Table Of Content

Proudhon’dan Deleuze’e Anarşist Felsefe Sözlüğü Daniel Colson Çeviri: Işık Ergüden Versus Kitap (125) Proudhon’dan Deleuze’e Anarşist Felsefe Sözlüğü Daniel Colson Özgün Künye: Petit lexique philosophique de l’anarchisme. De Proudhon à Deleuze Çeviri: Işık Ergüden Kapak Tasarımı İlknur Kavlak Sayfa Düzeni İlknur Kavlak © Her hakkı mahfuzdur. Albay Faik Sözdener Sk. Benson İş Merkezi No:21/2 Kadıköy/İstanbul 34710 Tel: 0 216 418 27 02 (pbx) Faks: 0 216 414 34 42 www.versuskitap.com [email protected] Uyarı Anarşizm, tarihinin hareketli ve kimi zaman acımasız niteliğiyle, aşırı talepleriyle, önde gelen şahsiyetlerinin marjinalliği ya da popüler boyutuyla, aynı zamanda da en teorik metinlerinin niteliğiyle, Batı’nın felsefi ve politik düşüncesinde asla gerçek bir kabul görmemiştir. Bunun için yirminci yüzyılın ikinci yarısını beklemek gerekmiştir. O dönemde de anarşizme referans yapmak yavaş yavaş aşina ve muğlak bir merak konusu haline gelmişti. Marjinal ve az çok sempatik bu referansın toplumsal ve teorik içerimlerinin radikalliği, tutarlılığı ve dolaysızlığı nihayet görülebilsin umuduyla gençlik zaman zaman kendini feda etmek zorunda kalmıştı. Anarşizm, dolaysız ve zımni bir deneyimin ve algının üzerine eklenen yeni ve belki de ilk okunma olasılığını kendine değil, bellibaşlı teorisyenlerinin sık sık belirttikleri gibi öncelikle dışarıya borçludur: Şanghay’dan Paris’e, Washington’dan Berlin ya da Tokyo’ya dek altmışlı ve yetmişli yıllar boyunca dünyanın çoğu ülkesini katetmiş ve sarsmış olayların “dışarı”sı; aynı zamanda da, tarihsel anarşizmle görünüşte ilişkisiz, Proudhon’dan çok Nietzsche’ye, Bakunin ya da Stirner’den çok Spinoza’ya göndermede bulunan, keza neyin taşıyıcısı olduğunu daha ifade edemeden unutulmuş politik ve felsefi bir projeye anlam vermeye, yeraltından da olsa gerçekliğin gücüyle katkıda bulunan çağdaş bir düşüncenin “dışarı”sı. Bu sözlük en azından şunu amaçlamaktadır: Foucault ya da Deleuze’ün Nietzscheciliğinin, bunun imkân tanıdığı Spinoza ya da Leibniz yeniden-okumasının, aynı zamanda Gabriel Tarde’ın, Gilbert Simondon’un, hatta Alfred North Whitehead’ın günümüzde yeniden keşfinin nasıl olup da kelimenin gerçek anlamıyla liberter düşünceye, mesela Proudhon ya da Bakunin’in metinlerine anlam vermekle kalmayıp, kendilerinin de aydınlattıkları ve yeniledikleri bu düşüncenin içinde anlam bulduklarını ve böylelikle, bu şanslı buluşma sayesinde, yirmi birinci yüzyılda anarşizmi mümkün kılmaya katkıda bulunduklarını göstermek. Liberter hareketlerin bakış açısıyla, deneyimlerinin ve sonuçlarının zenginliğiyle kıyaslandığında bu sözlük hedefleri bakımından sınırlıdır. Tarihsel hiçbir yanı yoktur; bireyler, akımlar, örgütler üzerine hiçbir bilgi sağlamaz. Özellikle (1848 Avrupa isyanlarından 1936 yaz ve sonbaharındaki İspanyol devrimine)[1] yaklaşık bir yüzyıl boyunca anarşizmin en canlı gerçekliğini oluşturmuş olaylar üzerine de hiçbir bilgi yoktur. Örneğin James Guillaume’un Enternasyonal’i ya da Voline’in Meçhul Devrim’i, Abel Paz’ın Durruti’si, Alexandre Skirda’nın Nestor Makhno’su gibi bu gerçekliğin anlamını kavratmaya en müsait anlatı ve tanıklıkların okunma zorunluluğundan da muaf tutmaz.[2] Bu sözlük de kendine koyduğu sınırlar içinde eğretidir, çok sayıda ekleme ve düzeltmeye müsaittir. Bilinçli soyutluğu içinde tek bir hedefi vardır ve dört noktada özetlenebilir: 1) Anarşi’ye bağlılığını kararlı bir şekilde belirten bir hareketin olası (ve paradoksal) teorik tutarlılığının anlaşılmasını sağlamak; 2) uzunca bir süre ortadan silindikten sonra yirminci yüzyılın ikinci yarısında bu hareketin teorik canlanmasının kökenleriyle nasıl bağ kurduğunu göstermek; 3) bu hareketin bakış açısından, Spinoza, Leibniz, Stirner, Proudhon, Bakunin, Tarde, Nietzsche, Bergson, Foucault, Simondon, Deleuze gibi, görünüşte oldukça farklı filozof ve teorisyenleri birleştiren gizli yakınlıkları keşfettirmek; 4) liberter pratik ve deneylere benzer bir dünya ve gerçeklik algısının, bunların gelişimi için zorunlu olan ama kimi zaman da eksikliğini amansızca hissettiren bir algının gündeme getirilmesine katkıda bulunmak. Pratik birkaç okuma önerisi. Her gerçek sözlük, ne kadar sınırlı olsa da, çok sayıda olası maddeden oluşan bir labirenttir. Bu maddelerden hiçbiri liberter düşüncede ayrıcalıklı bir yer işgal etme, kurucu bir rol oynama ya da birincil ilke olarak hizmet etme iddiasında değildir. Bununla birlikte, alfabenin keyfi düzenine bağlı kalarak ilgisizlikten ya da alışkanlıktan okumaya A harfiyle başlamak şart değildir. Tersine herkes ya herhangi bir kelime veya fikirle arasında özel ve sezgisel bir yakınlık hissettiğinden ya da bu kelime ve fikirlerden bazıları kişinin düşünme, hissetme ve algılama tarzına tam denk düştüğünden kendine en uygun maddeleri kendisi seçebilir. Sondaki dizin bu tercihi mümkün kıldığından bu dizinle başlamak ve gerektiğinde ona geri dönmek arzu edilir. Ancak sözlükte yer alan kavramların, kendi aralarında sürdürdükleri ilişki dolayısıyla, birbirleriyle yakınlık ve denklikleri de vardır; ve yakınlığın ne sözlük sıralamasına ne de tümdengelimin mantıksal buyruklarına uyduğu bir güzergâhta bu tedrici bir okumaya imkân tanımaktadır. Bu sözlüğü alttan alta destekleyen projenin doğasına ve yapım tarzlarına sıkı sıkıya bağlı iki etki de buradan kaynaklanır. 1) Her tanım kendine yeterlidir ve kendi başına okunabilir. Her tanım için, az çok uzun açıklamalarla birlikte, kendini tekrarlamaktan çekinmeden, bu tanımları aydınlatan ve doğrulayan referans ve alıntılar tekrar tekrar kullanılır. 2) Her kelime çoğu zaman çok sayıda başka maddeye gönderme yapmaktadır (bunlar metinde italik olarak belirtilmiştir). Bunlara yönelmek mümkündür, hatta bakılması