Table Of Content

AZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №2 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ Psikolojik açıdan sınav kaygısı ve baş etme yolları Ahmet Alkayış Yazar: Özet.Bu çalışmadaki temel amaç, psikolojik açıdan sınav kaygısı Ahmet Alkayış, Üsküdar ve baş etme argümanları ele alınmıştır. Baş etmek kelime anlamı Üniversitesi, Doç. Dr. olarak; bir işi bitirmek, gücü yetmek, hakkından gelmek, yenmek, Türkiye, İstanbul. üstün gelmek ve mücadele etmektir. Sınav ise adayın gerekli E-mail: ahmet.alkayis@ çalışmaları yaparak öğrendiği bilginin değerlendirme sürecidir. uskudar.edu.tr Bu değerlendirme öğrenilen bilginin değerlendirilmesidir. Bazen kişilikle sınavlardaki başarı ya da başarısızlık birbiriyle karıştırılmaktadır. Çünkü sınav, sınırlı zamandaki bilgi ve beceri düzeyinin ölçülmesidir. Sınavda başarılı olan adaylar, öğrendikleri bilgiyi sınav anında iyi kullananlardır. Başarılı olamayıp, yeterli puanı alamayanlarda varolan bilgiyi sınav anında iyi kullanamayanlardır. Bu süreçte önemli olan adayın kendini değerli görerek, sınavdaki başarısızlığı bir yetersizlik gibi görmeme- lidir. Bu nedenle başarıyı direkt etkileyen kaygıyla baş edebilmek için bazı stratejilerin bilinmesi ve uygulanması gerekir. Adayın aşırı kaygısı, sınav anında varolan bilgiyi kullanmasına engel olur. Böylece sınav anında zihinsel bir kilitlenmeyle karşı karşıya kalarak, basit bir soruyu bile defalarca okumak zorunda kalmaktadır. Kısaca belirtmek gerekirse, sınav kaygısıyla baş etmek ve kaygı yaratan düşüncelerden kurtularak olumsuz duygular frenlenmelidir. Sınav döneminde günlük çalışmaların engellenmemesi ve sınavda daha iyi bir başarı elde edilmesi için planlı ve programlı çalışılması gerekir. Ancak şunu da unutmamak gerekir; aslında sınav adayda kaygı yaratan bir durum değildir. Anahtar Kelimeler: Aday, sınavı gereğinden fazla gözünde büyüterek, başarılı olamama Başarı, bilgi, kişilik duygusuyla kaygıyı ortaya çıkartmaktadır. Kaygının bir diğer değerlendirmesi, olumsuz önemli nedeni ise adayın istediği başarıya ulaşıp ulaşamama düşünceler, sınav kaygısı, endişesiyle birlikte toplumsal çevrenin yüksek beklentisiyle strateji. ortaya çıkmaktadır. DOI: 10.32906/AJES/683.2018.02.07 Makaleden alıntı: Alkayış A. (2018) Psikolojik açıdan sınav kaygısı ve baş etme yolları.«Azərbaycan məktəbi». № 2 (683), səh. 89–106 Makale Tarihçesi Gönderim Tarihi: 04.06.2018; Kabul Tarihi: 10.07.2018 http://journal.edu.az 89 Azerbaijan Journal of Educational Studies. 2018. №2 Psychological Aspects of Examination Anxiety and Ways to Cope with it Ahmet Alkayish Author: Abstract.The main aim of this study was to discuss the psycho- Ahmet Alkayish, logical examination anxiety and the arguments of coping. The Uskudar University. PhD. meaning of the word to cope; to finish a job, to be strong enough, Turkey, Istanbul. to overpower, to surpass, to overcome and to strive. Examination E-mail: ahmet.alkayis@ is the evaluation process of the information that the candidate uskudar.edu.tr learns by making necessary studies. However, it is not a personality assessment. Sometimes the successes or failures in personality and exams are mixed with each other. Because the exam is a measure of the level of knowledge and skill at a limited time.Candidates who are successful in the exam are those who use the knowledge they have learned well during the exams. Those who fail to succeed and who do not receive enough points are unable to use the knowledge well at the time of the test. In this process, the candidate who is important here should not re- gard the failure of the examination as an inadequacy by seeing himself as valuable. Briefly, it is necessary to cope with the examination anxiety and breaking negative emotions by getting rid of worrying thoughts. During the examination period, it is necessary to work in a planned and programmed manner to prevent the daily work and to obtain a better success in the examination. However, it should not be forgotten; In fact, the exam is not a con- Keywords: dition that creates anxiety in the candidate. The candidate's ex- Success, knowledge, amination reveals anxiety with the feeling of not being successful personality assessment, by enlarging it more than necessary. Another important cause of negative thoughts, concern is the high expectation of the social environment with examination anxiety, the concern that the candidate cannot achieve the success he or strategy. she desires. DOI: 10.32906/AJES/683.2018.02.07 To cite this article: Alkayish A. (2018) Psychologıcal Aspects of Examınatıon Anxıety and Ways to Cope wıth it. Azerbaijan Journal of Educational Studies. Vol. 683, Issue II, pp. 89–106 Article history Received: 04.06.2018; Accepted: 10.07.2018 90 http://journal.edu.az Ahmet Alkayış Psikolojik açıdan sınav kaygısı ve baş etme yolları Giriş «Evlatlarının iyi doktor, mühendis, müteahhit veya iş adamı olup, çok para kazanma çarelerini Dünya üzerinde eğitim konusunda çoğu arayanlar, onların, iyi birer insan olmasın ülkede olduğu gibi ülkemizde de merkezi çarelerini o ölçüde aramamaktadır. Bu hesapçı sınav sistemiyle aday, birden fazla sınava yaklaşım üniversite girişi sınavlarına kadar girmektedir. Çünkü merkezi sınavların amacı yansımakta; öğrenciler, bölüm tercihi yaparken adayın belli bir eğitim kademesine geçişini öncelikle sevdikleri alanları değil, daha çok sağlamaktır. Ancak gerek yazılı gerek çoktan para kazandırıcı alanları ilk sırada tercih etme seçmeli test ya da merkezi sınavlar, çoğu yoluna gitmektedirler.»[Açar, 2010: 272]. zaman adaylarda stres ve kaygı yaratmaktadır. Meslek seçiminin hesapçı bir duruma in- Aynı zamanda stres ve kaygıyla birlikte sınav dirgenmemesi gerekir. O zaman kişi eğitim korkusunu da ortaya çıkarmaktadır. Bu kor- yaşamında hesapçılığı bir hayat tarzı olarak kuyla beraber adayda «ya sınavda varolan görür. Bu durumda kişilerin akademik bilgi birikimimi kullanamayıp bütün bilgilerimi yaşamında kendileri mutlu olmaktan çok, unutursam» gibi ön yargılar gelişmeye başlar. ailelerini mutlu etme isteği ön plana Bütün bunların sonucunda sınava hazırlanan çıkmaktadır. Böyle bir yaklaşımla öğrenimini aday, daha yoğun kaygı durumunu yaşa- tamamlayan hem iş hayatında mutsuz olacak maktadır. Sınav kaygısının en büyük neden- hem de birtakım kaygılarla karşı karşıya lerinden biri; adayın çoğu duruma olumsuz kalacaktır. Burada yaşanılacak kaygı durumu anlam yükleyerek, sonucun kötü olacağına kişiye başarıdan çok başarısızlık getirecektir. dair birtakım yanlış düşüncelerden kaynak- Çünkü kaygı, belli bir seviyeye kadar kişinin lanmaktadır. Sınava hazırlananlarda bu du- yaşamına başarı getirir. Başarı oranını artıran rumun ortaya çıkmasının birden fazla nedeni da kaygıdır. Yapılacak çalışmanın ciddiye vardır. Bunlar; toplumun, ailenin ve yakın alınmaması, önemsenmemesi bir anlamda çevrenin beklentisiyle birlikte sınav siste- kişinin kaygılı olmadığını göstermektedir. İs- minden kaynaklanan bazı problemler olarak tenilen sınavda başarılı olmak ve iyi bir başarı dile getirilebilir. elde etmek için bir miktar stresin ve kaygının Öyleyse eğitim konusunda bazı yanlışların olması gerekir. Ancak bu kaygı durumu da gözden kaçırılmaması gerekir. Özellikle bazı kişinin kontrolünde olmalıdır. Kişinin kon- sınavlarda başarı tamamen çoktan seçmeli trolünü sağlayamadığı kaygı ve stres; beden test sistemine dayanmaktadır. Bu çerçevede üzerinde fizyolojik, beyin üzerinde bilişsel ilgili sınavlarda alınan sonuçların beklentinin blokeye neden olacaktır. Bu doğrultuda altında olduğu durumlarda birtakım yanlış Tarhan’a göre insan beyni, orkestra şefi gibidir. değerlendirmeler yapılmaktadır. Çünkü her «Orkestra şefinin stresli olması bütün üyelerin insanın kendine özgü, onu diğerlerinden ayırt hata yapmasını sonuç verecektir. Beynimizin edecek yetenekleri vardır. Adayın sahip olduğu stres altında olması, otonom sinir sistemine ve yetenekleri keşfetmek için başarılı olduğu bütün organlarımızın faaliyetine olumsuz etki alanlar tespit edilerek aday, doğru yön- yapacaktır.» [Tarhan, 2002: 13]. Dolayısıyla lendirilmelidir. Bu çerçevede çoktan seçmeli beynin bloke olmaması için kişinin beyne sınavlar hayatın ne başlangıcı ne de sonu gibi doğru komut vermesi gerekir. Çünkü insan görülmelidir. Sınav, hayat memat meselesi beyni tıpkı bilgisayar programı gibi yapılmamalıdır. Sınavlarda belli bir işlemektedir. puanın/puanların altında kalan kişiler başarısız, Aday; akademik hayatında önem taşıyan diğerleri ise başarılı görülmektedir. Bu du- merkezi sınavlar için beynine doğru komutlar rumda ebeveynin beklentisi çocuğunun iyi vererek, sınav için gerekli bütün hazırlıkları bir sosyal statüye sahip bir mesleği olması ve yapmalıdır. Fakat konuları bir bütün olarak daha fazla para kazanma gereksinimidir. çalışması gerekirken, yarım yamalak bilgilerle http://journal.edu.az 91 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ sınava giren aday, ister istemez başa çıkama- geliştiren, yetenekleri ortaya çıkaran gerçek- yacağı sınav kaygısına davetiye çıkaracaktır. lerdir.»[Tarhan, 2002: 84]. O halde sınavda başarılı olmak ve istenilen Bu bağlamda unutmamak gerekir ki; hayat puanın elde edilmesi için profesyonel bir yön- asla istediğimiz gibi değildir, yaptığımız gibidir. temle çalışılması gerekir. «Hedeflerini ve ona Dünya her zaman kişiye heyecan sunmayabilir, ulaşmanın zorluklarını gözlerinde büyütmüş bazen kişinin de dünyaya heyecan sunması olan öğrencilerin çoğunun, planlı ve programlı gerekir. Çünkü kişinin hayatında hem bir şekilde çalışmadıklarına tanık oldum.» heyecanın, hem de kaygının yüksek olduğu [Beledioğlu, 2009: 80]. Hedefler asla Kaf Dağı belli başlı dönemler vardır. Bu dönemler ise gibi görülmemeli, ancak istenilen başarıyı elde adayın eğitim hayatında önemli bir yere sahip edebilmek için de bir bedelin olduğu unutul- merkezi sınavlarda ortaya çıkar. Merkezi mamalıdır. Hayatta değerli olan her şeyin bir sınavlara hazırlık döneminde aday birden bedeli vardır. Çünkü başarılı kişilerin bir mü- fazla problemle karşı karşıya kalır. Ancak bu cadelesi, başarılı olamayanların ise bir savunma problemler arasında üzerinde en çok durulması mekanizması vardır. Bu tür savunma mekaniz- gereken temel konulardan biri de sınav kaygısı masına sığınan kişilerin en çok sarf ettikleri ve baş etme yollarıdır. «çok çalışıyorum ama bir türlü olmuyor» cüm- lesidir. Fakat başarılı insanların özgüvenleri yüksek olduğu için başarı çizgileri de yük- 1. Sınav Kaygısı ve sektir. Baş Etme Yolları Böylelikle diyebiliriz ki, başarılı insanların ulaştığı ve koruduğu seviye birden bire İnsanlık tarihine baktığımızda sadece günü- gerçekleşmemiştir. Diğer insanlar geceleri müzde değil, çoğu dönemde insanın doğru uyurken bu insanlar azimle zirveye doğru eğitimi/eğitilmesi önemli bir problem olmuştur. tırmanmaya çalışırlar. Her başarının bir amacı Tarihin her döneminde insan eğitimiyle ilgili ve bir hedefi vardır. O halde sınavlara çalışırken sorunları görmek mümkündür. İnsan, hayatının de bir amacımızın ve hedefimizin olduğunu çocukluk döneminden başlayarak iş ve çalışma unutmamak gerekir. İdealimizdeki hedefe var- dönemine kadar birtakım merkezi ve yerel mak için yerinde ve zamanında yapılacak sınavlara girmektedir. Kişi okula başladığı ilk çalışmalar asla ertelenmemelidir. Her aday yıldan beri yazılı, sözlü ve çoktan seçmeli idealindeki hedefi kazanacak kapasiteye sahip- sınavlarla karşılaşmaktadır. Çünkü dünya üze- tir. Ancak her aday, bu kapasitenin ne kadarını rinde çoğu ülkede olduğu gibi ülkemizde de kullanmaktadır? Bu durum, üzerinde durulması birtakım sınav gerçekleri vardır. Bu gerçekler ve düşünülmesi gereken önemli bir konudur. merkezi sınavlar olarak; liselere, üniversitelere Bu konu şöyle bir örnekle daha somut ifade ve birden fazla alana giriş sınavları yapıl- edilmektedir: «Muzip bir balıkçı, bir gün bir maktadır. şaka yapıyor. Avlanan balıkçıların balıkları Özellikle günümüzde çoktan seçmeli depoladığı su tankına bir gece Baracuda isimli sınavlar nedeniyle çocukların zihinlerine ezber- canavar balığı atıyor. Normal şartlarda gece leme yöntemiyle bilgi depolanarak, yetenekli su tankına konulan balıkların %90’ı ertesi çocukların düşünme ve yaratıcı yönü erken sabah ölürlerken, Baracuda’nın atıldığı tankta yaşta köreltilmemelidir. «Ortaöğretimin sonuna balıkların %90’ının yaşadığını görüyor. Balık kadar verilen eğitim, öğrencileri tamamen yiyen canavar balık Baracuda’nın su tankında ezberciliğe yöneltmekte ve yaratıcılıklarını dolaşıp durması bütün balıkların yaşama gücünü kullanmalarını engellemektedir.» [Işıksaçan, arttırmıştı. Kuşlarda da böyledir. Atmacanın 2014: 77]. Böyle bir durum söz konusu olduğu saldırıları serçe kuşunun uçuş yeteneğini için okul yıllarında çocuğun derslere yaklaşımı geliştirir. İşte sınavlar da, sevilmese de insanı ve düşüncesi şu olmaktadır: Yazılı ve çoktan 92 AZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №2 Ahmet Alkayış Psikolojik açıdan sınav kaygısı ve baş etme yolları seçmeli sınavlarda iyi not veya iyi bir başarı ders öğretmeni derse girer girmez öğrenci- sırası elde etmek için; «çalış-ezberle-uygula- lerden ders kitaplarını kaldırmalarını ve sınav unut» yaklaşımı söz konusu olmaktadır. yapacağını söyler. Öğretmenin bu ani haberi Gerekçesi ise çocuğun üzerinde hem ailenin öğrencilerde kısa süreli de olsa bir sınav stresi hem de toplumsal çevrenin beklentisiyle bir- yaşatmaktadır. Böylelikle diyebiliriz ki, aday likte baskının olmasıdır. Eğer çocuk, iyi bir üzerinde sadece stres değil, stresle birlikte not alırsa ve/veya iyi bir dereceye girerse sınav kaygısı da onun duygu ve düşünceleri zekidir; aksi durumda çocuk daha farklı değer- üzerinde etkilidir. lendirilmektedir. Böyle bir değerlen-dirmeyle çocuğun sanatsal, sosyal ve felsefi yönü çok 1.1. Sınav Kaygısının Kişi Üzerinde da önemli değilmiş gibi görülmektedir. Böyle Oluşturduğu Duygu ve Düşünceler bir durumda okul sınavlarına ya da merkezi sınavlara hazırlanan kişide; kaygı ve korkuyla Sınava hazırlık süreci, kişiyi hem psikolojik birlikte sınav stresi ortaya çıkmaktadır. hem de fizyolojik açıdan derin etkilemektedir. Kaygı, herhangi stresli bir durumda yaşanan Bu çerçevede sınavlara hazırlanan kişiler üze- doğal bir duygudur. Ayrıca bu duygu insan rinde yapılan araştırmalara göre sınav yaşamının doğal bir parçasıdır. Sınav ise kaygısının ameliyata girmeden önce yaşanılan «öğrencilerin ilgi, çalışma ve yetenekleri ile kaygıdan daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. öğrendiği bilginin değerlendirilmesidir.» «Sınav öncesi öğrencinin üzerinde gerçekten (Tarhan, 2002: 82) Sınav kaygısı da öğrenilen büyük bir yük vardır. Dersler birikip ağırlaşmıştır. bilginin sınav sırasında etkili bir biçimde Sorumluluk duygusu fazla olan mükemmeliyetçi kullanılmasına engel olan ve başarının genç, öğrendiklerini yetersiz görmektedir.» düşürülmesine yol açan yoğun duygu sürecidir [Tarhan, 2002: 82-83]. Böyle bir durumda ve bu süreçte hemen hemen herkes kaygı ve sınava hazırlanan kişi, kendisini yetersiz göre- stres durumunu yaşamaktadırlar. «Stres (stress) rek sürekli beklentisini yükseltir. Ancak bu sözcüğü latince ‘estrictia’ fiilinden türetilmiştir. yüksek beklenti bazen cinsiyete göre de Sözlüklerde fiil olarak, baskı yapmak, bastırmak, değişkenlik göstermektedir. Örneğin, kız görmek, önem vermek, yüklemek, zorlamak; çocuklarının kaygı düzeyi erkek çocuklara isim olarak, baskı, basınç, gerilim, güç kuvvet, göre daha yüksektir. Bütün bunların sonucunda önem, şiddet, vurgu, yük zarar, zor karşılığı doğal olarak sınav kaygısı yaşayan adayın kullanılmaktadır.»[Köknel, 2002: 9]. O halde duygu ve düşünceleri şunlardır: stres, sadece olumsuz anlamda değerlen- • Ailem üstüme çok geliyor. dirilmemelidir; aynı zamanda kişi yaşamında • Çok korkuyorum. olumlu şeyler de strese neden olabilir. • Geleceğimle ilgili endişeleniyorum. İnsan hayatında orta düzeyde stres, beyin- • Herkes benden çok başarılı olmamı is- deki bilgi akışını hızlandırmaktadır. Gereğinden tiyor. fazla stres ise beyinde kimyasal krizler • Kimse beni düşünmüyor. yaratarak enformasyon sürecinin dengesini • Sınav bende kaygı yaratıyor. altüst etmektedir. «Stres tamamen negatif bir • Sınavdan dolayı kendimi çok baskı altında şey olarak algılanmamalıdır. Orta düzeyde stres hissediyorum. çoğu kez yararlı amaçlara hizmet edebilmek- • Yeterince gençliğimi yaşayamadığımı tedir.» [Semerci, 2007: 9]. İnsan hayatındaki düşünüyorum, gibi. yenilikler ve değişimler onu olumlu anlamda Bu duygu ve düşüncelerle sınava hazırlanan etkiler. Örneğin, sınıf arkadaşlarıyla yapılacak bazı adaylar sınav öncesinde ümitsizlik ve mezuniyet töreni kişinin heyecanla beklediği karamsarlığa kapılarak başarısızlığı ilk başta bir gündür. Bu heyecan durumu onda stres kabul ederler. Çünkü başarısız olan çoğu zeki yaratır. Başka bir örnekle ifade edilecek olursa insanın yaptığı en büyük hata; ilk başta http://journal.edu.az 93 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ mücadeleyi bırakarak yenilgiyi kabul et- 1.2. Kişilerde Sınav Kaygısı Farklı meleridir. Bu çok zor bir sınav, bu sınavı kazan- Şekillerde Ortaya Çıkar mam mümkün değildir, gibi. Tıpkı «bir futbol takımının maça çıkmadan ve maç için gerekli Kaygının insan yaşamında belli bir seviyeye idmanları yapmadan yenilgiyi ilk başta kabul kadar olması gayet doğaldır. Çünkü çoğu etmesi» gibi. Böylece diyebiliriz ki, «amaçları- insanın yaşamında orta düzeyde kaygı vardır. nızı seçin. Olumlu ve tutarlı olun. Amaçlarınızı Ancak kaygı, insan yaşamında normal seviyenin kendinize hergün hatırlatın. Bunları gerçek- üstüne çıktığında tehdit unsuru olarak leştirmenizde size yardım edebilecek kişiler de karşımıza çıkmaktadır. Kaygı yani anksiyete; bunu anlatın. Başardığınızda neler olacağın «kişinin bir uyaranla karşı karşıya kaldığında düşünün.» [Smith, 2002: 62]. Bu çerçevede, yaşadığı, bedensel, duygusal ve zihinsel başarmak istediğiniz sınava ve idealinizdeki değişimlerle kendini gösteren bir uyarılmışlık hedefe odaklanmalısınız. durumudur.»[Semerci, 2007: 11]. Sınav kaygısı Sınava hazırlanan ve hedefini belirleyen ise sınavdan önce öğrenilen bilginin, sınavda kişinin yapması gereken şudur: Her sınav için etkili bir şekilde kullanılmasına engel olan mutlaka bir şansın olacağını düşünerek hede- yoğun bir duygu durumudur. Kaygı durumunda fine odaklanmalıdır. Herhangi bir çalışmada bedende bazı mekanizmalar olumsuz yönde başarılı olmanın en iyi yolu; o çalışmaya odak- harekete geçerek adayın başarısız olmasına lanarak bıkmadan, pes etmeden daima tekrar- neden olur. Bu olumsuz mekanizmalar içinde; lamak gerekir. Hedefi olan biri, ders çalışmaktan adayın sınavda başarısız olma düşüncesine ve amacına ulaşmak için mücadeleden vazgeç- ve başaramama korkusuna neden olur. meyen bir sorumluluğa sahiptir. Kişi, «bu Başaramama korkusu adayın kaygı düzeyini sınavın üstesinden gelebilirim» şeklinde ken- üst seviyelere çıkarır. Kaygı düzeyinin artması disini motive etmelidir. Kısaca belirtmek da, «beyinde stres hormonları salgısını artırır. gerekirse, bu yaklaşımla sınav kaygısı ve baş Aşırı salgılanan stres hormonları, öğrenme etme yolları da geliştirmiş olacaktır. «Girilen yeteneğini geriletir. Böylece kısır döngü ile bütün büyük sınavlar insan hayatında çok korku daha da artar.» [Tarhan, 2002: 83]. önemli kırılma noktaları, dönemeçlerdir. Bir Bütün bu duyguların sonucunda bazı kişiler otomobilin virajı alabilmesi için ne çok hızlı, yoğun kaygı nedeniyle öğrenme ve çalışma ne de çok yavaş gitmesi gerektiği gibi, gençle- becerilerinde sıkıntı yaşarlar. Çünkü sınav rimizin de sınav dönemeçlerini aşabilmeleri stresiyle birlikte kaygının zihinsel ve bedensel için ölçülü ve doğru bir şekilde çalışmaları birtakım belirtileri vardır. Örneğin; sınava gerekir. Sınav aynı zamanda ciddi bir kaygı ve hazırlık döneminde ve sınav anında dikkat gerilim kaynağıdır; öğrencilere birçok zorluk dağınıklığı, zor sorularda paniğe kapılma, kalp yaşatır, hayatın tadının kaçtığını hissettirir… çarpıntısının artması, avuç içi terleme, mide Öğrencilik hayatın boyunca peşini bırakmayacak bulantısı ve sık sık tuvalete çıkma gereksi- olan sınavlarda başarıyı nasıl yakalayacağın nimleri yoğun kaygının psikolojik ve fizyolojik konusundaki ipuçlarını doğru şekilde sonuçlarıdır. değerlendirirsen sınavın getirdiği kaygıyla Sınav kaygısının ortaya çıkardığı duygular rahatlıkla baş edebilirsin.»[Tarhan, 2012: 84]. şunlardır: Sonuç olarak düzenli ders çalışmaları ve konu • Sınavı kazanamazsam hayatım mahvolur, tekrarları öğrenilen bilgilerin pekiştirilmesini hayatım boyunca ne yapacağımı bilemiyorum. sağlayacaktır. Böyle bir çalışma hem öğrencinin • Eğer sınavda başarılı olamazsam ailem sınav başarısını arttıracak hem de sınav bana çok kızar, onlara karşı mahcup olacağım. kaygısını azaltacaktır. Çünkü sınav kaygısı her • Bu kadar ders çalışmama rağmen ne ya- öğrencide farklı şekilde ortaya çıkmaktadır. parsam yapayım, istediğim sınavı kazana- mayacağım. 94 AZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №2 Ahmet Alkayış Psikolojik açıdan sınav kaygısı ve baş etme yolları • İstediğim yere girme şansım hiç yok. • Sınava/sınavlara yeterince hazırlık ya- • Hayatım boyunca herkese karşı rezil pamama. olacağım, gibi. • Ailenin ve çevrenin yoğun baskısı. Sınavlara hazırlanan aday, sınavda başarısız • Sınava hazırlık sürecinde fiziksel ve olduğunda başkalarının kendi hakkındaki psikolojik yorgunluk. düşüncelerinin bir önemi yoktur. Çünkü o, • Ergenlik döneminde yaşanan duygusal başkalarının kendisi hakkındaki düşünce- bağlanmalar. lerinden sorumlu değildir. Sınava hazırlanan • Sınavda zaman probleminin yaşanması adayın görevi, elinden geldiği kadarıyla çalışma ve çözülmesi gereken soruların yetiştirilememe performansının en iyisini gösterebilmesidir. endişesi. Sınav, «birinci amacınız olmalı ama tek amacınız • Fizyolojik ihtiyaçları karşılayamamak olmamalıdır. Sınav ölüm kalım savaşı değildir.» (uykusuzluk, yanlış beslenme, kilo alma, [Tarhan, 2002: 83]. Sınavı ya da sınavları iştahsızlık, aşırı kilo verme gibi). yaşamın ve öğrenmenin bir gayesi gibi görmek Böylelikle diyebiliriz ki, sınav döneminde gerekir. Herhangi bir sınavın başarısızlığı bir meydana gelen kaygının ve korkunun önemli felaket değildir. Ancak sınav, başarı yolundaki nedenlerinden biri bilgi eksikliğinin olmasıdır. ilk basamaklardan biridir. Bu nedenle hatalı «İşte korkuyu da yenecek olan, başarılı olmanın ve yanlış düşüncelerden kurtulmak adına her yollarını bulmak ve o yolda yürümektir. Genel- zaman alternatif yollar düşünmek gerekir. likle planlı ve programlı bir şekilde çalışan ve Çünkü alternatif yollar düşünülmediği takdirde kendi üzerine düşen her şeyi yapan öğrenciler sınav kaygısı birden fazla nedenle karşımıza başarısızlık korkusunu ya hiç yaşamaz ya da çıkmaktadır. çok az yaşarlar.» [Beledioğlu, 2009: 215]. Çünkü korku ve kaygı birbiriyle yakından ilin- 1.3. Sınav Kaygısının Nedenleri tilidir. Fakat korkuda gerçek bir uyarıcı söz Nelerdir? konusuyken, kaygıda daha çok belirsizlikler ön plandadır. Yani kaygıda yaşanan süreç daha Sınava hazırlık döneminde aday birden karmaşıktır. Kısaca ifade edilecek olursa, fazla duygu ve düşüncelerle karşı karşıya sınavda başarılı olmak ve bu duygularla başa kalmaktadır. Bu düşünceler arasında; başarısız çıkmak için öncelikle varolan bilgi eksikliğinin olma korkusu, özgüven eksikliği, sınav kaygısı tamamlanması gerekir. Aday nasıl başarılı ve belirsizlikler vardır. Çünkü korkuyu yaratan olunacağının tam olarak bildiğinde korkuda belirsizliktir. Sınav kaygısı da belirsizliğin minimize edilmiş olacaktır. sonucunda bir duygu olarak karşımıza Sınava hazırlanan kişilerin çoğunda orta çıkmaktadır. Ortaya çıkan bu belirsiz duygularla düzeyde kaygı vardır. Fakat sınav takviminin baş edilmediği takdirde, çoğunlukla sınav ve saatinin yaklaşmasıyla heyecanla beraber süreci de olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu kaygıda artmaktadır. Bu nedenle heyecan, olumsuz durumda sınav kaygısını artıran ne- sınav saati başlamadan önce en yüksek se- denler: viyelerdedir. Ancak sınavın ilk dakikalarından • Sınava hazırlık döneminde yaşanılan be- sonra bu yoğun heyecan ve kaygı duygusu lirsizlikler. giderek azalmaktadır. O halde sınav başlar • Planlı-programlı ders çalışma alışkanlık- başlamaz en iyi dersten ya da testten başlamak, larının kazanılmaması. sınav kaygısıyla baş edebilmenin önemli bir • Yetenekleri, bilgi ve becerilerinin üstünde yöntemidir. Çünkü istenilen sınavda başarılı yüksek beklentinin olması. olmak ve sınav kaysını azaltmak bir strateji • Kişilik yapısı. işidir. • Mükemmeliyetçi olması. http://journal.edu.az 95 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ 1.4. Sınav Kaygısını Azaltan Faktörler olacağına inanmalı ve kendi kendini motive Nelerdir? etmelidir. Adayın başarılı olacağına inanması da bir anlamda konu eksikliğini tamamla- Sınava hazırlık döneminde hemen hemen masına bağlıdır. Ancak bazı adaylar, sınava her aday orta düzeyde de olsa yüksek de olsa hazırlık döneminde sınavla ilgili hiç kaygı ve ister istemez kaygı yaşamaktadır. Fakat bu stres yaşamamaktadırlar. Bu kişilik özelliğine dönemde bazı adaylar stratejik davranarak sahip adaylarda ise kaygı, ancak sınav anında sınav kaygısını fırsata çevirmektedirler. Planlı ortaya çıkmaktadır. Çünkü sınav anına kadar ve programlı çalışılarak eksik konular aday da bunun farkında değildir. tamamlanmaktadır. Böyle bir yöntemle hem sınav kaygısı hem de olumsuz düşünceler en 1.5. Hiç Sınav Kaygısı Yoksa? asgari düzeye düşürülmüş olur. Bu tür olumsuz zihinsel duygular, ders çalışma motivasyonu Sınava hazırlanan bazı adaylarda aşırı kaygı düşürmekten başka bir şey değildir. Çünkü yerine tam tersi bir durum da ortaya çıkabilir. sonuca olumlu katkısı olmayan şeyi düşünmek Aday, sanki hiçbir kaygı yaşamıyormuş gibi sadece bir zaman kaybıdır. «Olumlu düşünce sınava karşı belirgin bir ilgisizlik içinde olabilir. doğru ve mükemmel eyleme geçiş yoludur. Ancak böyle adaylar farkına varmadan gizli Olumsuz düşünce, aklın yaratıcı sürecinin serbest sınav stresine sahipler. Gizli stres, «rahat görü- akışını engeller.»[Addington, 2001: 165]. Böyle nen ama sınav günü aniden stres yaşamaya bir durumda yapılması gereken şey; «hiç başlayan öğrencilerde ortaya çıkan özel bir zaman kaybetmeden şuan çalışma zamanıdır» stres türüdür.» [Beledioğlu, 2009: 104]. Bu diye bir an önce ders çalışma temposuna gi- özel stres türü «Psikoloji Dersinin Amaçları’nda rilmelidir. Aksi durumda sınav kaygısı daha 55. Maddeye ‘Stres Türleri Bilgisi»[akt. Alkayış, da baş edilemez bir hale dönüşecektir. Böyle 2009] olarak karşımıza çıkmaktadır. Sınava bir durumda sınav kaygısını azaltmak için hazırlık sürecinde kişinin orta düzeyde yapılması gereken: kaygılanması ve sınav stresi yaşaması başarı • Ders çalışma alışkanlığı kazanılarak için gereklidir. Çünkü kaygıyı ve stresi yıl çalışmalar ertelenmemeli. boyunca yaşamayan aday, gizli sınav stresinin • Aday, istediği başarı için beklentisini farkında değildir. Ancak sınav günü veya sınav gerçekçi tutmalıdır. anı adayda ortaya çıkması başarı için oldukça • Sınava bir plan ve program çerçevesinde riskli bir durumdur. Günlük çalışmalarda orta hazırlanılmalı. düzeyde stresin ve kaygının olması gayet • Sınav sürecindeki zaman verimli doğaldır. Orta düzeyde yaşanan kaygı aynı za- kullanılmalı. manda kişinin çalışma motivasyonunu artırır. • Aday, potansiyelini ortaya koyabilmesi Bütün bunlarla birlikte kişi, sınava hazırlık için sınav anında dikkatinin tümünü sınav döneminde kendisine bazı hedefler koyarak sorularına yöneltmesi gerekir. çalışma temposunu arttırmalıdır. Sonuç olarak aday; günlük, haftalık ve aylık Örneğin; ders çalışma programları hazırlayarak varolan • Bir günde kaç saat konu çalışmalıyım? konu eksiğini tamamlamalıdır. Daha sonra • Haftada ortalama kaç soru çözmeliyim? öğrenilen konuları, bol bol soru çözerek • Deneme sınavlarını hangi aralıklarda pekiştirilmelidir. Böylelikle birden fazla kay- çözmeliyim? naktan soru çözerek gerçek sınavda çıkabilecek • Türkçe ve matematik netlerinin soru kalıpları da öğrenilmiş olacaktır. Çünkü arttırılması gerekir mi? sınava hazırlık döneminde öğrenilen bilgi, • Bir sonraki deneme sınavında en az yirmi adayın kendine olan güvenini arttırmaktadır. puan yükseltilmeli. Bütün bu çalışmalarla birlikte aday, başarılı Daha açık bir deyişle aday, sınava hazırlık 96 AZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №2 Ahmet Alkayış Psikolojik açıdan sınav kaygısı ve baş etme yolları döneminde üstüne düşeni yerinde ve zama- ve daha çabuk öğrenilir. Böyle durumlarda nında yaparak konu eksikliklerini tamam- başarısızlıktan kurtulup yeni hamleler yapıl- lamalıdır. Aday, eksikliklerini tamamladığında malıdır. Çünkü «beceri ve güven yenilmeyen hem özgüveni artar hem de sınavdan önce ordulardır.»[akt. Morris, 1998: 57]. farkında olmadığı gizli sınav stresini ortaya Sonuç olarak her zaman olduğu gibi sınava çıkarmış olur. hazırlık döneminde aday olumsuz motivasy- onlardan uzak durarak: 1.6. Sınava Hazırlık Döneminde Olumsuz • Başarılı olacağına inanmalı. Düşüncelerden Uzak Durmak Gerekir • Yaşamı ve ders çalışmayı sevmeli. • Yapılacak çalışmaları asla ertelememeli. Sınava hazırlık döneminde kişi hem bireysel • Belli aralıklarla kendine zaman ayırmalı. hem de toplumsal çevrenin etkisiyle olumsuz • Ders dışı kitapları okumayı ihmal et- düşünce ve davranışlarla karşı karşıya memeli. kalmaktadır. Bu dönemde olumsuz düşünce- • Arada bir kendini ve sevdiklerini ödül- lerle birlikte sınav kaygısı ve stresi de art- lendirmeli. maktadır. Sınav kaygısının olduğu durumlarda • Başarıları olduğu gibi başarısızlıkların yapılması gereken; olumsuzluklara gözler ve da olacağını unutmamalı. kulaklar kapatılmalı mümkünse bu tür duygu- • Ne istediğini bildiği için asla hedeflerinden lara bile ket vurulmalıdır. «Aklınıza olumsuz taviz vermemeli. ve kaygınızı artırıcı düşünceler üşüşüyorsa, • Zaman zaman olumsuz şeylerin moralini içinizden ‘DUR’ deyin ya da zihninizde bir ‘DUR’ bozacağını unutmamalı. levhası veya kırmızı trafik ışığı canlandırın.» • Kendi kendine çözüm yolları üretmeyi [Semerci, 2007: 51]. Bu durumda kişi aklına bilmeli. gelen olumsuz düşünceleri sorgulayarak Aday, sınav sürecinde hazırlık yaparken bunları daha pragmatist hale getirmelidir. çoğunlukla olumlu iç konuşmalar yapmalıdır. Çünkü sınav kaygısı kendiliğinden olumsuz Böylece zayıf yönlerini değil de güçlü yönlerini düşünceleri ortaya çıkarır. ön plana çıkararak kaygı durumunun artmasını Sınava hazırlık döneminde adayın yaşadığı engelleyecektir. olumsuz duygu ve düşünceleri onun diliyle ifade edilirse: 1.7. İç Diyaloğu Kurma Yöntemi • Bugün günümde değilim, ders çalışmak istemiyorum. Yapılan araştırmalara göre bazı hastalıklar • Çok moral bozucu bir gün yaşıyorum. kişinin stresli ve kaygılı durumundan • Fen konularını nasıl halledeceğimi bilemiy- kaynaklandığı bilinmektedir. Stresin beden orum. üzerinde hem fizyolojik hem de psikolojik • Dünyaya neden geldim ki, keşke hiç sonuçları vardır. Psikolojik sonuçlarda en fazla doğmasaydım, gibi. karşılaşılan durum ise kişinin kaygı durumunda Sınava hazırlanan aday tarafından; «hayatın tamamen özgüvenini kaybetmesidir. Çünkü her aşamasında ders çalışmak gerek» gibi özgüvenini kaybeden kişi; sürekli başarısız, düşünceler başladığında mutlaka kendisine beceriksiz ve sakar olduğu düşünerek beyin hedef belirlemelidir. Böylelikle diyebiliriz ki, ve sinir sistemi de o yönde harekete geçirir. «kendinize yüksek amaçlar saptayın. Uzanın, Öyleyse kişi bu olumsuz programlamayı nasıl çabalayın. Ama sabırla çabalayın. Büyük değiştirebilir? Bu olumsuz düşünceleri en hızlı amaçlara ulaşmak zaman alır.»[Morris, 1998: değiştirmenin yolu, kişinin sıklıkla olumlu iç 57]. Sınava hazırlık sürecinde aday kendi ken- konuşma yapmasına bağlıdır. «Deprasyondan dini motive etmelidir. Motivasyon ve güven kurtulmanın en kısa yolu olayları olumlu bir sayesinde zor, diye bilinen konular daha kolay bakış açısıyla görme, güçlendirici bir iç konuşma http://journal.edu.az 97 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ yapma ve fizyolojiyi doğru kullanmaktır.» 1.8. Sınav Kaygısını Azaltmak [Baran, 2004: 41]. Amacıyla Zihinde Canlandırma Bu çerçevede aday, bilinçaltına daima Tekniği Kullanılmalı yapabileceğine, başarabileceğine dair olumlu iç konuşmalar yaparak kendini motive et- İnsan yaşamında beden her zaman beyinden melidir. Çünkü sınav anında yapılan en büyük gelen uyarıcılarla harekete geçer. Herhangi yanlışlardan biri de; acaba iyi bir puan elde bir sunum yaparken, spor hareketi öğrenirken etmek için yeterli doğrum var mı? Acaba veya merkezi bir sınava girmeden zihinde çözdüğüm soruların cevapları doğru mu? Gibi canlandırma yönteminin büyük avantajı vardır. gereksiz iç konuşmalardır. Bu düşünceler Zihinde canlandırma yöntemiyle eğitim, spor yerine «şuan da sınavdayım elimden geldiği ve sanat gibi birçok alanda uygulanarak başarılı kadarıyla varolan bilgimi ve zamanımı en iyi sonuçlar elde edilmektedir. «Roger Bannister şekilde kullanmalıyım» gibi düşünülmesi uzmanların imkansız dediği şeyi önce zihinde kişinin sınav performansını ve başarısını daha başarmış ve bilinçaltını yönlendirmişti.» [akt. da artıracaktır. Bütün bunlarla birlikte kişinin Baran, 2004: 91]. Aday, zihinde canlandırma sınav anında kendisine verilen süreyi iyi yöntemini kullanarak hem motivasyonu yüksek kullanıp kullanmaması da önemlidir. Kısaca tutmalı hem de sınav başarısını artırmalıdır. belirtmek gerekirse, «sınavda zaman dağılımı Dünya üzerinde başarılı insanlar her zaman sorununu çözemeyen, öğrenciler, okumakta ve bataryalarını kendileri şarj ederler. Sınava çözmekte olduğu soruya yoğunlaşamaz, tam hazırlanan ve sınava girecek aday da kendi anlamı ile konsantre olamaz. Böyle bir durum bataryasını doldurmalıdır. Böylece aday, sınav da öğrencinin işlem hatası ve okuma hatası kaygısıyla baş edebilmesi için zihinde yapma oranını arttırır.» [Beledioğlu, 2009: canlandırma yöntemini kullanarak zihinsel 203]. Çünkü sınav başarısında varolan süreyi esneklik kazanmalıdır. Sonuç olarak «her en şekilde değerlendirmek kadar, konsantrasy- okuduğumuzda ve her öğrendiğimizde, zihni- on da önemli bir etkendir. Konsantrasyon mizin içindeki kavramsal ilişkiler üzerinde her eksikliği, sınavda istenilen performansı düşündüğümüzde, gökyüzündeki bulutlar gibi düşürmektedir. beynimizdeki temsiller de sürekli değişiyor.» Bütün bu tespitlerin sonucunda aday sık [Canan, 2018 a: 18-19]. Aday, farkında olsa sık iç diyalog yöntemini kullanarak kendisini da olmasa da zihinde sürekli bir gelişim ve şöyle motive etmelidir: değişim vardır. O halde aday, zihindeki bu • Hedeflerime tümüyle odaklanırım. gelişimden yararlanarak önemli sınavlar • Zorluklarla mücadele etmeyi severim. öncesinde canlandırma yöntemini kullanarak, • Zamanımı iyi kullanırım. sınav kaygısını düşürmüş olacaktır. Sınav • Başarısızlıklar karşısında yılmam. kaygısının düşmesiyle beraber sınav başarısı • Başarılı bir insan olduğuma inanıyorum. da artacaktır. Ancak bütün bu yöntemlerle Böylelikle diyebiliriz ki, «dünyada başarılı birlikte adayın sınav başarısını yükselten bir olanlar ve olmayanlar arasındaki en önemli diğer etken de ders çalışma tekniğidir. farklardan biri vazgeçmeyi reddeden, dayanıklı, sürekli bir güvene sahip olmaktır.» [Morris, 1998: 84]. Sınava hazırlanan aday da istediği 2. Sınav Başarısı ve başarıyı elde edene kadar amacının peşinde Ders Çalışma Teknikleri koşarak asla pes etmemelidir. Başarının asıl sırrı coşku ve heyecandır. Başarı, «kendiliğinden tutuşmanın sonucu değildir. Kendi kendini tutuşturmalısın.» [akt. Morris, 1998: 202]. 98 AZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №2