ırak müzesi'nde bulunan ilhanlı çagına ait is.lami sikkeler

27 Pages·2012·0.66 MB·Turkish

IRAK MÜZESİ'NDE BULUNAN İLHANLI
ÇAGINA AİT İS.LAMİ SİKKELER*
Prof. Dr. Eşref BUHARAU**
3- Sultan Ahmet Tektidar(l) (H. 681-683)
Sultan Abaga Han'ın ölümünden sonra Irak ve İran'a hükmeden İI-
hanlı hükümdarlanndan Sultan Ahmet Teküdar2), İsliimiyeti kabul etti-
ginden dolayı Ahmet(3)ismini almıştır. Müslüman olduğu için bazı Moğol
emirleri ona karşı gelip, tahttan feragat etmesini ve yerine Argun Han'ın
geçmesini istemişler ve H. 683 yılının Cemaziyelevvel ayında onu,tahttan
indirmişlerdir.
Paraların İncelenmesi
Irak Müzesi 'ndeki Sultan Ahmet Teküdar'a ait paralar bakır ve gü-
müşten ibarettir.
A- Gümüş Dirhemler
MS-7042 numaralı gümüş dirhem üzerinde şu metin bulunmaktadır:
Bak. Levha I.
Ön yüzü:
.•.
Bu yazı Mehap Derviş el-Bakri tarafından Irak'ta Kültür ve Yayın Bakanlığı tarafın-
dan çıkarıImaIna olan "Sumer" mecmuasında (C. 25, sayı: 1-2, 1969) yayınlanmış
makalenin tercümesidir.
.•..•.
A.Ü. DTCF Öğretim Üyesi.
Bu derginin önceki sayılarında Ilhanlı Sullanlarından Hülagu ve Abaga hakkında
araştırmalar neşredildi. Bu araştırma ise sonraki IJhanIı Sullanları hakkındadır. Bak.
"Sumer" yirmi ikinci cilt (1966) S.95, Birinci Kısım.
"Sumer" 23. Cilt (1967), S.215 Ikinci Kısım.
(2) Mankıryas el-Sudfi, Tarih-i Düveli'ı-Isliim, C. 2,S.285.
(3) lslamiyete ihtimamından dolayı hazıları Kufc'deki Müslim .bin Ukayl (Bin Ebi
Talib) Meşhedini ona nispct cclerlcr. Muhammed Salih el-Kazzaz-Tez, Kahire Üni-
ın
versitesi'nde bir doktora öğrcncisi tarafındmı hazırlanmıştır. Cambc ap. cit Tom
P.II IV4818.
268 EŞREF BUHARALı
t.-l!~
Yazı bir dörtgen içinde olup, kelimesinin ortasında altıgen bir
yıldız vardır. 'LI i L-.JJ 'L
~i J.r..J
"
,Çevresi: Yazı noktalı bir daire ,iledörtgen arasındadır.
i..."'--i
jo.r-" ~;:'
i.. .
Lo..:.:.--'
A.::-
Arkayüzü:
Yazı noktalı bir daire içindedir. Yazının üstünde üç altıgen yıldız yer
almaktadır.
Arapça Telaffuzu Uygurca Metni
.:J-r ' f. .~
Büyük Han ."..:.Lis
j-\9-' Y ht
Naib veya Vekil Li..J..J' ..ı .AJ~
Ahmet .1..0.> i
~.
Darbolundu v- dJ,.,.s ~o ..ı
~t
İngilizce Tercümesi Manası
The great Khan's rL}/ i üG....JI
Viceroy's
Khan'sName üS...J! ,-'
Striking of Coinage
Ağırlığı, 2.660 gr., Çapı, 21 mm.
B- Bakır Füluslar
MS-89 numaralı bakır para nadir sikkelerdendir. Metni şöyledir:
Bak. Levha- i.
(4) Tebriz: Yakut'un anIattı~ma göre" Azerbaycan şehirlerinin en ünlüsüdür. Mamur ve
güzel bir şehir olup surlarla çevrilidir. Yakut el-Hamavi,.C. 2,S. 13.
IRAK MÜZESİ'NDE BULUNAN İLHANU ÇAGINA AİT İSLAMİ SİKKELER 269
Ön yüzü:
~i t..J i 'l!
~~ t....!...JI
t-LJi Jr.)
Arkayüzü:
YazılarUygur yazısı ile yazılmıştır. Bu:öncekine benzemektedir:
ı.~~.:.
Çevresi: i
6.;.- ~.)i ~..rD (S)
6.:,-o":':'-J , ~ Lo':'J
Ağırlığı, 3.630 gr., Çapı, 26 mm.
Birbirine benzeyen bu iki sikkenin üzerinde .yeralan İlhanlı metinle-
rin izahı: '
.".:.Lii ~ The great khan' s
uJ.)i.) Viceroy's
Khan name
i
Striking of Coinage
~J.ri-
4-Argun Han (H. 683-690)
Argun Han babasımn ölümünden sonra hükümdar oldu. Ecdadımn
dinini benimsedi(6)ve böylece İlhanlı emirlerinin arzularım yerine getirdi.
Argun hurafelere inanır bir kimse idi ve bu sebeple sarayında sihirbazlan
topluyordu. Kendisi batıl inançlaniıın- kurbam oldu. İçmesi tavsiye edilen
bir ilaçtan dolayı H. 690 yılında öldü. Sultan Arguo'a ait Irak Müze-
si'ndeki paralann 17'si bakır, 281i ise gümüştür. Gümüş olaI!'ann hepsin-
de de Uygurca ve Arapça yazılmış yazılar bulunmaktadır. Uzerlerindeki
süsleme ve metinlere göre bunlan iki gruba ayınyoruz.
Birinci grup:
Irak Müzesi'nde bu çeşit örnekler pek çoktur. Buolann metinleri bir-
birinebenzemekte, fakat basıldığı şehirler değişiktir. Bunlar sırası ile şu
şekildedir: ". .
(5) Unımiye: Azerbaycan'ın eski ve büyük bir şehridir. Iddiaya göre MecOsi Peygambe-
riZerdüşt'ün şehridir., Mucamü'l-buldan, C. 1,S. 1~9.
(6) Mankıryos el-Sudfı, önceki kaynak, S.285.
\
270 EŞREF BUHARALı
I-MS-7126, Tebriz.
Ön yüzü:
Metinler bir dörtgen içindedir.
~i ..JI~
....u J,.,-.)
Çevresi: i
Bir dörtgen ile harici daire arasındadır. ....ıikelimesinin ortasında al-
tıgen bir yıldız vardır.
i~ ~,.r-:; ,-:,.;i>
,..,....,.>
6..". L.":':'- '" Lo":'", 6,.;.-
Arkayüzü:
Yazının üst kısmında üç altıgen yıldız var olup, diğer bir yıldız da
üçüncü satırda yer almaktadır. Yazı kabartınalı bir daire içerisinde yer al-
maktadır. 3" j; \os
! i
j--\9,.ı:1 "
S..,.. .= v~'.
n',
J~
~,_. __'bL
Bak. Levha- 1.
Sikkenin arka yüzündeki ılhanlı metinlerinin tercümesi:
The great Khan' s
Viceroy's
Khansname
Striking orCoinage ıJ- ~.:tS ~o .ı
Ağırlığı, 2.400 gr., Çapı, 22 mm.
2-S-7053
S-7126'ya benzemektedir.
IRAK MÜZESt'NDE BULUNAN İLHANLI ÇAGINA AIT ıSLAMİ SİKKELER 271
Çevresi:
i~ i
(7)
J ~ ~
~ L...:.:-J L..;.J J-,...,) i
Ağırlığı, 5.25 gr., Çapı, 22 mm.
3-MS-46l8
MS-7126'ya benzemekte'~dir...,)ı~
j
~L.":':--, ~L."':::'-, l.ıı.ı..a....,. ('-:-..r')
Ağırlığı, 2.013 gr., Çapı, 21 mm.
4-MS-12048
MS-7l26'ya benzemektedir.
Çevresi:
i~ i~ .,.;...-
l.ı .ı..a....,.
~ L...:.:- -' L."':::'J i '-:-.;D
Ağırlığı, 1.956 gr., Çapı, 21 mm.
5-MS-5327
MS-7l26'ya benzemektedir.
i ... i....
.ıJ .ı..i-,. '-:-~
6-MS,13l4, 4018, ErbiL.
MS-7l26'ya benzemektedir.
Çevresi:
i~ i
1.::.- .~
.'~ L...:.:--' L..;.-' J-,...,) i '-~:-
Ağırlığı, 2.530 gr., Çapı 21 mm.
Irak Müzesi'nde aynca Tebriz şehrinde basılnuş dört adet gümüş
para bulunmaktadır. Bunlann metinleri daha öncekilere benzernekte,
fakat basım tarihleri belli değildir. Numaralan şöyledir:
(7) Erbil: Eski Asur dilinde Erbil isminin aslı (Erba-bu)'dur. Dört ilah manasına gel-
mektedir. Belki de Erba-bu lştar bahının adlanndandır. Çünkü bu şehir bu ilaha ta-
pınılan bir yerdir. Erbil Kuzey Irak'ta Küçük Zap ileBüyük zap arasında yer almak-
tadır. Bugün burası büyük bir şehirdir. Bak. Buldan el-Hilafetü'l-Şarkiyye, Guy Le
Strange, Gorgis Avvad ve Beşir Fransis tarafından Arapçaya tercüme edilmiştir.
/
272 EŞREF BUHARALI
MS-1319, ağırlığı, 2.928 gr., Çapı, 21 mm.
MS-7125, Ağırlığı, 2.555 gr., Çapı, 22 mm.
. MS-9968, Ağırlığı, 2.360 gr., Çapı, 22 mm,
MS-7052, Ağırlığı, 2.470 gr., Çapı, 22 mm.
i
7-MS,7124. Bak. Levha-L.
MS-7 ı.ı6'ya benzemektedir. 6-J, kelimesinin ortasında üç nokta var-
dır.
Çevresi:
ı~ i i
J..<ı..-...(..
6.,,0Lo,.;.;.J- Lo'::'J ll..-o>' ~ ""..ri> )
Ağırlığı, 2.585 gr., Çapı, 21 mm. /
8-MS-1316
MS-7126'ya benzemektedir. 6-J J kelimesinin ortasında nokta vardır.
Çevresi:
J Ji
6.,,0 Lo~ t ~ L..":' wLo'::' ~ L J..e.,-o-' L..,.. '-:-..ri>
Ağırlığı, 2.600 gr., Çapı, 20 mıri.
. 9-MS-7127
MS-7 126'ya benzemektedir.
Çevresi:
i,,--:..
1~
6.:- Lo~ OJ Lo'::'J ~,J..<ı .•.•.-•'•L..,.. '-:-.,rI>.
Ağırlığı, 2.575 gr., Çapı, 20 mm.
ıo-MS-7128
MS-7 126'ya benzemektedir.
Çevresi:
i. .I...r-"> .,-0-'
~ Lo.::.-J ı:r--:. Lo'::'J ~,J..<ı L..,.. ,-:-..ri>
Ağırlığı, 2.575 gr., Çapı, 20 mm.
IRAKMÜZESI'NDEBULUNANtr..UANUÇAGINA AITISLAMIStKKELER 273
ll-MS-8429
MS-7126'ya benzemektedir.
Çevresi: '-:.';D l""" ı...~ J .;p-:..ı.....J:.
Ağ~lığı, 2.465 gr., Çapı, 24 mm.
Tarihleri belli olmayan (kullanım sonucu silinmiş) Musul baskılı iki
sikke mevcuttur.
Numaraları:
MS-7166, Ağırlığı, 2.555 gr., Çapı, 20 mm.
MS-7129, Ağırlığı, 2.435 gr., Çapı, 19mm.
Sultan Aegun'a ait bir kaç adet gümüş dirhem vardır. Ancak basıldı-
ğı şehir ve tarihler belli değildir.
Numaraları:
MS-ı2047, Ağırlığı, 2.156 gr., Çapı, 21 mm.
MS-1317, Ağırlığı, 2.430 gr., Çapı, 22 mm.
MS- 6375, Ağırlığı, 2.300 gr., Çapı, 22 mm.
MS-1420, Ağırlığı, 2.250 gr., Çapı, 20 inın.
MS-1318, Ağırlığı, 2.475 gr., Çapı, 20 mm.
MS-9204, Ağırlığı, 2.453 gr., Çapı, 21 mm.
MS,-7131, Ağırlığı, 2.100 gr., Çapı, 20 mm.
MS-12733, Ağırlığı, 2.100 gr., Çapı, 21 mm.
İkinci grup
Irak Müzesi'nde bu gruptan üç gümüş dirhem vardır. Birincinin nu-
marası MS-7123'tür. Metni şöyledir (Bir dörtgen içindedir): '
274 EŞREF BUHARALı
Ön yüzü: ~i ')/1 6-JI ')/
~..r ')/
'6-J O~J
~i Jr..; .ı...o.••....••
. ~ .u-ıi -..-J..••
~
~..} 6-JI ~J
Çevresi: Bir dörtgen ile dış daire arasındadır.
i
rA..;.w1 1.J..ct.1
~l....
t
6.::' L..~ J ,:p.-:.. L..~ J"::-
Arka yüzü: (}-A-'
i~
:t-19-'. !,"-"'"
y
t
".'1 X
~, h ~
J~V sı
bj-1r
Yazımn üst ve alt kısmında nebat! süsleme vardır. Uygurca metninin
açıklaması daha önce zikredilen birinci tarzdaki izaha benzemektedir.
Ağırlığı, 2.495 gr., Çapı, 2imm.
MS-1315
MS-7123'e benzemektedir. Bak. Levha-L.
Çevresi: i
i i ....
i .(I)...
6.::'L..~J rA..;.ı..JI
Ağırlığı, 2.513 gr., Çapı, 21 mm.
Üçüncü ise MS-9309
MS-7123'e benzemektedir.
Süsleme ve metne göre, bakır paraları iki kısma ayırmak mümkün-
dür.
1-Tasvirli paralar. Bunlar da iki kısma aynıır:
(8) Yazıda silik yerler nokta nokta gösterilmiştir.
IRAKMÜZESı'NDE BULUNANtt..HANUÇAGINAAİTıSLAMı SİKKELER 275
a-İnsan tasvirti paralar
b- Hayvan tasvirti paralar
2- Tasvirsiz paralar.
Bu taksimden sonra her kısmın ayn ayn izahını yapmak. mümkün-
dür.
1-TasvirliParalar
a- İnsan tasvirli olanlar:
Ön yüzü:
\
Oturan bir şahsın resmi(9),başında taç olup, göğsüne kaldırmış oldu-
ğu ellerinde hilal tutmaktadır. ,
Arkayüzü: •.'.,.1.U
•••• ~.)i
rh-:..JI
Çevresi: Silinmiş
Ağırlığı, 2.800 gr., Çapı, 22 mm.
MS-9l86, Bak. Levha-2.
Ön yüzü:
Yüzü daire ile çevrilmiş, etrafında badem şekilde tanecikler vardır.
Onun da etrafında bir daire olup, etrafı silinmiş ve vazılı olmayan yazılı
bir şerit kitabe ile çevrilmiştir.
Arkayüzü:
Uygurca yazısı MS-7l26'ya benzemektedir.
Ağırlığı, 4 gr., Çapı, 24 mm.
(9) SultanAbaga Hanbunabenzer bakırsikkebasunnıştır. Dahaöncebunugeniş bir
şekildeanlatmışuk."Surner"dergisi,C.23(1967),S.22.
276 EŞREF BUHARALı
MS-11645. Bak. Levha-2. /
i
Ön yüzü:
Dörtgen içinde oturan şahıs.
,-J:ı--ı: ~ i
Arkayüzü:
,J;..c-..ı
J
Çevresi:
I~'::'.Ji....
6.,,- Lo':':":" -'
Ağlflığı, 4.300 gr., Çapı, 23 mm.
b- Hayvan tasvirli paralar
MS-I0700. Bak. Levha-2.'
Ön yüzÜ:
Hareket halinde ve geriye dönük bir tavşan.
Çevresi:
0.".& ..)ı 0 U:-.I.-Ji U--L<> A-LJ ı Jr..)
Arkayüzü:
Uygurca yazı MS-7 126'ya benzemektedir.
Çevresi:
Ağırlığı, 3.500 gr., Çapı, 23 mm.
MS-8757
MS-ıo700'e benzemektedir.