Prace warszawskiego architekta Alfonsa Kropiwnickiego (1803-1881)

34 Pages·2013·0.99 MB·Polish

Maria Brodzka-Bestry
PRACE WARSZAWSKIEGO ARCHITEKTA ALFONSA
KROPIWNICKIEGO (1803-1881) NA ZAMKU KRÓLEWSKIM
W WARSZAWIE I W JEGO OTOCZENIU
Nasza wiedza o ważniejszych przebu- Polskim. Najwięcej jego dzieł powstało
dowach i remontach Zamku w XIX w. w okresie międzypowstaniowym. Nale-
wciąż jeszcze jest niewystarczająca. Bra- żał do czołowych warszawskich architek-
kuje zestawienia architektów, których tów tego czasu, jak Antonio Corazzi,
nazwiska, jako pełniących urząd budow- Henryk Marconi, Franciszek Maria Lanci,
niczego zamkowego lub jako projektan- Jakub Gay, Adam Idźkowski, Józef Les-
tów czy prowadzących w Zamku przebu- sel, Andrzej Gołoński, Wacław Ritschel
dowy, przewijają się w dokumentach. i Bolesław Podczaszyński.
Projekty i rysunki chowano osobno, po- Z pierwszego okresu jego twórczości,
nieważ nie mieściły się w teczkach razem obejmującego lata od momentu ukoń-
z dokumentami, często więc ginęły czenia studiów do wybuchu powstania
i trudno dziś ustalić, kto był autorem po- listopadowego, mamy informacje o kil-
szczególnych przebudów2. Drugą pod- kunastu kamienicach, do których wyko-
stawową trudnością dla badacza war- nał „taksy" i prawdopodobnie był też ich
szawskiej architektury XIX w. jest brak projektantem4. Więcej wiemy o dwóch
ogólnodostępnych monografii poszcze- domach Antoniego Podbielskiego na
gólnych architektów i fakt, że niewiele rogu ul. Grzybowskiej 4 i Gnojnej 1 oraz
z ich dzieł zachowało się do naszych cza- przy ul. Gnojnej 3 (1826-1829), projekcie
sów, mimo że powstały nie tak dawno wnętrza kawiarni Honoratki przy ul. Mio-
- sto, sto pięćdziesiąt lat temu. Spotkał je dowej 14 (1830) oraz projekcie łazienek
podobny los jak część archiwów - zosta- Majewskiej, wzniesionych już po powsta-
ły spalone podczas II wojny światowej. niu listopadowym (1832-1838). Nie uda-
Uniemożliwia to w dużym stopniu anali- ło mi się odszukać potwierdzenia archi-
zę porównawczą. walnego autorstwa tego pięknego bu-
dynku z portykiem kolumnowym, stoją-
Alfons Kropiwnicki jest przykładem
cego do dzisiaj przy ul. Bednarskiej
architekta, który w świadomości history-
(obecnie znajduje się tam szkoła).
ków architektury Warszawy istnieje jedy-
nie dzięki wzmiankom w prasie i archi- W czasie powstania listopadowego
waliom, bowiem z jego ogromnego do- Kropiwnicki pełnił funkcję kapitana woj-
robku zachowały się jedynie budowle skowej straży pożarnej. W latach 1834-
powstałe poza Warszawą - stacje kolejo- -1863 był budowniczym Urzędu Municy-
we w Mrozach, Międzyrzecu Podlaskim, palnego Miasta Warszawy, a w latach
Kotuniu i pałac w Zielonkach (ich autor- 1838-1866 - członkiem Rady Ogólnej Bu-
stwo jest bezsporne)3. Alfons Kropiwnic- downiczej przy Komisji Rządowej Spraw
ki w latach 1821-1824 studiował na Uni- Wewnętrznych, najwyższej instancji
wersytecie Warszawskim na Wydziale w zakresie urbanistyki i architektury
Nauk i Sztuk Pięknych. W 1826 r. został w Królestwie Polskim.
mianowany przez Radę Administracyj- Realizował zamówienia różnych zlece-
ną budowniczym w całym Królestwie niodawców. Jako budowniczy miasta
113
05_Brodzka-Bestry.indd 113 {©} 3/24/09 11:24:08 AM
MARIA BRODZKA-BESTRY
Warszawy wykonał wiele prac w gma- Dotychczas pomijano w literaturze
chach podlegających magistratowi, np. udział tego architekta w poszczególnych
w latach 1847-1850 restaurację ratusza przebudowach Zamku i jego otoczenia.
na pl. Teatralnym; także na zlecenie ma- W historii Zamku w XIX w. wszyscy ba-
gistratu wzniósł wraz z Jakubem Gayem dacze wskazują na kilka etapów: nową
w 1841 r. Gościnny Dwór na pl. Za Żela- dekorację freskową Gabinetu Króla, Po-
zną Bramą (projekt ten został opubliko- koju Żółtego i Zielonego, budowę Arkad
wany w 1844 r. w prestiżowym piśmie Kubickiego i powstanie pl. Zamkowego,
architektonicznym „Allgemeine Bauzei- wywożenie do Rosji dzieł sztuki i dewa-
tung mit Abbildungen"). W tym budyn- stację Gabinetu Marmurowego po po-
ku po raz pierwszy w Warszawie zosta- wstaniu listopadowym. W Sali Senator-
ło wykorzystane na tak szeroką skalę skiej urządzono nowy ganek dla widzów
żelazo jako element konstrukcyjny i za- z okazji pierwszych sejmów Królestwa
razem dekoracyjny. W 1837 r. zajął dru- Kongresowego, a po powstaniu podzie-
gie miejsce w konkursie na przebudo- lono ją na dwie kondygnacje. W obniżo-
wę pałacu Saskiego. nej Sali Poselskiej w 1/3 jej długości usta-
wiono kolumny. Kaplicę Saską zamie-
Pracował też dla Kościoła - przeprowa-
niono na cerkiew. Następnie był projekt
dził restaurację kościoła Jezuitów (1834-
przebudowy Zamku Adama Idźkowskie-
-1836), Najświętszej Panny Marii na No-
go, budowa wiaduktu Pancera, nowe ele-
wym Mieście (1840-1841, 1851-1857),
wacje Koriego. Nowy wystrój uzyskała
Bernardynów (1846-1848), św. Karola
pozbawiona obrazów Sala Canaletta. Jak
Boromeusza na Powązkach (1847-1850),
wyglądał udział Alfonsa Kropiwnickiego
Reformatów (1850), Sakramentek (1851),
w tych przebudowach na tle innych ar-
wybudował kamienice przy Krakowskim
chitektów tu działających?
Przedmieściu dla ss. wizytek oraz wyko-
nał dwa projekty konkursowe: jeden na Zamek Królewski w Warszawie na sku-
kościół p.w. św. Karola Boromeusza przy tek reskryptu namiestnika z dnia 11 paź-
ul. Chłodnej (1841), drugi - Wszystkich dziernika 1832 r. podlegał zarządowi ma-
Świętych (1858). Zaprojektował także sy- gistratu, a bezpośrednio intendentowi
nagogę na ul. Daniłowiczowskiej. Zamku, który miał także pod swoją opie-
Najwięcej zamówień zrealizował dla ką pałac Bruhla, a od 1868 r. również Pa-
średniej burżuazji warszawskiej. Uważa- łac Namiestnikowski. 1 stycznia 1863 r.
ny jest przede wszystkim za autora war- Zamek wyłączono spod zarządu magi-
szawskich kamienic. Udało mi się przy- stratu i powierzono Zarządowi Pałaców
pisać mu dwadzieścia jeden kamienic, Cesarskich. W 1885 r. zlikwidowano
tylko do ośmiu znalazłam źródła ikono- urząd intendenta Zamku7.
graficzne, a do dwóch projekty. Prawdo- Alfons Kropiwnicki w latach 1857-1862
podobnie był autorem kilkunastu innych pełnił funkcję budowniczego zamkowe-
kamienic, do których wykonał „taksy", go. Podpisał wówczas wiele rachunków
a które figurują w księgach hipotecz- obejmujących doraźne remonty, a także
nych5. Do dzieł Kropiwnickiego zalicza sam kierował niektórymi pracami restau-
się np. dom przy ul. Żabiej 3 (1831-1838), ratorskimi. Pojawia się w dokumentach
jego własność, a później własny dom także wcześniej i później.
przy ul. Marszałkowskiej 152 (1858-1859).
Pod koniec swojej działalności nawiązał
PROJEKT DEKORACJI NA ZABAWĘ LUDO-
kontakt z najbogatszym przedstawicie-
WĄ Z OKAZJI KORONACJI MIKOŁAJA I NA
lem warszawskiej burżuazji, Leopoldem
KRÓLA POLSKIEGO W 1829 R. NA PLACU
Kronenbergiem, dla którego zaprojekto-
wał fabrykę tytoniu przy ul. Marszałkow- PRZED ZAMKIEM UJAZDOWSKIM
skiej (1860-1862) i dworce Kolei War-
W roku 1829 Kropiwnicki otrzymał za-
szawsko-Terespolskiej (1866-1868)6.
mówienie na zaprojektowanie dekoracji
114
05_Brodzka-Bestry.indd 114 {©} 3/24/09 11:24:08 AM
PRACE WARSZAWSKIEGO ARCHITEKTA ALFONSA KROPIWNICKIEGO (1803-1881) NA ZAMKU KRÓLEWSKIM...
na wielką zabawę ludową na placu przed zadziwiał swą siłą. P. Kupareńko puścił
Zamkiem Ujazdowskim z okazji korona- Balon, śmiałych 24 Chłopaków udało się
cji Mikołaja I, wyznaczoną na dzień na maszty i zabrało nagrody złożone na
28 maja, czyli trzy dni po uroczystościach wierzchołku; odezwały się muzyki i nie-
koronacyjnych8. O tej oprawie artystycz- przestannie trwały okrzyki. NN. PAŃ-
nej pisano jednak mniej niż o dekora- STWO powtórnie objechali wszystkie
cjach w dniu koronacji na pl. Zamko- miejsca uczty. Po ustaniu deszczu (który
wym, zaprojektowanych przez Andrzeja o w pół do 2giej zaczął padać) ponowio-
Gołońskiego i wspomnianych w Kordia- no zabawy, a rozjaśnione słońce przy-
nie Juliusza Słowackiego9. zwało pod Ujazdów resztę mieszkańców
W zabawie wziął udział nowo korono- stolicy. Całe urządzenie tego miejsca jest
wany król wraz z rodziną i dworem, podług rysu budowniczego W. Kropiw-
o czym donosiła prasa codzienna, opisu- nickiego, który w 10ciu dniach tak trud-
jąc przy okazji dekoracje. Kronikarz zdał ne a oraz tak gustowne i powszechnie
taką relację z uroczystości: „Wczoraj od- chwalone wykonał dzieło"10 (za projekt
była się Uczta dla ludu. Rzadkiej piękno- tych dekoracji Kropiwnicki otrzymał od
ści widok przedstawiał obszerny plac cara w nagrodę brylantowy pierścień)11.
przed pałacem Ujazdowskim. W środku Opis ten, aczkolwiek dokładny, nie wy-
stała Rotonda wzniesiona na 13 gradu- czerpuje przekazów dotyczących same-
sach. 16 kolumn korynckich utrzymywa- go wydarzenia. T. Lipiński w swoich pa-
ło kopułę, nad którą spoczywał Orzeł miętnikach pisze, że stoły w mgnieniu
Polski, wewnątrz gzymsy ozdobione gir- oka opróżniono i jedzenie chowano po
landami i orłami. Po obu stronach wysta- kieszeniach12. Juliusz Słowacki wspomi-
wiono galerie architektury gotyckiej, na o nim w liście do matki: „Narodową
każda mieściła 1000 dam. Po całym placu ucztę urządzoną na wzór fet francuskich
symetrycznie urządzone obszerne na- dla ludu, bo nawet wino rzęsiście z fon-
mioty dla muzyki i tańców, Husztawki, tann płynęło, przerwał deszcz nawal-
karuzele, 2 Fontanny w kształcie globów ny..."13. Do uczty odnoszą się też końco-
dostarczające miodu; 6 źródeł z których we wiersze z pierwszej sceny III aktu
czerpano piwo; Amfiteatra na widowi- Kordiana: „Idźmy lepiej po bruku wybi-
ska, Maszty z chorągwiami, a drugą poło- jać chałupce,/ Mówią, że z beczek wino
wą placu zajęło 100 stołów okrytych płót- leje się jak woda".
nem, na każdym znajdowało się 24 mis
W zbiorach Muzeum Narodowego
z potrawami i mnóstwo bułek a przy każ-
w Krakowie zachował się rysunek przed-
dym beczki z piwem.
stawiający dekoracje ustawione na
Od rana mieszkańcy stolicy wszelkich pl. Ujazdowskim. Wprawdzie brak na nim
stanów, pojazdami i pieszo udali się do podpisu Kropiwnickiego, ale należałoby
Ujazdowa, przybyło wiele Rolników nie go przypisać temu architektowi (il. 1, 2).
tylko z wsi okolicznych lecz i odległych Budowle na placu Ujazdowskim miały
okolic; w ogóle znajdowało się osób do charakter okazjonalny i wzniesione zo-
80.000. O 3 kwadranse na pierwszą, stały z nietrwałych materiałów. Formy
N.PAN i JJ.CCMM. Wielcy Xsiążęta kon- użyte do ich kompozycji architekt za-
no, otoczeni świetnym orszakiem Jene- czerpnął z obowiązującego wówczas re-
rałów i Oficerów, a N. PANI w karecie ot- pertuaru, a na szczególną uwagę zasłu-
wartej, przybyli w miejsce Uczty, przyjęci gują neogotyckie galerie z łukiem w ośli
przez J.W. Radcę stanu Prezydenta Mia- grzbiet, które później nie występują
sta, a powitani okrzykami Ludu, objecha- w jego twórczości. Podano dużą ilość je-
li cały plac i spoczęli w środkowej Roton- dzenia i picia, aby zdobyć względy ludu,
dzie. Za danym znakiem, Lud przystąpił wśród którego panowały już inne nastro-
do stołów i napojów; rozpoczęto wido- je niż w 1818 r., kiedy witano entuzja-
wiska, między którymi Herkules Rappo stycznie Aleksandra I14.
115
05_Brodzka-Bestry.indd 115 {©} 3/24/09 11:24:08 AM
MARIA BRODZKA-BESTRY
1. A. Kropiwnicki, projekt dekoracji na zabawę ludową z okazji koronacji cara na pl. Ujazdowskim, 1829 r.,
Muzeum Narodowe w Krakowie (dalej: MNK). Fot. Ośrodek Dokumentacji Zabytków (dalej: ODZ) /
A. Kropiwnicki, project of the decoration for a folk festival organised on the occasion of coronation of
the Tsar on Ujazdowski Square, 1829, National Museum in Krakow (MNK). Photo Ośrodek Dokumentacji
Zabytków (ODZ)
2. A. Kropiwnicki, projekt dekoracji na zabawę ludową z okazji koronacji cara na pl. Ujazdowskim, 1829 r.,
MNK. Fot. ODZ / A. Kropiwnicki, project of the decoration for a folk festival organised on the occasion
of coronation of the Tsar on Ujazdowski Square, 1829, MNK. Photo ODZ
Zachowały się przekazy dotyczące po- dra i urodzin księżniczki Olgi, odbył się
dobnych festynów na cześć carów lub obiad i przedstawienie w amfiteatrze,
ich rodzin. Wszystkie odbyły się gdzie a następnie artyści dali koncert na
indziej (w Łazienkach Królewskich) oświetlonych łodziach. Kilka dni później,
i były połączone z pokazem iluminacji 16 września, podobna uroczystość, za-
i sztucznych ogni. Na uroczystość z oka- kończona fajerwerkami, uświetniła wizy-
zji przyjazdu cesarzowej matki Marii Fio- tę króla pruskiego Fryderyka Wilhel-
dorówny (22 września 1818 r.) dekoracje ma IV. Przy pomniku Jana III wystawio-
zabawy ludowej zaprojektował Christian no przezrocze, malowane przez Józefa
Piotr Aigner. Ich wygląd można odtwo- Hilarego Głowackiego. W kolejnych la-
rzyć jedynie na podstawie opisów w pra- tach car spędzał w Warszawie co roku
sie warszawskiej: nawiązywały do archi- kilka dni. 24 września 1843 r. w Łazien-
tektury rzymskiej z epoki Augusta, co kach Królewskich, podczas wizyty cara
stanowiło aluzje do panującego cesarza,
Mikołaja I, świętowano urodziny jego
w którym Polacy dopatrywali się nowe-
wnuka Mikołaja Aleksandrowicza. Zapre-
go Augusta i wiązali z im duże nadzieje.
zentowano widowisko ze sztucznych ogni,
Znajdował się tam m.in. łuk triumfalny,
a parkowe alejki ozdobiono obeliskami,
portyk, cyrk, obelisk egipski15. Najbar-
portykami i lampami17.
dziej okazałe przyjęcie cara Mikołaja I od
upadku powstania listopadowego odby-
ło się w 1838 r. - na jego przyjazd przy- PROJEKT RESTAURACJI ARKAD KUBICKIE-
gotowano dwie bramy triumfalne: na GO W 1837-1840 R.
ul. Senatorskiej i Krakowskim Przedmieś-
Arkady tarasu Zamku Królewskiego
ciu, a 1 lipca odbył się obiad i festyn w Ła-
zbudowano według projektu Jakuba Ku-
zienkach - z przedstawieniem w amfitea-
bickiego w latach 1818-182518. W 1837 r.
trze i fajerwerkami16. 11 września 1841 r.,
znajdowały się już w złym stanie19. Skle-
z okazji imienin następcy tronu Aleksan-
pienie, składające się z części dolnej
116
{©}
05_Brodzka-Bestry.indd 116 {©} 3/24/09 11:24:08 AM
PRACE WARSZAWSKIEGO ARCHITEKTA ALFONSA KROPIWNICKIEGO (1803-1881) NA ZAMKU KRÓLEWSKIM...
i górnej, było zniszczone i przeciekało.
Rada Budownicza kilkakrotnie rozpatry-
wała różne projekty restauracji arkad. Po-
czątkowo przedstawiciele Rady wskazali
na konieczność rozebrania górnego skle-
pienia i zastąpienia go dachem żelaznym
lub miedzianym. W związku z tym Karol
Majerski sporządził 22 czerwca 1837 r.
dwa projekty wraz z kosztorysami: jeden
na wykonanie dachu żelaznego, a drugi
- miedzianego. Nie podjęto jednak ich re-
alizacji, gdyż koszty byłyby zbyt wysokie,
a dach popsułby wygląd tarasu (il. 3)20.
W tej sytuacji Kropiwnicki wraz z Felik-
sem Pancerem przedstawił Radzie Bu-
downiczej plan i kosztorys na rozebranie
sklepienia górnego i zrobienie w tym
miejscu nowego sklepienia hełmowego.
16 października 1837 r. był on rozpatry-
3. K. Majerski, projekt nowego dachu nad Ar- wany przez Radę, która podniosła koszto-
kadami Kubickiego, 1837 r., Archiwum Głów- rys z 87 530 zł na 93 924 zł. Niepodpisany
ne Akt Dawnych (dalej: AGAD). Fot. AGAD / projekt, który zachował się w aktach,
K. Majerski, plan of the new roof for the Kubicki
przedstawiający takie właśnie sklepienie,
Arcades, 1837, Warsaw, Central Archive of His-
należy przypisać tym autorom (il. 4)21.
torical Records (AGAD). Photo AGAD
4. A. Kropiwnicki, F. Pancer, zatwierdzony do realizacji projekt nowego sklepienia Arkad Kubickiego,
1837 r. Fot. AGAD / A. Kropiwnicki, F. Pancer, approved plan of the new vault for the Kubicki Arcades,
1837. Photo AGAD
05_Brodzka-Bestry.indd 117 {©} 3/24/09 11:24:08 AM
MARIA BRODZKA-BESTRY
5. W. Ritschel, projekt wzmocnienia sklepień Arkad Kubickiego, 1837 r. Fot. AGAD / W. Ritschel, plan of
reinforcement of the vault in the Kubicki Arcades, 1837. Photo AGAD
7 listopada 1837 r. polecono odkryć Budownicza 15 grudnia 1838 r. oceniła
sklepienie jednej z arkad. Przybyli na negatywnie te opinie i orzekła, że nale-
miejsce delegaci stwierdzili, że sklepie- ży zrobić nowe sklepienie hełmowe za
nie górne nie spełnia swojej roli i osiad- 93 924 zł, gdyż koszt remontu starego
ło całkowicie na dolnym. Zapropono- byłby niewiele mniejszy: 60 000 zł22.
wali więc jego rozebranie i pozostawie- Zatwierdzono więc ostatecznie pro-
nie tylko dolnego. Jednak i ten plan jekt Kropiwnickiego i Pancera, którzy
został odrzucony. mieli też kierować jego wykonaniem
Powstały jeszcze dwa projekty. 14 listo- (il. 4). Na 26 czerwca 1840 r. wyznaczono
pada 1837 r. Andrzej Gołoński przedsta- termin licytacji wykonawców robót, ale
wił plan i kosztorys na zabezpieczanie została ona wstrzymana przez namiest-
sklepień górnych gliną i sztucznym asfal- nika: „a na przyszłość żadne roboty
tem na sumę 54 557 zł, a 21 listopada w Zamku i Pałacu Bruhlowskim bez
Wacław Ritschel - na wzmocnienie skle- osobnego rozkazu J. X. Namiestnika nie
pień gliną i smołą (37 962 rb, 25 kop. mają być przedsiębrane"23.
(il. 5). Namiestnik zalecił zrobić remont Nie udało mi się odszukać dalszych do-
jak najtańszym kosztem i zażądał opinii kumentów, potwierdzających realizację
Dyrekcji Generalnej Komunikacji Lą- tego remontu24. W 1841 r. arkady nadal
dowych i Wodnych. 23 listopada 1838 r. zagrażały żołnierzom i koniom zbiorowo-
dyrektor wraz ze swoimi uwagami -liniowego pułku kozaków25. W 1860 r.
przedstawił opinie dwóch specjalistów: znów pojawiła się wzmianka o koniecz-
płk. Berskiego i mjr. Urbańskiego. Rada ności reperacji stajni w arkadach26. Arkady
118
05_Brodzka-Bestry.indd 118 {©} 3/24/09 11:24:08 AM
PRACE WARSZAWSKIEGO ARCHITEKTA ALFONSA KROPIWNICKIEGO (1803-1881) NA ZAMKU KRÓLEWSKIM...
były restaurowane po wojnie w latach kanii. Pałac był zamieszkiwany przez bi-
1953-1959. Potem długo czekały na od- skupów nieposiadających własnych sie-
budowę Zamku, a po niej - na gruntow- dzib w Warszawie, a od połowy XVII w.
ny remont i adaptację, która obecnie do- do połowy XVIII w. mieścił seminarium
biega końca. duchowne27. W świetle zbadanych prze-
ze mnie dokumentów znajdował się na
PROJEKT BRAMY NA DZIEDZINIEC KUCHEN- początku XIX w. w złym stanie i 9 kwiet-
NY I NOWEGO BUDYNKU NA MIEJSCU nia 1838 r. magistrat, w zamian za dom
0 nr. hip. 87, nabył go na polecenie na-
OFICYN PAŁACU DZIEKANA ORAZ PRZE-
miestnika od kapituły warszawskiej, aby
BUDOWY PAŁACU W LATACH 1838-1839
powiększyć zaplecze gospodarcze Zam-
Pałac Dziekana przy ul. Dziekania 1 ku Królewskiego28.
(nr hip. 90) powstał prawdopodobnie Projekt przebudowy pałacu z rozkazu
na miejscu dawnej plebanii kolegiaty gubernatora Iwanowa wykonał Alfons
św. Jana w XV-XVI w. i został zbudowany Kropiwnicki. Zachował się jego opis
prostopadle do ul. Dziekanii (biegnącej 1 kosztorys opiewający na sumę 175 748 zł
wzdłuż kolegiaty), a równolegle do ulicz- i 3/8 gr. Według niego miały zostać roze-
ki ku Kanonii. Został gruntownie prze- brane wieża i dwupiętrowa oficyna
budowany w 1610 r., po pożarze Warsza- o dwóch skrzydłach, znajdująca się od
wy w 1607 r., na polecenie Jana Racibor- strony Zamku, oraz przebudowane naj-
skiego, dziekana kolegiaty warszawskiej starsze skrzydło pałacu. Rozbiórkę tych
i kanonika płockiego. Powstało wtedy budynków przedstawia obraz Marcina
skrzydło z bramą wjazdową od ul. Dzie- Zaleskiego (il. 6). Oficyna, wzniesiona
6. M. Zaleski, Rozbiórka dawnych kuchni królewskich, według sygnatury namalowany w 1843 r., ale autor
musiał wykonać szkic w 1838 r., Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, za: K. Sroczyńska, J. Jaworska,
Widoki Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa 1985 / M. Zaleski, Pulling down of the old royal
kitchens, according to the signature painted in 1843, but in reality must have been realised in 1838,
Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, after: K. Sroczyńska, J. Jaworska, Widoki Zamku Królewskiego
w Warszawie, Warszawa 1985
119
05_Brodzka-Bestry.indd 119 {©} 3/24/09 11:24:08 AM
MARIA BRODZKA-BESTRY
7. Plan I piętra Zamku K. Majerskiego, ok. 1846 r., AGAD (Zb. Kart. 55-4), za: M. Pleskaczyńska, Pomieszcze-
nia Zamku Królewskiego i ich użytkownicy w końcu lat pięćdziesiątych XIX wieku, „Kronika Zamkowa"
1990, nr 1/21 / K. Majerski's plan of the first floor of the Castle, circa 1846, AGAD (Zb. Kart. 55-4), after:
M. Pleskaczyńska, Pomieszczenia Zamku Królewskiego i ich użytkownicy w końcu lat pięćdziesiątych
XIX wieku, „Kronika Zamkowa" 1990, no. 1/21
w 1737 r. według projektu Gaetana Chia- narożnik Zamku z kamienicą naprzeciw-
veriego, należała dawniej do Zamku ko: Mansjonarią.
i mieściła kuchnie królewskie, a na pię- Na planie Zamku Karola Majerskiego
trze mieszkanie kucharza i innych pra- oraz na planie przedwojennym widzimy
cowników kuchni29. Na miejscu rozbie- pierwsze piętro nowo wzniesionej oficy-
ranych obiektów architekt zaprojektował ny (il. 7, 8, 9). W najstarszej części Pałacu
dwie oficyny i dwupiętrowy budynek od Dziekana, prostopadłej do ul. Dziekanii,
strony Zamku, który na parterze miał znajduje się na pierwszym piętrze skład
mieścić pomieszczenia dla stróża, osiem siana. Według dokumentów miał on ot-
pokojów oraz stajnie i wozownie. Na wartą więźbę dachową. Budynek ten od-
pierwszym piętrze zaplanowano sie- budowano po wojnie, ukazując gotyckie
demnaście pokojów, skład ekwipunku wątki muru i odtwarzając okna, dopaso-
dla koni i powozów oraz galerię, a na wane do XVII-wiecznej części pałacu. Ta
drugim - siedemnaście pokojów i gale- część była niższa, ozdobiona od strony
ul. Dziekanii pasem gzymsu oddzielają-
rię. Zaprojektował także bramę prowa-
cego piętra. Jarosław Zieliński pokazaną
dzącą na Dziedziniec Trójkątny - w po-
na zdjęciu elewację pałacu z gzymsem
staci arkady ujętej przez pilastry ozdo-
kordonowym datuje na około 1850 r.
bione boniowaniem i zwieńczonej
Wszystko wskazuje na to, że pochodzi
trójkątnym przyczółkiem i murem atty-
ona z przebudowy Kropiwnickiego
kowym - wbudowaną w mur łączący
120
05_Brodzka-Bestry.indd 120 {©} 3/24/09 11:24:08 AM
PRACE WARSZAWSKIEGO ARCHITEKTA ALFONSA KROPIWNICKIEGO (1803-1881) NA ZAMKU KRÓLEWSKIM...
8. Plan przyziemia Zamku z lat 20., za: A. Król, Zamek Królewski w Warszawie. Wybór i opis cenniejszych
zabytków i dzieł sztuki, Kraków 1926 / 1920s plan of the ground floor of the Castle, after: A. Król, Zamek
Królewski w Warszawie. Wybór i opis cenniejszych zabytków i dzieł sztuki, Kraków 1926
w 1839 r. (il. 10). Natomiast autorzy Kata- podwyższenia dachu nad budynkiem
logu zabytków sztuki w Polsce podają mieszkalnym, zmiany konstrukcji dachu
błędną datę nabycia tych budynków nad wozowniami, zmniejszenia wysoko-
przez magistrat30. ści stopni schodów i powiększenia ich
Do stajni i wozowni wjeżdżało się ilości oraz zmiany kierunku schodów
przez bramę pomiędzy dawnym pała- w skrzydle lewym. Zaproponował także
cem a nowym budynkiem. Na sam Dzie- następujące zmiany w kosztorysie: prze-
dziniec Trójkątny wjazd był poprzez znaczenie części funduszy pochodzą-
nową bramę od pl. Zamkowego lub cych z rozbiórki na rusztowanie, zniesie-
przez bramę pod przejściem nadwieszo- nie sufitu nad składem ekwipunku na
nym nad ul. Kanonii. Na zachowanej po- pierwszym piętrze oraz użycie rynien
cztówce, na której widać fragment ele- z żelaza lanego zamiast cynkowych. Rada
wacji nowo zbudowanej dwupiętrowej Budowlana ostatecznie podniosła ten
oficyny, bramę na dziedziniec Pałacu kosztorys do wysokości 178 565 zł i 6 gr.
Dziekana i najstarszą część tego pałacu Poprawiony projekt został zatwierdzony
(il. 11), widać także, że brama na Dzie- przez namiestnika 25 lipca 1838 r. Fun-
dziniec Trójkątny była przez jakiś czas dusze na budowę miały być uzyskane ze
zamurowana. sprzedaży budynków na posesjach
o nrach hip. 85 i 86 przy ul. Kanonii 8
Opinia o tym projekcie, podpisana
(po Towarzystwie Przyjaciół Nauk),
przez Henryka Marconiego, pochodzi
domów przy pl. Zamkowym o nrach
z 6 czerwca 1838 r. Architekt ten zażądał
121
05_Brodzka-Bestry.indd 121 {©} 3/24/09 11:24:08 AM