Psikoloji Tarihi PDF
Preview Psikoloji Tarihi
KIBELE Yay nevi , I 1 Kapak dOzeni: Nar Grafik D.izgi: Nar Grafik Baskl: Avel Of8et 'Baskl tarihi: Mart 1996 . Yaz,~ma adresi: Haci Tahsin Bey Sk, 4/9 Cagaloglu / istanbul Telefax: (0212) 5122379 2 Frank J. Bnmo Psikoloji Tarihine Giri§ . <;eviren: Gul'Sevdiren KIBELE YAYINEVi 3 I. BOLUM C;agda§ Psikolojinin Felseti Temeli: insanoglu, belki de yuzbin Ylldlr, dtinya u?-erindekl ya~anum, bugupkti gorunumu ile, siirdunnektedir. Tarih oncesi insammn da, «davramp> 10 neolduguna ili~kin baZI gori.i~leri oldugunu dti~tinmek, yanh§ olmaz. Ancak, iiziilerek belirtmek gerekir ki, bu konuda herhangi bir kaylt bulunmadlgl i~in, tahmin ytirtitmekten ba§ka bir ~ey yapamaylz. Magara adamml, tipik «ilkel insan» olarak ele aldlglmlzda, oolann psikolojik olgulan (duygu, dti§tince, davram~ .. ) doga tistti baZI gti91ere (cinler, periler, ... vb. gibi) baglayarak a<;lklamaya ~alt~ml§ olduklanm dti§iinebiliril. KayItlara gore, insan davram~lanl1l doga-ustu gtit;ler dl~1Oda a~lklama s:abalan, . ilk olarak, Eski YUllan'da ba§laffil~t1r. Biz de, bu nedenle psikolojinin' oyktistinti Eski Yunanh filozoflann dti§tincelerine kadar giderek ba§latlyoruz. Kitty Hawk'dan ilk w;agm hareketinden 2500 yd, isa'mn s:armlha gerilmesinden 500 Yll kadar' once, Yunanistan'da, bugtinkti bilimsel dti~tincenin babalan saYllan bazl ki~iler ya~anu~tlr. Bizler, bu ki~i1erin, Tales, Democrilus, Alcmaeon, Hippocrates'in, entellekttiel miras~llaT1Ylz. Bugiin. ic;in geriye baktIglmlzda, onlann dti~iince ve gOrii§lerini ele~tiren ~ok ~ey soylememiz olanakhdlL Ornegin, Tales'in «her~eyin temeli 'su' dur» dti~iincesi, gtintimtizde pek s;ok .ki~iye 'sa~ma' goriinebilir. 5 Ancak, burada onemli olan nokta, Tales'in, daha 0 zamanlar, evreni doga-tistti, gti~lerle a~*lamak yerine,. dogal ve nesnel bir a\;lklama getinni§ olmasldlr. o onu . takip evrenin hep somut nedenlere . ~ozmeye t;;:ah~ml~lardlf. bu giintimiizde psikoloji «hilirni» «naturalistik yakla~lm» dedigirniz gorii~lere temel olmu§tur. Tales ve' diger 'Eski Yunan' dti~tintirleri hakkmda soy lenecek ~ok ~ey ragmen, bizim amaClmlZ psikolojinin ()yktistinti inmeden olarak oldugu bu ki§ilerden yalruzca deginmekle yetinecegiz. PLATON '(MO: 427-347) Platon ytldan ya§aml§ Bir insan 100 yd etsek, bizim ararruzda 25 veya 30 ku~ak ge9rni§ saYlhr. Boyle baktldlgmda, bunun 90k uzun bir zaman stiresi olmarugl gorebiliriz. Aym zamanda, bu insanlam'l .d ti§tincelerini hala daha nasI I gijntimtize etkilerini stirdtirebildiklerini anlayabiliriz. <;ok uzun asular ya§amI§ algllamak, bizim ko§ullandmlrru§ bakl~ a91lanrruza baghrur~ Platon 40 ya§lanndayken «Atina Akademisi»ni kunnu§rur. Bu akademideki ve . nn~''''u",,,,, konu§up tartl~lr; 0 zaman i<;:in ellerindeki smuh anlaml . iizerinde, genellemeler yapmaya 9ah~lrlardL Psikoloji tarihi i~inde bizi ilgilendirdigi kadarlyla, 6 'Platon'un iki temel gorti§u tizerinde duqnakta yarar vardu. Bunlar «ger\=egin dogaSl» ve «ruh'un ozeUikleri» gOrU§leridir. \ Onun bu konulardaki gOrU§leri, uzun ydlar felsefi dti§unme bit;imlerini etkilemi§; sonw;lan,gtintimtize dek tartI~malara neden olmu§ ve hala d~ 01 maktadlf " Ger~egin Dogasl : Konuya bir omekle ba§byahm. Diyelim ki, bir aga~ gordiik. Platon'a gore bu gortilen nesne, oradaki ger~ek bir aga~ degildir. Onun yerine, duyu organlannnzm, goztimtiziin bir durumu, ger~egin eksik ve ,kusurlu, bir '«simgesi»dir. Platon, bu konuyu a~lklamak i~in slmnJ bir magaramn ~lk kaplsma donmti~ bir adam benzetmesi yapnu§tlr. Bu adam ytiziinii magaraya donmii~ken, arkasmdan g~en insanlann kendilerini degil, magara duvarlanna yaoslyan golgelerini gormektedir. t~te, Platon'a, gore, insan ,beyni de, aynen magaraya slrtml donmti§ adamm nesneleri algllayl~l gibi i~lemektedir. , Duyu organlan He algtlananlar, yalmzca, nesnelerden bize yanslyan golgelerdir. Buna bir ba§ka omek de, renk korliigii olan bir kimsenin hi~ bir zaman kmru,zl ve ye§ili algllaya , mamasldlr: 'insan'da, renk korliigtl olan ki§i gibi, hic;bir zaman nesnelerin gerc;egini algdayamaz. <;iinkti' nesneler algIlayana gore degi§kendir. Bir sinekveya ke\=i gozii ile algtlanan diinya iie, insan goztintin algdadlgl diinya arasmda .fark vardJr. Bununla beraber" Platon, bu«degi~ken, nesneler» dtinyasmm di~mda, «ger~ek» bir diinyamn, <<idea»lar 7 dtinyasmm, varhgina inanml~tlr.· Dna gore, bilinmeyen bir yerde, bilnmeyep bir ,bi~imde, her gordugumiiz, «nesne»nin, degi~mez, mutlak bir durumu olmahdlr.' Bizim alglladlgnruz 'nesne'ler, bu mutlak ve degi§rnez 'idea'lann, bize yanslyan golgeleridi~. <<Platonik ideal» deyirni de bu gOrU§lerden kaynaklanmaktadlr. Platon'a gore, bu idealar dUnyasmda, duyu organlarlJlllzla alglladlglmlz her §eyin, degi~mez bir bulunmasl <<ideal form»la algIlanabilir. «Platonik doktrini «metafizik»oI arak edilmekte durulmamaktadlL «Metafizik» bilindigi gibi, «fizik' otesi» 'veya «dogal diinya otesi» anlamma gelmektedir. Eger «platonik ideal» doktrini sizin i~in anlamSIZSa, bunun nedenini metafizik~i olmaYl§lnIzda arayabilirsiniz. Ancak, deneysel psikologlar, algllanrruzm ashnda gen;:ekte var olan nesnelerin belki de kusurlu birer simgesi oldugu ,konusunda, Platbn'un gOrU§lerini payla§maktadlrIar. Diger bir ya§adlgmllz diinya, belkide, onu ya§adlglmlz varolmamaktadrr. 'Ornegin gordiigiirniiz dU§iinelim. Bu ktfffilZl ktfffilZI l§lk olarak yoksa, var belirli bir dalga elektrornanyeti k ' , Phiton'a goreolumsuz olacaktll. ,<;iinkii, «klfffilZl» olgusu, algi lama 'davram§l sonueu yaratllan bir 'kavrarndu'. insandan insana degi§ir. Yukanda sozii edilenle~, bilimsel tartl§malarda surekli rastlallllan «subjektiflik» (oznellik), «objektiflik» (nesnellik) ikilemini dile getirmektedir. 8 Bu aynm, ozelliklc psikoloji tarihi i~inde, zaman, zaman degi~ik bi~imlerde ortaya ~Ikacaktlr. ;;itndilik, bu tarti~maJann b"a~langw noktasmm, Platon,'a kadar gittigini ammsatmakla yetinecegiz. «Ruh» un ozellikleri : Platon'un ikinci onemli gorl1~ti, insan «ruh»unun oltimsuzliigtidtir. Bu gorii~tin etkileri giiniimiize dek siinnii~tiir. Bunu a<;lklamak i~in" once. «Platon'un «ruh» deyince ne demck istedigine bakahm. Platon dii§ilncesinde <<ruh», «govde» den farkhdu ve «ger~ek benlik» veya «zihin» anlamma gelebilmektedir. «Ruh» i9in kullamlan Latince sozctik «psyche» (psi~e )dir. . Bu da, <<psychology» (psikoloji nin en eski anlaffil iIe, «ruh» bilimi veya «zihin» bilimi oldugunu dti~ilndiirmektedir. Platon'a gore, <<ruh» ve «govde» iki ayn ~eydir. Ruh oliimstiz ve sonsuzdur. Bu nedenle, oliimlti nesnelerin yasalan, ruh i9in gec;erli degildir. Govde oliimhidtir ve nesne (madde) yasalanna baghdlr. Bugtin bile pek yok ki~inin dii~i.indi.igti gibi, Platon'un bu gorii~i.iriii oldugugibi kabul edecek olursak, psikolojinin" bir doga bilimi oldugunu savunmak olanaksizla~lr. Doga bilirrii anlayl~lyla, ruhsaI davram~lan incelemek, onlan degi~tirmek ve kontrol etmek soz konusu olarnayacaktlf. Bunun yamnda, bu gorii~tin aksini savunanlar da Vardlf. Oplara gore, «ruhsal» veya «zihinseI» davram~lar, doga yasalan ile a91klanabilir. Goriildtigti gibi, ki~inin bu konuya ili~kin alacagI tavlrlar, onun «bilimsel Psikoloji»ye ili~kin gOrii§leri ile aym dogmltuda olacakttr. 9
The list of books you might like
