Pselli, Michaelis, poemata

596 Pages·1992·17.753 MB·Ancient Greek, Latin

by  L. G. Westerink (editor)

BIBLIOTHECA
SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORVM
TEVBNERIANA
MICHAELIS PSELLI
POEMATA
RECENSVIT
L. G. WESTERINK
m
STVTGARDIAE ET LIPSIAE
IN AEDIBVS B. G. TEVBNERI MCMXCII
Oedruckt mit Unterstützung der Förderungs- und Beihilfefonds Wissenschaft der VO WORT GmbH,
Goethestraße 49, 8000 München
CIP-Titelaufnahme der Deutschen Bibliothek
Michael <Psellus>:
[Poemata]
Michaelis Pselli poemata / ree. L. G. Westerink. -
Stutgardiae ; Lipsiae : Teubner, 1992
(Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana)
ISBN 3-8154-1662-0
NE: Westerink, Leendert G. [Hrsg.)
Das Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung außerhalb der en-
gen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages unzulässig und strafbar. Das gilt
besonders für Vervielfältigungen, Übersetzungen, Mikroverfilmungen und die Einspeicherung und Verarbei-
tung in elektronischen Systemen.
© B. G. Teubner Verlagsgesellschaft Leipzig 1992
Printed in Germany
Satz und Druck: INTERDRUCK Leipzig GmbH
HOC VOLVMINE CONTINENTVR
Praefatio VII
Conspectus editionum XLI
Alia Pselli scripta XLII
Libri et commentationes XLIII
Sigla XLIV
MICHAELIS PSELLI POEMATA
Didactica maiora
1. De inscriptiones Psalmorum 1
2. In Canticum 13
3. De dogmate 67
4. De conciliis 72
5. De nomocanone 77
6. Grammatica 80
7. Rhetorica 103
8. Synopsis legum 123
9. De medicina 190
Didactica minora
10. In parabolani fermenti 233
11. De seleniasmo 234
12. De matrimonio prohibito 235
13. De motibus caeli cum anima comparai is 235
14. De metro iambico 236
15. De regimine 237
Ad imperatores
16. Ad Michaelem IV 238
17. In obitum Scleraenae 239
18. Ad Comnenum de kalendis 252
19. Ad Comnenum superstitem 254
20. In Comneni sepulcnim 258
Invectiva
21. In Sabbaitam 258
22. In Iacobum monachum 270
Cánones liturgici
23. Officium Metaphrastae 277
24. Canon in magnam quintam feriam 286
Epigrammata
25. In Romanum senem 294
26. In Basilium 294
V
HOC LIBRO CONTINENTVR
27. In flammulam Monomachi 295
28. In protosyncellum 295
29. Ad amicos unanimos 296
30. In maledicum insensatum 296
31. Ins. Georgium 297
32. In Photium 297
33. In matrem dei lactantem 298
34. In poculum 298
35-52. Aenigmata 298
Spuria
53. Introducilo in Psalmos 302
54. Commentarius in Psalmos 327
55. Inhexaemeron 390
56. In liturgiam 399
57. Contra Latinos 407
58. De agrimensura 415
59. Nomina ventorum 424
60. De balneo 427
61. De partibus corporis 428
62. In scabiem 429
63. De anima sua 432
64. Vir apud sepulcrum uxoris 434
65. De oratione 435
66. Ad amicum cum aegrotaret 436
67. Ad monachum superbum 437
68. Ad eundem 451
69-82. Tetrasticha in festa dominica 455
83. In annuntiationem 458
84. In vestem virginis, crucem, Baptistae capillos 459
85. Oratio ad Christum et evangelistas 459
86. De iniuria illata 460
87. De desiderio amici 460
88. In prophetam Amos 461
89. In prophetam Michaeam 461
90. In XII apostólos 461
91. De versificando 463
92. De Vlixis erroribus 463
Indices
Initia 465
Index auctorum 468
Index nominum 505
Index verborum 513
VI
PRAEFATIO
1. DE TRADITIONE POEMATVM IN VNIVERSVM
Secus quam Pselli opera prosa oratione conscripta (panegyrici, lau-
dationes fúnebres, epistulae, tractatus), quorum magna pars ipso vivo
aut non multo post in varia corpora collecta ad nos pervenit (per co-
dices Parisinum gr. 1182, Laurentianum 57, 40, Vaticanum gr. 672,
Barberinum gr.240, Baroccianum gr. 131), poemata eiusdem plerum-
que passim et variis casibus servata sunt, pauca cum ipsius orationi-
bus et tractatibus, plura inter aliorum scriptorum opera, scimus sane
Psellum imperante Constantino X Duca (1059-1067) consilium ce-
pisse ut ad usum filii eius Michaelis (VII) omnes scientias in formam
versuum politicorum breviter redigerei, id docent inscriptiones in Pa-
ris. gr. 1182 et Laur. 57,26 versibus de grammatica praefixae; in Lau-
rentiano tamen nonnisi ars grammatica sequitur (ff.71r-77r), in Pari-
sino grammatica et rhetorica (ff. 184v-188v), tertia parte ultimi folii
vacua relicta, ex quo efficitur etiam exemplar Parisini nihil nisi haec
duo opuscula habuisse. carmen de grammatica (una cum léxico) iam-
pridem a Psello conscriptum et Constantino IX Monomacho
(1042-1055) dedicatum erat; versus de rhetorica utrum Michaeli sta-
tini ab initio destinati fuerint an hos quoque Monomacho prius in-
scripserit, dici non potest, constat tamen etiam aliorum poematum
didacticorum hoc volumine comprehensorum inscriptiones mutatas
fuisse: Poem. 1, De inscriptionibus Psalmorum (Monomacho, deinde
M.Ducae); Poem. 2, In Canticum (Monomacho, tum M.Ducae, post-
remo Botaniatae); Poem. 3, De fide (Monomacho secundum unum
testem, Ducae secundum plures); Poem. 4, De conciliis (Monoma-
cho, M. Ducae). Poemata 5, De nomocanone, et 8, Synopsin legum,
soli M. Ducae nostri quidem codices inscribunt, quamquam ea quo-
que iam ante composita esse piane negari non potest.1) aliqua horum
corpori addere fortasse voluit Psellus, fortasse et addidit, sed nihil ha-
bemus quod indicet inceptum ultra ea quae praebet Parisinus proces-
sisse.
1) Vide argumentum Poem. 5.
VII
PRAEFATIO
Habent tarnen nonnulla horum carminum in unum collata codices
complures, scilicet:
ρ Parisinus gr. 2875, s. XIII: Poem. 53 (ff. lr-2*); 5 (ff. 3r"v); 4
(ff. 3V-5V); 2 (ff. 5V-11V); 3 (ff. llv-12v); separatim 24 (ff. 140v-143v).
ν Vaticanus Palatinus gr. 383, s.XIII: Poem.53 (ff.71r-83v); 10
(f. 84r); 3 (ff. 84r-85v); 4 (ff.85v-87r); 1 (ff. 87r-91v).
Huius apographon erat Taurin, gr.331 (c.II.34), s.XVI, ff.26-46, qui a. 1904 incen-
dio absumptus est.
s Vaticanus gr. 1409, s.XIII ex.: Poem.l (ff.44r-45v); 53 (ff.45v-
50r); 3 (ff.50r-51r); 5 (f. 51r v); 4 (f. 51*); 8 (ff. 52r-62r).
Apographa sunt Barocc. gr. 25, s. XIV, ff. 211r-232v (1, 53, 3, 5, 4, 8) et Vindob.
theol. gr.213, s.XVI, ff.l'-29v (1, 53, 3, 5, 4).
In unoquoque horum poemata seorsum collecta esse indicant car-
mina inter se differentia et ordo diversus, confirmât varietas lectio-
nis. Pselli iussu congesta esse non possunt, cum Poem.53 genuinum
non sit.
Inter ceterorum poematum codices hi sunt notandi:
a Vaticanus gr. 12762), s.XIV, qui cum aliis versibus byzantinis
et italico-byzantinis et opusculis pedestribus (inter quae et Pselli)
haec poemata Pselli complectitur: Poem. 24 finem (ff. 5P-52r); 19
(ff.52r-54r); 17 (ff.54r-600; 16 (f.60r"v); 57 (ff,146r-149v); 4 (fT.149v-
150v); 22 (ff. 175'-178*).
h Havniensis 1899, s.XIV, ff. lr-3v, collecta habet haec epigram-
mata variorum, nominibus saepe temere impositis: 1-9: Geometrae
et Styliani convicia mutua; 10: [Pselli] Poem. 90 (anon.); 11: Christo-
phori Mitylenaei 16 Kurtz, Nicolao metropolitae Corcyrae attribu-
tum; 12: eiusdem 13, eidem metropolitae attributum; 13: anon. (ine.
Ώς εστί τερπνόν καϊ καλόν και συμφέρον); 14: Christophori 15, ei-
dem, i.e. metropolitae Corcyrae, ascriptum; 15: Ioannis Mauropodis
Euchaitorum metropolitae 30 Lagarde (anon.); 16: anon, ad Virgi-
nem (inc. Έκ μητρικών μου των σπλάγχνων, ώ παρθένε); 17: Ad Pro-
dromum (inc. Συ καϊ προφήτης ευρέθης προ τον τόκου); 18-20: De
inventione capitis Prodromi (inc. I Την εϋρεσιν σης παμφαεοτάτης
κάρας, II Την εϋρεσιν σον της τρισολβίας κάρας, III Στάμνος κάραν
φέρουσα την του Προδρόμου); 21: Pselli Poem. 33; 22-23: [Pselli]
2) Descripserunt Acconcia Longo - Jacob (infra p. XLIII).
Vili
PRAEFATIO
82-83 (anon.); 24: [Pselli] Poem. 84 (eiusdem aut metropolitae Cor-
cyrae); 25: Pselli Poem.20; 26: Pselli Poem.31; 27: Christophori 14;
28: eiusdem 11 (anon.).
Parisinus suppl. gr. 6903), s.XI ex., inter multa et varia nostri pc
voluminis hos versus habet: Poem. 17 (ff. 70r-73v); 10 (f. 73v);
91(f. 73v, anon.); 62 (ff. 112v-113r, Michaelis).
Perpauca horum carminum cum Pselli operibus pedestribus com-
mixta extant: in Parisino gr. 1182 Poem. 6 et 7 (v. supra p. VII), Ρ
13, 24 (partim); tum in Vaticano gr. 672 Poem. 10, 25, 26, 29, mi- ν
nora omnia; et in Matritensi gr. 51 [4681], qui Pselliana quaedam D
et ps.-Pselliana cum scriptis Ioannis Mauropodis et aliorum miscet,
Poem. 1, 3, 4, 13. pleraque vero e variis codicibus omne genus con-
quirenda sunt, et uniuscuiusque traditio manuscripta persequenda.
2. DE TRADITIONE SINGVLORVM POEMATVM
GENVINORVM
Poema 1, In inscriptiones Psalmorum. ad constituendum textum hi
codices usui fuerunt:
Vaticanus gr. 1409, s.XIII ex., ff.44r-45v (v. supra p. VIII). co- s
dex multa cum cura exaratus, quem in edendo textu praecipue secu-
tus sum.
Laurentianus Conv. soppr.627, s. XIII, ff.93v-95r. huic pro- im
xime accedunt Neapol. II.C.34, s.XV, ff.92v-100r; Paris. Coisl. gr.12,
s.XI, ff.4v-8r; Ambr. M 15 sup., s.XIII, ff. lr-5r (vss. 1-31 desunt).
Marcianus gr. 498, s.XIV, ff.340v-345v. i°
New Haven, Yale 249, s.XIV, ff.lr-7r. i°
Matritensis gr. 51 [4681], s.XIV, ff,120r-124v (v. supra), desunt D
vss. 168-259, duobus foliis amissis.
In tribus codicibus desiderantur vss. 292-302; sunt hi:
Vaticanus Palatinusgr. 383, s.XIII, ff. 87r-91v(v. supra p. VIII). ν
Atheniensis 799, s.XIV, ff.2r-5r. f
Mosquensis gr. 388 [53 Vlad.], s.XV, ff,12r-13v. ρ
Accedit porro:
Bostoniensis Houghton gr.3, s.XIII, ff.lr-7v. jz
3) Descripsit Rochefort (infra p.XLIII).
IX
PRAEFATIO
Apographon huius est Vat. Ottob. gr.153, s.XVI, ff.26v-33v, nam in utroque vss.71,
123, 263, 298 in mg. suppleti sunt.
Relinquuntur pauci, quos propter diversas causas in apparatum non recepì: Ambr.
M 15 sup., s. XIII, ff. 1Γ-5Γ (v. infra p. XXVIII), qui inc. mutilus a vs. 33, lacer et fusca-
tus; quae distingui possunt maximam partem cum lectionibus cod. im congruunt. ne-
glexi et Paris, gr. 1277, s. XIII, ff. 244r-247r, in quo atramentum ita diffluxit ut in
charta maculata permulta evanuerint; tum duo fragmenta, Vat. gr. 1898, f. 233v, et
2057, f. 173r. duos Athoos, Dionysii 65, s. XIV, pp. 1-20, et Laurae I 99, s. XVIII,
ff. 211-226, inspicere non potui.
Singularis est Marc, gr.578, a. 1346, in cuius ff.2'-5r Poemata 1 et 53 in unum con-
nata sunt; nam praecedunt Poem. 1, 1-5; 53, 391-392; 1, 6-12; sequitur Poematis 53
versio decurtata; subiunguntur cetera Poematis 1 (vss. 14-15; 13; 16-300); textus
Poem. 1 codici i° proximus est.
Poema 1 primus edidit Ruelle 609-614, lacunosum sane quippe ex
cod. Paris, gr. 1277, deinde integrum Lambros-Dyobouniotes
352-361 e Vindob. theol. gr.213 (supra p. Vili); eius editionis ignari
Kurtz-Drexl1 389-400 textum Ruellianum ope codicis ν emendave-
runt.
Poema 2, In Canticum. inter testes huius commentarli primum lo-
cum obtinet, eo quod ceterorum codicum complures lacunas com-
munes complet, vitia communia plurima tollit
c Athous Panteleimonis 548, s.XV, ff.293r-319v. recensionem
exhibet priorem, Constantino IX Monomacho inscriptam; in locum
tarnen tituli successerunt tres versus iambici parum elegantes, in-
scriptionem veram servavit
cf Athous Iberorum 329, s.XVI, ff. 175v-176r, eodem stirpe or-
tus, qui vero post vs. 92 mutilus desinit.
Hanc recensionem ut potui restituì, ita ut etiam ceteris paribus
huius lectiones praetulerim reliquie; ipse tarnen codex c tot vitiis la-
borat (partim eo quod singulorum versuum non prima solum littera,
sed nonnumquam complures rubricatori supplendae relictae erant,
partim gravioribus causis), ut passim ceterorum ope emendandus sit.
Recensionis deterioris hi codices adhibentur:
ρ Parisinus gr. 2875 (de quo supra p.VIII), ff.5v-lP. hic quoque
codex, quamquam Monomacho carmen inscribit, deterioribus adnu-
merandus est. desunt vss. 649-1201; nimirum scribam, cum dimi-
dium fere poema descripsisset, laboris piguit, quamobrem reliquis
omissis ad epilogum transiit.
In duobus libris Michael Ducas in locum Monomachi succedit;
sunt hi:
•η Vaticanus gr. 1802, s.XIV, ff.312r-321r.
X