Rap aan de slag met poëzie!

94 Pages·2013·1.55 MB·Dutch

“Rap aan de slag met poëzie!”

Een onderzoek naar het effect van het gebruik van rap in
poëzieonderwijs op kennisopname en attitude ten aanzien van poëzie bij
brugklasleerlingen op het vmbo

I.H.E. Claessens
ANR - 429515

Bachelorscriptie Communicatie- en Informatiewetenschappen
Specialisaties Tekst en Communicatie
Universitaire Lerarenopleiding Tilburg - Nederlands

Faculteit Geesteswetenschappen
Universiteit van Tilburg, Tilburg

Begeleiders dr. A.R. Vermeer
dr. M.A.A. Van Amelsvoort
Tweede lezer dr. E. Oversteegen

juli 2013

“Rap aan de slag met poëzie!”

Een onderzoek naar het effect van het gebruik van rap in poëzieonderwijs op kennisopname
en attitude ten aanzien van poëzie bij brugklasleerlingen op het vmbo

I.H.E. Claessens
Bachelorscriptie Communicatie- en Informatiewetenschappen
juni 2013
II

Samenvatting
Poëzie blijkt niet populair onder scholieren en initiatieven om poëzie aan te moedigen
worden dan ook in razend tempo ontwikkeld. Hierbij wordt steeds vaker de link gelegd met
rapmuziek. Rapmuziek sluit volgens Duncan en Morell-Andrade (2002) perfect aan bij de
belevingswereld van jongeren en kan zodoende het fictieonderwijs ondersteunen. In
Nederland moeten namelijk alle leerlingen op het middelbaar onderwijs, ongeacht welk
onderwijstype, voldoen aan eindtermen voor onder andere fictieonderwijs. Ook vmbo-
leerlingen moeten zich wagen aan literatuur en poëzie. Uit de literatuur blijkt dat vmbo-
leerlingen voorkeur hebben voor praktijkgericht onderwijs waarbij de nadruk ligt op
toepassen, voorbeelden bedenken en oefenen (Hamstra & Van den Ende, 2006).
Fictieonderwijs is dan ook geen geliefd onderdeel en vaak ontbreekt het aan motivatie.
In het onderzoek stond de volgende onderzoeksvraag centraal waarin tevens de
behandelde poëziekenmerken zijn opgenomen: In hoeverre draagt poëzieonderwijs met
gebruikmaking van rapteksten bij aan kennis van zowel uiterlijke als innerlijke
poëziekenmerken (als strofebouw, versregels, ritme, metrum, rijm en rijmschema’s,
personificatie en metaforen) en in hoeverre draagt dit poëzieonderwijs bij aan de waardering
voor poëzie?
Tevens werden de verwachtingen uitgesproken dat leerlingen deze poëziekenmerken
konden leren bij gebruikmaking van rap in het poëzieonderwijs en dat leerlingen poëzie
positiever zouden waarderen na afloop van de lessenreeks. Aangezien deze bachelorscriptie
deels is geschreven in het kader van de Universitaire Lerarenopleiding Tilburg, werd ook
waardering van leerlingen voor de lessenreeks geanalyseerd.
Om een effect te kunnen meten, is voorafgaand aan de lessenreeks een voormeting
afgenomen. Vervolgens volgde de lessenreeks die bestond uit drie lessen waarin poëzie met
gebruikmaking van rap werd onderwezen. Daarna volgde een nameting die de kennis van de
leerlingen mat en een meting die de attitude en waardering van leerlingen voor de
lessenreeks mat. De onderzoeksgroep bestond uit 21 brugklasleerlingen.
Uit de resultaten kwam naar voren dat de eerste hypothese bevestigd kan worden.
Tussen voor- en nameting in kennis was sprake van een significant verschil. De tweede
hypothese kan (nog) niet bevestigd worden. Er is geen sprake van een significant verschil
tussen attitude ten aanzien van poëzie tussen voor- en nameting, maar wel van een tendens.
Uit de meting kwam wel naar voren dat rap significant populairder is dan rap. Tot slot kwam
als resultaat uit de oordelen over de lessenreeks naar voren dat leerlingen met name de
instructie met behulp van powerpointpresentaties en de opdrachten hoog waardeerden.
De belangrijkste conclusie die getrokken kan worden, is het feit dat leerlingen iets dat
ze minder waarderen (poëzie) kunnen leren aan de hand van datgene dat ze hoog
waarderen (rap). Dit opent deuren voor vervolgonderzoek: de attitudeverandering ten
aanzien van poëzie zou zich verder in positieve richting kunnen ontwikkelen bij langduriger
onderzoek. Bovendien zou het leggen van meer interdisciplinaire verbanden leerlingen voor
het fictieonderwijs kunnen enthousiasmeren.
III

Voorwoord
Vier zeer leerzame maanden later ligt daar dan mijn bachelorscriptie. Een tachtigtal pagina’s
zijn resultaat van een tijd die voorbij gevlogen is. In die tijd heb ik niet alleen geleerd hoe het
is om als mevr. Claessens voor een klas vol nieuwsgierige leerlingen te staan, ook heb ik als
onderzoekster aan de slag mogen gaan.
De combinatie van muziek, literatuur en onderwijs gaf mij als musicerende boekenwurm
iedere keer weer het extra duwtje in de rug om aan de slag te gaan, maar zonder de
begeleiding en inzet van anderen was deze scriptie niet geworden zoals deze nu is.
Graag wil ik op de eerste plaats mijn scriptiebegeleiders bedanken. Het samen bedenken
van een onderzoeksidee, het geven van de nodige tips en trucs en het eindeloos doornemen
van alle versies is geen sinecure. Anne Vermeer en Marije van Amelsvoort van harte
bedankt! Tevens wil ik graag Leonoor van Oversteegen bedanken voor het vervullen van
haar rol als tweede lezer.
Deze bachelorscriptie is uitgevoerd op 2College Jozefmavo in Tilburg waar ik mijn
oriëntatiestage in het kader van Universitaire Lerarenopleiding Tilburg heb mogen lopen.
Graag wil ik het docententeam bedanken, met in het bijzonder mijn stagebegeleidsters. Een
speciaal woord van dank gaat uit naar klas B1E aangezien zij zich vol enthousiasme ingezet
hebben voor het onderzoek.
En nu … rap aan slag met poëzie!
IV

Inhoudsopgave
1 Inleiding 6
1.1 Aanleiding tot het onderzoek 6
1.2 Fictieonderwijs op het vmbo 7
1.3 Poëzie theorie 7
1.3.1 De poëtische functie 7
1.3.2 Equivalentie en deviatie op talige niveaus 8
1.4 Motivatie theorieën 10
1.4.1 Verwachtingen, affectieve componenten en
waarden componenten 10
1.4.2 Het ARCS-model 10
1.4.3 Motivatie op het vmbo 11
1.5 Rap als remedie voor poëziefobie? 12
1.6 Onderzoeksvragen 13

2 Methode 15
2.1 Materiaal 15
2.2 Samenstelling respondentgroep 15
2.3 Instrumentatie 15
2.2.1 Voormeting 15
2.2.2 Nameting kennis 16
2.2.3 Nameting attitude 17
2.2.4 Nameting waardering lessenreeks 17
2.4 Procedure 20
2.4.1 Lessenreeks 20
2.4.2 Afname metingen 20
2.5 Verwerking van gegevens 20
2.5.1 Data definities 20
2.5.2 Statistische verwerking 21

3 Resultaten 22
3.1 Kennis 22
3.2 Attitude 22
3.3 Samenhang kennis en attitude 23
3.4 Waardering lessenreeks 24

4 Conclusie en discussie 26

Referenties 29

Bijlagen 30

Bijlage 1 Lesplannen 31
1.1 Les 1 – Poëziekenmerken 31
1.2 Les 2 – Poëzie en rap 38
1.3 Les 3 – Rap 45

Bijlage 2 Leerlingenwerkmap 49

Bijlage 3 Metingen 76
3.1 Voormeting 76
3.2 Nameting kennis 82
3.3 Nameting attitude 86
V