qafqaz müsəlmanları idarəsi bakı islam universiteti fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru ibrahim zöhrab oğlu PDF
Preview qafqaz müsəlmanları idarəsi bakı islam universiteti fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru ibrahim zöhrab oğlu
QAFQAZ MÜSƏLMANLARI İDARƏSİ BAKI İSLAM UNİVERSİTETİ FƏLSƏFƏ ÜZRƏ FƏLSƏFƏ DOKTORU İBRAHİM ZÖHRAB OĞLU QULİYEV HƏDİSŞÜNASLIĞIN ƏSASLARI BAKI-2013 [1] Ön sözün müəllifi: Hacı Sabir Həsənli Ilahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədr müavini, Bakı İslam Universitetinin rektoru Elmi redaktor: Möhsün Zellabdin oğlu Nağısoylu AMEA-nın müxbir üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor, AMEA-nın İ. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru Redaktor: Nəsib Cümşüd oğlu Göyüşov filologiya elmləri doktoru, AMEA-nın M. Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun Mətnlərin nəşrə hazırlanması şöbəsinin müdiri Elmi məsləhətçilər: Hasan Hüseyn Cirit ilahiyyat elmləri doktoru, professor, Mərmərə Universiteti İlahiyyat Fakültəsi Təməl İslam Bilimləri şöbəsinin professoru Fuad İzzət oğlu Nurullayev fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi sədrinin müavini, Bakı İslam Universitetinin dekanı Rəyçilər: Vüqar Həsən oğlu Səmədov ilahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru, Bakı İslam Universitetinin hədis müəllimi Namiq Abuzərov ilahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru, Bakı Dövlət Universitetinin İlahiyyat fakültəsinin hədis müəllimi İlahiyyat korrektoru: Şahlar Şahbaz oğlu Şərifov ilahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru, Bakı İslam Universitetinin İslam tarixi müəllimi Kompyüterdə yığan: İ. Quliyev [2] KİTAB AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ DİNİ QURUMLARLA İŞ ÜZRƏ DÖVLƏT KOMİTƏSİNİN 05 İYUN 2013-CÜ İL DK-229/Q SAYLI MƏKTUBU ƏSASINDA ÇAP OLUNMUŞDUR. Annotasiya: Peyğəmbər (s) və onun Əhli-beytinin (ə) söz, hərəkət və qərarlarından ibarət olan hədis İslam tarixi boyunca Peyğəmbərin (s) gətirdiyi vəhyin izah edilməsi ilə yanaşı, insanlara məsuliyyətlərini də bildirən əsas qaynaqlardan biri olaraq qəbul edilmişdir. Təəssüflər olsun ki, İslam ümməti üçün deyilmiş bu müqəddəs sözlər zaman-zaman öz mənfəətləri üçün istifadə etmək istəyən müxtəlif qruplar tərəfindən təhrif və təbdilə məruz qalmışdır. Onlar uydurduqları bir sıra söz və sənədlərin başlarına bir sənəd əlavə edərək Peyğəmbər (s) və onun Əhli-beytinə (ə) isnad etməyə çalışmışlar. Məsumlara (ə) isnad edilən bu uydurmaların içərisində təhlil edilə biləcək rəvayətlər olduğu kimi, incə tədqiq və araşdırmalarla belə çətin sübut edilə biləcək olanlar da vardır. Buna görə də bu xəbərlərin səhihi ilə uydurmasını bir-birindən ayırd etmək fəaliyyəti aradan əsrlər keçmiş hətta müzakirə mövzusu olan rəvayətlər müəyyən hökm və qaydalara dəlil təşkil etmiş olmasına baxmayaraq hələ davam etməkdədir. İnsanlara məsuliyyətlərini bildirən, bu səbəbdən səhih olanla uydurma olanların bir-birindən seçilib ayrılması həyati bir əhəmiyyət kəsb edən hədislərin səhhətini sübut etmək üçün istifadə edilən qanunları bilmək hər bir ilahiyyatçı üçün zərurətdir. Buna görə də bu kitabda hədislərin on beş əsrlik tarixi inkişafı ilə yanaşı onların doğrusu ilə yalanını bir-birindən ayıran qaydalar araşdırılmışdır. “Hədisşünaslığın əsasları” əsəri İslamın təməl məzhəbləri olan şiə və sünni məzhəblərinin alimlərinin görüşləri əsasında hazırlanmış və hər iki məzhəbin ən mötəbər qaynaqlarına istinad edilmişdir. Əsərdən ilahiyyatşünaslar, ilahiyyat fakültələrinin tələbələri və bu sahə üzrə maraqlanan hər kəs faydalana bilər. [3] I HİSSƏ HƏDİS TARİXİ [4] ÖN SÖZ Məlum olduğu kimi, hədisi-şəriflər İslam dininin Qurani-kərimdən sonra ikinci əsas qaynağıdır. Buna görə də hədislərə istinad edilən zaman son dərəcə diqqətli olmalı, səhih olanını zəif olanından seçməli və Qurani-kərimlə uyğun gəlməyəni kənara qoyulmalıdır. Bunun üçün isə mütləq şəkildə mütəxəssislərə müraciət etmək və sahə üzrə yazılmış mənbələrə istinad etmək lazımdır. Belə olduğu halda ümumbəşəri mənəvi dəyərlərə malik olan dinimizin doğru-düzgün şəkildə tədris ediliməsi və öyrənilməsi müasir Azərbaycan ilahiyyatçılarının qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən biridir. Bu baxımdan müasir Azərbaycan ilahiyyatşünaslığının formalaşmasına dair elmi, tədris-metodiki ədəbiyyata olan ciddi ehtiyac daha da artmaqdadır. İlahiyyat elmlərinin tərkib və əsas hissəsi olan hədisşünaslığın inkişaf etdirilməsi isə bu ehtiyacların başında gəlməkdədir. Bildiyimiz kimi, ilahiyyat fakültələrində tədris olunan hər bir fənnin öyrətdiyi, araşdırdığı konkret bilik sahələri vardır. Belə fənlərdən biri də hədisşünaslıq fənnidir. Ölkəmizin bəzi ali məktəblərində, o cümlədən ilahiyyat fakültələrində tədris olunan bu fənnin də bilavasitə özünəməxsus predmeti vardır. Haqqında danışdığımız fənnin Qurani-kərimin təfsiri, fiqh, İslam tarixi, əqaid və ərəb dilçiliyi ilə birbaşa əlaqəsi danılmazdır.Hətta cəsarətlə demək olar ki, adı çəkilən elmlərin hamısı məhz hədisi- şəriflərlə bağlıdır. Başqa sözlə desək, hədisşünaslıq adı çəkilən elmlərin mühüm və ayrılmaz tərkib hissəsidir. Bakı İslam Universitetinin müəllimi İbrahim Zöhrab oğlu Quliyevin hədisşünaslığın əsaslarına dair hazırladığı kitab təqdirəlayiqdir. İ. Z. Quliyev hədisşünaslığın əsaslarının öyrənilməsinə gərgin əmək sərf etmiş və ən mötəbər mənbələr əsasında qarşısına qoyduğu məqsədə nail ola bilmişdir. Müəllif on ildən artıqdır ki, hədisşünaslığın əsasları fənnindən dərs deyir. Bütün bunların nəticəsində İ. Z. Quliyev ilk dəfə olaraq respublikamızda Azərbaycan dilində iri həcmli “Hədisşünaslığın əsasları” kitabını yazmağa müvəffəq olmuşdur. Mən bütövlükdə bu tədqiqat işini yüksək qiymətləndirir və onu geniş oxucu kütləsi üçün tövsiyə edirəm. . Hacı Sabir Həsənli Bakı İslam Universitetinin rektoru [5] GİRİŞ Hədisşünaslıqmüsəlmanların dini əqidələrinin qaynağı və inkişafı haqqında elmdir. Bu elm bilavasitə Qurani-kərimlə bağlı olub, orada olan ana prinsipləri bütün təfərrüatı ilə müsəlmanlara aydınlaşdıran bir elmdir. Tarix boyunca İslam alimləri hədisşünaslıqsahəsində müxtəlif tədqiqatlar aparmış və bu elmin inkişafında müstəsna xidmətlər göstərmişlər. Xüsusilə də orta əsrlərdə yaşayıb-yaratmış müsəlman alimləri bu elmin bütün sahələrinə aid dəyərli fikirlər söyləmiş və demək olar ki, onlar bu günkü alimlərə bu elm sahəsində orjinal əsər meydana gətirməyə və yaxudda yeni bir fikir söylməyə yol qoymamışlar. İslam mədəniyyətinin mühüm tərkib hissəsi olan hədisşünaslıq şübhəsiz ki, Qurani-kərimin nazil olmasından sonra meydana çıxmışdır. Məlumdur ki, İslam dini miladın VII əsrində Ərəbistan yarımadasında meydana gəlmişən kamil səmavi bir dindir. Bu dinin ortaya çıxışı ilə əlaqədar insanların ictimai, mədəni və digər sahələrində böyük dönüş yarandı. Bu dönüşün əsas səbəbi şübhəsiz ki, Qurani-kərim və Peyğəmbərin (s) hədisi-şərifləridir. Vəhşi şəkildə ayrı- ayrı qəbilələrdə yaşayan ərəblər Peyğəmbərin (s) səyi və təbliği nəticəsində yavaş- yavaş insanlıq forması alıb ictimai mədəniyyətə malik oldular. ArtıqPeyğəmbərin (ə) nübüvvətə yetişməsi ilə əlaqədar olaraq ona tabe olan insanlar müsəlman adını aldılar. Bu adı daşıyan hər bir şəxs üzərində daha böyük məsuliyyət hiss edərək Peyğəmbərin (s) bütün etdiklərini və dediklərini mənimsəməkdə böyük əmək və zəhmət sərf edirdi. Belə insanlar Həzrətdən (s) eşitdikləri hədisləri ağır bir məsuliyyətlə qoruyaraq nəsildən-nəsilə ötürmüşlər. Şübhəsiz ki, nəsildən-nəsilə ötürülən hədislər ciddi bir şəkildə qorunaraq elm kimi sistemli bir şəkildə müxtəlif inkişaf mərhələləri keçmişdir. İstər qədim dövrlərdə, istərsə də müasir dövrümüzdə hədisşünaslıqİslam elmləri içərisində ən şərəfli, ən faydalı və ən geniş elm hesab edilmişdir. Çünki istər hədisi-şərifləri, istərsədə onun tarixini və metodologiyasını öyrənənlər İslam mədəniyyətilə daha da dərindən tanış olmuş, əqidəvi və şəri (dini-hüquqi) məsələləri bu elmin vasitəsilə doğru-düzgün şəkildəəldə etmişlər. Həmçinin, bu elmin ən ümdə faydalarından biri dəQurani-kərimə daha da dərindən vaqif olmağa nail olmaqdır. Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi Qurani-kərim insanlara çatdırılacaqlarını ümumi şəkildə bəyan etmişdir. Peyğəmbər (s) və digər məsum imamlar (ə) Allahın nazil etdiyi müqəddəs kitaba tabe olaraq orada keçən dərin mətləbləri, mütəşabeh (çətin anlaşılan) mənaları çox sadə, lakin elmi şəkildə müsəlmanlara aydınlaşdırmışlar. Qurani-kərim belə bəyan edir: “Biz hər bir peyğəmbəri yalnız onların öz qövmlərinin dilində göndərdik ki, (Allahın hökmlərini) onlar üçün açıqlayıb izah etsin”.1 Müstəqil elm hüququnu qazanmış hədisşünaslığın da özünəməxsus predmetləri vardır. Hədisşünaslıq hədis tarixi və hədis üsulu deyə iki qismə bölünür. Hədis 1İbrahim-4 [6] elmlərinin bir qolu olan hədis tarixi, hədis üsulundan mövzusuna görə fərqlənir. Əlbəttəki, bu elmlərin mahiyyətini açmaq və sərhədlərini göztərmək faydalı olardı. Hədis tarixi və hədis üsulu bir elmin muxtəlif sahələridir. Hədis tarixi – bu elmin tarixini, bu elm sahəsində əsərlər meydana gətirən şəxslərin tərcümeyi-hallarını, hədis üsulu isə nəql olunan hədisin doğru olub-olmadığını, həmçinin bu və ya digər hədisi nəql edən ravininnecəliyini öyrənən elmdir. Deməli, bu elmlərin hər birinin öz predmeti vardır. Həqiqətən, biz bu elmlərin tarixinə nəzər salsaq, bizə məlum olacaqdır ki, hədisşünas alimlər hədis tarixinin və hədis üsulunun öyrənilməsi tarixində xeyli iş görmüşlər. Hədisşünaslığın təfsir, fiqh, İslam tarixi elmləri ilə sıx bağlılığı vardır. Çünki yuxarıda adı keçən bəzi İslami elmlər təməl prinsiplərinin çoxunu həzrət Peyğəmbərdən (s) gələn hədislərə söykəmişdir. Deməli, biz hədisşünaslığı öyrənməklə müsəlmanların əqidələrinə, müxtəlif təfəkkür üsullarına dərindən bələd oluruq. Buna görə də hədis elmlərini bilmədən müsəlmanların əqidələrini, müxtəlif İslam məzhəb və təriqətlərini tanımaq bir o qədər də asan olmayacaqdır. Həmçinin, hədisşünaslığı öyrənməklə biz, demək olar ki, məzhəblər və təriqətlər arasında düşmənçilik toxumunu məhv edir, əqidələrin yaxınlaşması üçün mühüm iş görmüş oluruq. Fikrimizcə hədisşünaslığınsünni və şiə məzhəbi üzrə bölünməsi şərtidir, nisbidir. Əlbəttə hədislər üzərində olan ixtilaflı məsələlərin öz məntiqi mənası vardır. Hər bir məzhəbin müxtəlif əqidəyə malik olması müəyyən dəlillərə əsaslanmışdır. Hər bir məzhəbin hədis elmləri müxtəlif istiqamətlərdə inkişaf etmişdir. Bu istiqamətləri nəzərə almadan əqidəvi əhəmiyyət kəsb edən hədis tarixini və onun əsaslarını öyrənmək mümkün deyildir. Hədisşünaslığın meydana gəlməsi və inkişafında istər şiə, istərsə də sünni alimlərinin böyük xidmətləri olmuşdur. Sünni və şiə hədisşünaslarınin fikirləri nə qədər müxtəlif olsada onların məqsədləri yalnız İslam mədəniyyətinə xidmət etmək, bacardıqca İslam maarifini genişləndirib dünyaya yaymaq olmuşdur. Ayrı-ayrı əsrlərdə sünni və şiə hədisşünaslarının tədqiqat mövzularında ümumilik hiss edilir. Belə ki, hər iki məzhəbin alimləri öz dini və əqidəvi ideyalarını eyni qaynaqlardan almışlar. Təəssüflər olsun ki, bəzi qərəzli adamlar İslam ümməti içərisinə düşmənçilik salmaq üçün müxtəlif fikirlər söyləyirlər. Belə qərəzçilər məzhəblərin bir-birinə olan təsirlərini inkar edir,İslam alimlərinin qazandıqları nailiyyətləri kiçiltməyə çalışırlar. Bəzi hədisşünaslar şiə məzhəbinə dil uzadaraq deyirlər ki, bu məzhəbin alimləri hədis tarixinə heç bir şey verə bilməmiş və yaxud da yazdıqları əsərlər təqlidçilik prinsipindən kənara çıxa bilməmişdir. Bəzən də şiə ünsürlü alimlər sünni məzhəbli hədisşünasların əmələ gətirdikləri mühüm hədis əsərlərini tənqid atəşinə tutmuş, hətta orada yer alan bəzi hədislərin uydurma olduğunu sübut etməyə çalışmışlar. [7] Əlbəttə bu fikirləri mütləq mənada başa düşməkolmaz. Hədis tarixinin, o cümlədən digər İslam elmlərinin inkişafında hər bir məzhəbin öz yeri olsa da, istər şiə, istərsə də sünni məzhəbli alimlər İslam mədəniyyətinə və elminə böyük töhvələr vermişlər. Elmə zidd qərəzkar iddialar heç də həmişə özünü doğrultmamış, İslam alimlərinin din mədəniyyəti xəzinəsinə verdiyi töhfələri heçə endirə bilməmişdir. Məzhəbindən asılı olmayaraq hədisşünasların yaradıcılığına düzgün qiymət verilməli, onların İslam mədəniyyəti tarixinə bəxş etdikləri töhfələrin əsil mahiyyəti açılıb göstərilməlidir. Sünnihədisşünasları hədis tarixini dörd hissəyə bölürlər: I. Təsbitüs-sünnə II. Tədvinüs-sünnə III. Təsnifüs-sünnə IV. Təhzibüs-sünnə. Dövrlərdən birincisinə gəldikdə, bu,Peyğəmbər (s) ilə səhabələr dövrünü təşkil edir və müddət olaraq hicri birinci (miladi VII) əsri əhatə edir. Bu dövrdə Peyğəmbərin (s) sünnəsi (hədisləri) hafizə və ya yazı yolu ilə təsbit edilirdi. Çünki hakimiyyət başına gələn xəlifələr hədislərin yazılmasını qadağan etmişdilər. Şübhəsiz ki, Peyğəmbərin (s) hədislərinin əzbərlənməsi və yazıya köçürülməsi müəyyən amillərə bağlı idi. Hədisşünaslar bu amillərdən ən başlıca olanlarını aşağıdakı kimi sıralamışlar: 1). Qurani amillər Bildiyimiz kimi Qurani-kərimdə Peyğəmbərə (s) tabe olmaq, onun ardınca getmək və onun önünə keçməmək, ümumiyyətlə o Həzrətə itaətkarlıq göstərmək haqqında yüzlərcə ayələr vardır. Məsələn,Qurani-kərimdə Allah belə bəyan edir: “Peyğəmbər sizə nəyi verirsə onu alın, sizi nədən çəkindirirsə ondan çəkinin.”2 Bu kimi ayələr Peyğəmbərin (s) hədislərinin əzbərlənib yazılmasına və gələcək nəsillərə ötürülməsinə ən təsiredici amillərdəndir. 2). Mənəvi amillər Peyğəmbərin (s) istər yaşayışı, istərsə də elmə, xüsusilə də onun hədislərinin əzbərlənib yazılmasına dair verdiyi göstərişlər səhabələr tərəfindən sünnənin (hədislərin) əzbərlənib yazılmasına səbəb olmuşdur. Yuxarıdakı bölgülərdən ikincisi isə “Tədvinüs-sünnə” adlanır ki, bu dövrdə də Peyğəmbərin (s) sünnəsinin (hədislərinin) rəsmi yazılıb bir araya toplanması hadisəsi başlayır. Bu dövrdə artıq əvvəllər hədislərə qoyulan qadağalar aradan qaldırılmış və onların toplanıb kitab halına salınması işi rəsmi dövlət tərəfindən həyata keçirilməyə başlanmışdı. Bu dövr zaman baxımından hicri II əsri (miladi VIII əsri) ehtiva etməkdədir. Çünki məhz bu dövrdə əməvi xəlifəsi Ömər bin Əbdüləziz (717-720) rəsmi fərman verərək hədislərin tədvin edilməsini əmr etmişdir. 2 Həşr-7 [8] Göstərilən bölgülərin üçüncü pilləsini “Təsnifüs-sünnə” təşkil edir ki, bu da tədvin edilən (yazılıb kitab halına salınan) hədislərin istifadəsini sadələşdirmək və asanlaşdırmaq üçün hədisşünasların atdıqları bir addımdır. Belə ki, tədvin dövründə səhhət durumu və ifadə etdiyi möhtəvasi nəzərə alınmadan yazıya keçirilmiş olan hədis kitablarının müəyyən bablara (fəsillərə) ayrılması və hər babda hədislərin mövzusuna görə yerləşdirilməsi işi “Təsnifüs-sünnə” və ya “Təbvibüs-sünnə” adlanır. Hədislərin təsnifi bəzi istisnalar nəzərə alinmasa demək olar ki, tədvindən dərhal sonra, hicri II əsrin ortalarından V əsrin sonlarınadək (miladi VIII-XI əsrlər) olan dövrü əhatə edir. Əlbəttə ki, təsnifin özünəməxsus çeşidləri vardır ki, bunlar da “aləl-əbvab” (fəsillərə görə) və “alər-rical”(raviyə görə) olmaqla iki ana başlığa bölünür. Fəsillərə görə təsnifə camilər, sünənlər, müsənnəflərvə s. adları daşıyan əsərlər daxil edilir. Ricala görə təsnifə isə müsnədlər, möcəmlərvə başqaları daxildir ki, bunların da haqqında kitabın müvafiq fəsillərində məlumat veriləcəkdir. Adı çəkilən bölgülərin sonuncusu isə “Təhzibüs-sünnə” adlanır ki, bu da hicri V əsrin (miladi XI əsr) sonlarından başlayaraq günümüzədək olan dövrü əhatə edir. Hicri V (miladi XI) əsrin sonlarından – bəzi istisnalar nəzərə alınmaqla – yazılan hədis əsərləri orijinallıqdan uzaqdır və daha əvvəllər yazılmış kitabların üzərinə yazılmışdır3. Buna görə də kitabda hicri V əsrədək olan dövrü xronoloji ardıcıllıqla izləmiş, bundan sonrakı dövrlər isə yalnız məşhur əsərlərinə görə araşdırılmışdır. Həmçinin əsərdə bəzi görkəmli azərbaycanlı hədisşünaslar və onların əsərləri haqqında da məlumatlar verilmişdir. 3 geniş məlumat üçün bax: İbrahim Canan, Hədis üsulu və Hədis tarixi əsərinə [9] I FƏSİL HƏDİSİN DİNDƏKİ YERİ, MƏNASI VƏ QAYNAĞINA GÖRƏ HƏDİSİN NÖVLƏRİ 1.1.HƏDİSİN DİNDƏKİ YERİ VƏ ONUN ƏHƏMİYYƏTİ Allah taala insanları doğru və düzgün yola yönəltmək, onların bütün fərdi və ictimai problemlərini həll etmək üçün Qurani-kərimi göndərdi. Peyğəmbər (s) də Allah tərəfindən göndərilən bu müqəddəs kitabı təkcə insanlara çatdırmaqla kifayətlənməyib eyni zamanda orada yer alan ayələri insanlara açıqlayıb izah edirdi. Bütün müsəlmanlarQurani-kərimin kamil bir ilahi kitab olması və orada heç bir dəyişikliyin olmaması haqqında müttəfiq fikirdədirlər. Lakin burada yer alan ayələr hər hansi bir anlayışı ümumi şəkildə bəyan edir, orada yer alan hökmlərin bütün təfərrüatlarını izah etmir. Deməli, belə olan halda müsəlmanların qarşısında Qurani- kərimin ayələrini doğru-düzgün şəkildə başa düşmək və burada göndərilən hökmlərə necə əməl etmək problemi dayanırdı. Belə olan halda müsəlmanların vəzifəsi nədir sualı ortaliğa çıxır. Qurani-kərim biz müsəlmanlara belə problemlərlə qarşılaşan zaman Peyğəmbərin(s) hədislərinə əməl etməyi əmr edir. Buna görə də müsəlman alimləri səhih hədislərin bütün müsəlmanlara höccət (dəlil) olduğu qənaətinə gəlmiş, möminlərin Peyğəmbərə (s) boyun əyib onun hökmünə tabe olmağı vacib buyurmuşlar. AllahQurani-kərimdə Peyğəmbərə (s) boyun əyəməyin vacib olduğu haqqında kifayət qədər ayələr göndərmişdir. Həmin ayələrdən bəzilərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar: • De ki: “Əgər siz Allahi sevirsinizsə, mənim ardimca gəlin ki, Allah da sizi sevsin və günahlarınızı bağışlasın. Allah bağışlayan və mərhəmətlidir!”4 • Söylə ki, “Allaha və onun Peyğəmbərinə itaət edin! Əgər üz döndərirsinizsə, şübhəsiz ki, Allah da kafirləri sevməz!”5 • ...Biz səni insanlara peyğəmbər göndərdik. Allahın buna şahid olması kifayət edər.Peyğəmbərə itaət edən şəxs, şübhəsiz ki, Allaha itaət etmiş olur. Kim üz döndərsə, [qoy döndərsin] biz ki, səni onların üzərində gözətçiolmağa göndərməmişik6. • Ey iman gətirənlər! Allaha, Peyğəmbərə və özünüzdən olan ixtiyar sahiblərinə itaət edin! Əgər bir iş barəsində mübahisə etsəniz, Allaha və qiyamət gününə inanırsınızsa, onu Allaha və peyğəmbərə həvalə edin! Bu daha xeyirli və nəticə etibarilə daha yaxşıdır7. 4 Ali-İmran-31 5 Ali-İmran-32 6 Nisa-79-80 7 Nisa-59 [10]
Description:The list of books you might like
