Primena i mogucnosti metoda analize sadrzaja u sociologiji

362 Pages·2014·2.81 MB·Croatian

UNIVERZITET U BEOGRADU
FILOZOFSKI FAKULTET

Željka T. Manić

PRIMENA I MOGUĆNOSTI METODA
ANALIZE SADRŽAJA U SOCIOLOGIJI

Doktorska disertacija

Beograd, 2014.
UNIVERSITY OF BELGRADE
FACULTY OF PHILOSOPHY

Željka T. Manić

APPLICATION AND POSSIBILITIES OF
CONTENT ANALYSIS METHOD IN
SOCIOLOGY

Doctoral Dissertation

Belgrade, 2014.
Komisija za ocenu i odbranu doktorske disertacije

Mentor:

dr Vladimir Ilić, redovni profesor
Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet

Članovi komisije:

dr Marija Bogdanović, profesor emeritus
Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet

dr Mirjana Bobić, redovni profesor
Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet

dr Slobodan Cvejić, vanredni profesor
Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet

Datum odbrane disertacije:
_____________________
Primena i mogućnosti metoda analize sadrţaja u sociologiji

Predmet doktorske disertacije je razmatranje primera i mogućnosti primene
metoda analize sadrţaja u sociologiji. Osnovni cilj je sistematizovanje postojećih
metodoloških saznanja o analizi sadrţaja u sociologiji, kao i ukazivanje na najznačajnija
istraţivanja nastala primenom ovog postupka i njihove doprinose razvoju samog
postupka i sociološkog istraţivanja uopšte. Metodološkom analizom ovih istraţivanja
moţe se doći do načina za unapreĎivanje postupka o kojem je reč, i uopšte i u različitim
oblastima njegove primene. Pod analizom sadrţaja se podrazumeva sociološki
istraţivački postupak čijom se primenom teţi izgradnji precizne, objektivne, pouzdane i
sistematične iskustvene evidencije o društvenoj komunikaciji. Ovaj postupak
predstavlja najpogodnije sredstvo za proučavanje različitih oblika društvene
komunikacije, čije je analiziranje neophodno da bi se društvo moglo potpunije proučiti.
Osnovni elementi društvene komunikacije su odašiljač poruke, sadrţaj poruke i
primalac poruke, a razlikuje se i više pratećih elemenata. Mogućnosti postupka
uslovljene su načinom njegovog odreĎenja pa se u disertaciji razmatraju najznačajnije
definicije analize sadrţaja, a osnovna nesaglasnost izmeĎu različitih autora odnosi se na
njen tradicionalno kvantitativan karakter. Usled toga se prikazuju različiti oblici analize
sadrţaja: kvantitativan, kvalitativan i mešoviti. Predmet razmatranja su i mogućnosti
ostvarenja epistemoloških načela objektivnosti, validnosti, sistematičnosti, pouzdanosti,
preciznosti i opštosti prilikom primene postupka. Prisutno je nastojanje da se odgovori
na pitanje da li izmeĎu kvantitativnog i kvalitativnog oblika postupka postoje značajne
epistemološke razlike. Ispituje se i odnos analize sadrţaja sa drugim sociološkim
istraţivačkim postupcima, tačnije sa posmatranjem, razgovorom i anketnim
istraţivanjima. Posmatra se i odnos analize sadrţaja sa postupcima uzročne analize,
odnosno sa uporednim metodom i multivarijantnom analizom. Potom se razmatra
izvoĎenje analize sadrţaja: izbor predmeta i ciljeva istraţivanja, uzorka, jedinica analize,
odnos jedinica analize i kategorija klasifikacije, pretestiranje, kodiranje i analiza. Deo
rada je posvećen primerima primene analize sadrţaja, a prethodi im prikaz oblasti u
kojima je našla svoju najučestaliju upotrebu: obrazovanje, politika, kultura, umetnost i
nauka. Imajući u vidu istorijski značaj i domete, metodološki se analiziraju istraţivanja
koja su realizovali Harold D. Lasswell i Paul F. Lazarsfeld sa saradnicima. Prikazuje se
i uloga postupka u proučavanju ratne i poratne propagande u udţbenicima u
jugoslovenskim zemljama, a i njena upotreba u istraţivanju naučne uticajnosti. Posebna
paţnja posvećuje se novim mogućnostima koje analizi sadrţaja pruţaju upotreba
računara i interneta. U zaključku doktorske disertacije sumiraju se rezultati izvedene
metodološke analize i ukazuje na mogućnosti pojačavanja primene analize sadrţaja u
sociologiji.

Ključne reči: analiza sadrţaja, društvena komunikacija, kvantitativna analiza
sadrţaja, kvalitativna analiza sadrţaja, epistemološki problemi, društveni činioci,
primena analize sadrţaja, računari, internet

Naučna oblast: Sociologija

Uţa naučna oblast: Metodologija socioloških istraţivanja

UDK: 303.64
Application and Possibilities of Content Analysis Method in Sociology

The subject of this doctoral dissertation is to consider the examples and
possibilities of application of content analysis method in sociology. The main aim is to
systematize current methodological knowledge about content analysis in sociology,
conjointly with the emphasis of the most important researches carried out by means of
this method and their contribution to the development of the method itself and
sociological research in general. A mechanism to enhance the method in question and
possibilities of its application in various fields can be found by methodological analysis
of these researches. Content analysis is understood as a sociological research method
which, when applied, aims to create more precise, objective, reliable and systematic
empirical evidence about social communication. This method is perceived as the most
appropriate means for studying various forms of social communication, the analysis
which is crucial for a thorough study of society. The main elements of social
communication are message transmitter, message content and message receiver along
with other conjoint elements. Possibilities of this method are conditioned by means of
its definition, thus this doctoral dissertation analyzes the most important definitions of
content analysis while the main disagreement among different authors refers to its
traditionally quantitative character. Due to the previously mentioned, various forms of
content analysis are displayed: quantitative, qualitative and mixed. The subject of the
study are also the possibilities of achieving epistemological principles of objectivity,
validity, systematicity, reliability, precision and generality when applying the method. It
is endeavored to answer the question wheter there are significant epistemological
differences between the qualitative and quantitative form of the method. The relation
between content analysis and other sociological research methods is studied – more
precisely: the relation between content analysis and observation, interview and survey.
This doctoral dissertation studies the relation between content analysis and methods of
causal analysis i.e. comparative method and multivariate analysis. Performance of
content’s analysis is afterwards considered: the choice of subject and aims of the
research, sample, units of analysis, the relation between units of analysis and
classification categories, pretesting, coding and analysis. One part of the dissertation is
dedicated to the examples of content analysis application. The examples are preceded
by display of fields where it was mostly applied: education, politics, culture, arts and
science. Due to the historical importance and ranges of the researches done by Harold D.
Lasswell and Paul F. Lazarsfeld with associates, these researches are methodologically
analysed. The work also displays the role of the method in studying war and after-war
propaganda found in the textbooks in Yugoslav countries, as well as its application in
research of scientific influence. Special attention is drawn to the new possibilities of
content analysis created by usage of computers and the Internet. In conclusion of this
doctoral dissertation the results of implemented methodological analysis are
summarized and possibilities of further application of the content analysis in sociology
is emphasized.

Key words: content analysis, social communication, quantitative content analysis,
qualitative content analysis, epistemological problems, social factors, application of
content analysis, computers, Internet

Scientific field: Sociology

Narrow scientific field: Methodology of sociological research

UDK: 303.64
Sadrţaj

1. Uvod ............................................................................................................................... 1
1.1. Predmet i ciljevi rada ............................................................................................... 4
2. Definisanje metoda analize sadrţaja ...................................................................... 9
2.1. Elementi društvene komunikacije .......................................................................... 10
2.2. Definicije analize sadrţaja ..................................................................................... 19
3. Oblici metoda analize sadrţaja .............................................................................. 30
3.1. Kvantitativna analiza sadrţaja ............................................................................... 31
3.2. Kvalitativna analiza sadrţaja ................................................................................. 39
3.3. Mešoviti oblik analize sadrţaja .............................................................................. 54
4. Epistemološka osnova analize sadrţaja .............................................................. 61
4.1. Objektivnost ........................................................................................................... 62
4.2. Validnost ................................................................................................................ 72
4.3. Sistematičnost ........................................................................................................ 81
4.4. Pouzdanost ............................................................................................................. 87
4.5. Preciznost ............................................................................................................. 101
4.6. Opštost ................................................................................................................. 105
5. Odnos analize sadrţaja sa drugim istraţivačkim postupcima i sa
postupcima analize uzročnih odnosa ..................................................................... 112
5.1. Analiza sadrţaja i drugi istraţivački postupci ..................................................... 115
5.1.1. Posmatranje ............................................................................................... 117
5.1.2. Razgovor i anketna istraţivanja ................................................................. 123
5.2. Analiza sadrţaja i postupci uzročne analize ........................................................ 131
5.2.1. Uporedni metod ......................................................................................... 133
5.2.2. Multivarijantna analiza .............................................................................. 138
6. IzvoĎenje analize sadrţaja .................................................................................... 144
6.1. Izbor predmeta i ciljeva istraţivanja .................................................................... 147
6.2. Uzorak .................................................................................................................. 151
6.2.1. Vrste uzoraka u analizi sadrţaja ................................................................ 157
6.2.2. Veličina uzorka .......................................................................................... 169
6.3. Jedinice analize sadrţaja ...................................................................................... 175
6.4. Odnos jedinica analize i kategorija klasifikacija ................................................. 182
6.5. Pretestiranje ......................................................................................................... 186
6.6. Kodiranje ............................................................................................................. 188
6.7. Analiza ................................................................................................................. 195
7. Oblasti i primeri primene analize sadrţaja ....................................................... 205
7.1. Istorijat analize sadrţaja ....................................................................................... 205
7.2. Oblasti primene analize sadrţaja ......................................................................... 213
7.2.1. Obrazovanje ............................................................................................... 218
7.2.2. Politika ....................................................................................................... 220
7.2.3. Kultura ....................................................................................................... 226
7.2.4. Umetnost .................................................................................................... 229
7.2.5. Nauka ......................................................................................................... 232
7.3. Primeri primene analize sadrţaja ......................................................................... 236
7.3.1. Istraţivanja Harolda D. Lasswella i saradnika .......................................... 237
7.3.2. Istraţivanja Paula F. Lazarsfelda i saradnika ............................................ 243
7.3.3. Istraţivanje ratne i poratne propagande u udţbenicima u jugoslovenskim
zemljama .............................................................................................................. 250
7.3.4. Analiza sadrţaja kao način istraţivanja naučne uticajnosti ....................... 255
8. Upotreba računara i interneta u izvoĎenju analize sadrţaja ......................... 260
8.1. Upotreba računara u analizi sadrţaja ................................................................... 261
8.1.2. Vrste računarskih programa za analizu sadrţaja ....................................... 263
8.1.3. Prednosti i ograničenja upotrebe računara................................................. 278
8.1.4. Primeri i mogućnosti upotrebe računara .................................................... 283
8.2. Internet- nove mogućnosti i izazovi ..................................................................... 288
8.2.1. Mogućnosti zadovoljavanja epistemoloških načela nauke pri analizi
sadrţaja graĎe sa svetske mreţe .......................................................................... 290
8.2.2. IzvoĎenje analize sadrţaja ......................................................................... 294
8.2.2.1. Izbor predmeta i ciljeva istraţivanja .................................................. 294
8.2.2.2. Uzorak ................................................................................................ 296
8.2.2.3. Jedinice analize i kategorije klasifikacije .......................................... 304
8.2.2.4. Kodiranje ............................................................................................ 306
8.2.3. Primeri i mogućnosti upotrebe interneta ................................................... 308
9. Zaključak................................................................................................................... 314
Literatura ....................................................................................................................... 326