Table Of Content

BULLETfN DE L'INSTITUT ROYAL DES SCIENCES NATURELLES DE BELGIQUE BIOLOGLE, 72-SUPPL.: 251-253,2002 BULLETfN VAN HET KONINKLJJK BELGISCH INSTITUUT VOOR NATUURWETENSCHAPPEN BIOLOGIE, 72-SUPPL.: 251-253,2002 Rekolonisatie van steenmarter Martes foina in Vlaanderen K. VAN DEN BERGE, V. VAN DEN EYNDE & F. BERLENGEE Situering en doelstelling het tijdschrift "Chasse et Peche" (Royal St.-Hubert Club de Belgique), a is weekblad vanaf 1882 (helaas zonder Marterachtigen Mustelidae gelden als goede indicatoren index) van belang. Natuurhistorische werken zijn er nau voor de kwaliteit van specifieke habitats en van hun welijks, informatie uit archieven of via heemkunde is niet inbedding in een ruimere landschappelijke context. Zij systematisch ontsluitbaar en dus eerder slechts toevallig hebben van nature een relatief !age dichtheid (grote terri beschikbaar. In die context treedt ook het relatief grote toria), waardoor het kunnen opbouwen van leefbare po · · belang van mondelinge getuigenissen ("oral history") pulaties aileen mogelijk is op het niveau van landschap naar voren, alhoewel ook deze informatiebron niet sys pen of ecoregio's. Het duurzaam aanwezig zijn van deze tematisch is. soorten geeft dan ook uitdrukking aan het functioneren van landschappen in termen van ecologische infrastruc Bronnen/a·itiek tuur, connectiviteit, permeabiliteit, versnippering, barrie Op taalkundig vlak valt in Vlaanderen het onderscheid res, enz. Tegelijk bezetten zij als toppredatoren een be tussen boommarter en steenmarter best mee, gezien de langrijke ecologische niche. Dit vereist een duurzaam vroegere literatuur nagenoeg uitsluitend Franstalig was prooiaanbod ("paraplusoort"), maakt hen kwetsbaar (martre versus fouine), in tegenstelling tot de situatie in voor accumulatie van toxische contaminanten, terwijl bv. Nederland waar vee! meldingen als "matter" werden zij daardoor ook onvermijdelijk op diverse vlakken in genoteerd. Op biologisch vlak (onderscheid tussen beide confrontatie (kunnen) treden met menselijke belangen somten) stelt zich wei een essentieel probleem, hoewel (schade aan pluimvee of jachtoogst). dit vooral t.a.v. de vee! zeldzamere boommarter geldt ( onderschatting). Binnen deze context wil het "Populatie-ecologisch on derzoek marterachtigen in Vlaanderen", als eerste essen-· Gezien de vangstresultaten van jacbtwachters vermeld in tiele stap, inzicht verwerven in het geografisch voor Chasse et Peche als belangrijkste historische informatie komen van de diverse somten marterachtigen, hun dicht bron gelden, dienen zij tegelijk in relatie gezien te worden heden en de mogelijke trends daarbij. met het publicatiebeleid va11 dit tijdschrift. De "Frans taligheid" blijkt daarbij geen rol te hebben gespeeld: er werden inderdaad evengoed Vlaamse als Waalse ge Materiaal en methode gevens gepubliceerd ( ook de Vlaamse jagerij was destijds hoofclzakelijk francofoon, bovendien verscheen na WO II Marternetwerk ook een Nederlandstalige, vertaalde versie). De zeld Voor somten met een sterk verborgen levenswijze is het zaamheid (spektakelwaarde) van de gedode som·ten inzamelen van verkeersslachtoffers een belangrijke bron speelde niet echt een rol, vermits het initiele uitgangspunt van informatie. Daattoe werd, in nauwe samenwerking het aanmoedigen van de verdelging zelf was en ook heel met het Koninklijk Belgisch lnstituut voor Natuurweten gewone somten werclen vermeld. schappen (G. LENGLET), sinds 1997 een netwerk opge richt van vergunninghoudende vrijwilligers en een veer Ook (het moge!ijk gebrek aan) biologische kennis op vlak tigtal diepvriezers. van de juiste soo1tdeterminatie is, in het geval van de steenmarter, niet echt relevant. Ondanks het feit dat de Historische bronnen redactie klaarblijkelijk steunde op plaatselijke en tijdelijke Raadpleging van de -beperkte- historiscbe bronnen laat correspondenten, I ijkt hierdoor geen geografisch-verte een voorzichtige reconstructie van de vroegere versprei kend beeld te ontstaan inzake de herkomst van de infor ding en status toe. Onder de geschreven bronnen is vooral matie: die blijkt verspreid uit geheel Belgie te komen. 252 K. VAN DEN BERGE, V. VAN DEN EYNDE & F. BERLENGEE De tijdsgeest daarentegen speelde wei een belangrijke ooit algemeen voor, maar door jacht en verdelging zijn de rol: vanaf de jaren 1960 werd de verdelging niet meer aantallen sinds minstens een eeuw heel sterk teruggelo onomwonden gepromoot en toegejuicht, en werd zelfs pen. Na WO fi kon zich, vanuit het zuiden, een bolwerk actief opgeroepen tot een gemilderd taalgebruik. Dit heeft ontwikkelen in oostelijk Vlaams-Brabant en zuidelijk voor gevolg dat de informatie over (o.a.) martervangsten Limburg, terwijl de soort elders slechts heel diffuus aan vanaf dan grotendeels wegvalt. wezig bleek te zijn. Resultaten van de historiek Opmars van de steenmarter Van v66r 1970 zijn geen gedocumenteerde onderzoeken Vanaf de jaren 1960 werd er in Midden-Europa een beschikbaar, enkel wat (vage) opinies: algehele toename vastgesteld. In Nederland trad een her "tres commune partout" volgens DE SEL YS LoNG kolonisatie van de oostelijke gordel op vanaf de jaren CHAMPS ( 1842), DEBY ( 1848) en QUINET ( 1899); 1970 (BROEKHUIZEN & MOSKENS 1992). Voor Noord "commune partout, elle n'est nulle' part tres repandue West-Frankrijk werd tijdens de periode 1990-1995 een pour des raisons qui nous echappent" (PHILIPON 1934). duidelijke toename geobserveerd (FOURNIER 2000). In FRECHKOP ( 1958 & 1959) is geen informatie vermeld Binnen deze "internationale context" is in Vlaanderen met betrekking tot Vlaanderen. een opmerkelijke dichtheidstoename en areaaluitbreiding op gang gekomen vanaf de jaren 1990. Vanuit het "his Wat vangstresultaten betreft, zijn er voor Vlaanderen torische" bolwerk Leuven-Voeren voltrok zich een ma geen meldingen van v66r WO II. Wei werden in Jodoigne, nifeste noordwaartse uitbreiding, waarbij oostelijk gelegen in oostelijk Waals-Brabant en grenzend aan Vlaams-Brabant en nagenoeg geheel Limbmg thans reeds Vlaanderen, 9 exemplaren gevangen in 1912. volledig geherkoloniseerd zijn. Vandaat· uit lijkt zich momenteel een verdere noordwaartse doorsijpeling te Na WO II vertonen de vangstmeldingen een opvallende voltrekken naar Antwerpen. Daarnaast blijkt ook de zui concentratie in oostelijk Vlaams-Brabant, de zuidgrens delijke regio van de provincies West- en Oost-Vlaande van Antwerpen, en de zuidelijke regio van Limburg: ren actueel manifest geherkoloniseerd te zijn, met een St.-Truiden, winter 1946-47: 8 ex.; Lubbeek, dec. 1946: analoge noordwaarts gerichte doorsijpeling over de rest 6 ex.; Westerlo, najaar 1947: 12 ex.; Korbeek-Lo, 1950- van deze provincies. Deze areaaluitbreiding is vermoede 51: I ex.; Huldenberg, 1949-50: 15 ex.; Diepenbeek, lijk e~n uitvloeisel van de huidige populatietrend in 1950: 1 ex.; Gingelom, 1955: 36 ex.; Vliermaalroot, Noord-Frankrijk en Henegouwen. 1960: I ex. Dit wordt voor Limburg bevestigd door ANON. (1953): Referenties "( ... ) dit vomjaar opmerkelijk vee! tluwijnen gevangen, daar waar er anders zeldzaam voorkwamen''. Voor Bach te-Maria-Leerne (als buitenbeentje in Oost-Vlaanderen), ANON, 1948. Resultats d.e piegeage. Chasse et Peche, 2/48: 75. wordt in 1950 opgetekend: 117 "mordants", waaronder ANON., 1951. Vangsten van schadelijke dieren. Chasse et "fouines". ?eche, 5/48: 239. ANON., 1953. Rapporten van onze agenten. Chasse et Peche, 3/ De vroegere verspreidingskaarten geven het volgende 53: 151-153. beeld: VAN DEN BRINK ( 1978): niet in Vlaanderen (uitgez. Bestuur van Waters en Bossen, 1981. Onderzoek naar de fauna Voerstreek); - Verspreidingskaart steenmarter (Martes foina E~<.-'I(LEBEN). Bestuur van Waters en Bossen, Brussel. - Waters en Bossen ( 1981 ): niet in Vlaanderen, uitgez. noordelijk Limburg (verwarring boommarter?); BROEKHUIZEN, S. & MOSKENS, G.J.D.M., 1992. Steenmarter Martes foina (ERXLEBEN, 1777). In: BROEKHUIZEN eta/., Atlas - KALPERS & LIBOIS (1982): bevestiging oostelijk van de Nedet:landse zoogdieren. Sticht. Uitg. K.NNV, Utrecht: Vlaams-Brabant & zuidelijk Limburg; 336 pp. - HOLSBEEK et al. ( 1986): manifest aanwezig oostelijk DE SELYS-LONGCHAMPS, E., 1842. Faune beige. Dessain, Liege Vlaams-Brabant & zuidelijk Limburg, elders diffuus. & C. Muquart, Bruxelles: 310 pp. Ook in Noord-West-Frankrijk (LIBOIS & WAECHTER DEBY, J., 1848. Histoin: naturelle de Ia Belgique-Mammiferes. Ed. A. Jamar, Bruxelles: 198 pp. 1991) en in Nederland (~ROEKHUIZEN & MOSKENS 1992) bl ijken steenmatiers in die peri ode grotendeels FOURNIER, A., 2000. Les Mammiferes de Ia region Nord -Pas verdwenen geweest te zijn. de-Calais. Le Heron, 33 (n° special): 192 pp. FRECHKOP, S., 1958. Faune de Belgique - Mammiferes. Als (voorzichtig) beeld treedt voor Vlaanderen volgende IRScNB, Bruxelles: 545 pp. historiek naar voren. Ongetwijfeld kwam de steenmarter FRECHKOP, S., 1959. De Ia coexistence de Ia matire et de Ia Rekolonisatie van steenmarter Martes Join a in Vlaanderen 253 fouine en Belgique. Meded. Kon. Be/g. Jnst. Natuunvet., 35, 7: QUINET, 1899. Les Canardieres: les ennemies de Ia canardiere. 1-16. Chasse et Peche, 18 (4): 50-51. HOLSBEEK, L., LEFEVRE, A., VAN GOMPEL, J. & YA NTORRE, R., VAN DEN BRJNK, F.H., 1978. Zoogdierengids. Elsevier, Amster 1986. Zoogdieren-lnventarisatie van Vlaanderen ( 1976-1985). Na dam, Brussel: 274 pp. tionale zoogdierenwerkgroep, Euglena (extra nummer): 116 pp. KALPERS, J. & LIBOIS, R.M., 1982. La Fouine, Maries foina Koen VAN DEN BERGE (ERXLEBEN, 1777). In: LIBOIS, R.M., Atlas provisoire des mam Veerle VAN DEN EYNDE miferes sauvages de Wallonie. Cah. d 'Eth. app!., 2 ( 1-2): 100-105. Filip BERLENGEE LIBOIS, R.M. & WAECHTER, A., 1991. La Fouine (Martesfoina lnstituut voor Bosbouw en Wildbeheer ERXLEBEN, 1777). Encycl. des Carn. de France, I 0, SFEPM, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Nord s/Erdre: 53 pp. Gaverstraat 4 PHILIPON, A., 1934. La Fouine. Chasse et Peche, 51 (32): 885-886. B-9500 Geraardsbergen