Protocollaire behandelingen in de ambulante geestelijke gezondheidszorg I

392 Pages·2004·1.7 MB·German

by  G. P. J. Keijsers

ProtocollairebehandelingenindeambulantegeestelijkegezondheidszorgI
Protocollaire
behandelingen in
de ambulante
geestelijke
gezondheidszorg I
tweede, herziene druk
Redactie:
dr. G.P.J. Keijsers
dr. A. van Minnen
prof. dr. C.A.L. Hoogduin
Bohn Sta£eu Van Loghum
Houten 2004
(cid:2)2004BohnSta£euVanLoghum,Houten
Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigd,
opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in
enigevormofopenigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopiee«n,
opnamen,ofeniganderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemming
vandeuitgever.
Voorzover het maken van kopiee«n uit deze uitgave is toegestaan op grond van
artikel 16b Auteurswet 1912 j‡ het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals
gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet
1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen
aandeStichtingReprorecht(Postbus3060,2130KBHoofddorp).Voorhetover-
nemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgaveinbloemlezingen,readersenan-
dere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uit-
gevertewenden.
ISBN9031342491(genaaidgebrocheerd)
ISBN9031343242(genaaidgebonden)
NUR777
Ontwerpomslag: ZevenZomers.Art,EelkovanIersel
Serieredacteur: prof.dr.C.A.L.Hoogduin
Eerstedruk1997
Tweededruk2004
BohnSta£euVanLoghum DistributeurinBelgie«:
HetSpoor2 StandaardUitgeverij
Postbus246 Belgie«lei147a
3990GAHouten 2018Antwerpen
www.bsl.nl www.standaarduitgeverij.be
Inhoud
Tengeleide VII
1 ProtocollairebehandelingenindeambulanteGGZ 1
G.P.J.Keijsers,A.vanMinnenenC.A.L.Hoogduin
2 Protocollairebehandelingvanpatie«ntenmeteenpaniekstoornismet 32
of zonder agorafobie: Interoceptieve exposure, cognitieve gedrags-
therapieenexposureinvivo
M.Kampman,G.P.J.KeijsersenG.J.Hendriks
3 Protocollaire behandeling van patie«nten met een obsessieve-com- 63
pulsieve stoornis: Exposure, responspreventie en cognitieve thera-
pie
M.J.P.M.Verbraak,C.A.L.Hoogduin,G.J.Methorst,W.J.J.M.Arts,A.M.D.
HansenenG.P.J.Keijsers
4 Protocollaire behandeling van patie«nten met een gegeneraliseerde 98
angststoornis: Cognitievetherapie
H.J.ElgersmaenA.Arntz
5 Protocollairebehandelingvanpatie«ntenmeteenacutestress-stoor- 125
nis: Kortdurendecognitievegedragstherapie
A.A.P.vanEmmerik,J.H.KamphuisenP.M.G.Emmelkamp
6 Protocollairebehandelingvandepressievepatie«nten:Cognitievege- 154
dragstherapie
W.Boelens
7 Protocollairebehandelingvanpatie«ntenmetonverklaardelichame- 183
lijkeklachten: Cognitievegedragstherapie
A.E.M.Speckens,Ph.SpinhovenenY.R.vanRood
8 Protocollaire behandeling van patie«nten met migraine en span- 219
ningshoofdpijn: Ontspanningstrainingencognitievetraining
M.J.SorbienS.J.Swaen
V
(cid:16) (cid:32)(cid:58)(cid:56)(cid:60)(cid:56)(cid:44)(cid:56)(cid:53)(cid:53)(cid:42)(cid:50)(cid:58)(cid:46) (cid:43)(cid:46)(cid:49)(cid:42)(cid:55)(cid:45)(cid:46)(cid:53)(cid:50)(cid:55)(cid:48) (cid:62)(cid:42)(cid:55) (cid:57)(cid:42)(cid:60)(cid:50)(cid:46)(cid:71)(cid:55)(cid:60)(cid:46)(cid:55) (cid:54)(cid:46)(cid:60) (cid:56)(cid:55)(cid:48)(cid:46)(cid:63)(cid:46)(cid:55)(cid:59)(cid:60)(cid:46) (cid:48)(cid:46)(cid:63)(cid:56)(cid:56)(cid:55)(cid:5) (cid:9)(cid:13)(cid:8)
(cid:60)(cid:46)(cid:55)(cid:17) (cid:40)(cid:46)(cid:53)(cid:47)(cid:44)(cid:56)(cid:55)(cid:60)(cid:58)(cid:56)(cid:53)(cid:46)(cid:57)(cid:58)(cid:56)(cid:44)(cid:46)(cid:45)(cid:61)(cid:58)(cid:46)(cid:59)
(cid:7)(cid:3)(cid:5)(cid:3)(cid:15)(cid:3)(cid:11)(cid:37)(cid:37)(cid:29)(cid:26)(cid:42)(cid:31)(cid:36)(cid:1)(cid:16)(cid:3)(cid:5)(cid:3)(cid:11)(cid:23)(cid:29)(cid:27)(cid:36)(cid:23)(cid:23)(cid:39)(cid:40)(cid:1)(cid:5)(cid:3)(cid:43)(cid:23)(cid:36)(cid:16)(cid:31)(cid:36)(cid:36)(cid:27)(cid:36)(cid:27)(cid:36)(cid:10)(cid:3)(cid:17)(cid:3)(cid:13)(cid:3)(cid:14)(cid:27)(cid:31)(cid:32)(cid:40)(cid:27)(cid:39)(cid:40)
(cid:8)(cid:7)(cid:32)(cid:58)(cid:56)(cid:60)(cid:56)(cid:44)(cid:56)(cid:53)(cid:53)(cid:42)(cid:50)(cid:58)(cid:46) (cid:43)(cid:46)(cid:49)(cid:42)(cid:55)(cid:45)(cid:46)(cid:53)(cid:50)(cid:55)(cid:48) (cid:62)(cid:42)(cid:55) (cid:57)(cid:42)(cid:60)(cid:50)(cid:46)(cid:71)(cid:55)(cid:60)(cid:46)(cid:55) (cid:54)(cid:46)(cid:60) (cid:60)(cid:50)(cid:44)(cid:59) (cid:46)(cid:55) (cid:49)(cid:46)(cid:60) (cid:59)(cid:65)(cid:55)(cid:45)(cid:58)(cid:56)(cid:56)(cid:54) (cid:9)(cid:14)(cid:16)
(cid:62)(cid:42)(cid:55) (cid:23)(cid:50)(cid:53)(cid:53)(cid:46)(cid:59) (cid:45)(cid:46) (cid:53)(cid:42) (cid:35)(cid:56)(cid:61)(cid:58)(cid:46)(cid:60)(cid:60)(cid:46)(cid:17) (cid:24)(cid:42)(cid:43)(cid:50)(cid:60) (cid:58)(cid:46)(cid:62)(cid:46)(cid:58)(cid:59)(cid:42)(cid:53) (cid:46)(cid:55) (cid:46)(cid:64)(cid:57)(cid:56)(cid:59)(cid:61)(cid:58)(cid:46) (cid:54)(cid:46)(cid:60) (cid:58)(cid:46)(cid:59)(cid:57)(cid:56)(cid:55)(cid:59)(cid:5)
(cid:57)(cid:58)(cid:46)(cid:62)(cid:46)(cid:55)(cid:60)(cid:50)(cid:46)
(cid:35)(cid:7)(cid:14)(cid:3)(cid:0)(cid:54)(cid:20)(cid:69)(cid:27)(cid:82)(cid:39)(cid:68)(cid:26)(cid:69)(cid:27)(cid:76)(cid:34)(cid:76)(cid:34)(cid:69)(cid:27)(cid:78)(cid:36)(cid:12)(cid:1)(cid:0)(cid:42)(cid:13)(cid:14)(cid:3)(cid:0)(cid:86)(cid:43)(cid:65)(cid:23)(cid:78)(cid:36)(cid:0)(cid:68)(cid:26)(cid:69)(cid:27)(cid:0)(cid:39)(cid:10)(cid:82)(cid:39)(cid:73)(cid:31)(cid:69)(cid:27)(cid:78)(cid:36)(cid:68)(cid:26)(cid:84)(cid:41)(cid:12)(cid:0)(cid:35)(cid:27)(cid:36)(cid:14)(cid:33)(cid:12)(cid:14)(cid:3)(cid:44)(cid:19)(cid:14)(cid:0)(cid:25)(cid:40)(cid:30)(cid:79)(cid:31)(cid:36)(cid:79)(cid:37)(cid:71)(cid:2)(cid:68)(cid:26)(cid:85)(cid:27)(cid:73)(cid:78)(cid:6)(cid:0)(cid:39)(cid:69)(cid:42)(cid:78)(cid:45)(cid:0)(cid:41)(cid:36)(cid:14)(cid:0)(cid:51)(cid:67)(cid:72)(cid:73)(cid:78)(cid:79)(cid:13)(cid:68)(cid:69)(cid:0)(cid:34)(cid:82)(cid:85)(cid:89)(cid:78)
(cid:8)(cid:8)(cid:32)(cid:58)(cid:56)(cid:60)(cid:56)(cid:44)(cid:56)(cid:53)(cid:53)(cid:42)(cid:50)(cid:58)(cid:46)(cid:42)(cid:54)(cid:43)(cid:61)(cid:53)(cid:42)(cid:55)(cid:60)(cid:46)(cid:43)(cid:46)(cid:49)(cid:42)(cid:55)(cid:45)(cid:46)(cid:53)(cid:50)(cid:55)(cid:48)(cid:62)(cid:42)(cid:55)(cid:57)(cid:46)(cid:45)(cid:56)(cid:59)(cid:46)(cid:52)(cid:59)(cid:61)(cid:46)(cid:53)(cid:46)(cid:57)(cid:53)(cid:46)(cid:48)(cid:46)(cid:58)(cid:59) (cid:10)(cid:7)(cid:15)
(cid:18)(cid:3)(cid:5)(cid:3)(cid:18)(cid:3)(cid:6)(cid:42)(cid:34)(cid:34)(cid:27)(cid:36)(cid:40)(cid:27)(cid:36)(cid:8)(cid:3)(cid:13)(cid:3)(cid:43)(cid:23)(cid:36)(cid:6)(cid:27)(cid:27)(cid:33)
(cid:8)(cid:9)(cid:32)(cid:58)(cid:56)(cid:60)(cid:56)(cid:44)(cid:56)(cid:53)(cid:53)(cid:42)(cid:50)(cid:58)(cid:46) (cid:43)(cid:46)(cid:49)(cid:42)(cid:55)(cid:45)(cid:46)(cid:53)(cid:50)(cid:55)(cid:48) (cid:62)(cid:42)(cid:55) (cid:57)(cid:42)(cid:58)(cid:46)(cid:55) (cid:54)(cid:46)(cid:60) (cid:58)(cid:46)(cid:53)(cid:42)(cid:60)(cid:50)(cid:46)(cid:57)(cid:58)(cid:56)(cid:43)(cid:53)(cid:46)(cid:54)(cid:46)(cid:55)(cid:17) (cid:20)(cid:56)(cid:54)(cid:5) (cid:10)(cid:10)(cid:15)
(cid:54)(cid:61)(cid:55)(cid:50)(cid:44)(cid:42)(cid:60)(cid:50)(cid:46)(cid:62)(cid:42)(cid:42)(cid:58)(cid:45)(cid:50)(cid:48)(cid:49)(cid:46)(cid:45)(cid:46)(cid:55)(cid:46)(cid:55)(cid:58)(cid:46)(cid:45)(cid:61)(cid:44)(cid:60)(cid:50)(cid:46)(cid:62)(cid:42)(cid:55)(cid:50)(cid:55)(cid:60)(cid:46)(cid:58)(cid:57)(cid:46)(cid:58)(cid:59)(cid:56)(cid:56)(cid:55)(cid:53)(cid:50)(cid:51)(cid:52)(cid:46)(cid:59)(cid:60)(cid:58)(cid:46)(cid:59)(cid:59)
(cid:7)(cid:3)(cid:17)(cid:3)(cid:8)(cid:3)(cid:18)(cid:3)(cid:19)(cid:25)(cid:30)(cid:23)(cid:23)(cid:38)(cid:1)(cid:6)(cid:3)(cid:16)(cid:3)(cid:43)(cid:23)(cid:36)(cid:21)(cid:31)(cid:26)(cid:27)(cid:36)(cid:28)(cid:27)(cid:34)(cid:41)(cid:27)(cid:36)(cid:19)(cid:3)(cid:6)(cid:3)(cid:17)(cid:31)(cid:27)(cid:34)(cid:23)(cid:29)(cid:27)
(cid:32)(cid:46)(cid:58)(cid:59)(cid:56)(cid:55)(cid:42)(cid:53)(cid:50)(cid:42) (cid:10)(cid:15)(cid:8)
(cid:37)(cid:25)
Ten geleide
Indelaatstetwintigjaarzijnbijuniversiteitenenspecialistischebehandelcentra
psychologische behandelingen ontwikkeld die worden uitgevoerd aan de hand
van een protocol. Dit protocol behelst een stapsgewijze beschrijving van de be-
handelingzoalsdievansessietotsessiedoordetherapeutwordtuitgevoerd.De
redenomeen behandelingin details uitte schrijvenhad temaken met weten-
schappelijkonderzoek.Omeenuitspraaktekunnendoenoverderesultatenvan
een behandeling zochten onderzoekers naar mogelijkheden om de uitvoering
vaneenbehandelingookprecieszotelatenverlopenalsdebedoelingwas.Het
gebruik van behandelprotocollen leverde dus een methodologische verbetering
opinhettherapie-effectonderzoek.Alshetdaarbijwasgeblevenhadhetbehan-
delprotocol alleen tot vakkennis van onderzoekers behoord, wat feitelijk ook
langeretijdhetgevalisgeweest,enwasderelevantievoordepraktijkbescheiden
gebleven.Maarhetisdaarnietbijgebleven.
Protocollairebehandelingenblekenovereenaantalopvallendeeigenschappente
beschikken.Zobiedtbijgoedonderzochteprotocollairebehandelingeneendia-
gnosenietalleeneenindicatievoorbehandelingmaarookeenprognose.Alsna
hetstellenvaneendiagnosebeslotenwordttoteengoedonderzochteprotocol-
lairebehandeling,dankanaandepatie«ntbijafsluitingvandediagnostischefase
betrouwbare informatie gegeven worden over de verbeteringskans, de kans op
drop-outenvaakookoverderesultatenopdelangeretermijn.
Eenandereeigenschapvanprotocollairebehandelingenishetgefocustekarakter.
Alsnahetstellenvaneendiagnosebeslotenwordttoteenprotocollairebehande-
ling,danbiedthetprotocoleenbehandelingdiezichkrachtigfocustopjuistdie
stoornis. Het protocol houdt de behandelaar bij de les. Uitstapjes naar andere
onderwerpentijdensdebehandelingwordenontmoedigd.Destoornisstaatcen-
traal. De trend tot stoornisspeci¢eke behandelingen was binnen de cognitieve
gedragstherapie al eerder ingezet. Protocollaire behandelingen zijn echter de
meest expliciete stap binnen deze trend. In de regel waren de ontwikkelaars
vanbehandelprotocollendanookspecialistenjuistophetgebiedvandebetref-
fendestoornis.
Eenderdeeigenschap van protocollaire behandelingen ishet gedetailleerde ka-
rakter.Ditgedetailleerdekaraktervergrootdetransparantievandebehandelin-
genenmaaktdattherapeutengoedindebehandelingentetrainenentesuper-
viserenzijn.Tevensnemendoordetrainingendoorhetprotocoldeverschillen
tussentherapeutenindeuitvoeringvandebehandelingaf.Hetprotocolleidttot
standaardisatie.
Eenvierdeeigenschapvanprotocollairebehandelingenisdatheteffectonderzoek
VII
waarbijprotocollairebehandelingenwerdentoegepastbijzondergunstigebehan-
delresultatenproduceerdebijzo’ndertigveelvoorkomendestoornissen.Protocol-
lairebehandelingen blekeneffectief enef¢cie«nttezijn.Hetaantalprotocollaire
behandelingenmeteensolideempirischebasisneemtnogsteedstoe.Metditalles
werdmetdeprotocollairebehandelingindeambulantegeestelijkegezondheids-
zorg een manier van behandelen ontworpen die vanaf de jaren tachtig van de
vorigeeeuwgestaagaanpopulariteitheeftgewonnen: eeneffectieve,ef¢cie«nte,
transparante,stoornisspeci¢eke,intijdbegrensde,goedtrainbarebehandelingdie
inprincipebijiederepatie«ntdieaandediagnostischecriteriavaneenpsychische
stoornisvoldoet,kanwordeningezet.
Tegenover de voordelen van protocollaire behandelingen kunnen ook nadelen
wordengeplaatst.Halverwegedejarennegentigiserindenationaleeninterna-
tionalevakliteratuurveelensoms ookverhitgediscussieerdoverhetnutende
onzin van protocollaire behandelingen. Die discussiepunten zijn niet beslecht.
Protocollair behandelen vertegenwoordigt een visie op behandelen die funda-
mentele meningsverschillen bij onderzoekers en behandelaars teweegbrengt.
Desondankszijndediscussiesindeinternationalevakliteratuurdelaatstejaren
geluwd. Mogelijk komt dat doordat protocollaire behandelingen hun intrede
hebbengedaanindeambulantegeestelijkegezondheidszorgenhunweghebben
gevondennaardedagelijksepraktijkvandebehandelaar.Zoalsvaakbijontwik-
kelingenindepraktijk,blijkenuiteindelijknietdefundamentelemaardeprak-
tische vragen over behandelen de richting aan te geven. De overeenstemming
groeitdatprotocollairebehandelingennuttigeenbona¢debehandelingenzijndie
op indicatie, of in combinatie met ge«|ndividualiseerde behandelingen kunnen
wordentoegepast.Degestandaardiseerde,protocollairebehandelingendege«|n-
dividualiseerde behandeling bijten elkaar niet maar komen als behandelopties
steeds meer naast elkaar te staan. Tevens groeit het besef dat protocollaire be-
handelingen weliswaar strikt gevolgd mo¤esten worden in het wetenschappelijk
onderzoekwaaruitzevoortkwamen,maardatdebehandelaarindepraktijkzich
daar minder aan behoeft te houden. Het gedetailleerde protocol is gebruikers-
vriendelijk, compleet, gestructureerd en goed uitvoerbaar. Men kan er zijn of
haarvoordeel meedoen. Zezijn rijk aanpsychopathologische kennis en gesys-
tematiseerde therapeutische procedures. Er is vrijheid om met het protocol te
experimenteren endebehandelingopmaataantebieden.Uiteraard ishetdan
welzodataanpassingenvanhetoorspronkelijkeprotocoltotgevolghebbendat
metminderzekerheidtezeggenvaltofdegerapporteerdebehandelresultatenuit
het onderzoek ook geldig zijn voor de toegepaste variant. Handhaving van het
oorspronkelijkeprotocolisdemeestzekerewegomeveneensbijeigenpatie«nten
deonderzoeksresultatenterepliceren.
In1997verscheendeeerstebundel‘Protocollairebehandelingenindeambulante
geestelijkegezondheidszorg’enin1999kwamdetweedebundeluit.Hetbelang-
rijkste doel van beide bundels was om de protocollaire behandelingen die bij
onderzoek-enbehandelcentraontwikkeldwaren,teverzamelenenbeschikbaar
temakenvooreenbrederpubliek.Totdantoecirculeerdendeprotocollenmeest-
al binnen een beperkte kring als folders of ongepubliceerde manuscripten. De
bundelingvandeprotocollenmaaktezebeschikbaarvooriedereen.Deauteurs
die bijdroegen aan de bundels werd gevraagd om niet over de behandeling te
schrijven maar de protocollaire behandeling zelf centraal te stellen. De bundels
VIII
zijn bedoeld voor praktijkmensen. Beide bundelszijn thans volledig herzien en
geactualiseerd.Bovendienzijnvijfnieuwebijdragenopgenomen.Indehuidige,
herziene druk zijn in deel I de protocollaire behandelingen opgenomen voor
patie«ntenmetpaniekstoornis,obsessieve-compulsievestoornis,gegeneraliseerde
angststoornis, acute stress-stoornis, depressie, onverklaarde lichamelijke klach-
ten,migraineenspanningshoofdpijn,ongewenstegewoonten,ticstoornissenen
hetsyndroomvanGillesdelaTourrette,protocollairebehandelingvoorpedosek-
sueledelictplegersenvoorparenmetrelatieproblemen.Heteerstehoofdstukuit
deze bundel biedt voorts een kritische bespreking van protocollaire psychologi-
schebehandelingenindegeestelijkegezondheidszorg.IndeelIIzijndeprotocol-
laire behandelingen opgenomen voor patie«nten met posttraumatische stress-
stoornis,socialefobie,speci¢ekefobie,depressie,hypochondrie,chronische-ver-
moeidheidssyndroom,conversieve£uisterspraak,burnout,alcoholproblemenen
boulimia nervosa. In totaal bieden de bundels samen eenentwintig ambulant
uitvoerbare,stoornisspeci¢ekeprotocollairebehandelingen.
Na een beschrijving van de stoornis en een wetenschappelijke verantwoording
van de gepresenteerde behandeling volgt in ieder hoofdstuk een gedetailleerde
beschrijving van de behandeling, verduidelijkt en toegelicht met voorbeelden,
tips en valkuilen en aangevuld met registratieformulieren, meetinstrumenten
enpatie«nteninformatie.Hetstrevenwassteedsomdebehandelingzocompleet
mogelijktepresenteren.Devormgevingvandehoofdstukkenwerdzoveelmo-
gelijk gelijk gehouden. Bij de selectie van de behandelprotocollen speelde een
aantaloverwegingen.Hetstrevenwasomprotocollairebehandelingentebunde-
len van stoornissen die geregeld in de ambulante geestelijke gezondheidszorg
voorkomen. Voorts dienden de behandelingen te steunen op up-to-date weten-
schappelijke bevindingen. En ten slotte hing de selectie samen met het vinden
vanspecialistendiebereidwarenomeenbijdrageaandebundelsteleveren.De
specialisten dienden als onderzoeker deskundig te zijn op het gebied van de
stoornis en als behandelaar en trainer nauw betrokken te zijn (geweest) bij de
ontwikkelingenuitvoeringvandeprotocollairebehandeling.
Wijhopendatwijmetbeidebundelsopnieuwtegemoetkomenaandewensvan
velen te kunnen beschikken over een aantal aantrekkelijke, laagdrempelige en
gebruikersvriendelijkgepresenteerdeprotocollairebehandelingendiesteunenop
empirischebevindingen.
Nijmegen,
GerKeijsers
AgnesvanMinnen
KeesHoogduin
IX
HOOFDSTUK 1
Protocollaire
behandelingen in de
ambulante GGZ
G.P.J. Keijsers, A. van Minnen en C.A.L. Hoogduin
Inleiding
Indeafgelopentwintigjaarzijnopuniversiteitenenspecialistischeonderzoeks-
institutenpsychologischebehandelingenontwikkelddiewordenuitgevoerdaan
dehandvaneenprotocol.Eenprotocolbehelsteenstapsgewijzebeschrijvingvan
debehandelingzoalsdezedoorbehandelaarsuitgevoerddientteworden.Meest-
al,maarnietaltijd,gaathethierbijomdiagnose-ofstoornisspeci¢ekebehande-
lingen, dat wil zeggen om behandelingen van patie«nten bij wie een bepaalde
diagnosewerdgesteld.HetsuccesvanprotocollairebehandelingenzoalsCraske
enBarlow’spaniccontroltreatmentvoormensenmeteenpaniekstoornis(1993)of
deinterpersoonlijkepsychotherapievoormensenmetdepressieveklachtenvan
Klermane.a.(1984)heeftgeleidtoteendebattussenvoor-entegenstandersover
detoepassingvanprotocollairebehandelingenindepraktijk.Degunstigebehan-
delresultatenmakenprotocollairebehandelingenpopulair.Tegenstandersmenen
echterdateenprotocollairebehandelingonvoldoenderechtdoetaandeindivi-
duelekenmerkenvaneenpatie«nt.
Dithoofdstukgaatinopdebelangrijkstepuntenuitdezediscussie.Opmeerdere
plaatsen beargumenteren we dat de standpunten van voor- en tegenstanders
nogal arbitrair zijn of te sterk gepolariseerd, en hebben we meer te maken met
eenpolitiekediscussie.Opanderepuntenwashetbelangrijkeromdewezenlijke
tegenstellingen scherp te krijgen. Deze tegenstellingen betreffen de toepassing
van het behandelprotocol maar ook devisies en tradities van waaruit protocol-
lairebehandelingenontstaanzijn.Detegenstellingengaandanbijvoorbeeldover
stoornisspeci¢eke versus algemeen effectieve kenmerken van psychotherapie,
overgestandaardiseerdversusge«|ndividualiseerdwerkenofoverempirischeva-
lideringversustherapeutischeervaring.Debegrippen’protocollairebehandeling’,
’stoornisspeci¢ekebehandeling’en’empirischgevalideerdebehandelingen’lopen
indediscussiesvoortdurenddoorelkaar.Ookindithoofdstuksteektdatdekop
1
G.P.J. Keijsers et al.(Red.), Protocollaire behandelingen in de ambulante geestelijke gezondheidszorg I, DOI 10.1007/978-90-313-7117-4_1, © 2004 Bohn Stafl eu van Loghum, Houten
op.Welwordtindithoofdstukduidelijkdatdezedriebegrippeneenverschillende
betekenishebben.
Hethoofdstukisalsvolgtopgebouwd.Eerstwordtbeschrevenhoeprotocollaire
behandelingenontstaanzijn,welkdoelzeoorspronkelijkdiendenenwelkepo-
sitie zehebben ingenomen inde klinischeliteratuur.De grootste aantrekkings-
kracht van stoornisspeci¢eke en protocollaire behandelingen is ongetwijfeld de
effectiviteitervan.Wekunnenechteralleenoverdeeffectiviteitvaneenbehan-
delingsprekenalsermethodenzijnomdieeffectiviteitvasttestellen.Detweede
paragraaftoontdeontwikkelingenbinnenhetpsychotherapieonderzoekvande
afgelopen veertig jaar, aan de hand van een historisch overzicht. Dit overzicht
maaktduidelijkdatdezeontwikkelingenjuistwerdenbepaalddoordebehoefte
omverantwoorddeeffectenvanpsychotherapievasttestellen.Indederdepara-
graafzijndebevindingenweergegevenoverdeeffectiviteitvanstoornisspeci¢eke
en protocollaire behandelingen en wordt de vraag behandeld of psychiatrische
diagnoseswelvoldoendewaarborgbiedenvoorgestandaardiseerdebehandelin-
gen.Indevierdeenvijfdeparagraafwordendebelangrijkstepuntenvankritiek
op het gebruik van behandelprotocollen in de praktijk en visies op een verant-
woordgebruikervanbesproken.Hethoofdstuk1eindigtmeteenblikopdetoe-
komst.
De opmars van protocollaire behandelingen
Heteerstegepubliceerdebehandelprotocolvooreenpsychologischebehandeling
kwamvanWolpe(1969)enbetrofdetoepassingvansystematischedesensitisatie
(Dobson&Shaw,1988).Hetprotocol wasbedoeld omdetoepassing vansyste-
matischedesensitisatiezogoedmogelijktebeschrijven.Indejarenzeventigvan
de vorige eeuw werden ook door psychoanalytici behandelprotocollen ontwik-
keld.Dezehaddentotdoelomtherapeutenopsystematischewijzetetrainenin
de behandeling (Luborsky & DeRubeis, 1984; Moras, 1993; Weiss & Marmer,
1993).Debelangrijksteaanzettothetontwikkelenvanprotocollairebehandelin-
genkwamechtervoortuithetwetenschappelijkonderzoekenhadeenmetho-
dologische reden. Vanaf de jaren tachtig werd het steeds gebruikelijker om de
behandelconditiesinvergelijkendtherapie-effectonderzoekuittevoerenvolgens
een protocol. Het protocol in deze studies speci¢ceerde welke interventies de
therapeuten wel en niet mochten uitvoeren en op welke manier de uitvoering
plaats diende te vinden. Therapeuten werden in de toepassing van deze proto-
collaire behandelingen getraind, opdat ze de behandeling goed beheersten. Op
dezewijzekonervoorgezorgdwordendatdebehandelconditiesinhetonderzoek
precies die behandelingen representeerden waarover de onderzoeker een uit-
spraakwenstetedoen.Omdeopvallendetoenamevanstudiesmetprotocollaire
behandelingen aan te duiden en om de methodologische verbetering van deze
1 Hethoofdstukgrijptgedeeltelijkterugopdetweeinleidendehoofdstukkenuitdevorige
drukvan’ProtocollairebehandelingenindeambulanteGGz’deelIenII(Keijsers,Van
Minnen&Hoogduin,1997,1999).Daarnaastzijndiversediscussiepuntenherzien,uit-
gebreidengeactualiseerd.
2