resimli çocuk kitaplarının okuma alışkanlığı üzerindeki etkisi

182 Pages·2009·2.11 MB·Turkish

T. C.
İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Bilgi ve Belge Yönetimi Anabilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

RESİMLİ ÇOCUK KİTAPLARININ
OKUMA ALIŞKANLIĞI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Zeynep TURGUT BAYRAM

2501060015

TEZ DANIŞMANI

Prof. Dr. Ayşe ÜSTÜN

İSTANBUL, 2009
I
ÖZET

Çocukluk dönemi çocukların fiziksel, bilişsel, kişilik ve sosyal gelişimlerinin yeni
yeni oluştuğu dönem olduğu için okuma alışkanlığının da çocuğa kazandırılabileceği
en doğru zamandır. Anne, baba ve öğretmenler çocuklarının fiziksel, bilişsel, kişilik
ve sosyal gelişimlerini sürekli olarak kitaplarla destekler ve onlara düzeylerine uygun
kitaplar sunarlarsa çocuklar için kitaplar hayatlarının vazgeçilmez bir parçası haline
gelir. Unutulmamalıdır ki ebeveynler ve öğretmenler çocuklara model olması
gereken kişilerdir. Evde anne-babasını kitap veya gazete okurken gören çocuk,
kendisine ait bir kitaplığı olduğunda, anne ve babasıyla aynı anda kitap okumak
isteyebilir.

Günümüzde her yaşa uygun çocuk kitapları yazılmaya ve yayınlanmaya
başlamıştır. Çocuk kitapları alanında Türkiye son dönemlerde gelişimini
hızlandırmış ve her yaşı destekleyecek yayınları kitapçıların raflarında bulmak
mümkün hale gelmiştir.

1-3 yaş grubu çocuklar için kitaplar, yarı oyuncak, yarı kitap demektir. Bu
kitaplarda genellikle yazı olmaz, varsa bile çok az olur. Bunlar bol resimli ABC
kitaplarıdır; 4-5 yaş çocukları için öyküler dikkat çekici hale gelmeye başlamıştır.
Çocuğun hayal gücü çevresinde gördükleriyle sınırlı olduğundan hikâyelerde de
gerçekliğe önem verilmektedirler. 6-7 yaş çocukları konusu doğa, hayvan ve çocuk
olan bol resimli kısa öyküler okumaktan veya dinlemekten çok zevk alırlar. Harfler ve
resimler arasında farkı ayırt edebilirler. 8 yaş çocukları okumayı öğrendiklerinden
doğa, insan yaşamı, gezi, vb. ilgilerini çekecek konulardaki kitaplarla
karşılaştıklarında okumayı süreklilik haline dönüştürebilirler.

Sonuç olarak diyebiliriz ki çocuklarla resimli çocuk kitaplarının ilişkisi mümkün
olduğunca erken kurulmalıdır. Bunun yanı sıra kitapların mutlaka çocukların gelişim
düzeylerine uygun olması; okumayı öğrendikten sonra da gelişim düzeyinin yanı sıra
onların okuma düzeylerini de desteklemesi gerekir ki çocuklar okuma alışkanlığı
edinebilsinler.

II
ABSTRACT

Childhood is the right time to gain the reading habit as it is the period with the
pyhsical, cognitive, personality and social development. Books will become an
essential ingredient of life if the caregivers/parents and teachers regularly support
the pyhsical, cognitive, personality and social development of the child with age
appropriate books. It shall not be forgotten that caregivers/parents and teachers are
rolemodels for children. A child observing his/her mum/dad reading, either books,
newspapers or the like, if he/she owns his/her own bookshelf, will be eager to join
the reading hour with his/her parent/s.

In today’s world there is a book for every age group. Turkey has come a long
way in this matter and it is now possible to find any kind of book on the bookshelves
to support any age group.

Books are half toys, half books for the children aged between 1-3. These books
are usually ABC type of books with little or no text, decorated with pictures of
people, objects or animals they see around. Stories start to become attractive for
children between ages 4-5. Authenticity is an important issue in books for this age
group as children’s imagination is still limited with what they see around. Children
between ages 6-7 enjoy reading and listening to short stories with pictures of other
children and/or animals. The difference between text and illustration is more solid for
them at this stage. By the time they are 8 years old, children are literate. Their
reading adventure will become even stronger when they have a chance to read
books on nature, human life, traveling, adventures, and such, that are attractive to
them.

As a last word, the earlier the child meets with the book, the better. For the children
to gain the reading habit, they need to meet books appropriate to their
developmental characteristics, and books that support their literacy level once they
become literate.

III
ÖNSÖZ

12 yıldır bir okul kütüphanesinde 6-11 yaş grubunu oluşturan çocuklarla
çalışmaktayım. Çocuklarla çalışmak benim için hep özenli davranmayı gerektirdi.
Çünkü onların yaşadığı dünya, bizim yaşadığımız dünya ile aynı değil, onlarla
iletişim kurmak bir beceri gerektiriyor. Sevgilerini hissetmek ise içtenlik…

Onların dünyasına dâhil olmak beni hep mutlu etti. Her zaman onların yararına
olacak bir şeyler yapma ihtiyacı hissettim. Bu tezin çocuklardan ziyade ailelere ve
öğretmenlere hitap edişi bu sebeptendir.

Çocuklarımıza okuma alışkanlığı kazandırmak, onların gelecekte okuyan,
eleştiren, sorgulayan, anlayan, dinleyen başarılı bireyler olmasına katkı sağlar.

Öncelikle eleştiri, fikir ve olumlu motivasyonuyla her an bana yanımda olduğunu
hissettiren, beni asla yalnız bırakmayan Değerli Hocam Prof. Dr. Ayşe Üstün’e
teşekkürü bir borç bilmekteyim. Tez danışmanım olmayı kabul etmiş olması beni en
başından beri onore etmiştir, kendisiyle çalışmanın onurunu içimde hep
taşıyacağım.

Ayrıca çocuk edebiyatı alanındaki çalışmalarıyla örnek bir yazar ve çizer olarak
tanınan ve lisans eğitimim sırasında öğrencisi olma ayrıcalığını tattığım sevgili
Hocam Dr. Fatih Erdoğan’a da minnettarım. Mesleki tecrübesi ve konuya yönelik
bilgileriyle beni hep aydınlattı.

Yüksek lisans eğitimim boyunca beni her türlü destekleyen Değerli Aileme ve
Sevgili Arkadaşlarım Elif Köklü’ye, Melis Evsen’e, Leyla Beştepe’ye, Aysun
Kayacık’a, Yasemin Erdoğan’a, Barış Sarıkeçe’ye, Esmeray Karataş Ateş’e, Ebru
Şeyda Toraman’a, Ozan Arslaner’e, Yıldız Ayyıldız’a, Bilgen Hızarcı’ya, Aslı
Çelebi’ye, Pınar Balta’ya, Tuğba Yüce’ye, Ayşegül Özdemir’e, Tuna Tuna’ya ve
Serap Ataman’a çok teşekkür ediyorum. Tezimde sizlere ait izlerin olduğunu
bilmenizi istedim.

Son olarak anlayışı ve desteğiyle Eşim Ender Uğur Bayram’a teşekkürlerimle.

Zeynep Turgut Bayram
IV
İÇİNDEKİLER

GİRİŞ ………………………….…………………………………..………..… 1

I.BÖLÜM
1. Gelişim Psikolojisi ………………………….……………………..….…… 4
1.1. Gelişim Psikolojisinin Temel Kavramları ………………….…….… 4
1.1.1. Gelişim …………………………………….……….….......…. 4
1.1.2. Büyüme ………………………………….………………........ 5
1.1.3. Olgunlaşma ……………………………….……….…………. 5
1.1.4. Öğrenme ………………………………….…………....…….. 6
1.1.5. Hazırbulunuşluk …………………………….………………... 6
1.2. Gelişimin Görevleri…………………………………….……………... 7
1.3. Kritik Dönem…………………………………………….…………….. 7
1.4. Gelişimin İlkeleri………………………………..….…….………….... 8
1.4.1. Gelişimin Yönü ………………………………….………….…. 8
1.4.2. Gelişimin Devamlılığı …………………………………..…….. 9
1.4.3. Gelişim Alanlarının Etkileşimi …………………..………….… 9
1.4.4. Gelişimde İlk Yılların Önemi ………………………….….…... 9
1.4.5. Gelişimde Bireysel Farklılıklar …………………….....….…... 10
1.5. Gelişimi Etkileyen Faktörler ……………………….……………..….. 10
1.5.1. Kalıtım ………………………………………………..…..….… 11
1.5.2. Çevre ……………………………………….…………..………. 12
1.6. Gelişim Dönemleri Ve Gelişim Görevleri ……….………………….. 13
1.6.1. Doğum Öncesi Dönem ……………………….………….…… 13
1.6.2. Bebeklik Dönemi ……………………………….…….……….. 14
1.6.3. İlk Çocukluk Dönemi ………………………………………..… 15
1.6.4. İkinci Çocukluk Dönemi ……………………………….....…... 16
1.6.5. Ergenlik Dönemi ……………………………….….……….….. 18
1.6.6. Genç Yetişkinlik Dönemi …………………………….…….… 20
1.6.7. Yetişkinlik Dönemi …………………………….…….…….….. 20
1.6.8. Yaşlılık Dönemi …………………………………………….…. 21
1.7. Gelişim Alanları Ve Gelişim Kuramları………….………………..… 22
1.7.1. Fiziksel ve Motor Gelişim ……………………..…………..… 22
V
1.7.1.1. Bebeklik Dönemi (0-2 Yaş)………..………..….. 24
1.7.1.2. İlk Çocukluk Dönemi (2-6 Yaş).……..……..…… 27
1.7.1.3. İkinci Çocukluk Dönemi (6-12 Yaş)……..…….…… 31
1.7.1.4. Ergenlik Dönemi (12-16 Yaş)……………..…….… 32
1.7.2. Bilişsel Gelişim …………….………………………...……….. 33
1.7.2.1. Bilişsel Gelişim ve Zekâ …………………………...... 33
1.7.2.1.1. Tek Etmen Kuramı ……………………….…. 33
1.7.2.1.2. İki Etmen Kuramı ……………………………. 33
1.7.2.1.3. Çok Etmen Kuramı ……………………...….. 34
1.7.2.1.4. Çoklu Zekâ Kuramı ……………………...….. 34
1.7.2.1.4.1. Matematiksel Zekâ………………….. 35
1.7.2.1.4.2. Görsel Zeka ……………………….… 35
1.7.2.1.4.3. Müziksel Zekâ………………….……. 36
1.7.2.1.4.4. Bedensel Zekâ……………….…...…. 36
1.7.2.1.4.5. Sosyal Zekâ ………..………….….… 36
1.7.2.1.4.6. Bireysel Zekâ ………………….……. 37
1.7.2.1.4.7. Sözel Zekâ ……….……………….… 37
1.7.2.1.4.8. Doğa Zekâsı ………………………… 37
1.7.2.2. Piaget ve Bilişsel Gelişim Kuramları……………….. 38
1.7.2.2.1. Duyusal Motor Dönem (0-2 Yaş)……… .…. 39
1.7.2.2.2. İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş)………...... 40
1.7.2.2.3. Somut İşlemler Dönemi (7-12 Yaş)….….... 41
1.7.2.2.4. Soyut İşlemler Dönemi (12 Yaş ve Sonrası) 42
1.7.3. Dil Gelişimi…………………………………………….……..… 43
1.7.3.1. Agulama Evresi (0-12. Aylar)………………………….….... 43
1.7.3.2. Tek Sözcük Evresi (12-18. Aylar)…………………….…... 44
1.7.3.3. Telgrafik Sözcük Evresi(18-24. Aylar)…………………....… 44
1.7.3.4. İlk Gramer Süreci (2-5 Yaş).……………………..………. 44
1.7.4. Kişilik Gelişimi …………….……………………………..…...... 45
1.7.4.1. Freud ve Psiko-Seksüel Kişilik Gelişimi ……………. 45
1.7.4.1.1. Oral Dönem (0-1.5 Yaş)………………….…...... 46
1.7.4.1.2. Anal Dönem (1.5-3 Yaş)………………………....... 46
1.7.4.1.3. Fallik Dönem (3-6 Yaş).…………………….…….. 46
1.7.4.1.4. Latens (Gizil) Dönem (6-12 Yaş)………..…………. 47
VI
1.7.4.1.5. Genital Dönem (12-18 Yaş)………………….…..… 47
1.7.4.2. Erikson ve Psiko-Sosyal Gelişim Kuramı …….…..… 47
1.7.4.2.1. Temel Güvene Karşı Güvensizlik (0-1.5 Yaş)….... 48
1.7.4.2.2. Özerkliğe Karşı Kuşku ve Utanç (1.5-3 Yaş)…….... 49
1.7.4.2.3. Girişimciliğe Karşı Suçluluk (3-6 Yaş)……………… 50
1.7.4.2.4. Başarıya Karşı Başarısızlık (6-12 Yaş)……………. 50
1.7.4.2.5. Kimliğe Karşı Rol Karmaşası (12-18 Yaş)…….…. 51
1.7.5. Ahlak Gelişimi …………….………………………………....... 52
1.7.5.1. Piaget ve Ahlak Gelişim Dönemleri ……………..…. 53
1.7.5.1.1. Ahlak Öncesi Dönem (0-6 Yaş)………….. 53
1.7.5.1.2. Dışsal Kurallara Bağlılık Dönemi (6-10 Yaş) 53
1.7.5.1.3. Ahlaki Özerklik Dönemi (10 Yaş ve Sonrası)……... 54
1.7.5.2. Kohlberg ve Ahlak Gelişim Kuramı ………………… 54
1.7.5.2.1. Gelenek Öncesi Düzey (4-9 Yaş)………………… 55
1.7.5.2.1.1. İtaat ve Ceza Eğilimi Evresi ………… 55
1.7.5.2.1.2. Saf Çıkarcı Eğilim Evresi ……………. 55
1.7.5.2.2. Geleneksel Düzey (9-14 Yaş)…………………….. 56
1.7.5.2.2.1. İyi Çocuk Eğilimi Evresi ……………… 56
1.7.5.2.2.2. Kanun ve Düzen Evresi …………..…. 56
1.7.5.2.3. Gelenek Sonrası Düzey (14 Yaş ve Sonrası)…… 56
1.7.5.2.3.1. Sosyal Anlaşmalara ve Yasalara Uyma Evresi 57
1.7.5.2.3.2. Evrensel Ahlak İlkeleri Evresi ……...... 57

II. BÖLÜM
2. Resimli Çocuk Kitapların Çocuğun Gelişimine Etkisi …………….…...… 58
2.1. Resimli Çocuk Kitaplarının Hedefleri ………..…………….……...…. 60
2.2. Resimli Çocuk Kitaplarının Özellikleri ……………………………… 61
2.2.1. Biçimsel Özellikler ………………………………………….…. 61
2.2.1.1. Kitabın Boyutu ve Ağırlığı …………………………… 62
2.2.1.2. Kitabın Kapak ve Cildi ……………………………….. 62
2.2.1.3. Kitapta Kullanılan Malzeme …………………………. 63
2.2.1.4. Sayfa Düzeni ve Harf Büyüklükleri …………………. 64
2.2.1.5. Resimler ……………………………………………….. 65
2.2.2. İçeriksel Özellikler ……………………………………………… 67
VII
2.2.2.1. Tema …………………………………………………… 67
2.2.2.2. Konu …………………………………………………….. 68
2.2.2.3. Kahraman ………………………………………………. 69
2.2.2.4. Plan ……………………………………………………… 70
2.2.2.5. Üslup, Dil ve Anlatım …………………………………... 70
2.3. Çocuk Kitaplarının Çocuğun Gelişimine Etkisi ……………….....…. 71
2.3.1. 0-3 Yaş Arası Çocuklar ve Okuma Alışkanlıkları ……..….… 73
2.3.2. 4-6 Yaş Arası Çocuklar ve Okuma Alışkanlıkları ………..…. 81
2.3.3. 7-8 Yaş Arası Çocuklar ve Okuma Alışkanlıkları ………..…. 88
2.3.4. 9 Yaş ve Sonrasına Kısa Bir Bakış ….………………………. 93

III. BÖLÜM
3. Okuma Alışkanlığı …………..……………………………………………… 96
3.1. Okuma Alışkanlığı ve Kütüphane ………..………………………… ……. 98
3.1.1. Sınıf Öğrencilerine Okuma Alışkanlığı Kazandırmaya Yönelik Bir Uygulama
104
3.1.2. Kitap Resimlemeleri İncelemeleri ve Bazı Örnekler ……. …… 118

SONUÇ VE ÖNERİLER ………………………………………………………… 127
KAYNAKÇA ………………………………………………………………........... 133
EKLER
Ek 1: Çocuk Hakları Sözleşmesi ………………………………………….……. 138
Ek 2: TUİK’ e göre 1998-2007 yılları arasında kütüphane türlerine göre,
kütüphanelerden yararlanan kişi sayısı İstatistiği ……………………… 158
Ek 3: Milli Eğitim Bakanlığı Okul Kütüphaneleri Standart Yönergesi ………... 159
Ek 4: İlk Okuma Yazma Öğrenim Sürecini Değerlendirme Cetveli ………….. 165
Ek 5: Okuma Becerisini Değerlendirme Cetveli ………………………………. 166
Ek 6: Temalara Göre Kütüphane Dersi Yıllık Planı …………………………… 167
Ek 7: Seslere Göre Kütüphane Dersi Yıllık Planı ……………………………… 169

VIII
TABLO, GRAFİK VE RESİMLERE AİT İÇİNDEKİLER LİSTESİ

TABLOLAR:
Tablo 1: Bebeğin En Sık Gözlenen Reflekslerinden Bazıları…………………..… 25
Tablo 2: İlk 15 Ayda Bebeğin Gösterdiği Motor Hareketler …………………… 27
Tablo 3: 2-6 Yaş Arasında Çocuğun Gösterdiği Motor Hareketler ……………… 30
Tablo 4: Örneklemdeki Öğrencilerin Cinsiyetleri …………………………………… 106
Tablo 5: 1. Sınıf Öğrencilerinin Cinsiyetleri ve 2008-2009 Öğretim Yılı İçinde
Okudukları Kitap Sayısı ……………………………………………………… 107

GRAFİKLER:
Grafik 1: Cinsiyetlere Göre Dağılım……………………………………………….. 112
Grafik 2: Okuma oranlarına göre Dağılım ………………………………………… 113
Grafik 3: Kız Öğrencilerin Okuma Oranlarına Göre Dağılım …………………… 114
Grafik 4: Erkek Öğrencilerin Okuma Oranlarına Göre Dağılım ………………… 115
Grafik 5: Okuma Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi Ölçütlerine Göre Dağılım… 116

RESİMLER:
Resim 1: Hansel ve Gretel ………………………………………….……………… 118
Resim 2: Beş Beyaz Benekli Baykuş’un Dönüşü ………………………………… 120
Resim 3: Yeni Bebek………………………………………………………………… 122
Resim 4: Kelebek ……………………………………………………………………. 123
Resim 5: Kardeşim ve Ben …………………………………………………………. 124
Resim 6: Hayvanlar………………………………………………………………….. 125
Resim 7: Ben Picasso ………………………………………………………………. 126

IX