri4: 94-96. ÖZ, Tahsin
1948 "Bursa Kumaşları", Bursa, Yapı Kredi Bankası Bursa
BAYKAL, Kazım
Şubesi'nin Açılış Hatırası 4 Haziran 1948: 29-32.
1950 Bursa ve Anıtları. Bursa: Aysan Matbaası.
editörler: Vedat Nedim Tör ve Şevket Rado. istan­
BURDEF bul: Yapı Kredi Bankası Doğan Kardeş Yayınları.
2000 "Bursa'nın Kentsel Gelişimi", Bursa Defteri 5: 16¬
PAMUK, Şevket
22.
1988 100 Soruda Osmanlı-Türkiye iktisadi Tarihi 1500¬
DALSAR, Fahri 1914. istanbul: Gerçek Yayınevi.
1960 Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde Bursa'da ipekçilik.
ODTÜ
256, 410. istanbul: istanbul Üniversitesi.
1989 "Bursa Merkez Koruma Geliştirme Projesi Açıklama
DOSTOĞLU, Neslihan Raporu".
2002 Osmanlı Döneminde Bursa. 19. Yüzyıl Ortalarından
ŞEKER, Nesim
20. yüzyıla Bursa Fotoğrafları. istanbul: AKMED.
1999 "Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Bir Kent: Bursa",
DOSTOĞLU, Neslihan TÜRKÜN Bursa Defteri 1: 113.
2004 "Bursa'nın Kentsel Gelişimi", Bursa'da Yaşam: 56.
TEKELi, ilhan
Bursa: Olay Gazetesi.
2000 "Bursa'nın Tarihinde Üç Ayrı Dönüşüm Dönemi",
DOSTOĞLU, Neslihan TÜRKÜN ve Özlem E. ORAL Osmanlı Devleti'nin Kuruluşunun 700. Yıldönü­
1999 "Bir Osmanlı Kenti Bursa'nın Tanzimat'tan Cumhuri- münde Bursa ve Yöresi. XI. Uluslararası Yapı ve
yet'e Fiziksel Değişim Süreci", Osmanlı Mimarlı- Yaşam Kongresi, Bursa 6-8 Mayıs 1999: 7-30;
ğı'nın 7 Yüzyılı "Uluslararası Bir Miras'', Uluslara­ Bursa: Mimarlar Odası Bursa Şubesi.
rası Kongre, istanbul 25-26-27 Kasım 1999: 221¬
Vakıflar Genel Müdürlüğü
230. istanbul: TMMOB Mimarlar Odası istanbul
1983 Türkiyede Vakıf Abideler ve Eski Eserler III. Bursa il
Büyükkent Şubesi -YEM.
Merkezi. Ankara: Yenigün Matbaası.
ENLiL, Zeynep MEREY
YENEN, Zekiye
1999 "19. Yüzyıl istanbul'unda Konut Yapı Gelenekleri
1988 "Vakıf Kurumu- imaret Sistemi- Bağlamında Os¬
ve Kent Kültürü", Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı
manlı Dönemi Türk Kentlerinin Kuruluş ve Gelişim
"Uluslarüstü Bir Miras" Uluslararası Kongre, is­
ilkeleri", (yayımlanmamış doktora tezi: iTÜ Fen Bi­
tanbul 25-26-27 Kasım 1999: 286-295. istanbul:
limleri Enstitüsü, istanbul).
TMMOB Mimarlar Odası istanbul Büyükkent Şu­
besi - YEM. YETMEN, Tahir Ertuğrul
1948 "Bursa'da ipekçilik", Bursa, Yapı ve Kredi Bankası
ERLER, Şeref
Bursa Şubesi Açılış Hatırası: 63-64,70. istanbul:
1970 Bursa'da Eski Eserler ve Eski Şöhretler ve Yalova:
Doğan Kardeş Yayınları.
106 TÜBA-KED 6/2007
Reyhan (Bursa) Kentsel Kültür Varlıkları Envanter Çalışması 2006
Ansiklopediler Yiğit Cedid Camisi, Yeni Bezzaz Camisi maddele¬
ri)
1992 "Bursa", DİA cilt 6: 446.
2002b Bursa Ansiklopedisi cilt 1: 11, 278-375.
1949 "Bursa", islam Ansiklopedisi cilt 2: 806-819.
(Abdal Camisi, Bursa maddeleri)
1956 "Bursa", Türk Ansiklopedisi cilt: 8: 453-458.
2002c Bursa Ansiklopedisi cilt 3: 946.
2002a Bursa Ansiklopedisi cilt 4: 1456, 1687, 1747, (Alanyeri -ismail Hakkı - Mescidi, ismail Hakkı Der­
1708. (Reyhan Mahallesi, Veledi Enbiya Camisi, gâhı maddeleri)
TÜBA-KED 6/2007 107
Özlem KÖPRÜLÜ BAĞBANCI/ M. Bilal BAĞBANCI
EK:1 REYHAN (BURSA) KENTSEL MİMARLIK 2006
Env. no. Yapı türü/ Adı Ada Parsel Mahalle Env. no. Yapı türü/ Adı Ada Parsel Mahalle
H22.B17.1 Tahıl Caddesi 2394 4 Tayakadın H22.B17.32 Bezciler Caddesi 4394 8 Reyhan
(Abdal Türbesi) no. 3 (konut)
H22.B17.2 Tahıl Caddesi 2395 5 Tayakadın H22.B17.33 Safranlık Sokağı 4398 10 Reyhan
(Abdal Camisi) no. 15 (konut)
H22.B17.3 Mantıcı Sokağı no. 5 4407 13 Reyhan H22.B17.34 Safranlık Sokağı 4398 8 Reyhan
(konut) no. 19 (konut)
H22.B17.4 Eski Tahıl Caddesi 2396 12 Tayakadın H22.B17.35 Reyhan Caddesi no. 27 4398 13 Reyhan
no. 6 (Reyhan Hamamı)
H22.B17.5 Tahıl Caddesi no. 26 2396 22 Tayakadın H22.B17.36 Reyhan Caddesi 4398 18 Reyhan
(konut) no. 31 (konut)
H22.B17.6 Medrese Sokağı 2398 51 Tayakadın H22.B17.37 Okul Çıkmazı no. 1 4398 42 Reyhan
no. 15 (konut) (konut)
H22.B17.7 Tahıliçi Sokağı 2398 65, 64, Tayakadın H22.B17.38 Okul Çıkmazı no. 3 4398 41 Reyhan
(Tahıl Han/ Galle 70, 71 (konut)
Pazarı Hanı)
H22.B17.39 Mantıcı Okul Sokağı 4398 23 Reyhan
H22.B17.8 Cumhuriyet Caddesi 2398 77 Tayakadın no. 17 (konut)
no. 62 (ticaret) H22.B17.40 Mantıcı Okul Sokağı 4398 28 Reyhan
H22.B17.9 Cumhuriyet Caddesi 2398 76 Reyhan no. 9 (konut)
no. 60 (ticaret) H22.B17.41 Mantıcı Okul Sokağı 4398 24 Reyhan
H22.B17.10 Cumhuriyet Caddesi 2398 74 Tayakadın no. 15 (konut)
no. 56 (ticaret) H22.B17.42 Mantıcı Okul Sokağı 4398 19 Reyhan
H22.B17.11 Yeni Sokak no. 14 2398 1 Tayakadın no. 29 (konut)
(ticaret) H22.B17.43 2. Okul Çıkmazı 4398 37 Reyhan
H22.B17.12 Yeni Sokak no. 1, 3 2399 16 Tayakadın no. 8 (konut)
(konut+ticaret) H22.B17.44 Mantıcı Okul Sokağı 4398 22 Reyhan
H22.B17.13 Abdal Caddesi no. 4 2399 24 Tayakadın no. 19 (konut)
(konut+ticaret) H22.B17.45 Reyhan Caddesi 4399 7 Reyhan
H22.B17.14 Bekirdede Sokağı 4391 9 Reyhan no. 19 (konut)
no. 22 (konut) H22.B17.46 Mantıcı Caddesi 4399 1 Reyhan
H22.B17.15 Zağfranlık Sokağı 4392 6 Reyhan (konut+ticaret)
no. 1 (konut) H22.B17.47 Mantıcı Caddesi no. 8 4399 17 Reyhan
H22.B17.16 Tekir Çıkmazı no. 1 4392 11,12 Reyhan (konut+ticaret)
(Bekirdede Türbesi) H22.B17.48 Mantıcı Okul Sokağı 4399 6 Reyhan
H22.B17.17 Bekirdede Sokağı 4392 13 Reyhan no. 10 (konut)
no. 24 (konut) H22.B17.49 Mantıcı Okul Sokağı 4399 8 Reyhan
H22.B17.18 Zağfranlık Çıkmazı. 4392 7 Reyhan no. 16 (konut)
no. 4 (konut) H22.B17.50 Okul Aralığı Sokağı 4400 9 Reyhan
H22.B17.19 Tekir Çıkmazı 4392 11 Reyhan no. 5 (konut)
(Zağfranlık Mescidi) H22.B17.51 Reyhan Caddesi 4400 2 Reyhan
(günümüzde konut) no. 12 (konut+ticaret)
H22.B17.20 Bekirdede Sokağı 4393 13 Reyhan H22.B17.52 Reyhan Caddesi 4400 1 Reyhan
no. 2 (konut) no. 10 (konut+ticaret)
H22.B17.21 Hoşgör Sokağı 4393 26 Reyhan H22.B17.53 Reyhan Caddesi 4402 16 Reyhan
(çeşme) (Veledi Enbiya
H22.B17.22 Hoşgör Sokağı 4393 12 Reyhan Mescidi)
no. 5 (konut) H22.B17.54 Okul Aralığı Sokağı 4402 2 Reyhan
H22.B17.23 Cami Çıkmazı no. 10 4393 7 Reyhan no. 6 (konut)
(konut) H22.B17.55 Okul Sokağı 4402 3 Reyhan
H22.B17.24 Cami Çıkmazı no. 8 4393 5 Reyhan no. 18 (konut)
(konut) H22.B17.56 Mantıcı Sokağı 4406 5 Reyhan
H22.B17.25 Cami Çıkmazı no. 6 4393 4 Reyhan (Mantıcı Mescidi)
(konut) H22.B17.57 Mantıcı Sokağı 4406 3 Reyhan
H22.B17.26 Cami Çıkmazı no. 4 4393 3 Reyhan (konut)
(konut) H22.B17.58 Mantıcı Caddesi 4407 4 Reyhan
H22.B17.27 Reyhan Caddesi 4394 20 Reyhan no. 13 (konut)
no. 31 (ticaret) H22.B17.59 Mantıcı Caddesi 4407 5 Reyhan
H22.B17.28 Hoşgör Sokağı no. 2 4394 21 Reyhan no. 11 (konut+ticaret)
(konut) H22.B17.60 Haşim İşcan Caddesi 4410 1 Reyhan
H22.B17.29 Hoşgör Sokağı no. 12 4394 26 Reyhan no. 1 Acemler Mescidi
(konut) / Reyhan Mescidi
H22.B17.30 Tayakadın Caddesi 4394 18 Reyhan H22.B17.61 Ekşi Elma Sokağı 4413 11 Tuzpazarı
no. 21 (konut) no. 3 (konut)
H22.B17.31 Tayakadın Caddesi 4394 16 Reyhan H22.B17.62 Elmalı Sokak 4413 6 Tuzpazarı
no. 27 (konut) no. 17 (konut)
108 TÜBA-KED 6/2007