Relações Brasil-Paraguai: Afastamento, tensões e reaproximação (1889-1954)

556 Pages·2012·7.14 MB·Portuguese

by  Francisco Doratioto

RELAÇÕES BRASIL-PARAGUAI
Afastamento, tensões e reaproximação
(1889-1954)
Ministério das Relações Exteriores
Ministro de Estado Embaixador Antonio de Aguiar Patriota
Secretário-Geral Embaixador Ruy Nunes Pinto Nogueira
Fundação Alexandre de Gusmão
Presidente Embaixador José Vicente de Sá Pimentel
Instituto de Pesquisa de
Relações Internacionais
Diretor
Centro de História e
Documentação Diplomática
Diretor Embaixador Maurício E. Cortes Costa
A Fundação Alexandre de Gusmão, instituída em 1971, é uma fundação pública vinculada
(cid:68)(cid:82)(cid:3)(cid:48)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:86)(cid:87)(cid:112)(cid:85)(cid:76)(cid:82)(cid:3)(cid:71)(cid:68)(cid:86)(cid:3)(cid:53)(cid:72)(cid:79)(cid:68)(cid:111)(cid:125)(cid:72)(cid:86)(cid:3)(cid:40)(cid:91)(cid:87)(cid:72)(cid:85)(cid:76)(cid:82)(cid:85)(cid:72)(cid:86)(cid:3)(cid:72)(cid:3)(cid:87)(cid:72)(cid:80)(cid:3)(cid:68)(cid:3)(cid:192)(cid:81)(cid:68)(cid:79)(cid:76)(cid:71)(cid:68)(cid:71)(cid:72)(cid:3)(cid:71)(cid:72)(cid:3)(cid:79)(cid:72)(cid:89)(cid:68)(cid:85)(cid:3)(cid:106)(cid:3)(cid:86)(cid:82)(cid:70)(cid:76)(cid:72)(cid:71)(cid:68)(cid:71)(cid:72)(cid:3)(cid:70)(cid:76)(cid:89)(cid:76)(cid:79)(cid:3)
informações sobre a realidade internacional e sobre aspectos da pauta diplomática
brasileira. Sua missão é promover a sensibilização da opinião pública nacional para os
temas de relações internacionais e para a política externa brasileira.
Ministério das Relações Exteriores
Esplanada dos Ministérios, Bloco H
Anexo II, Térreo, Sala 1
70170-900 Brasília, DF
Telefones: (61) 2030-6033/6034
Fax: [phone]
Site: www.funag.gov.br
Francisco Doratioto
RELAÇÕES BRASIL-PARAGUAI
Afastamento, tensões e reaproximação
(1889-1954)
Brasília, 2012
(cid:39)(cid:76)(cid:85)(cid:72)(cid:76)(cid:87)(cid:82)(cid:86)(cid:3)(cid:71)(cid:72)(cid:3)(cid:83)(cid:88)(cid:69)(cid:79)(cid:76)(cid:70)(cid:68)(cid:111)(cid:109)(cid:82)(cid:3)(cid:85)(cid:72)(cid:86)(cid:72)(cid:85)(cid:89)(cid:68)(cid:71)(cid:82)(cid:86)(cid:3)(cid:106)
Fundação Alexandre de Gusmão
Ministério das Relações Exteriores
Esplanada dos Ministérios, Bloco H
Anexo II, Térreo
70170-900 Brasília – DF
Telefones: (61) 2030-6033/6034
Fax: [phone]
Site: www.funag.gov.br
E-mail: [email protected]
Equipe Técnica:
Maria Marta Cezar Lopes
Fernanda Antunes Siqueira
Fernanda Leal Wanderley
Rafael Ramos da Luz
Gabriela Del Rio de Rezende
Jessé Nóbrega Cardoso
Programação Visual e Diagramação:
(cid:42)(cid:85)(cid:105)(cid:192)(cid:70)(cid:68)(cid:3)(cid:72)(cid:3)(cid:40)(cid:71)(cid:76)(cid:87)(cid:82)(cid:85)(cid:68)(cid:3)(cid:44)(cid:71)(cid:72)(cid:68)(cid:79)
Impresso no Brasil 2012
D694
DORATIOTO, Francisco.
Relações Brasil-Paraguai: afastamento, tensões e reaproximação (1889-1954)
(cid:18)(cid:3)(cid:41)(cid:85)(cid:68)(cid:81)(cid:70)(cid:76)(cid:86)(cid:70)(cid:82)(cid:3)(cid:39)(cid:82)(cid:85)(cid:68)(cid:87)(cid:76)(cid:82)(cid:87)(cid:82)(cid:17)(cid:3)(cid:596)(cid:3)(cid:37)(cid:85)(cid:68)(cid:86)(cid:116)(cid:79)(cid:76)(cid:68)(cid:29)(cid:3)(cid:41)(cid:56)(cid:49)(cid:36)(cid:42)(cid:15)(cid:3)(cid:21)(cid:19)(cid:20)(cid:21)(cid:17)
552 p.; 15,5 x 22,5 cm.
ISBN: 978-85-7631-384-7
1. Relações internacionais Brasil-Paraguai. I. Fundação Alexandre de Gusmão.
(cid:38)(cid:39)(cid:56)(cid:29)(cid:3)(cid:22)(cid:21)(cid:26)(cid:11)(cid:27)(cid:20)(cid:29)(cid:27)(cid:28)(cid:21)(cid:12)(cid:180)(cid:20)(cid:27)(cid:27)(cid:28)(cid:18)(cid:20)(cid:28)(cid:24)(cid:23)(cid:181)
Fic(cid:75)(cid:68)(cid:3)(cid:70)(cid:68)(cid:87)(cid:68)(cid:79)(cid:82)(cid:74)(cid:85)(cid:105)(cid:192)(cid:70)(cid:68)(cid:3)(cid:72)(cid:79)(cid:68)(cid:69)(cid:82)(cid:85)(cid:68)(cid:71)(cid:68)(cid:3)(cid:83)(cid:72)(cid:79)(cid:68)(cid:3)(cid:69)(cid:76)(cid:69)(cid:79)(cid:76)(cid:82)(cid:87)(cid:72)(cid:70)(cid:105)(cid:85)(cid:76)(cid:68)(cid:3)(cid:57)(cid:68)(cid:79)(cid:112)(cid:85)(cid:76)(cid:68)(cid:3)(cid:36)(cid:79)(cid:89)(cid:72)(cid:86)(cid:3)(cid:71)(cid:72)(cid:3)(cid:41)(cid:85)(cid:72)(cid:76)(cid:87)(cid:68)(cid:86)(cid:3)(cid:58)(cid:72)(cid:85)(cid:81)(cid:72)(cid:70)(cid:78)(cid:3)(cid:178)(cid:3)
CRB-7/5776
Depósito Legal na Fundação Biblioteca Nacional conforme Lei n° 10.994, de
14/12/2004.
O Brasil é e quer ser amigo do Paraguai, quaisquer
que sejam os homens que o governem. Não há
(cid:70)(cid:82)(cid:81)(cid:193)(cid:76)(cid:87)(cid:82)(cid:3)(cid:71)(cid:72)(cid:3)(cid:76)(cid:81)(cid:87)(cid:72)(cid:85)(cid:72)(cid:86)(cid:86)(cid:72)(cid:86)(cid:3)(cid:72)(cid:81)(cid:87)(cid:85)(cid:72)(cid:3)(cid:82)(cid:86)(cid:3)(cid:71)(cid:82)(cid:76)(cid:86)(cid:3)(cid:83)(cid:68)(cid:116)(cid:86)(cid:72)(cid:86)(cid:17)(cid:3)(cid:49)(cid:109)(cid:82)(cid:3)
(cid:87)(cid:72)(cid:80)(cid:82)(cid:86)(cid:3)(cid:68)(cid:3)(cid:83)(cid:85)(cid:72)(cid:87)(cid:72)(cid:81)(cid:86)(cid:109)(cid:82)(cid:3)(cid:71)(cid:72)(cid:3)(cid:72)(cid:91)(cid:72)(cid:85)(cid:70)(cid:72)(cid:85)(cid:3)(cid:76)(cid:81)(cid:193)(cid:88)(cid:114)(cid:81)(cid:70)(cid:76)(cid:68)(cid:3)(cid:83)(cid:82)(cid:79)(cid:116)(cid:87)(cid:76)(cid:70)(cid:68)(cid:3)(cid:72)(cid:80)(cid:3)
nenhum dos Estados limítrofes. O que desejamos
mui sincera e convencidamente é que todos eles
(cid:89)(cid:76)(cid:89)(cid:68)(cid:80)(cid:3) (cid:72)(cid:80)(cid:3) (cid:83)(cid:68)(cid:93)(cid:15)(cid:3) (cid:83)(cid:85)(cid:82)(cid:86)(cid:83)(cid:72)(cid:85)(cid:72)(cid:80)(cid:3) (cid:72)(cid:3) (cid:72)(cid:81)(cid:85)(cid:76)(cid:84)(cid:88)(cid:72)(cid:111)(cid:68)(cid:80)(cid:17)(cid:3) (cid:56)(cid:80)(cid:3)
vizinho turbulento é sempre um vizinho incômodo
e perigoso.
(cid:37)(cid:68)(cid:85)(cid:109)(cid:82)(cid:3)(cid:71)(cid:82)(cid:3)(cid:53)(cid:76)(cid:82)(cid:3)(cid:37)(cid:85)(cid:68)(cid:81)(cid:70)(cid:82)(cid:3)(cid:83)(cid:68)(cid:85)(cid:68)(cid:3)(cid:37)(cid:85)(cid:68)(cid:93)(cid:76)(cid:79)(cid:76)(cid:82)(cid:3)(cid:44)(cid:87)(cid:76)(cid:69)(cid:72)(cid:85)(cid:114)(cid:3)(cid:71)(cid:68)(cid:3)(cid:38)(cid:88)(cid:81)(cid:75)(cid:68)(cid:15)(cid:3)
ofício reservado n. 3, Rio de Janeiro, 01/02/1905.
(…) cinquenta anos de anarquia político-militar
deixaram o país como está: pobre, sem crédito e
indefeso.
Presidente do Paraguai Eligio Ayala para Eusebio
Ayala, Assunção, 18.8.1925.

Para Maria Izabel, Leonardo, Rafael,
Amélia e Fernando (in memoriam)

Sumário
Prólogo ..............................................................................................................13
Abreviaturas .....................................................................................................17
(cid:44)(cid:3)(cid:16)(cid:3)(cid:50)(cid:3)(cid:39)(cid:72)(cid:70)(cid:79)(cid:116)(cid:81)(cid:76)(cid:82)(cid:3)(cid:71)(cid:68)(cid:3)(cid:44)(cid:81)(cid:193)(cid:88)(cid:114)(cid:81)(cid:70)(cid:76)(cid:68)(cid:3)(cid:37)(cid:85)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:79)(cid:72)(cid:76)(cid:85)(cid:68)(cid:3)(cid:11)(cid:20)(cid:27)(cid:27)(cid:28)(cid:16)(cid:20)(cid:28)(cid:19)(cid:21)(cid:12) ...................................(cid:20)(cid:28)
1 - A herança do Brasil Império .................................................................20
2 - Novo Regime, velha política (1889-1894) ............................................26
a) Continuidade ......................................................................................26
b) A intervenção contra José Segundo Decoud ..................................36
3 - Diplomacia defensiva ............................................................................52
a) Erva-mate e terras ..............................................................................53
(cid:69)(cid:12)(cid:3)(cid:53)(cid:72)(cid:70)(cid:76)(cid:83)(cid:85)(cid:82)(cid:70)(cid:76)(cid:71)(cid:68)(cid:71)(cid:72)(cid:3)(cid:70)(cid:82)(cid:80)(cid:72)(cid:85)(cid:70)(cid:76)(cid:68)(cid:79)(cid:3)(cid:72)(cid:3)(cid:72)(cid:80)(cid:72)(cid:85)(cid:74)(cid:114)(cid:81)(cid:70)(cid:76)(cid:68)(cid:3)(cid:71)(cid:82)(cid:3)(cid:180)(cid:79)(cid:82)(cid:83)(cid:76)(cid:93)(cid:80)(cid:82)(cid:181) .................72
(cid:44)(cid:44)(cid:3)(cid:16)(cid:3)(cid:53)(cid:76)(cid:82)(cid:3)(cid:37)(cid:85)(cid:68)(cid:81)(cid:70)(cid:82)(cid:29)(cid:3)(cid:68)(cid:3)(cid:49)(cid:109)(cid:82)(cid:3)(cid:44)(cid:81)(cid:87)(cid:72)(cid:85)(cid:89)(cid:72)(cid:81)(cid:111)(cid:109)(cid:82)(cid:3)(cid:11)(cid:20)(cid:28)(cid:19)(cid:21)(cid:16)(cid:20)(cid:28)(cid:19)(cid:27)(cid:12) ..........................................(cid:28)(cid:22)
(cid:20)(cid:3)(cid:16)(cid:3)(cid:50)(cid:3)(cid:180)(cid:76)(cid:81)(cid:72)(cid:83)(cid:87)(cid:82)(cid:181)(cid:3)(cid:42)(cid:82)(cid:89)(cid:72)(cid:85)(cid:81)(cid:82)(cid:3)(cid:40)(cid:86)(cid:70)(cid:88)(cid:85)(cid:85)(cid:68) ..............................................................94
(cid:21)(cid:3)(cid:16)(cid:3)(cid:180)(cid:36)(cid:3)(cid:85)(cid:88)(cid:116)(cid:81)(cid:68)(cid:3)(cid:72)(cid:3)(cid:68)(cid:3)(cid:71)(cid:72)(cid:86)(cid:82)(cid:79)(cid:68)(cid:111)(cid:109)(cid:82)(cid:3)(cid:70)(cid:82)(cid:80)(cid:82)(cid:3)(cid:87)(cid:85)(cid:82)(cid:73)(cid:112)(cid:88)(cid:86)(cid:181) .............................................100
a) A Revolução Liberal de 1904 ........................................................101
(cid:69)(cid:12)(cid:3)(cid:44)(cid:81)(cid:87)(cid:85)(cid:68)(cid:81)(cid:86)(cid:76)(cid:74)(cid:114)(cid:81)(cid:70)(cid:76)(cid:68)(cid:3)(cid:70)(cid:82)(cid:79)(cid:82)(cid:85)(cid:68)(cid:71)(cid:68)(cid:3)(cid:72)(cid:3)(cid:89)(cid:76)(cid:87)(cid:121)(cid:85)(cid:76)(cid:68)(cid:3)(cid:79)(cid:76)(cid:69)(cid:72)(cid:85)(cid:68)(cid:79) .....................................116
3 - O Brasil e os liberais cívicos ..............................................................122
a) Os novos tempos ...........................................................................123
(cid:69)(cid:12)(cid:3)(cid:50)(cid:3)(cid:180)(cid:68)(cid:85)(cid:74)(cid:72)(cid:81)(cid:87)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:86)(cid:80)(cid:82)(cid:181)(cid:3)(cid:71)(cid:82)(cid:3)(cid:74)(cid:82)(cid:89)(cid:72)(cid:85)(cid:81)(cid:82)(cid:3)(cid:41)(cid:72)(cid:85)(cid:85)(cid:72)(cid:76)(cid:85)(cid:68) ......................................135
(cid:44)(cid:44)(cid:44)(cid:3)(cid:16)(cid:3)(cid:180)(cid:38)(cid:68)(cid:79)(cid:80)(cid:68)(cid:15)(cid:3)(cid:48)(cid:82)(cid:71)(cid:72)(cid:85)(cid:68)(cid:111)(cid:109)(cid:82)(cid:15)(cid:3)(cid:80)(cid:68)(cid:86)(cid:3)(cid:41)(cid:76)(cid:85)(cid:80)(cid:72)(cid:93)(cid:68)(cid:181)(cid:3)(cid:11)(cid:20)(cid:28)(cid:19)(cid:28)(cid:16)(cid:20)(cid:28)(cid:20)(cid:21)(cid:12)...............................163
(cid:20)(cid:3)(cid:16)(cid:3)(cid:201)(cid:86)(cid:83)(cid:72)(cid:85)(cid:68)(cid:86)(cid:3)(cid:85)(cid:72)(cid:79)(cid:68)(cid:111)(cid:125)(cid:72)(cid:86)(cid:3)(cid:70)(cid:82)(cid:80)(cid:3)(cid:82)(cid:3)(cid:180)(cid:74)(cid:82)(cid:81)(cid:71)(cid:85)(cid:76)(cid:86)(cid:80)(cid:82)(cid:181)(cid:3)(cid:81)(cid:82)(cid:3)(cid:83)(cid:82)(cid:71)(cid:72)(cid:85)(cid:3)(cid:11)(cid:20)(cid:28)(cid:19)(cid:28)(cid:16)(cid:20)(cid:28)(cid:20)(cid:19)(cid:12) ......163
2 - Melhora das relações ........................................................................180
(cid:68)(cid:12)(cid:3)(cid:180)(cid:54)(cid:76)(cid:80)(cid:83)(cid:68)(cid:87)(cid:76)(cid:68)(cid:3)(cid:72)(cid:3)(cid:68)(cid:80)(cid:76)(cid:93)(cid:68)(cid:71)(cid:72)(cid:181)(cid:3)(cid:83)(cid:68)(cid:85)(cid:68)(cid:3)(cid:70)(cid:82)(cid:80)(cid:3)(cid:82)(cid:3)(cid:74)(cid:82)(cid:89)(cid:72)(cid:85)(cid:81)(cid:82)(cid:3)(cid:45)(cid:68)(cid:85)(cid:68) ......................181
b) A deposição de Jara ......................................................................193
3 - A guerra civil de 1911-1912 ..............................................................198
a) A precariedade do Governo Rojas .............................................198
b) O entendimento brasileiro-argentino ........................................208
(cid:44)(cid:57)(cid:3)(cid:16)(cid:3)(cid:39)(cid:76)(cid:86)(cid:87)(cid:68)(cid:81)(cid:70)(cid:76)(cid:68)(cid:80)(cid:72)(cid:81)(cid:87)(cid:82)(cid:3)(cid:72)(cid:3)(cid:53)(cid:72)(cid:68)(cid:83)(cid:85)(cid:82)(cid:91)(cid:76)(cid:80)(cid:68)(cid:111)(cid:109)(cid:82)(cid:3)(cid:11)(cid:20)(cid:28)(cid:20)(cid:21)(cid:16)(cid:20)(cid:28)(cid:21)(cid:22)(cid:12) .................................(cid:21)(cid:22)(cid:22)
1 - Ascensão e divisão do radicalismo .................................................233
a) A chegada ao poder ......................................................................233
b) As disputas internas .....................................................................246
2 - Brasil e Paraguai se redescobrem....................................................251
a) A retomada do interesse brasileiro ............................................251
b) Gondra: a busca do equilíbrio externo ......................................266
3 - A reaproximação brasileiro-paraguaia ..........................................275
(cid:68)(cid:12)(cid:3)(cid:40)(cid:88)(cid:86)(cid:72)(cid:69)(cid:76)(cid:82)(cid:3)(cid:36)(cid:92)(cid:68)(cid:79)(cid:68)(cid:29)(cid:3)(cid:180)(cid:87)(cid:72)(cid:81)(cid:71)(cid:114)(cid:81)(cid:70)(cid:76)(cid:68)(cid:86)(cid:3)(cid:68)(cid:80)(cid:76)(cid:86)(cid:87)(cid:82)(cid:86)(cid:68)(cid:86)(cid:181)(cid:3)(cid:70)(cid:82)(cid:80)(cid:3)(cid:82)(cid:3)(cid:37)(cid:85)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:79) ..............275
(cid:3) (cid:69)(cid:12)(cid:3)(cid:36)(cid:3)(cid:74)(cid:88)(cid:72)(cid:85)(cid:85)(cid:68)(cid:3)(cid:70)(cid:76)(cid:89)(cid:76)(cid:79)(cid:29)(cid:3)(cid:180)(cid:80)(cid:76)(cid:79)(cid:76)(cid:87)(cid:68)(cid:85)(cid:72)(cid:86)(cid:3)(cid:86)(cid:72)(cid:80)(cid:3)(cid:83)(cid:68)(cid:87)(cid:85)(cid:76)(cid:82)(cid:87)(cid:76)(cid:86)(cid:80)(cid:82)(cid:181)(cid:3)(cid:72)(cid:3)(cid:180)(cid:70)(cid:76)(cid:89)(cid:76)(cid:86)(cid:3)(cid:86)(cid:72)(cid:80)(cid:3)
(cid:72)(cid:86)(cid:70)(cid:85)(cid:126)(cid:83)(cid:88)(cid:79)(cid:82)(cid:86)(cid:181) ...................................................................................283
(cid:70)(cid:12)(cid:3)(cid:40)(cid:79)(cid:76)(cid:74)(cid:76)(cid:82)(cid:3)(cid:36)(cid:92)(cid:68)(cid:79)(cid:68)(cid:29)(cid:3)(cid:180)(cid:79)(cid:76)(cid:74)(cid:68)(cid:71)(cid:82)(cid:3)(cid:68)(cid:82)(cid:3)(cid:37)(cid:85)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:79)(cid:181) ..................................................296
(cid:57)(cid:3)(cid:16)(cid:3)(cid:51)(cid:68)(cid:85)(cid:68)(cid:74)(cid:88)(cid:68)(cid:76)(cid:29)(cid:3)(cid:40)(cid:84)(cid:88)(cid:76)(cid:79)(cid:116)(cid:69)(cid:85)(cid:76)(cid:82)(cid:3)(cid:40)(cid:91)(cid:87)(cid:72)(cid:85)(cid:81)(cid:82)(cid:3)(cid:41)(cid:85)(cid:88)(cid:86)(cid:87)(cid:85)(cid:68)(cid:71)(cid:82)(cid:3)(cid:11)(cid:20)(cid:28)(cid:21)(cid:23)(cid:16)(cid:20)(cid:28)(cid:22)(cid:25)(cid:12) ................................(cid:22)(cid:19)(cid:24)
1 - O pragmatismo de Eligio Ayala .......................................................305