Przedmowa Do Antologii Shinsen Waka

0.11 MB·Polish

by  Krzysztof Wojciech Olszewski

113

Ki no Tsurayuki, Przedmowa do antologii „Shinsen waka”

Skoro tylko Tsurayuki powrócił ze słu(cid:298)by, przedło(cid:298)ył Jego Wysoko(cid:286)ci1 te oto słowaŚ splotły się ju(cid:298)
cienie wieczornych sosen na mo(cid:286)cie w górach i (cid:298)ałosnych chmur na niebie a posępne wycie wiatru w
gaju bambusowym na brzegach rzeki Xiang2 stało się jakie(cid:286) nierzeczywiste.3 Niestety, zasnął ju(cid:298) te(cid:298)
snem wiecznym Radca,4 który przekazał nam rozkaz Jego Wysoko(cid:286)ci.5 Wkładami martwe, dziwne
frazesy do pudełek,6 wylewam samotnie łzy na rękawy kimona. żdyby Tsurayuki umarł młodo, pie(cid:286)ni

1 W oryginale pojawia się tutaj wyszukana ze względu na poziom honoryfikatywno(cid:286)ci frazaŚ (cid:688)上献せ
(cid:926)とす(cid:918)(cid:886)(cid:689)(…) jōken sen to suru ni, gdzie czasownik jōken su oznaczał przedło(cid:298)enie cesarzowi
memoriału czy w tym wypadku przedmowy do antologii poezji. Odbiorcą tego traktatu z teorii wiersza
(podobnie jak poprzednich poetyk normatywnych) czyni więc Tsurayuki cesarza i jego dwór.
2 湘江 Xiang jiang - rzeka w Chinach, we wschodniej czę(cid:286)ci prowincji Hunan. Całkowita długo(cid:286)ć 817
km. Przepływa przez miasto Changsha i wpada do jeziora Dongting. Brzegi rzeki Xiang, jak i jeziora
Dongting, od dawna słynęły w Chinach z przepięknych widoków.
3 W oryginale: (cid:688)湘浜の秋竹悲風の声忽ち幽(cid:885)(cid:917)(cid:637)(cid:689) shōhin no shuchiku hifū no koe tachimachi
kasuka nari. Jest to, najprawdopodobniej, jedna z pierwszych prób sformułowania kategorii estetycznej
yūgen, wyeksplikowanej pó(cid:296)niej przez Zeamiego w dziele Fūshi kaden (Wdzięk wiatru, tradycja
kwiatu). Przymiotnik kasuka, chętnie pó(cid:296)niej stosowany przez Murasaki Shikibu w Genji monogatari
(Opowieść o księciu Genji), oznaczał ulotne, efemeryczne, niejasne czy rozmyte wra(cid:298)enia zmysłowe.
Zanim jednak Zeami nada nowy wyd(cid:296)więk temu wyra(cid:298)eniu, kasuka bardzo odpowiadał estetyce i
sposobom odczuwania i postrzegania (cid:286)wiata przez arystokratów z Heianky(cid:448). Pod wpływem buddyzmu
ezoterycznego mikkyō i wynikających z doktryny wyobra(cid:298)eń Zachodniego Raju Buddy Amidy, którymi
przesiąknięta była cała sztuka wczesnej epoki Heian (w szczególno(cid:286)ci malarstwo), arystokraci
postrzegali otaczającą ich rzeczywisto(cid:286)ć wła(cid:286)nie na sposób ulotny, nierzeczywisty, nieziemski.
4 Tsurayuki miał na my(cid:286)li postać 藤原兼輔 Fujiwary no Kanesuke (877-933) - poety i dworzanina z
wczesnej epoki Heian, jednego z 36 Mistrzów Poezji. Kanesuke cieszył się szczególną sympatią ze
strony cesarza Daigo. W karierze dworskiej doszedł do stanowiska Wielkiego Ministra (cid:285)rodka
(Chūnagon). Był mecenasem takich twórców, jak (cid:447)shik(cid:448)chi no Mitsune i Ki no Tsurayuki. Pozostawił
po sobie prywatną antologię poezji - Kanesukeshū (Zbiór Kanesuke).
Tsurayuki, pisząc o (cid:286)mierci Żujiwary no Kanesuke, u(cid:298)ywa w tym miejscu wyszukanego
honoryfikatywnego zwrotu 薨逝す kōsei su, który odnosił się do (cid:286)mierci cesarza, członków jego rodziny
lub arystokratów posiadających przynajmniej trzecią rangę dworską.
5 W oryginale: (cid:688)勅(cid:925)伝ふ(cid:918)の納言も亦已(cid:886)薨逝す(cid:637)(cid:689) Choku o tsutauru no nagon mo mata sudeni
kōsei su. Choku (albo mikotonori) oznacza rozkaz cesarski (w tym wypadku rozkaz zredagowania
antologii poezji Shinsen waka), który Tsurayukiemu - jak wynika z tego tekstu - przekazał wła(cid:286)nie
minister Żujiwara no Kanesuke. Jednak ówczesny monarcha, cesarz Daigo (885-930) - przyjaciel i
mecenas poety - zmarł w 930 roku i Ki no Tsurayuki, powróciwszy w 935 roku z Tosy, przedstawił
ukończoną antologię wraz z przedmową młodocianemu, 12-letniemu wówczas cesarzowi Suzaku (923
- 952).
6 W oryginale: (cid:688)空しく妙辞(cid:925)箱中(cid:886)貯え(cid:689) Munashiku myōji o shōchū ni takuwae. Przymiotnik
munashi oznaczał zarówno ‘bezsensowny, bezwarto(cid:286)ciowy, daremny’, jak i ‘martwy’ (por. wyra(cid:298)enie
114

japońskie nadal pozostawałyby w rozproszeniu.7 (cid:297)al, (cid:298)e zostawił po sobie tylko skrawki wspaniałych
dzieł, a ten zbiór zło(cid:298)ył tak niezręcznie. A jednak te parę słów rękopisu napisał po to, aby przekazać je
przyszłym pokoleniom.

starojapońskie munashiku naru ‘umrzeć’). Z kolei wyra(cid:298)enia my(cid:448)ji ‘dziwne, wyszukane słowa’
Tsurayuki u(cid:298)ył z pewno(cid:286)cią na okre(cid:286)lenie drętwych i sztywnych (w porównaniu z (cid:298)ywą japońszczyzną)
fraz sinojapońskich, w których poeta nie był w stanie zawrzeć całego bogactwa metaforyki, tak
wspaniale ukazanego we wcze(cid:286)niejszych traktatach z teorii poezji.
Znamienny jest fakt, ze tego samego wyra(cid:298)enia myōji u(cid:298)ywał wybitny pisarz, krytyk literacki i tłumacz
z epoki Meiji, Tsubouchi Sh(cid:448)y(cid:448) (1859 - 1935) na okre(cid:286)lenie całego klasycznego, starojapońskiego
balastu, który nale(cid:298)ało zdecydowanie odrzucić w procesie tworzenia normy nowojapońskiego języka
literackiego.
7 W oryginale: (cid:688)若し貫之逝去せば(cid:636)歌も亦散逸せ(cid:926)(cid:637)(cid:689) Wakashi Tsurayuki seikyo seba, uta mo
mata san’itsu sen. Słowa te mo(cid:298)na uwa(cid:298)ać za najwyra(cid:296)niejszy u Tsurayukiego przejaw (cid:286)wiadomej
oceny wybitnej warto(cid:286)ci kulturotworczej jego dzieła. Poeta w ostatnim traktacie normatywnym,
swoistym manife(cid:286)cie krytycznoliterackirn wyra(cid:298)a tym samym swoje exegi monumentum.